Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży

Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży

Użycie narkotyków
w obszarze doświadczeń
młodzieży ponadgimnazjalnej
Marta Wilk
Wstęp
Rozszerzająca się wśród młodzieży narkomania jest szkodliwym zjawiskiem
społecznym, choć stosowanie narkotyków niejednokrotnie kojarzy się z przyjemnością. Młodzi ludzie przyjmują je, aby odprężyć się, zredukować stres, czuć się
swobodnie w różnych sytuacjach życia społecznego lub doświadczyć odmiennych
stanów świadomości. Nie ulega jednak wątpliwości, że narkotyki to „fałszywi
przyjaciele”, przez których można wszystko stracić. Dlatego niezwykle ważne jest
ostrzeganie przed zgubnymi skutkami używania tych substancji oraz pokazywanie
rozmiarów zjawiska, zwłaszcza wśród ludzi młodych, aby zapobiegać rozszerzaniu
się narkomanii. Celem opracowania jest ukazanie szkodliwego wpływu używania
substancji odurzających na psychikę i organizm człowieka oraz odpowiedź na pytanie, jak kształtuje się zjawisko używania narkotyków wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych.
Najbardziej rozpowszechnione środki psychotropowe to: stymulanty, halucynogeny, inhalanty, sterydy anaboliczne. Zaprezentowana na wstępie krótka charakterystyka tych substancji obrazuje uboczne skutki ich oddziaływania na organizm
i psychikę człowieka. Do najczęściej używanych stymulantów należą amfetamina
i metamfetamina. Nawet jednorazowe użycie amfetaminy jest bardzo niebezpieczne, gdyż powoduje nasiloną agresywność, brak krytycznej samooceny, może prowadzić to do przestępstw kryminalnych, wypadków drogowych, śmierci, kalectwa.
Przedawkowanie prowadzi do zaburzeń w układzie krążenia. Spowodowana nim
euforia wywołuje objawy zmiany zachowania, takie jak: drażliwość, strach, paranoja, halucynacje, agresywność, zachowania aspołeczne. Przewlekłe stosowanie
prowadzi do zaburzeń psychicznych. Bardziej niebezpieczna metamfetamina powoduje uszkodzenia i wypadanie zębów, udar mózgu, zawał serca, a w konsekwencji śmierć. Przedawkowanie tych środków powoduje drażliwość, bezsenność,
niepokój, wrogość, halucynacje, lęk i paranoję, zachowania antyspołeczne i agresywne. Chroniczne stosowanie kokainy może prowadzić do nieodwracalnych
uszkodzeń ośrodków nagrody w mózgu. Crack w okresach odstawienia jeszcze
bardziej niż amfetamina obniża samopoczucie.
Opioidy to przede wszystkim heroina i morfina. Po zastosowaniu tych środków
występuje apatia, uczucie zimna, drżenie, potliwość, bóle brzucha. Objawy absty-
400
Marta Wilk
nencji nie są groźne dla życia, przypominają objawy ciężkiej grypy, czemu towarzyszy silny głód narkotykowy. Nielegalnie otrzymywane preparaty mogą mieć
dużą zawartość morfiny lub mogą być skażone. Głód narkotykowy może okazać
się trudny do przezwyciężenia. Przedawkowanie prowadzi do zaburzeń oddychania, obrzęku płuc, utraty przytomności czy zapaści krążeniowej.
Barbiturany i benzodiazepiny – to leki uspokajające i nasenne, przy ich
przedawkowaniu lub połączeniu z alkoholem grozi porażenie ośrodka oddechowego prowadzące do śmierci, uzależnienie od tych środków rozwija się bardzo szybko. Przy używaniu benzodiazepiny może pojawić się wrogość i depresja, utrata
koordynacji ruchowej i psychicznej, utrata pamięci.
Halucynogeny zmieniają percepcję. Należą tutaj takie substancje jak marihuana
i haszysz. Skutki zażywania tych substancji to zmniejszenie koordynacji ruchowej,
osłabienie zdolności prawidłowej oceny sytuacji, osłabienie pamięci i uwagi. Zawierają również rakotwórcze, smoliste substancje, co u palaczy marihuany zwiększa ryzyko zapadalności na nowotwory płuc. Występuje suchość w jamie ustnej,
zapalenia płuc, astma, pocenie się, niestrawność, spadek naturalnej odporności.
Uboczne skutki używania marihuany i haszyszu to również osłabienie pamięci
i koncentracji uwagi, problemy z nauką oraz wystąpienie zespołu amotywacyjnego,
czyli utrata poczucia celów życiowych, zaniedbywanie swojego wyglądu, higieny
osobistej. Objawy zespołu abstynencyjnego u osób stale zażywających ten środek
to: bezsenność, spadek apetytu, drażliwość, nerwowość, senność lub napady gorączki i dreszczy.
LSD – powoduje „złą podróż” i jej konsekwencje, w tym retrospekcje. U niektórych osób zażywających ten środek może pojawić się psychoza przypominająca
schizofrenię.
