problem chorób zakaźnych na przykładzie

Nowiny Lekarskie 2006, 75, 2, 159–161
JERZY GAŁĘCKI, BARTŁOMIEJ GAŁĘCKI
PROBLEM CHORÓB ZAKAŹNYCH
NA PRZYKŁADZIE UMIERALNOŚCI W ŚRODOWISKU MIEJSKIM
INFECTIOUS DISEASES PROBLEM AND MORTALITY IN LARGE CITY
Zakład Epidemiologii Katedry Medycyny Społecznej
Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: dr hab. med. Alicja Krzyżaniak
Streszczenie
Wstęp. Choroby zakaźne w ubiegłych stuleciach stanowiły jedną z głównych przyczyn umieralności społeczeństw. Dzięki poznaniu czynników
etiologicznych tych chorób, skutecznej farmakoterapii, a przede wszystkim wprowadzeniu szczepień ochronnych, rola chorób zakaźnych uległa
znacznemu zmniejszeniu. Obecnie choroby zakaźne jako przyczyna zgonu stanowią poniżej 1% wszystkich zgonów.
Cel. Celem pracy była analiza umieralności z powodu chorób zakaźnych w środowisku miejskim – na przykładzie miasta Poznania, obejmująca
dwudziestoletni okres obserwacji.
Metodyka. Analizy umieralności dokonano w oparciu o przyczynę wyjściową zgonu umieszczoną na karcie statystycznej do karty zgonu populacji miasta Poznania zmarłej w latach 1981–2000. Zebrany materiał opracowano i przedstawiono za pomocą współczynników na 100 tys.
ludności z uwzględnieniem płci. Wyjściowa przyczyna zgonu została ustalona zgodnie z zaleceniami WHO, podanymi w I Tomie Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (Rewizja X).
Wyniki. Z powodu chorób zakaźnych 2–3-krotnie częściej umierają mężczyźni niż kobiety. W całej populacji, zwłaszcza wśród mężczyzn,
obserwuje się spadek współczynników umieralności. U obu płci obserwuje się spadek umieralności z powodu gruźlicy płuc oraz wirusowego
zapalenia wątroby. W grupie innych chorób zakaźnych, którą stanowiły wyłącznie posocznice, stwierdzono wzrost umieralności wśród kobiet,
takiej tendencji nie odnotowano w populacji mężczyzn.
Wnioski. W całym badanym dwudziestoleciu obserwuje się spadek współczynników umieralności spowodowanej chorobami zakaźnymi u obu
płci, wyjątek stanowią zgony kobiet z powodu posocznicy.
SŁOWA KLUCZOWE: umieralność, choroby zakaźne.
Summary
Introduction. Infectious diseases in previous centuries were one of the main causes of mortality. Currently, thanks to the knowledge of etiological factors, effective pharmacotherapy and, most of all, due to widely available immunization, they are the cause of less than 1% of all death.
Aim of the study. The aim of the study was the analysis of mortality from infectious diseases in urban environment – based on the city of
Poznań- in twenty year period.
Material and methods. Death certificates of permanent residents of Poznań in twenty years 1981–2000, where the underlying cause of death
was an infectious disease, were analyzed. Compiled materials were assessed and presented as sex specific rates, calculated per population of 100
000.The underlying cause of death was established according to WHO guidelines published in the 1st Volume of International Classification of
Diseases and Health Problems ( Xth Revision).
Results. In any case male mortality rate from infectious diseases was 2–3 times higher, than the same rate in women. There was an overall decrease in mortality from infectious diseases in the whole population, especially in men. Definite decrease of mortality from TB and viral hepatitis
was observed in both sexes. There was also an increase of mortality from septicemia among women in the analyzed period.
Conclusions. There is a definite decrease of mortality rates from infectious diseases in both sexes in the whole twenty years period, with exception for septicemia in women.
KEY WORDS: mortality, contagious diseases.
Wstęp
Choroby zakaźne w ubiegłych stuleciach stanowiły jedną z głównych przyczyn umieralności społeczeństw. Olbrzymi rozwój wiedzy medycznej w ostatnim czterdziestoleciu zmienia całkowicie strukturę przyczyn zachorowań
i zgonów szczególnie na terenach wysoko uprzemysłowionych. Obecnie dzięki poznaniu czynników etiologicznych
tych chorób, skutecznej farmakoterapii a przede wszystkim
wprowadzeniu szczepień ochronnych w zapobieganiu chorobom, rola chorób zakaźnych znacznie się zmniejszyła.
