PUiN (8) Likwidacja masy upadłości. Zaspokojenie wierzycieli

Prawo upadłościowe i naprawcze
Dr Anna Rachwał
2014/2015
Prawo upadłościowe i naprawcze
upadłość likwidacyjna
9. Likwidacja masy upadłości
Zasady likwidacji masy upadłości
Sposoby
likwidacji
masy
upadłości
(art.
311
PUiN):
– Sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości
• sposób preferowany, art. 316 PUiN
– Sprzedaż zorganizowanych części przedsiębiorstwa
• jeżeli sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości jest
niemożliwa lub nieopłacalna, art. 318 PUiN
– Sprzedaż nieruchomości i rzeczy ruchomych
– Ściągnięcie wierzytelności i wykonanie innych praw
majątkowych
• Sprzedaż wierzytelności i innych praw majątkowych
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Tryb likwidacji masy upadłości
I
• W toku przetargu na nabycie przedsiębiorstwa upadłego sędzia –
komisarz zatwierdził wybór oferty Franciszka. Syndyk nie stawił się do
zawarcia umowy. Franciszek wniósł powództwo o stwierdzenie
obowiązku syndyka złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy
sprzedaży. Jakie rozstrzygnięcie powinien wydać sąd?
II
• W skład masy upadłości spółki z o.o. Klon wchodziła nieruchomość.
Syndyk zbył ją swojemu znajomemu bez zgody rady wierzycieli na
nabycie z wolnej ręki i został odwołany ze względu na nienależyte
pełnienie obowiązków. Nowy syndyk żąda od nabywcy wydania
nieruchomości. Zasadnie?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Tryb likwidacji masy upadłości
• Sprzedaż składników masy upadłości następuje w drodze przetargu
(art. 320 PUiN)
– Warunki przetargu zatwierdza sędzia-komisarz
– Wybór oferty: syndyk + zatwierdzenie przez sędziego komisarza
– Jeżeli do zawarcia umowy nie dojdzie z winy oferenta, przeprowadza się
nowy przetarg, w którym ten oferent nie może uczestniczyć
(art. 321 ust. 2 PUiN) – brak roszczenia syndyka o zawarcie umowy przez
oferenta
• Odpowiednie zastosowanie przepisów KC:
– Roszczenie o zawarcie umowy przez syndyka?
Art. 321 ust. 2 PUiN ma służyć przyspieszeniu postępowania, nie może być
wykorzystywany dla „obchodzenia” przez syndyka procedury wyboru
oferenta – nie powinien być stosowany nawet odpowiednio, jeżeli syndyk
uchyla się od zawarcia umowy
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Tryb i skutki likwidacji masy upadłości
• Likwidacja składników majątkowych przez sprzedaż z wolnej ręki:
– Nieruchomość, przedsiębiorstwo lub jego część: za zgodą rady
wierzycieli określającą warunki zbycia (art. 323 PUiN)
– Rzeczy ruchome; wierzytelności i inne prawa majątkowe: za zgodą
sędziego-komisarza (art. 326 ust. 1 PUiN; PROJEKT’14: rada wierzycieli)
– PROJEKT’14: możliwość przejęcia rzeczy ruchomych przez wierzycieli
• Skutki sprzedaży w postępowaniu upadłościowym
(tylko przetarg czy również sprzedaż z wolnej ręki?)
– Skutki sprzedaży egzekucyjnej – nabycie pierwotne w stanie wolnym
od obciążeń, także podatkowych (art. 313 ust. 1 PUiN)
– Zbycie przedsiębiorstwa jako całości: przejście na nabywcę koncesji,
zezwoleń i ulg, chyba, że mają charakter osobisty
– Niedopuszczalność „wstąpienia” nabywcy w istniejące umowy?
– Przejście zakładu pracy na pracodawcę (art. 231 § 1 KP)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Prawo upadłościowe i naprawcze
upadłość likwidacyjna
10. Zaspokojenie wierzycieli
Zaspokojenie wierzycieli: potrącenie
I
• Przedsiębiorca Adam był zobowiązany do dostarczenia przedsiębiorcy
Bogdanowi maszyn za cenę 150 000 zł. Bogdan zapłacił z góry. Ogłoszono
Adama obejmująca likwidację jego majątku. Bogdan był ponadto zobowiązany
do zwrotu Adamowi pożyczki w kwocie 300 000 zł, której termin zwrotu
w chwili ogłoszenia upadłości jeszcze nie nadszedł. Bogdan złożył
oświadczenie o potrąceniu wierzytelności. Skutecznie?
II
• Wierzba sp. z.o.o. zawarła ze spółką z o.o. Brzoza umowę, zgodnie z którą
Wierzba miała wybudować na nieruchomości Brzozy kompleks budynków.