Ecstasy – używane często na imprezach i dyskotekach, powoduje nieregularne
bicie serca, bóle w klatce piersiowej, nudności i wymioty, zaburzenia pracy nerek,
podniesienia temperatury ciała, szczękościsk, zgrzytanie zębami. Następnego dnia
po zażyciu ecstasy występuje długotrwały kac, zmęczenie, niezdolność do intelektualnego wysiłku, pobudzenie, agresywność, zawroty głowy lub mdłości.
Grzyby halucynogenne – zawierają psylocybinę, niskie dawki dają uczucie
przyjemnego odprężenia, wysokie dawki dają poczucie zaburzenia czasu i przestrzeni, można uzależnić się od tych wrażeń. Pomyłki i zatrucia grzybami mogą
okazać się śmiertelne.
Inhalanty – są to środki przemysłowe, zawierające substancje lotne. Środki te
są wdychane. Są łatwo dostępne. To np. dezodoranty, lakiery, farby, środki piorące. Skutki używania tych substancji to dezorientacja, dzwonienie w uszach, nadwrażliwość na światło, przyspieszenie akcji serca, nieregularny oddech. Może pojawić się duża agresja, przy czym agresor może nie być świadomy swoich czynów.
U zażywających inhalanty może pojawić się katar, kaszel, zapalenie spojówek,
rany wokół ust, krwawienie z nosa, osłabienie mięśni, bóle głowy, stawów, bóle
w klatce piersiowej, nudności, drżenie, stan przygnębienia. Długotrwałe stosowa-
Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży ponadgimnazjalnej
401
nie inhalantów powoduje uszkodzenie nerwów obwodowych, wątroby, nerek,
uszkodzenia mózgu.
Sterydy anaboliczne są związkami spokrewnionymi z męskim hormonem
– testosteronem. Są używane i rozprowadzane na siłowniach i w klubach sportowych. Po ich użyciu mogą występować destrukcyjne stany psychiczne i zachowania, takie jak: apatia, myśli samobójcze, gniew, przemoc. Gdy sterydy używane są
we wczesnym okresie dojrzewania, często następuje zahamowanie wzrostu. Inne
skutki to skłonność do ataków serca, udarów mózgu i wysokiego poziomu cholesterolu1.
1. Zarys problematyki badań własnych
Badania empiryczne, przeprowadzone wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych na przełomie lat 2004/2005 na terenie Częstochowy, Radomia i Kielc, dotyczyły używania środków odurzających przez młodzież. Celem badań było między
innymi ustalenie rozmiarów zjawiska używania substancji psychoaktywnych przez
badaną młodzież, wieku inicjacji narkotykowej badanych, a także poznanie opinii
badanej młodzieży odnośnie szkodliwego oddziaływania środków narkotycznych
na organizm człowieka. W tym celu posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, zastosowano technikę ankiety skonstruowaną na podstawie europejskiej ankiety anonimowej (ESPAD). Terenem badań były trzy miasta Polski, mieszczące się
w granicach trzech województw: Częstochowa – województwo śląskie; Radom
– województwo mazowieckie; Kielce – województwo świętokrzyskie. Próba badawcza liczyła 942 osoby, byli to uczniowie klas drugich, zarówno chłopcy, jak
i dziewczęta. Chłopcy stanowili 60,3% (556) badanych, dziewczęta – 39,7% (372).
Związki między zmiennymi zostały ustalone na podstawie testu chi-kwadrat. Siła
związku dwu cech została obliczona na podstawie współczynnika Rc – Contingency Coefficient.
Problematyka niniejszego artykułu dotyczy zjawiska używania narkotyków
przez młodzież szkół ponadgimnazjalnych, jego rozmiarów, rodzajów spożywanych narkotyków, środków próbowanych po raz pierwszy, wieku inicjacji, źródła
zaopatrzenia przy pierwszym spożyciu oraz opinii dotyczących szkodliwości narkotyków dla zdrowia.
2. Inicjacja narkotyczna młodzieży
Narkotyki zmieniają stany uczuciowe, są środkami, które wprawiają człowieka
w dobry lub zły nastrój. Niektórzy zażywają narkotyki, ponieważ robią to ich przyjaciele, lub dlatego że zabraniają im tego rodzice, inni szukają w tych substancjach
1
M.E.P. Seligman, E.F.Walker, D.L. Rosenhan, Psychopatologia, Poznań 2003, s. 645681; C. Cekiera, Ryzyko uzależnień, Lublin1994, s. 19-75.
402
Marta Wilk
przyjemności lub „wewnętrznej prawdy”. Wiele osób zażywa środki uspokajające
przed snem, a środki pobudzające po przebudzeniu. Można zatem przyjąć, że narkotyki stanowią element naszego życia. Młodzi ludzie zażywający te substancje
często mogą popadać w stany upośledzające ich zdolność do nauki szkolnej, podejmować ryzykowne działania, uzależnić się od nich.
Badana młodzież bardzo dobrze zna nazwy narkotyków. Na pytanie kwestionariusza ankiety: O jakich środkach odurzających słyszał(a)eś? – 77,7% (732) osób
z 942 wymienia średnio ponad 2 do 7 różnych narkotyków, według mediany, jest
to 5 substancji psychoaktywnych. Najczęściej, według modalnej (dominanty),
24,3% (229) osób wymienia 5 narkotyków, do których zalicza się: marihuanę, amfetaminę, ecstasy, LSD, kokainę.
