Recenzja rozprawy doktorskiej "Wielkie projekty kulturalne jako

Kraków, 5 maja 2014
Dr hab. inż. arch. Maciej Motak
Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej
Recenzja rozprawy doktorskiej
mgr inż. arch. Anny Biedermann
pt.
Wielkie Projekty Kulturalne jako narzędzie rozwoju współczesnych miast
1. Podstawa opracowania recenzji:
1.1. Pismo Pana Dziekana Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej dr. hab.
inż. arch. Jerzego Suchanka prof. nadzw. PP; nr pisma WA – 63/0611/14, z 26 II
2014 (doręczone 4 III 2014).
1.2. Rozprawa doktorska Pani mgr inż. arch. Anny Marii Biedermann „Wielkie
Projekty Kulturalne jako narzędzie rozwoju współczesnych miast”, wykonana pod
kierunkiem Pani dr hab. inż. arch. Anny Januchty-Szostak.
1.3. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz
o stopniach i tytule w zakresie sztuki, z późniejszymi zmianami.
2. Informacje ogólne
Przedłożona rozprawa doktorska nosi tytuł „Wielkie Projekty Kulturalne jako
narzędzie rozwoju współczesnych miast”. Autorką pracy, jedyną, jest Anna Maria
Biedermann, zwana odtąd Autorką. Opracowanie liczy 275 stron, z czego 211 stron
zajmuje właściwy tekst rozprawy, wraz z przypisami dolnymi, większością ilustracji i
wszystkimi tabelami (w większości dwustronicowymi, rozkładowymi). Pozostała
część przypada na bibliografię, spisy rycin, fotografii i tabel, streszczenia w językach
polskim,
angielskim
i
hiszpańskim,
a
także
dwa
załączniki
zawierające
wyspecjalizowane zestawy ilustracji.
Praca została podzielona na 7 części (zgodnie ze spisem treści), aczkolwiek
Autorka – opisując układ pracy – wyróżnia 6 głównych części. Część 7., ostatnia, jest
krótka i stanowi podsumowanie całego opracowania. Poszczególne części 1-7
1
zostały podzielone na rozdziały, a rozdziały w Części 5. – dodatkowo na
podrozdziały.
Praca zawiera 228 przypisów, które ponumerowano jednolicie, bez podziału
na poszczególne części. Tekstowi zasadniczemu towarzyszą: 90 rycin, 19 fotografii i
17 tabel; są one numerowane jednolicie, bez podziału na poszczególne części, lecz z
podziałem na typ ilustracji. Ponadto, 46 rycin i 29 fotografii znajduje się w dwóch
załącznikach; nie są one objęte spisami ilustracji. Bibliografia obejmuje 247
nienumerowanych pozycji literatury oraz 106 nienumerowanych adresów stron
internetowych, które opatrzono miesięcznymi datami dostępu.
3. Charakterystyka oraz ocena układu i zawartości pracy
W Części 1. Autorka precyzyjnie zdefiniowała pojęcie Wielkiego Projektu
Kulturalnego (WPK). Zakres merytoryczny opracowania obejmuje cztery duże grupy
WPK: wystawy światowe i międzynarodowe, igrzyska olimpijskie (zimowe i letnie),
wystawy ogrodnicze, Europejska Stolica Kultury. Wszechstronna i zarazem
szczegółowa analiza 183 (!) WPK stanowi płaszczyznę odniesienia; zasadniczym
celem pracy było zbadanie możliwości i znaczenia WPK dla rozwoju miast. Zakres
ten, bardzo obszerny – znacznie jeszcze poszerzony o szczegółowo analizowany
przykład Saragossy – jest uzasadniony i zarazem interesujący od strony badawczej
ze względu na określone podobieństwa oraz różnice pomiędzy typami WPK,
dotyczące ich genezy, uwarunkowań, idei, lokalizacji, skali przestrzennej, skali
osiągniętego sukcesu lub niepowodzenia, wpływu na urbanistykę i architekturę.
Kryteria wyboru wystaw/projektów/wydarzeń (Autorka celnie wyjaśniła subtelne
różnice pomiędzy tymi pojęciami) są jasno przedstawione. Dodatkowym walorem
opracowania o tak określonym zakresie może być w przyszłości możliwość
praktycznego zastosowania wyników badań w ocenach i procesach decyzyjnych.
Aktualność tematu potwierdzają zresztą obecne rozważania dotyczące kandydatury
Krakowa do organizacji Zimowych IO w 2022 roku.
W Części 2. Autorka ukazała aktualny stan badań, który został zarysowany z
dużą skrupulatnością, przy czym charakterystyka została ograniczona do wybranych
pozycji i skrócona. Autorka wykazała, że dotąd nie prowadzono badań obejmujących
przegląd różnych WPK, ani też tak szczegółowych badań dotyczących mechanizmów
decyzyjnych przy podejmowaniu się przez miasto organizacji WPK.