Wynagrodzenie ustalono na 1 500 000 zł. Wierzba rozpoczęła budowę,
po czym ogłoszono upadłość Brzozy (wynagrodzenie nie zostało zapłacone).
Syndyk ustanowiony w postępowaniu upadłościowym Brzozy zażądał
od Wierzby wykonania umowy o roboty budowlane.
• Wierzba była zobowiązana (z innego stosunku prawnego) do zapłaty Brzozie
1 000 000 zł, złożyła więc oświadczenie o potrąceniu wierzytelności.
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutecznie?
Zaspokojenie wierzycieli: potrącenie
• Potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest
dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia
upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie
nastąpił (art. 93 ust. 1 PUiN): zachowanie uprawnienia powstałego przed
ogłoszeniem upadłości
– Nie (?) stosuje się do wierzytelności, które nie spełniały przesłanek
potrącenia na podstawie art. 498 KC (w szczególności – nie były
pieniężne), ale uzyskały tą kwalifikację dzięki przekształceniu w pie-niężne
na podstawie przepisów PUiN Stosuje się do wierzytelności wynikających
z umów, których wykonania zażądał syndyk
– Oświadczenie o potrąceniu musi być złożone najpóźniej wraz ze
zgłoszeniem wierzytelności (art. 96 PUiN)
– Skuteczność oświadczenia o potrąceniu może być badana
w postępowaniu o zapłatę, nawet jeżeli sędzia-komisarz odmówił uznania
skuteczności potrącenia (sporne: tak: wyr. SN z 10.3.2011 r., V CSK
311/10)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli: potrącenie
• Niedopuszczalność potrącenia:
– Wierzytelność podlegająca zgłoszeniu z wierzytelnością (masy) powstałą po
ogłoszeniu upadłości (art. 95 PUiN)
– wierzytelności do upadłego powstała przed ogłoszeniem upadłości i nabyta
przez dłużnika w drodze czynności prawnej lub indosu po ogłoszeniu
upadłości lub w okresie roku przed ogłoszeniem upadłości, jeżeli dłużnik
upadłego wiedział o istnieniu podstawy ogłoszenia upadłości (art. 94 PUiN; w celu potracenia -)
• Skuteczne potrącenie, tylko jeżeli nabycie nastąpiło wskutek wejścia w
prawa zaspokojonego wierzyciela (na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 KC)
– Oświadczenie o potrąceniu złożone jeszcze przed ogłoszeniem upadłości,
nawet w krytycznym okresie roku i na podstawie nabytej w tym czasie
wierzytelności jest jednak skuteczne (wyr. SN z 6.2.2008 r., II CSK 424/07)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli
zabezpieczonych rzeczowo
• W księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości należącej do
upadłego
3
marca
zostało
wpisane
roszczenie
o
przeniesienie
własności
opisanego
lokalu
użytkowego
(o wartości 300 000 zł) na rzecz Beaty, a 10 kwietnia - hipoteka na
zabezpieczenie wierzytelności banku B o zwrot kredytu w wysokości
1 000 000 zł do wysokości 1 200 000 zł. Zarówno Beata, jak i bank B zgłosili
swoje roszczenia w postępowaniu upadłościowym. W postępowaniu
upadłościowym syndyk zbył przedsiębiorstwo upadłego jako całość za
kwotę 3 000 000 zł; wartość nieruchomości została oszacowana na
900 000 zł.