Wszystkie wymienione rodzaje środków odurzających przez młodzież to: alkohol, amfetamina (białko, białe, feta), benzodiazepiny (valium, relanium, oxazepam), crack, ecstasy (UFO, Mitshubisi, dolar, pacyfka, gaz, głupi Jaś), grzybki
halucynogenne, haszysz, heroina, hiszpańska mucha, klej, kofeina, kompot, LSD
(kryształek, krasnalek, Asterix, kwasik), marihuana (gandzia, skun, joint, konopie,
trawka, faja, fifa ), morfina, ogólnie – narkotyki, opium (popers), papierosy, rozpuszczalnik, sterydy (koks), tabaka, tabletki (proszki, psychotropy, dropsy).
Następnie zadano pytanie odnośnie chęci spróbowania któregokolwiek
z wymienionych środków. Odpowiedzi „tak” – udzieliło 41% (386) badanych,
odpowiedzi „nie” – udzieliło prawie 54,7% (515) badanych; 4,4% (41) nie odpowiedziało na to pytanie. Deklaracja badanych odnośnie tego, czy próbowali środków narkotycznych wiąże się istotnie z liczbą wymienionych narkotyków. Grupa
osób zażywająca kiedykolwiek narkotyki (N = 323) potrafiła wymienić istotnie
więcej nazw różnych narkotyków, o jakich kiedykolwiek słyszała, w porównaniu
z osobami, które deklarowały, że nie próbowały narkotyków (N = 403). Wynik
potwierdza deklarację badanych i świadczy o tym, że próbowanie narkotyków łączy
się z ich większą wiedzą na ten temat (F = 33,7806; p = 0,001). Najczęściej deklarowanym środkiem narkotycznym, spróbowanym jako pierwszy przez badaną młodzież, jest marihuana, takiej odpowiedzi udzieliło 27,6% (259) badanych, następnie
leki uspokajające i nasenne – 8,4% (79) badanych oraz amfetamina – 2,6% (24) badanych. Dokładny rozkład wyników przedstawia tabela 1.
Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży ponadgimnazjalnej
403
Tabela 1. Pierwszy spróbowany środek narkotyczny
Pierwszy spróbowany
środek narkotyczny
nie próbował/a
leki
marihuana
LSD
amfetamina
heroina
ecstasy
grzybki halucynogenne
kompot
nie znam
brak odpowiedzi
Razem
Dziewczęta
N
%
219
58,9
56
15,1
69
18,5
0
0,0
11
3,0
0
0,0
3
0,8
0
0,0
1
0,3
0
0,0
13
3,4
372
100,0
Liczba uczniów
Chłopcy
N
%
306
54,1
23
4,1
190
33,6
1
0,2
13
2,3
1
0,2
3
0,5
6
1,1
2
0,4
3
0,5
18
3,0
566
100,0
Razem
N
%
525
56,0
79
8,4
259
27,6
1
0,1
24
2,6
1
0,1
6
0,6
6
0,6
3
0,3
3
0,3
31
3,3
938
100,0
Młodzi ludzie próbowali po raz pierwszy marihuanę najczęściej w wieku 16 lat
– 11% (104) badanych, następnie leki uspokajające i nasenne, najczęściej w wieku
16 lat – 4,2% (40) badanych i w wieku 17 lat – 4,3% (41) badanych oraz amfetaminę, najliczniej dostępną w wieku 17 lat – 4,6% (43) badanych. Eksperymentowanie z pozostałymi narkotykami wydaje się być na marginesie życia badanej
młodzieży, ich próbowanie dotyczy niewielkiej liczby osób. Jest to zgodne z aktualnymi badaniami ogólnopolskimi2.
2
J. Sierosławski, A. Zieliński, Alkohol i narkotyki w życiu polskiej młodzieży – dylematy
profilaktyki, Warszawa 2002, s. 21.
Tabela 2. Wiek inicjacji poszczególnych narkotyków
Narkotyki
amfetamina
leki uspokajające
marihuana
LSD
crack
kokaina
relev
ecstasy
heroina
grzybki halucynogenne
klej
alkohol
+ tabletki
sterydy
Wiek inicjacji
15 lat
N
%
14
1,5
28
3,0
53
5,6
2
0,2
0
0,0
0
0,0
1
0,1
6
0,6
2
0,2
Nigdy
N
%
818 86,8
763 81,0
631 67,0
895 95,0
911 96,7
906 96,2
913 96,9
856 90,9
899 95,4
12 lat
N
%
1
0,1
6
0,6
4
0,4
0
0,0
1
0,1
0
0,0
1
0,1
1
0,1
0
0,0
13 lat
N
%
1
0,1
5
0,5
11
1,2
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
14 lat
N
%
1
0,1
10
1,1
26
2,8
1
0,1
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
16 lat
N
%
25
2,7
40
4,2
104 11,0
9
1,0
2
0,2
2
0,2
2
0,2
15
1,6
6
0,6
17 lat
N
%
42
4,5
41
4,3
64
6,8
8
0,8
1
0,1
4
0,4
0
0,0
30
3,2
5
0,5
18 lat
N
%
13
1,4
15
1,6
20
2,1
1
0,1
0
0,0
4
0,4
0
0,0
8
0,8
1
0,1
Brak odp.