2
Część 3. zawiera zarys dziejów i przemian poszczególnych typów WPK.
Każdy z czterech rozdziałów tej części kończy się zwięzłym, przejrzystym i
oryginalnym mini-podsumowaniem (przez Autorkę nazywanym wnioskami). Piąty
rozdział Części 3. poświęcony jest instytucjom odpowiedzialnym za decyzje
dotyczące WPK; rolę tych instytucji Autorka traktuje jako istotną dla WPK.
W Części 4. Autorka przedstawiła przeprowadzone przez siebie badania
przekrojowe dotyczące poszczególnych typów WPK. Należy je uznać za modelowy,
miejscami wręcz popisowy, przykład prowadzenia badań i prezentacji ich wyników.
WPK zostały przeanalizowane pod kątem wielu czynników, z uwzględnieniem
podziału chronologicznego i wielu kryteriów. Szczegółowe badania, obejmujące
analizy, oceny i syntezy zostały wykonane pracowicie i sumiennie. Trzeba dodać, że
w niektórych wypadkach dotyczyły zagadnień niełatwych lub trudno porównywalnych;
zaliczyć do nich należy np. analizę porównawczą kwestii finansowych dla różnych
okresów XIX, XX i XXI wieku, prowadzoną w przeliczeniu na współczesną walutę
euro. Szczególną obfitość informacji zawierają tabele zestawcze, gdzie w kilkunastu
kolumnach
Autorka
zestawiła
wybrane
przez
siebie
istotne
elementy
charakteryzujące wszystkie omawiane WPK. Obok podstawowych informacji i
szczególnie ważnych cech dotyczących każdego WPK (np. kwestia pozostawianego
dziedzictwa architektonicznego), zamieszczone zostały informacje pomocnicze, m.in.
interesujące zestawienia osiągnięć nauki i techniki powiązanych z czasem danego
WPK, a także wybiórcze i miejscami nieco banalne „Obserwacje”. Z kolei przejrzyste
diagramy obrazują zgromadzone dane oraz wynikające z nich współczynniki. W
części
opisowej
zostały
skomentowane
tendencje
rozwojowe
w
obrębie
poszczególnych WPK, przy czym ich waga jest zróżnicowana, co sama Autorka
niejednokrotnie zauważyła. Dzięki kompleksowym badaniom przekrojowym czytelnie
rysuje się obraz skomplikowanych i wielowarstwowych relacji i zależności WPK
względem równolegle przebiegających procesów społecznych, gospodarczych i
przestrzennych.
Tam gdzie pozwalają na to aktualne dane, Autorka nie unikała zagadnień
dotyczących przyszłości, wspominając o przygotowywanych WPK aż po rok 2022.
Część 5. dotyczy jednostkowego przykładu Saragossy. Wybór tego właśnie
miasta – miejsca niedawnej wystawy Expo 2008, a także m.in. dużej wystawy z 1908
roku oraz zarzuconej idei Expo Paisajes 2014 – jako przykładu szczegółowego
należy uznać za prawidłowy i ze wszech miar korzystny. Dokładnie opisane zostały
3
geneza, projekt, realizacja i pokłosie Expo 2008 oraz jego poszczególnych
elementów – od koncepcji zagospodarowania całego obszaru wystawy po drobne
detale, np. pojedyncze rzeźby. Autorka odniosła się m.in. do elementów rozwoju
zrównoważonego, rewitalizacji urbanistycznej i powiązań nowo zagospodarowanych
terenów z istniejącą strukturą urbanistyczną. Obok opisywania wielu sukcesów
związanych z Expo 2008, Autorka nie unikała, co jest godne podkreślenia i pochwały,
spraw trudnych, budzących kontrowersje i krytykę, a nawet – zwyczajnie nieudanych.
Doskonałe graficznie schematy wykonane przez Autorkę współgrają z opisem i
wzmacniają siłę jego przekazu.
W częściach 6. i 7. Autorka przedstawiła syntezę wyników badań i wnioski.
Rzetelnie i obiektywnie zestawiła szanse i zagrożenia stwarzane przez WPK, a
następnie przekonująco potwierdziła możliwość wykorzystania WPK jako narzędzia
rozwoju
miasta,
a
także
m.in.
znaczenie
dziedzictwa
architektonicznego
generowanego przez WPK. Za szczególnie cenny element Części 6. należy uznać
koncepcję procedury organizacyjnej do przygotowania WPK, zaś Części 7. –
wskazanie dalszych możliwych kierunków badań w obliczu prognozowanych zmian w
przyszłości.