• W jaki sposób syndyk powinien zaspokoić roszczenia Beaty
i banku B?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli
zabezpieczonych rzeczowo
• Prawo odrębności: sumy uzyskane z likwidacji przedmiotu
hipoteki, hipoteki morskiej, zastawu, zastawu rejestrowego lub
skarbowego przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, których
wierzytelności były zabezpieczone (art. 336 ust. 1, art. 345
PUiN)
• Prawa i roszczenia osobiste wpisane do księgi wieczystej:
– Przekształcają się w prawo zaspokojenia wartości tego prawa ze sprzedaży nieruchomości
obciążonej > prawo odrębności
– Wygasają i są wykreślane na podstawie planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży
nieruchomości
• Realizacja praw rzeczowych nie stoi na przeszkodzie sprzedaży
przedsiębiorstwa jako całości:
– W planie podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży przedsiębiorstwa
wyodrębnia się sumę przypadającą na przedmiot obciążenia, która
podlega osobnemu podziałowi z uwzględnieniem prawa odrębności
(art. 314 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo
• Kolejność zaspokojenia: prawa rzeczowe i roszczenia osobiste są
zaspokajane „wg przysługującego im pierwszeństwa”:
– (I) pierwszeństwo wieczystoksięgowe: zasada prior tempore potior iure:
• (a) roszczenie o przeniesienie własności zostało wpisane do księgi wieczystej
wcześniej, mogłoby zatem korzystać z pierwszeństwa przed hipoteką; ze
względu na brak zaspokojenia roszczeń niepieniężnych uprawniony powinien
otrzymać pieniężną równowartość prawa (tak: PROJEKT’14); ALE:
• (b) zasada prior tempore… odnosi się do kolejności praw rzeczowych
i wpisanych uprawnień; w postępowaniu upadłościowym nie realizuje się jednak
wpisanego uprawnienia do przeniesienia własności, ale zastępujące go
roszczenie o zapłatę równowartości, hipotekę natomiast zgodnie z jej pierwotną
treścią; dlatego jednak hipoteka korzysta z pierwszeństwa przed
przekształconymi roszczeniami
– (II) pierwszeństwo upadłościowe: roszczenia powinny być realizowane w takiej
kolejności, w jakiej zabezpieczone wierzytelności podlegają zaspokojeniu zgodnie
z art. 342 ust. 1 PUiN; jeżeli należą do tej samej kategorii, powinny zostać
odpowiednio zredukowane
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo
• Plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia
rzeczowego:
– (1) koszty likwidacji przedmiot i inne koszty postępowania upadłościowego
proporcjonalnie do wartości obciążonego składnika nie więcej niż 10% ceny
(art. 345 ust. 1 PUiN)
– (2) nieruchomość, statek morski: roszczenia alimentacyjne i quasialimentacyjne oraz wynagrodzenie za pracę pracowników upadłego
wykonujących pracę na nieruchomości lub statku za okres ostatnich 3
miesięcy przed sprzedażą, do 3-krotności minimalnego wynagrodzenia (art.
346 PUiN)
– W zależności od przyjętej interpretacji pierwszeństwa:
(Ia) Przekształcone roszczenie Beaty o przeniesienie własności lokalu użytkowego
– 300 000 zł, a następnie hipoteka banku B – pozostała kwota (tu: mniej niż 600
000 zł) albo (Ib): najpierw hipoteka – wyczerpie całość uzyskanej kwoty, Beata nie
otrzyma nic z kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości
(II) Roszczenie Beaty i roszczenie banku B: odpowiednio zredukowane (to samo
pierwszeństwo, art. 342 ust. 2 pkt 4 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo
• W skład majątku spółki z o.o. Zięba wchodził m. in. specjalistyczny
samochód ciężarowy. Spółka Zięba zawarła ze spółką akcyjną Kowalik
umowę pożyczki na kwotę 300.000 zł. Na zabezpieczenie pożyczki
ustanowiono zastaw rejestrowy na samochodzie specjalistycznym
należącym do spółki Zięba. Umowa zastawnicza przewiduje, że w razie
niespłacenia wierzytelności w terminie spółka Kowalik ma prawo do
przejęcia samochodu na własność i zobowiązuje się do zwrotu nadwyżki
wartości samochodu nad zabezpieczoną wierzytelnością. Przed zwróceniem
pożyczki przez spółkę Zięba, ogłoszono jej upadłość likwidacyjną.
• Spółka Kowalik oświadczył o przejęciu samochodu na własność i domaga się
jego wydania. Zasadnie?
• Czy syndyk może sprzedać przedsiębiorstwo spółki jako całość, wraz z
ciężarówką obciążoną zastawem rejestrowym?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo
Zastaw rejestrowy:
• Prawo odrębności (art. 336, 345 PUiN) - w miejsce egzekucji
z przedmiotu zastawu
• Zachowanie uprawnienia wierzyciela do pozaegzekucyjnego zaspokojenia
z przedmiotu zastawu, zarówno przez przejęcie na własność jak i zbycie
w drodze przetargu publicznego prowadzonego przez notariusza lub
komornika (art. 327, art. 328 PUiN)
• Konflikt pozaegzekucyjnych sposobów zabezpieczenia i sprzedaży
przedsiębiorstwa jako całości:
„Jeżeli przedmiot obciążony zastawem rejestrowym jest składnikiem
przedsiębiorstwa upadłego i jego sprzedaż wraz z przedsiębiorstwem
może być korzystniejsza niż oddzielna sprzedaż przedmiotu zastawu,
przepisów art. 327 oraz art. 328 nie stosuje się.”