N
%
27
2,9
34
3,6
29
3,1
26
2,8
27
2,9
26
2,8
25
2,7
26
2,8
29
3,1
875
92,9
1
0,1
0
0,0
2
0,2
8
0,8
18
1,9
8
0,8
2
0,2
28
3,0
877
93,1
4
0,4
4
0,4
7
0,7
5
0,5
9
1,0
7
0,7
1
0,1
28
3,0
816
86,6
1
0,1
1
0,1
4
0,4
18
1,9
25
2,7
39
4,1
11
1,2
27
2,9
890
94,5
0
0,0
0
0,0
1
0,1
5
0,5
7
0,7
9
1,0
5
0,5
25
2,7
Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży ponadgimnazjalnej
405
Ważną kwestią jest odpowiedź na pytanie o źródło zaopatrzenia w substancję,
która posłużyła do inicjacji narkotycznej; najczęściej badana młodzież wskazywała
na grupę przyjaciół – 14% (131) badanych. Dokładny rozkład odpowiedzi przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Źródło zaopatrzenia w środek służący do inicjacji
Źródło zaopatrzenia
nie używałem/am
brat
starszy kolega
młodszy kolega
znajomy
obcy
grupa przyjaciół
zakup od kolegi
zakup od znajomego
zakup od obcego
rodzice
dom
inne
brak odpowiedzi
Razem
Dziewczęta
N
%
225
60,5
8
2,2
16
4,3
9
2,4
2
0,5
1
0,3
45
12,1
5
1,3
3
0,8
1
0,3
22
5,9
14
3,8
9
1,4
12
3,3
372
100,0
Liczba uczniów
Chłopcy
N
%
311
54,9
7
1,2
32
5,7
38
6,7
6
1,1
2
0,4
86
15,2
22
3,9
7
1,2
6
1,1
12
2,1
4
0,7
12
2,1
21
3,7
566
100,0
Razem
N
%
536
57,1
15
1,6
48
5,1
47
5,0
8
0,9
3
0,3
131
14,0
27
2,9
10
1,1
7
0,7
34
3,6
18
1,9
21
2,2
33
3,5
938
100,0
Zwracają uwagę również wskaźniki dotyczące otrzymania tego środka od kolegów – starszych – 5,1% (48) i młodszych – 5% (47) oraz zakupienie od kolegi
– 2,9% (27), co potwierdza informację o istnieniu dealerów narkotykowych w środowisku młodzieży.
3. Rozmiary zjawiska i ocena używania narkotyków przez młodzież
Adolescencja jest okresem, w istotny sposób różniącym się od pozostałych faz
rozwojowych, w którym dokonują się zmiany w strukturze psychicznej człowieka.
W tej fazie pojawiają się także nowe i intensywne emocje. Podstawowym środowiskiem społecznym dla doświadczenia tych zmian są zarówno rodzice, inni członkowie rodziny, jak i przyjaciele. Te naturalne przemiany psychologiczne wynikające z rozwoju powodują, że młodzież staje się bardziej podatna na różnego rodzaju
zachowania nieprzystosowawcze, włączając w to również zażywanie narkotyków.
Uzasadniona rozwojowo potrzeba poszukiwania nowych wrażeń może skłaniać
młodych ludzi do eksperymentowania z narkotykami. Z przeprowadzonych przeze
406
Marta Wilk
mnie badań wynika, że największy odsetek młodzieży eksperymentuje z narkotykami z ciekawości – 22,3% (210) badanych, a 57,9% (545) deklaruje, że nigdy nie
używało narkotyków. Inne powody eksperymentowania przybliżają następujące
odpowiedzi: „sprzyjająca atmosfera”, „narkotyki są modne”, „namówił mnie kolega”, obejmujące 5,4% (51) badanych; nie pamięta, dlaczego spróbowało narkotyki
3,1% (29) badanych; zaledwie 1,4% (13) odpowiedziało, że przyczyną są problemy; niewiele ponad 1,2% (11) odpowiedziało, że chciało być „na haju”, pozostałe
przypadki to częste łączenie odpowiedzi, gdzie wymienianych jest po kilka przyczyn, górują takie powody, jak: „byłem ciekawy”, „nie miałem nic do roboty”, „nie
chciałem odstawać od grupy”, „moja własna głupota”.