Według danych ogólnopolskich zgony w chorobach zakaźnych i pasożytniczych zmniejszają się systematycznie
i tak z piątego miejsca w 1960 roku spadły na dziesiąte
miejsce w roku 1992 i jeszcze dalsze w latach następnych
w strukturze umieralności [1, 2]. Choroby zakaźne jako
przyczyna zgonu stanowią poniżej 1% wszystkich zgonów.
Współczynnik umieralności zmniejszył się z 14,9 w 1980
roku do 8,1 w 1989 roku i 5,9 w roku 1999 na 100 tys.
ludności [3].
Celem pracy była analiza umieralności z powodu chorób zakaźnych na przykładzie środowiska miejskiego.
Jerzy Gałęcki, Bartłomiej Gałęcki
160
Materiał i metody
Materiał, który posłużył do analizy stanowiły karty statystyczne do karty zgonu ludności zamieszkałej na stałe
i zmarłej w mieście Poznaniu w latach 1981–2000. Z kart
tych analizowano wyjściową przyczynę zgonu. Prawdopodobnie ilość tych zgonów jest niedoszacowana, co wynika
z niedokładności wpisywanych rozpoznań przez lekarzy
wypełniających kartę zgonu osoby zmarłej. Wpisane rozpoznania: przewlekłe zapalenie wątroby, niewydolność wątroby, marskość wątroby pozapalna – mogą być związane
z wirusowym zapaleniem wątroby, jednak ujmowane są w
grupie chorób niezakaźnych. Zebrany materiał opracowano
i przedstawiono za pomocą współczynników na 100 tys.
ludności z uwzględnieniem płci.
Wyniki badań i ich omówienie
Wyniki badań przedstawiono w tabelach od 1 do 4.
Z powodu chorób zakaźnych w mieście Poznaniu od 2do 3-krotnie częściej umierają mężczyźni. Umieralność
ogólną z tego powodu w populacji miasta Poznania
przedstawia tabela 1.
Tab. 1. Umieralność ogólna z powodu chorób zakaźnych w populacji m. Poznania
Rok
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Mężczyźni
16,0
11,4
9,7
10,1
13,4
10,3
8,4
12,3
6,1
11,5
9,7
11,7
10,1
11,4
7,4
4,1
8,1
7,0
6,3
4,5
Kobiety
6,0
5,7
3,3
3,3
4,4
5,2
3,5
3,2
2,2
5,7
3,8
4,5
3,2
3,5
2,6
1,6
2,9
3,9
2,9
3,9
Współczynniki umieralności u obu płci w badanym
dwudziestoleciu ulegają obniżeniu w większym stopniu
wśród mężczyzn z 16,0 do 4,5 niż wśród kobiet z 6,0 do
3,9 na 100 tys. ludności w skrajnych latach prowadzonych badań. Spadek ten jest widoczny wyraźniej w II
połowie lat dziewięćdziesiątych.
Zasadniczy wpływ na poziom umieralności w chorobach zakaźnych ogółem mają zgony spowodowane gruźlicą płuc. Można tę chorobę rozpatrywać w grupie chorób układu oddechowego, co jest uzasadnione, ale także
w grupie chorób zakaźnych. Pomimo obniżenia się
umieralności z powodu gruźlicy w Polsce nadal należy
ona do najwyższych w Europie [4]. Umieralność z powodu gruźlicy w mieście Poznaniu we współczynniku na
100 tys. ludności przedstawia tabela 2.
Tab. 2. Zgony z powodu gruźlicy w m. Poznaniu we współczynniku na 100 tys. ludności
Rok
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Mężczyźni
9,6
5,3
5,2
8,1
8,4
7,7
6,7
7,6
5,4
6,5
5,8
9,5
7,7
8,1
3,7
2,2
5,9
2,6
2,6
1,5
Kobiety
4,0
3,0
1,0
0,6
2,4
2,9
1,9
1,3
1,3
1,9
1,3
2,6
1,3
1,3
0,6
1,3
1,6
0,3
–
1,0
Z powodu gruźlicy także u obu płci obserwuje się
znaczny spadek umieralności u mężczyzn z 9,6 do 1,5,
a wśród kobiet z 4,0 do 1,0 na 100 tys. ludności. Podobną tendencję zauważają Miller, Leowski w swojej pracy
z tym, że wielkości omawianych współczynników były
zwykle wyższe w Poznaniu niż w całej Polsce [5].