„oddzielna sprzedaż” w rozumieniu likwidacji przedmiotu w postępowaniu
upadłościowym czy sprzedaż przedmiotu na podstawie umowy zastawniczej?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo
• W skład majątku spółki z o.o. Kukułka wchodził linia produkcyjna do
produkcji swetrów. Spółka Kukułka zawarła ze spółką akcyjną Dzięcioł
umowę pożyczki na kwotę 800.000 zł. Na zabezpieczenie pożyczki
spółka Kukułka przeniosła na spółkę Dzięcioł własność linii
produkcyjnej. Przed zwróceniem pożyczki przez spółkę Kukułka,
ogłoszono jej upadłość likwidacyjną.
• Spółka Dzięcioł domaga się wydania jej linii produkcyjnej powołując się
swoje prawo własności. Syndyk wolałby sprzedać przedsiębiorstwo
spółki jako całość. Czy będzie mimo to musiał wydać spółce Dzięcioł
linię produkcyjną?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli
zabezpieczonych rzeczowo
Przewłaszczenie i cesja na zabezpieczenie:
• Nie przysługuje prawo wyłączenia (art. 701 PUiN)
• Zaspokojenie wierzyciela odbywa się na zasadach prawa odrębności przez
pierwszeństwo zaspokojenia się z sumy uzyskanej z likwidacji przedmiotu
przewłaszczenia, jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej z datą
pewną (art. 84 ust. 2 PUiN; lub uzyskała ją następczo, uchw. SN
• z 28.10.2011, III CZP 33/11)
– Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących zastawu zwykłego (!)
i wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie pozwala na stosowanie art. 327
i art. 328 PUiN, gdyż dotyczą one zastawu rejestrowego;
– Wątpliwe: skoro stosuje się przepisy o zastawie, prawu wyłączenia (art. 70 PUiN)
nadal podlega nieruchomość będąca przedmiotem przewłaszczenia na
zabezpieczenie (bo nieruchomość nie podlega obciążeniu zastawem)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zwykłych
• Wierzytelność Grzegorza z tytułu pożyczki w kwocie 50 000 zł udzielonej
Dariuszowi była zabezpieczona poręczeniem udzielonym przez Pawła. Po
ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku Dariusza (dłużnika),
Paweł zapłacił Grzegorzowi z tytułu umowy poręczenia 30 000 zł. Grzegorz
zgłosił pozostałe 20 000 zł jako wierzytelność w postępowaniu
upadłościowym Dariusza; wierzytelność w wysokości 50 000 zł zgłosił także
Paweł (poręczyciel), świadomy, że Grzegorz będzie domagał się od niego
zapłaty.
• Jeżeli w kategorii 4, w której zostały umieszczone obie wierzytelności
wierzyciele otrzymają po 20% wartości swoich wierzytelności, jakie kwoty
powinni otrzymać Grzegorz i Paweł?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zwykłych
• Plan podziału funduszy masy upadłości: kategorie zaspokojenia (art. 342
PUiN)
– (1) wierzytelności masy – zaspokajane na bieżąco w miarę wpływu środków (art.
343 ust. 1 PUiN)
– (2) wierzytelności pracowników wraz ze składkami na ubezpieczenie społeczne
za ostatnie 2 lata, wierzytelności alimentacyjne i quasi-alimentacyjne
– (3) pozostałe wierzytelności publicznoprawne
– (4)
kategoria
ogólna:
pozostałe
niezabezpieczone
wierzytelności
prywatnoprawne
– (5) odsetki, grzywny, kary administracyjne, darowizny, zapisy
• Kolejność zaspokojenia (art. 344 PUiN):
– kategoria wyższa w całości przed kategorią niższą;
– w ramach kategorii – redukcja stosunkowo do wysokości wierzytelności
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zaspokojenie wierzycieli zwykłych
• Szczególne zasady zaspokojenia (art. 355 PUiN)
– Poręczenie: poręczyciel – do wysokości dokonanej zapłaty; wierzyciel – w
pozostałym zakresie (- nie stosuje się pierwszeństwa wierzyciela wynikającego z
art. 518 § 3 KC)
– Dług solidarny: wierzyciel w niezaspokojonej wysokości; współdłużnik – do
wysokości dokonanej zapłaty (jw.)
– Wierzytelności niewymagalne i zależne od warunku zawieszającego – złożenie
do depozytu sądowego
– Wierzytelności zależne od warunku rozwiązującego – wierzyciel
• Sporządzenie planu podziału funduszy masy:
– Sporządzenie: syndyk (art. 347 PUiN)
– Wierzyciele, upadły: zarzuty rozpoznawane przez sędziego-komisarza (art. 349,
350 PUiN)
– Zażalenie do sądu upadłościowego (art. 350 ust. 3 PUiN)
– Zatwierdzenie planu podziału przez sędziego-komisarza (art. 351 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15