PRAce ORygINAlNe - Dental and Medical Problems

188
T. Kuszczak, A. Wędrychowicz-Welman, J. Stopa
prace oryginalne
Dent. Med. Probl. 2010, 47, 2, 188–192
ISSN 1644-387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Dental Society
Tomasz Kuszczak, Anna Wędrychowicz-Welman, Janina Stopa
Wpływ drażetek bezcukrowych
na środowisko jamy ustnej
Influence of Breath-Freshening Mints on the Oral Cavity Environment
Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Cel pracy. Określenie wpływu drażetek Tic Tac Icegloo® na pH śliny oraz sprawdzenie wiedzy dotyczącej właściwości i składu tego produktu.
Materiał i metody. Badaniem objęto 50 osób w wieku 21,15 ± 2,57, w większości studentów stomatologii. Każda
z badanych osób otrzymała do ssania zawierającą ksylitol drażetkę Tic Tac Icegloo. Od każdego badanego pobrano
cztery próbki śliny. Pierwszą przed spożyciem oraz kolejne odpowiednio po 5, 10 i 20 minutach od zakończenia
ssania drażetki. Pomiaru pH dokonano za pomocą pH-metru oraz elektrody HI 1280. Dodatkowo przeprowadzono badanie ankietowe. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące znajomości składu, smaku, wyglądu opakowania
oraz świeżości w jamie ustnej po spożyciu produktu.
Wyniki. Wartość pH śliny pobranej przed spożyciem drażetek Tic Tac Icegloo® wyniosła 6,87, a w kolejnych próbkach: 7,11; 7,01; 6,87.
Wnioski. Drażetki odświeżające Tic Tac Icegloo®, które w swym składzie zawierają ksylitol podnoszą wartość pH
śliny stymulowanej, co może być wykorzystane w profilaktyce próchnicy (Dent. Med. Prob. 2010, 47, 2, 188–192).
Słowa kluczowe: ślina, profilaktyka próchnicy, ksylitol.
Abstract
Objectives. The aim of the study was to specify the influence of breath-freshening mints Tic Tac Icegloo® on the
pH of saliva and to assess the knowledge of the composition and properties of the product.
Material and Methods. The study included 50 subjects, aged 21.15 ± 2.57, being in majority cases dentistry students. Each of them received a Tic Tac Icegloo mint containing xylitol mint to suck. All the subjects had four samples of their saliva collected. First before mint consumption, then respectively 5, 10 and 20 minutes after the dissolution of the mint. The pH-metry was done with the use of Piccolo pH-meter and HI 1280 electrode. Additionally,
questionnaire-based survey concerning: knowledge of the composition, taste, packing and sensation of freshness
after consumption was performed.
Results. pH values of saliva collected before and after Tic Tac Icegloo mints consumption amount 6.87, 7.11, 7.01,
6.87, respectively.
Conclusions. Tic Tac Icegloo mints, which contain xylitol, increase the pH of stimulated saliva, what can be used
as a part of caries prophylaxis (Dent. Med. Prob. 2010, 47, 2, 188–192).
Key words: saliva, caries prevention, xylitol.
Rośnie świadomość prozdrowotna pacjentów
dotycząca wpływu niektórych produktów spożywczych na stan ich uzębienia. Produkty spożywcze zawierające węglowodany są coraz częściej
postrzegane jako sprzyjające rozwojowi próchnicy zębów. Wiele firm spożywczych dąży zatem
do wzbogacenia swojej oferty handlowej o produkty niezawierające sacharozy, tak zwane sugar
free. Pojawiły się prace dotyczące zapobiegającym
próchnicy i odświeżającym oddech bezcukrowym
gumom do żucia, drażetkom czy lizakom [1–4].