Wirusowe zapalenie wątroby (zwłaszcza typu B i C) zarówno w grupie mężczyzn, jak i kobiet nie jest zjawiskiem
o znacznym nasileniu, ale jest ważnym problemem zdrowotnym prowadzącym do marskości wątroby, niewydolności wątroby i czasami nowotworu tego narządu [6]. Problem umieralności ludności m. Poznania z powodu wirusowego zapalenia wątroby przedstawia tabela 3.
Jak już wspomniano w metodyce badania, prawdopodobnie jest to grupa o zaniżonych wartościach współczynników, co było wynikiem nieprecyzyjnego wypełniania karty zgonu przez lekarzy. Tendencje spadkowe
w umieralności z tego powodu obserwuje się u obu płci
porównując skrajne lata (1981 r. i 2000 r.), na które
wpływ miały drugie pięciolecia obu dekad prowadzonych badań. W całej Polsce tak jak i w mieście Poznaniu
ranga wirusowego zapalenia wątroby jest podobna.
Pozostałe zgony w grupie chorób zakaźnych przedstawia tabela 4.
Problem chorób zakaźnych na przykładzie umieralności w środowisku miejskim
Tab. 3. Wirusowe zapalenie wątroby jako przyczyna zgonu
ludności m. Poznania
Rok
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Mężczyźni
2,7
3,4
3,0
1,1
1,1
1,1
1,1
1,8
0,4
1,8
1,8
1,1
0,7
2,2
1,5
0,4
0,7
2,6
0,4
0,4
Kobiety
1,0
0,7
1,0
2,3
1,0
0,3
0,6
1,0
0,6
0,9
1,3
0,6
0,6
0,6
0,3
–
0,6
0,9
–
0,3
Tab. 4. Zgony z powodu pozostałych chorób zakaźnych wśród
mieszkańców m. Poznania
Rok
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Mężczyźni
3,8
2,7
1,5
1,5
3,8
1,5
0,4
2,9
0,4
3,2
2,2
1,1
2,6
1,1
2,2
1,5
1,4
1,8
3,3
2,6
Kobiety
1,0
2,0
1,3
0,3
1,0
1,9
1,0
1,0
0,3
2,9
1,3
1,3
1,3
1,6
1,6
0,3
0,6
2,6
2,9
2,6
161
Wśród pozostałych chorób zakaźnych prawie wyłączną przyczynę zgonu stanowiły posocznice, czyli
uogólnione zakażenie, które mogło być pierwotne lub
jako powikłanie innych chorób (często o miejscowej
niegroźnej lokalizacji a banalnej jako przyczyna zgonu).
W badanym okresie nie obserwuje się wyraźnego kierunku zmian umieralności z tego powodu wśród mężczyzn a obserwuje się wzrost tego zjawiska wśród kobiet
pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Pomimo że jest to
grupa chorób o większym nasileniu jak wirusowe zapalenie wątroby, jednak jest ona niejednorodna i niejednoznaczna, dlatego omówiona zostaje pod koniec badania.
Wnioski
1. Z powodu chorób zakaźnych w m. Poznaniu częściej
umierają mężczyźni we wszystkich grupach chorób.
2. Obserwuje się w badanym dwudziestoleciu spadek
umieralności w każdej grupie chorób zakaźnych u obu płci
z wyjątkiem innych chorób (posocznic) wśród kobiet.
Piśmiennictwo
1. Brzozowski R., Maciejewska K.: Wybrane zagadnienia dotyczące zgonów ludności Polski w latach 1960–82. Zdr. Pub.,
1984, 9, 449–465.
2. Karski J.B., Tomaszewska E., Koronkiewicz A.: Wskaźniki
stanu zdrowia ludności Polski w latach 1992–1995. Zdr.
Pub., 1997, 107, 9, 221–236.
3. Rocznik Statystyczny 1989 (GUS), ZWS, Warszawa 1989.
4. Szczuka J.: Chorobowość i umieralność z powodu gruźlicy
w Polsce w roku 1981. Pneumonol. Pol., 1983, 10, 509–516.
5. Miller M., Lwowski J.: Gruźlica w Polsce i na świecie. Prz.
Epid., 1997, 51, 4, 389–404.
6. Migdalski P.: Wirusowe zapalenia wątroby. Przew. Lek.,
2001, 5, 29, 102–106.