Interesujące są opinie młodzieży dotyczące potępienia używania poszczególnych rodzajów narkotyków. Można powiedzieć, że są to reakcje badanych odniesione do skali humilizacji (deprecjacji) społecznej, kojarzonej z rangowaniem negatywnych zachowań3 Szczegółowy rozkład wyników przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Opinie młodzieży dotyczące używania narkotyków
Opinie młodzieży
Inne
Narkotyki
marihuana
rzadkie palenie
marihuany
regularne palenie marihuany
LSD
heroina
leki uspokajające
amfetamina
crack
kokaina
ecstasy
klej
kompot
3
Nie potępiam
Potępiam
Zdecydowanie potępiam
(uchylanie
się od konkretnej
odpowiedzi)
Brak
odpowiedzi
N
410
%
43,5
N
216
%
22,9
N
215
%
22,8
N
84
%
8,9
N
17
%
1,8
307
32,6
273
29,0
251
26,6
93
9,9
18
1,9
150
15,9
289
30,7
409
43,4
76
8,1
18
1,9
214
184
22,7
19,5
290
301
30,8
32,0
328
349
34,8
37,0
92
91
9,8
9,7
18
17
1,9
1,8
283
30,0
283
30,0
229
24,3
128
13,6
19
2,0
247
171
178
220
157
164
26,2
18,2
18,9
23,4
16,7
17,4
293
302
307
292
312
283
31,1
32,1
32,6
31,0
33,1
30,0
302
348
344
314
366
373
32,1
36,9
36,5
33,3
38,9
39,6
84
102
94
97
90
99
8,9
10,8
10,0
10,3
9,6
10,5
16
19
19
19
17
23
1,7
2,0
2,0
2,0
1,8
2,4
Zdaniem Floriana Znanieckiego, przeciwieństwem skali humilizacji jest skala sublimacji
(uwznioślenia) społecznego – tenże, Socjologia wychowania, t. 1, Warszawa 2000.
Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży ponadgimnazjalnej
407
W wypadku badanej młodzieży, największe przyzwolenie towarzyszy używaniu
marihuany, opinie odnośnie marihuany badano w zależności od częstotliwości
używania, czyli próbowania raz lub dwa razy, palenia od czasu do czasu, palenia
marihuany lub haszyszu regularnie. Nie potępia innych za próbowanie marihuany
43,5% (410) badanych; za palenie rzadko nie potępia 32,6% (307); za regularne
palenie marihuany nie potępia innych 15,9% (150). Wyniki te pokazują, że dla
pewnej grupy młodzieży marihuana nie jest czymś niebezpiecznym, lecz jest to
normalny element życia – wnioskuję, że używanie tego narkotyku nie stygmatyzuje innych ludzi. Dalsza analiza rozkładu odpowiedzi pokazuje dość zróżnicowane
opinie na temat używania pozostałych narkotyków. Zatem okazjonalne używanie
narkotyków, takich jak: leki uspokajające i nasenne zdecydowanie potępia 24,3%
(229); amfetaminę 32,1% (302); ecstasy 33,3% (314); LSD 34,8% (328). Narkotyki te są mniej potępiane przez młodzież, można powiedzieć, że ich stosowanie nie
stygmatyzuje; bardziej potępia młodzież używanie narkotyku przyjmowanego
w drodze iniekcji – „kompot” 39,6% (373) oraz inhalantu, takiego jak kleje
– 38,9% (366). Narkotyki te uważa się za silnie stygmatyzujące, charakterystyczne
dla zdegradowanych ludzi. Również wyższe odsetki zdecydowanie potępiających
dotyczą używania kokainy 36,5% (344) i cracku 36,9% (348) oraz heroiny 37%
(349). Młodzież może zdawać sobie sprawę z wysokiego potencjału uzależnienia
od tych narkotyków. Uczniowie patrzą na narkotyki z perspektywy racjonalnej,
dokonując bilansu korzyści i zagrożeń, być może w zależności od tego bilansu
podejmują decyzje, czy i po jakie narkotyki sięgać.
Z moich badań wynika, że młodzi ludzie dobrze zdają sobie sprawę ze szkodliwości dla zdrowia różnych rodzajów narkotyków. Najmniej szkodliwe w opinii
badanych uczniów jest próbowanie marihuany, za brakiem ryzyka zagrożenia dla
zdrowia w takim przypadku opowiedziało się 12,3% (116) badanych. Rozkład
odpowiedzi dotyczących ryzyka w przypadku próbowania oraz zażywania regularnego innych narkotyków przedstawia tabela 5.
Ocena zagrożenia zdrowia na skutek zażywania narkotyków nie pozostaje pod
wpływem faktu próbowania lub też niepróbowania różnych środków odurzających.
Na skali 1-5 punktów uczniowie oceniają, że ryzyko jest na poziomie 3,8 punktów.
Oznacza to wysoką zgodność odpowiedzi jednorodnych i uznanie przez niemal
wszystkich badanych uczniów, że narkotyki w wysokim stopniu szkodzą zdrowiu
(F = 0,4359; p = 0,5093). Zastanawia jednak to, że uznanie narkotyków za szkodliwe
dla zdrowia nie zmniejsza częstotliwości prób zażywania tych środków.
408
Marta Wilk
Tabela 5. Szkodliwość dla zdrowia w przypadku próbowania oraz regularnego używania narkotyków
Odpowiedź
Szkodliwość dla zdrowia
UmiarkoDuże
Nie wiem
wane
N
%
N
%
N
%
Brak odp.