Ostatnio poza kojarzonymi przez konsumentów
jako „bezpieczne dla uzębienia” drażetkami odświeżającymi Tic Tac® wprowadzono drażetki Tic
Tac Icegloo®. W nowych drażetkach kariogenną
fruktozę zastąpiono ksylitolem. Jak podaje piśmiennictwo, ten substytut cukru ma wielokierunkowe działanie kariostatyczne [4–5]. Natu-
189
Drażetki bezcukrowe a środowisko jamy ustnej
ralnie występujący w wielu warzywach i owocach
alkohol polihydroksylowy należy do tej grupy substytutów cukru, których słodycz jest podobna do
sacharozy. W odróżnieniu od niej, nie jest metabolizowany przez próchnicotwórczą florę bakteryjną
bytującą w płytce nazębnej, co ogranicza wydzielanie kwaśnych metabolitów, odpowiedzialnych
za demineralizację twardych tkanek zęba. Ksylitol
może również bezpośrednio działać na zmniejszenie ilości bakteryjnej flory próchnicotwórczej oraz
wpływać na zwiększone wydzielanie śliny [4–7].
Celem badań było określenie wpływu spożywania bezcukowych drażetek Tic Tac Icegloo na
pH śliny oraz zebranie opinii na temat właściwości
organoleptycznych tego produktu.
Materiał i metody
Badaniem objęto 50 osób w wieku 21,15 ± 2,57,
w większości studentów stomatologii. Badaniem
klinicznym dokonano oceny stanu uzębienia,
a intensywność próchnicy określono średnią liczbą PUWz.
Wszyscy uczestnicy badania dwie godziny przed wstępnym pobraniem próbek śliny nie
spożywali posiłków oraz nie szczotkowali zębów.
W czasie całego badania od każdego badanego pobrano do plastykowych pojemników cztery próbki
śliny niestymulowanej. Pierwszą z nich była ślina zbierana przed rozpoczęciem doświadczenia
(próbka I). Każda z badanych osób otrzymała do
ssania drażetkę Tic Tac Icegloo z zaleceniem jej
rozpuszczenia w ustach. Kolejne próbki śliny pobierano odpowiednio po 5 (próbka II), 10 (próbka III) i 20 minutach (próbka IV) od zakończenia
spożywania drażetki. Pomiaru pH dokonano za
pomocą pH-metru Piccolo by Hanna oraz elektrody HI 1280.
Dodatkowo przeprowadzono badanie ankietowe. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące
znajomości składu i kaloryczności drażetek. Badani odnotowywali w pięciostopniowej skali ocenę
smaku oraz określili stopień odczucia świeżości
w jamie ustnej po spożyciu produktu.
Wyniki badań poddano analizie statystycznej
określając średnią arytmetyczną oraz odchylenie
standardowe. Wyniki badań pH uzyskane w próbkach śliny przed oraz po 5, 10 i 20 minutach od
zakończenia rozpuszczania drażetki porównano
testem Friedmana. Dodatkowo testem Krushala-Wallisa sprawdzono, czy istnieje zależność między zmianami wartości pH kolejnych próbek śliny
a wartością składowej P liczby PUWz. Za statystycznie istotną przyjęto wartość p < 0,05.
Wyniki
Średnia wartość liczby PUWz wyniosła w 8,03
± 4,53 (ryc. 1). Składały się na nią średnia wartość
liczby zębów dotkniętych próchnicą P 1,19 ± 2,20,
zębów usuniętych U 0,26 ± 0,51 oraz wypełnionych W – 6,58 ± 4,94.
Średnia wartość pH śliny pobranej przed spożyciem drażetki wyniosła 6,87 ± 0,36. Średnie
wartości pH śliny pobranej po 5, 10 i 20 minutach
od spożycia produktu wyniosły odpowiednio 7,11
(± 0,26), 7,01 (± 0,30), 6,87 (± 0,32). Wartości te
przedstawiono w tabeli 1 i na rycinie 2.