Autorka wykorzystała obszerną literaturę, w tym wiele pozycji i źródeł mało
znanych, trudno dostępnych lub specyficznych, jak m.in. prace magisterskie, druki
ulotne, czy wywiady z osobami związanymi z organizacją Expo 2008 w Saragossie.
Każda bibliografia ma charakter subiektywny, dlatego recenzent zauważa jedynie
możliwość jej uzupełnienia np. o artykuł L. Barnó i A. Stępień („Hiszpańska lekcja.
Kryzys architektury w Hiszpanii”), czy też książkę J. Wrany („Wystawiennictwo –
strukturalne ogniwo rozwoju miasta”), z ich braku oczywiście nie czyniąc zarzutu.
4. Ocena warsztatu naukowego
W całym opracowaniu Autorka wykazała się dobrym warsztatem naukowym, a
zastosowana przez nią czteroetapowa metoda pracy badawczej dała świetne wyniki.
Prawidłowo zostały sformułowane – i doczekały się wyczerpujących odpowiedzi –
teza oraz hipotezy pomocnicze. Zwięźle a zarazem przejrzyście podano zakres
opracowania i stan badań. Poszczególne etapy opracowania cechują: rozległość
spojrzenia, rzeczowość działania, precyzja opisu, obiektywizm. Literatura obejmuje
pozycje w wielu językach – głównie angielskim, hiszpańskim i polskim. Terminologia
fachowa (planistyczna, urbanistyczna, architektoniczna, budowlana, artystyczna,
4
finansowa etc.) stosowana jest właściwie i z wyczuciem. Autorka omija rafę
kolokwializmu z jednej strony oraz rafę terminu niepotrzebnie wyszukanego z drugiej.
Język, którym posługuje się Autorka, jest jasny i zrozumiały, a jednocześnie
zachowuje poziom w pełni odpowiadający naukowemu charakterowi pracy. Dzięki
temu zawierająca obszerną i ważką treść praca jest zarazem nietrudna w odbiorze i
nienużąca. Opracowanie redakcyjne jest dobre, a pomyłki literowe – nieczęste (np.
powinno być „dwiema wystawami”, a nie „dwoma wystawami” na stronach 10 i 47).
Uwagi krytyczne dotyczące warsztatu naukowego Autorki są nieliczne, drobnej
wagi i nie rzutują na wysoką wartość opracowania. W przypisie 152. nie zastosowano
formuły op. cit. przy powtórzeniu cytowanej pozycji literatury z przypisu 149.,
znajdującego się zresztą na tej samej stronie. Wielokrotnie stosowany przez Autorkę
skrót słowa „tysiąc” powinien brzmieć „tys.”, a nie „tyś”. Informacje o innych drobnych
mankamentach warsztatowych i językowych opracowania podano w niektórych
spośród poniższych Uwag szczegółowych.
Opracowanie graficzne stoi na wysokim poziomie, zarówno pod względem
grafiki autorskiej jak i wyboru ilustracji zaczerpniętych z innych źródeł. (Zbiór map,
planów i widoków WPK chronologicznie zestawionych w Załączniku 1. jest zarazem
dobrym przeglądem tendencji w grafice informacyjnej towarzyszącej WPK w ich dość
długich już dziejach).
Kończąc ocenę opracowania, recenzent pragnie podkreślić godną uznania
cechę widoczną w recenzowanej pracy Autorki – połączenie pracowitości, fascynacji
tematem oraz obiektywizmu badań i prowadzonej narracji.
5. Uwagi szczegółowe
1. Strony 16 i 28. Nazwa miasta „Cape Town” ma polski odpowiednik – „Kapsztad”
(s. 16); miasto „New Orleans” to „Nowy Orlean” (s. 28, s. 64, s. 241) – w
„Luizjanie” a nie w „Louisianie” (s. 58, s. 199, s. 205). To samo dotyczy m.in.
Filadelfii (s. 51), Gandawy (s. 52 i 59), Płowdiw (s. 55), Tuluzy (s. 130). Skoro
Autorka używa nazw spolszczonych (co jest zabiegiem słusznym), takich jak
Saragossa i Gwadalkiwir, należy postępować analogicznie w odniesieniu do
innych nazw powszechnie uznanych.
2. Strona 25. Imperium austro-węgierskie w 1873 roku bynajmniej nie zaczynało
chylić się ku upadkowi. Powstało jako państwo dualistyczne dopiero w 1867 roku,
5
w wymienionym 1873 roku i przez kolejne 40 lat odgrywało dużą rolę w Europie, a
jego upadek nastąpił w wyniku I wojny światowej, w 1918 roku.