N
%
116 12,3 223 23,7
181
19,2 326 34,6
73
7,7
23
2,4
72
7,6
129 13,7
257
27,3 398 42,3
62
6,6
24
2,5
35
3,7
40
4,2
79
8,4
63
6,7
25
2,7
38
4,0
116 12,3
181
19,2 455 48,3 128 13,6
24
2,5
18
1,9
21
2,2
52
5,5
723 76,8 104 11,0
24
2,5
42
4,5
137 14,5
198
21,0 435 46,2 106 11,3
24
2,5
17
1,8
15
1,6
46
4,9
9,1
25
2,7
30
3,2
95
10,1
173
18,4 500 53,1 117 12,4
27
2,9
16
1,7
10
1,1
33
3,5
10,3
23
2,4
46
4,9
111 11,8
194
20,6 452 48,0 114 12,1
25
2,7
22
2,3
19
2,0
58
6,2
9,9
25
2,7
3
3,5
82
8,7
192
20,4 484 51,4 125 13,3
26
2,8
16
1,7
11
1,2
37
3,9
29
3,1
Nie ma
N
mało
marihuany
czasami
marihuana
regularnie
marihuana
mało LSD
regularnie
LSD
mało
amfetaminy
regularnie
amfetamina
mało kokainy
regularnie
kokaina
mało ecstasy
regularnie
ecstasy
mało kleju
regularnie
klej
%
Małe
N
%
700 74,3
753 79,9
763 81,0
725 77,0
86
97
93
747 79,3 102 10,8
Deklaracje młodzieży dotyczące używania narkotyków w ciągu życia przedstawiają się następująco: nigdy w życiu nie używało marihuany 65,9% (621) badanej
młodzieży, a pozostałe częstotliwości używania mieszczą się w granicach od 1-2
razy do 40 i więcej razy, przy czym największy odsetek badanych – 10,9% (102)
używał marihuanę 1-2 razy w życiu. W ciągu ostatniego roku nie używało tego
środka około 74,6% (701) badanych. Największy odsetek młodzieży sięgał do tego
środka z częstotliwością 1-2 razy – 8,4% (79 osób).
Lepszym wskaźnikiem diagnostycznym jest stosowanie (lub niestosowanie)
używki w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem.
Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży ponadgimnazjalnej
409
Tabela 6. Używanie marihuany i haszyszu w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem
Używanie marihuany
i haszyszu w czasie
ostatnich 30 dni
nigdy
1-2 razy
3 i więcej razy
brak odpowiedzi
Razem
Dziewczęta
N
%
334
89,8
13
3,5
5
1,3
20
5,4
372
100,0
Liczba uczniów
Chłopcy
N
%
469
82,9
36
6,4
33
5,8
28
4,9
566
100,0
Razem
N
%
803
85,6
49
5,2
38
4,1
48
5,1
938
100,0
Jak pokazują wyniki, 85,6% (803) młodzieży nie używało w czasie ostatnich 30
dni przed badaniem tego narkotyku; 5,2% (49) badanej młodzieży używało ten
narkotyk 1-2 razy w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem; natomiast 4,1% (38)
– 3 i więcej razy.
Jeśli chodzi o używanie kiedykolwiek w życiu substancji chemicznych, takich
jak: kleje i aerozole, nigdy nie używało tych środków prawie 91,9% (866) badanych. Najwyższy odsetek respondentów – 4,5% (42) deklarował używanie tych
substancji z częstotliwością 1-2 razy. W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie używało
tych środków 93,8% badanych, częstotliwości pozostałych odpowiedzi nie przekraczają 1%. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem nie używało tego środka
94,7% (892) respondentów, pozostałe rozkłady odpowiedzi przedstawiają się podobnie jak w wypadku ostatnich 12 miesięcy.
Badałam także częstotliwość sięgania do poszczególnych narkotyków. Jeśli
chodzi o leki uspokajające i nasenne, bez przepisu lekarza, to nigdy nie stosowało
ich – 79,6% (750) badanych, pozostały procent młodzieży deklaruje używanie ich
z częstotliwością 1-2 razy – 9,2% (87) badanych oraz 3-5 razy – 4,1% (39 osób).
Amfetaminy nie używało nigdy 88,6% (835) badanych; użycie 1-2 razowe deklaruje 4,8% (45) badanych. Niestosowanie LSD deklaruje 95,9% (903) badanych; częstotliwość 1-2 razy deklaruje 1,8% (17) badanych, pozostałe częstotliwości przybierają wartości poniżej 1%. Cracku nigdy nie używało 97,8% (921) badanych, pozostałe częstotliwości są poniżej 1%. Deklaracja dotycząca kokainy przedstawia się podobnie, 97,7% (920) respondentów odpowiedziało, że nigdy nie używało tego narkotyku. Heroiny do palenia nigdy nie używało 95,3% (898) badanych; 1-2 razy – 2,2%.
Heroiny innej niż do palenia nie używało nigdy 97,5% (918) badanych. Ecstasy
– według deklaracji badanej młodzieży – nigdy nie używało prawie 91,9% (866)
badanych; 1-2 razy sięgnęło po ten narkotyk 3,3% respondentów. „Grzyby” nigdy
nie były używane przez 94,2% badanych uczniów; 1-2 razy używało tej substancji
3,3% (31) badanych. Narkotyków wstrzykiwanych za pomocą igły lub strzykawki
nie stosowało nigdy 98% (923) badanych. Sterydów nie używa 96% (904). Relevin,
substancja, która w rzeczywistości nie istnieje, została zidentyfikowana prawidło-
410
Marta Wilk
wo przez 97,7% (922) osoby. Wynik ten może świadczyć o szczerości odpowiedzi
na pytania kwestionariusza.
Niepokojący jest fakt, że badana młodzież pije alkohol razem z tabletkami, przy
czym słowo „tabletka” może tu oznaczać lek lub narkotyk w postaci tabletki. Taki
sposób łączenia substancji jest szczególnie niebezpieczny, bowiem może wywołać
stan majaczeniowy, który wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej, często
szpitalnej. Uważa się, że jest to pośrednie lub bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia.
Deklaracja braku użycia alkoholu z tabletkami dotyczy 86,9% (819) badanej młodzieży. Mieszanie alkoholu z marihuaną uważa się również za bardzo niebezpieczne, ze względu na toksyczne oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy. Nigdy
nie łączy alkoholu z marihuaną 78% (735) badanych. Wydaje się, że spośród
wszystkich narkotyków używanych przez młodzież poza marihuaną najczęściej
stosowane są leki uspokajające i nasenne, amfetamina, alkohol z tabletkami, alkohol z marihuaną. Częstotliwość używania tych substancji przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Częstotliwość użycia przez młodzież najbardziej popularnych narkotyków
Najczęściej używane
narkotyki
marihuana
leki
amfetamina
alkohol
+ tabletki
akohol
+ marihuana
Nigdy
1-2 razy
3 i > razy
Brak odp.
N
%
N
%
N
%
N
%
804
750
835
85,4
79,6
88,6
50
87
45
5,3
9,2
4,8
39
96
52
4,1
10,2
5,5
49
9
10
5,2
1,0
1,1
819
86,9
70
7,4
44
4,7
9
1,0
735
78,0
99
10,5
98
10,4
10
1,1
Korelacja deklaracji używania narkotyków z deklaracją używania amfetaminy
jest statystycznie istotna, chociaż mamy do czynienia z zależnością nieznaczącą
(Rc = 0,12144, df = 4, α = 0,001). Może to świadczyć o tym, że osoby stosujące
leki uspokajające i nasenne biorą również amfetaminę. Korelacja deklaracji brania
leków uspokajających z alkoholem i z marihuaną jest prawie w ogóle nieznacząca,
lecz statystycznie istotna (Rc = 0,09973, df = 4, α = 0,05). Pokazuje to, że osoby
biorące leki nasenne i uspokajające używają również alkoholu razem z marihuaną.
Korelacja między używaniem amfetaminy a deklaracją używania alkoholu z tabletkami jest niska, statystycznie istotna i jest to zależność wyraźna, lecz mała (Rc
= 0,27236, f = 4, α = 0,001). Oznacza to, że ci, którzy używają amfetaminy, mogą
ją jednocześnie używać z alkoholem. Korelacja deklaracji stosowania amfetaminy
z deklaracją używania alkoholu z marihuaną jest niska, jest to zależność wyraźna,
lecz mała (Rc = 0,37966, df = 4, α = 0,001). Oznacza to, że osoby biorące amfetaminę używają również alkoholu z marihuaną. Korelacja używania alkoholu
z tabletkami oraz alkoholu z marihuaną jest również na podobnym poziomie, jest
Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży ponadgimnazjalnej
411
to zależność wyraźna, lecz mała, statystycznie istotna, a więc osoby używające
alkoholu z tabletkami sięgają również po alkohol z marihuaną. Wnioskuję, że badana młodzież mająca kontakt z narkotykami stosuje głównie leki uspokajające
i nasenne, marihuanę, amfetaminę, alkohol z tabletkami i alkohol z marihuaną.
Podsumowanie i postulaty dla praktyki pedagogicznej
Młodzież z Częstochowy, Radomia i Kielc, badana na przełomie 2004/5 roku,
„bardzo dobrze” zna nazwy narkotyków. Najczęściej wymienianych jest pięć substancji: marihuana, amfetamina, ecstasy, LSD, kokaina. Istnieje grupa młodzieży
– 34,3% (323) – która próbowała narkotyków.
Największy odsetek badanych miał kontakt z marihuaną, najczęściej w wieku
16 lat – 11,4% (104 osoby), następnie z lekami uspokajającymi i nasennymi, również w wieku 16 lat – 4,2% (40) badanych i 17 lat – 4,3% (41) badanych oraz z amfetaminą, próbowaną najczęściej w wieku 17 lat – 4,5% (42) respondentów. W zachowaniach badanej młodzieży widoczny jest trend związany z mieszaniem alkoholu z tabletkami oraz alkoholu z marihuaną. Należy zaznaczyć, że tabletka może
oznaczać lek uspokajający i nasenny, lecz również narkotyk w takiej postaci;
12,1% (114) młodzieży miesza alkohol z tabletkami, alkohol z marihuaną łączy
20,9% (197) badanej młodzieży. Jest to bardzo niebezpieczny sposób używania
narkotyków, mogący prowadzić do szkodliwych dla zdrowia stanów majaczeniowych. Używanie pozostałych substancji psychoaktywnych dotyczy pojedynczych
osób. Młodzież eksperymentuje przede wszystkim z marihuaną – 34,1% (221),
lekami uspokajającymi i nasennymi – 19,4% (183) badanych, amfetaminą – 10,3%
(97) badanych oraz mieszaniem alkoholu z marihuaną – 20,9% (197) i alkoholu
z tabletkami – 12,1% (114).