3. Strony 32, 71 i 207. Informacja o zbudowaniu 22 nowych autostrad w Tokio
(Letnie IO w 1964 r.) bez podania choćby ich przybliżonej długości, niewiele
wnosi do opracowania. Za wzór może służyć np. informacja o wybudowaniu 160
km nowych dróg w Sarajewie (Zimowe IO w 1984 r.) na stronie 74.
4. Strona 60. Wystawa aeronautyczna w Helsinkach odbyła się w 1938, a nie w
1939 roku (na innych stronach opracowania podano właściwą datę).
5. Strony 75 i 77. W Nagano odbyły się jedynie Zimowe Igrzyska Olimpijskie, a nie
zarówno Zimowe IO jak i Letnie IO. Wbrew stwierdzeniu w tabeli (s. 75), żadne
miasto nie było dotąd gospodarzem zarówno Letnich IO jak i Zimowych IO.
Natomiast Innsbruck był gospodarzem Zimowych Igrzysk Olimpijskich dwukrotnie
(w 1964 i 1976 r.), a nie jednokrotnie, jak to wynika z ryciny (s. 77).
6. Strona 78. Nie sposób do miast regionu Europy Zachodniej zaliczyć
jednocześnie Helsinki, Sarajewo, Moskwę – ani pod względem geograficznym,
ani kulturowym. Zatem jeden z czterech głównych rejonów geograficznych
organizacji Igrzysk Olimpijskich, określony mianem „Europy Zachodniej”, powinien
w istocie być określony jako „Europa”.
7. Strona 104. Nazwa wzmiankowanego obiektu w Krakowie brzmi „Muzeum
Inżynierii Miejskiej”, a nie „Muzeum Inżynierii Lądowej” (chociaż ta druga nazwa
niemal równie dobrze oddaje charakter placówki).
8. Strony 102, 106, 107. W kilku rubrykach występuje przemieszanie fragmentów
tekstu w językach polskim, angielskim itd. (np. o Atenach, Luksemburgu, Wilnie).
9. Strona 129. Zbitkę „Cardo y Decumano” należy rozdzielić i poprawić, bowiem
„Cardo” i „Decumanus” są dwiema różnymi, krzyżującymi się ulicami miasta
rzymskiego. Poza tym, Saragossa przeszła pod władzę arabską w VIII wieku (w
714 r.), a nie w VII wieku, jak podaje Autorka na tej samej stronie, poniżej.
10. Strona 138. Sformułowanie „miasto o zwartej kompaktowej strukturze” zawiera
niepotrzebne powtórzenie terminu.
11. Strona 157. Nazwa wzmiankowanej rzeki to „Darling”, a nie „Garling”.
12. Strona 165. Pałac Kongresów jest „inwestycją”, a nie „instalacją”.
13. Strona 199. Na skutek zamachu terrorystycznego w czasie Letnich IO w
Monachium w 1972 roku zginęło nie 11, a 12 osób: terroryści zamordowali
jedenastu sportowców i jednego policjanta.
6
Powyższe uwagi szczegółowe w żadnym wypadku nie obniżają wysokiej
oceny opracowania. Powinny natomiast być wzięte pod uwagę w wypadku podjęcia
decyzji – którą recenzent gorąco rekomenduje – o opublikowaniu pracy.
6. Wnioski końcowe
Recenzowana rozprawa doktorska mgr inż. arch. Anny Marii Biedermann, pod
tytułem „Wielkie Projekty Kulturalne jako narzędzie rozwoju współczesnych miast”,
stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego. Rozprawa wykazuje ogólną
wiedzę Autorki w dziedzinie nauk technicznych, w dyscyplinie Architektura i
Urbanistyka, jak również potwierdza umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy
naukowej. Rozprawa spełnia zatem warunki stawiane pracom doktorskim, określone
w art. 13 ust. 1 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2003 Nr 65 poz. 595,
z późniejszymi zmianami). W związku z tym wnioskuję o dopuszczenie mgr inż. arch.
Anny Marii Biedermann do publicznej obrony recenzowanej rozprawy.
Ponadto, ze względu na szczególnie wysoki poziom rozprawy doktorskiej
Anny Marii Biedermann, wydaje się że rozprawa zasługuje na wyróżnienie i
wnioskuję o rozważenie wyróżnienia rozprawy.
6. Conclusions
The PhD dissertation by architect Anna Maria Biedermann MSc., titled ”Great
Cultural Projects as a Tool for the Development of Contemporary Cities,” is an
original solution to the research problem. The dissertation proves the general
knowledge in the field of Architecture and Planning. It also confirms the ability of
conducting the independent research. Therefore the dissertation meets the
requirements of the „Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki”. That is why I put forward a
proposal to allow Anna Maria Biedermann to the PhD thesis defence.
Besides, due to the exceptionally high quality of Anna Maria Biedermann’s
PhD dissertation, it deserves award, and I put forward a proposal to award the
dissertation.
7