Największe przyzwolenie dotyczy stosowania marihuany. Badania pokazują, że
dla 43,5% (410) badanych nie jest ona niebezpiecznym, lecz „normalnym” elementem życia. Narkotyki okazjonalnie używane, takie jak: LSD, leki uspokajające
i nasenne, amfetamina i ecstasy, są mniej potępiane przez młodzież. Zdecydowanie
bardziej uczniowie dezaprobują „kompot”, kleje, kokainę i crack oraz heroinę.
Młodzi ludzie zdecydowanie uznają szkodliwość narkotyków dla zdrowia. Świadomość ryzyka nie wpływa jednak w znaczący sposób na zmniejszenie możliwości
i chęci eksperymentowania z narkotykami.
W badaniu ogólnopolskim CBOS z 2003 r., 32% uczniów i 13% uczennic odpowiadało twierdząco na pytanie o używanie nielegalnych substancji; w ciągu pięciu lat rozmiar tego zjawiska uległ zmniejszeniu – w roku 2008 kontakt z narkotykami zadeklarowało 23% chłopców i 9% dziewcząt. Wśród uczniów mających
kontakt z narkotykami w ciągu dwunastu miesięcy poprzedzających badanie, 80%
przyznało się do palenia marihuany, ponad 14% do brania amfetaminy i 10% – do
użycia ecstasy (5% korzystało z „dopalaczy”, inaczej „smartów” – substancji
o działaniu psychoaktywnym, zarejestrowanych jako przedmioty kolekcjonerskie).
412
Marta Wilk
Jednak zdecydowana większość respondentów (85%) deklaruje brak eksperymentowania z narkotykami. Badanie przeprowadzone w 2008 r. nie potwierdza także
opinii o „normalności” zachowania, jakim jest branie narkotyków przez współczesną młodzież4.
Pomimo tego optymistycznego trendu, wyłaniającego się z deklaracji młodych
ludzi, celowe jest podejmowanie w placówkach edukacyjnych różnorodnych działań profilaktycznych.
 Należy wykorzystywać programy z zakresu profilaktyki uzależnień, obejmujące różnorodne środki przekazu wiedzy. Zajęcia z zakresu profilaktyki narkomanii powinny być adekwatne do wieku uczniów i poruszanego problemu
oraz interesujące.
 Zajęcia profilaktyczne powinny odbywać się z odpowiednią częstotliwością
i być rozłożone w czasie.
 Szkoła powinna włączać rodziców oraz innych przedstawicieli społeczności
lokalnej. Organizowane odrębnych zajęć dla rodziców powinny być ukierunkowane na poprawę ich komunikacji z dziećmi.
 Zajęcia profilaktyczne prowadzone metodami uczestniczącymi przez
uczniów powinny trafiać do ich domów. Trzeba również opracowywać ulotki i pisma informacyjne, które będą przyczynkiem do rozmowy rodziców
z dziećmi na temat narkomanii.
 Należy uczyć dzieci i młodzież umiejętności odmawiania w przypadku namowy do używania narkotyków.
Bibliografia
1. Cekiera C., Ryzyko uzależnień, Lublin 1994.
2. Gerig J., Zimbardo Ph., Psychologia i życie, tłum. J. Radzicki, E. Czerniawska,
A. Jaworska, J. Kowalczewska, Warszawa 2006.
3. Młodzież 2008, „Opinie i Diagnozy” nr 13, CBOS, Warszawa 2009.
4. Seligmann M.E.P., Walker E.F., Rosenhan D.L., Psychopatologia, tłum. J. Gilewicz,
A. Wojciechowski, Poznań 2003.
5. Sierosławski J., Zieliński A., Alkohol i narkotyki w życiu polskiej młodzieży
– dylematy profilaktyki, Warszawa 2002.
6. Spencer S.A., Psychologia współczesna, tłum. B. Wojcieszke, Gdańsk 2004.
7. Strategie rozwiązywania problemów uzależnień, red. S. Badora, I. Mudrecka, Opole
2006.
8. Śledzianowski J., Uzależnienia wśród młodzieży szkolnej, Kielce 2004.
9. Świątkiewicz G., Problem nadużywania legalnych psychoaktywnych farmaceutyków na
tle społeczno-ekonomicznej transformacji w Polsce, „Alkoholizm i Narkomania” 2005,
t. 18, nr 4.
10. Świętochowska U., Patologie cywilizacji współczesnej, Toruń 1997.
4
Młodzież 2008, „Opinie i Diagnozy” nr 13, CBOS, Warszawa 2009, s. 145-155.
Użycie narkotyków w obszarze doświadczeń młodzieży ponadgimnazjalnej
413
USING DRUGS IN THE EXPERIENCE
OF POST-GYMNASIUM YOUTH
Summary
This article concerns the phenomenon of using drugs by the youth of postgymnasium schools. The harmfulness of particular groups of drugs on human
organism has been described and the results of empirical studies on the extend of
using these substances by the youth have been presented. The analysis refers to the
youth’s declarations about trying drugs for the first time, their harmfulness for the
health as well as the kind and frequency of using drugs.
The summary contains postulates for pedagogical practice, aiming at the
prevention of the phenomenon in this area.
414
Marta Wilk