Za pomocą testu Friedmana i analizy kontrastów wykazano, że wartości pH drugiej i trzeciej próbki śliny różnią się istotnie statystycznie
od wartości pH śliny pobranej przed spożyciem
drażetek (p < 0,001), można zatem stwierdzić, że
spożycie drażetki odświeżającej Tic Tac Icegloo®
podnosi pH śliny niestymulowanej. Wyniki badań
przedstawiono w tab. 2 oraz na ryc. 3 i 4.
10
8,03
8
6,58
6
4
2
1,19
0
P (D)
0,26
U (M)
W (F)
PUW (DMF)
Ryc. 1. Średnie wartości PUWZ i jego składowych
Fig. 1. Average of the DMF and values of individual
components
Tabela 1. Średnie wartości pH śliny przed i po 5, 10, i 20 minutach od spożycia drażetek Tic Tac Icegloo
Table 1. Average pH values of saliva before and in 5, 10 and 20 minutes after consumption of Tic Tac Icegloo mints
Tic Tac Icegloo
Początkowe
(Before)
Po 5 min
(In 5 min)
Po 10 min
(In 10 min)
Po 20 min
(In 20 min)
6,87
7,11*
7,01*
6,87
* różnica w stosunku do badania początkowego istotna statystycznie p < 0,001.
* statistically significant difference in comparison with initial examination p < 0.001.
190
T. Kuszczak, A. Wędrychowicz-Welman, J. Stopa
7,5
5
1
7,3
2
4
7,1
6,9
6,7
6,5
6,3
6,1
3
5,9
Ryc. 4. Ocena odczucia świeżości po spożyciu drażetek
Tic Tac Icegloo w opinii ankietowanych, gdzie 1 oznacza najgorszą ocenę, a 5 najlepszą
5,7
5,5
początkowe
before
5 min
10 min
20 min
Fig. 4. The feeling of freshness after the consumption
of Tic Tac Icegloo mints in the subjects’ opinion where
1 means the best opinion and 5 the worst
Ryc. 2. Średnie wartości pH śliny
Fig. 2. Average pH values of saliva
Tabela 2. Ocena produktu Tic Tac Icegloo® w opinii
ankietowanych.
Table 2. Evaluation of the products in the subjects’
opinion
Ocena
(Evaluation)
1
2
3
4
5
Razem
(Total)
Smak
(Taste)
3
3
12
17
15
50
Świeżość
(Freshness)
3
12
18
14
3
50
1
2
3
5
4
Ryc. 3. Ocena smaku drażetek Tic Tac Icegloo w opinii ankietowanych, gdzie 1 oznacza najgorszą ocenę,
a 5 najlepszą
Fig. 3. The taste of Tic Tac Icegloo mints in the subjects’ opinion where 1 means the best opinion and
5 the worst
Omówienie
Na uzyskane wyniki wpływ mogły mieć zarówno higiena jamy ustnej, jak i zwyczaje żywieniowe, dotyczące zwłaszcza spożywania węglowodanów. Jak podaje Wędrychowicz et al. [8, 9]
badanie tej samej grupy młodzieży akademickiej
dotyczące wykrywania wczesnych stadiów próchnicy i zachowań prozdrowotnych wykazały, że 45%
studentów codziennie, a 18% kilka razy dziennie
spożywa słodycze. Ponadto badani cechowali się
mierną higieną zwłaszcza przestrzeni międzyzębowych (API 69%), mimo że deklarowali bardzo
dobrą znajomość jej zasad.
Analizując dane z piśmiennictwa dotyczące
uzębienia młodzieży akademickiej, wyższą wartość wskaźnika PUWZ (11,94) uzyskali autorzy
z Lublina w populacji różnych studentów i z Białegostoku (14,24) wśród studentów AM [10, 11].
Wyniki własne są również niższe w odniesieniu do
średniej wynoszącej 12,9 dla studentów z 6 województw na terenie kraju (cyt. wg 10). Niewątpliwy
wpływ na uzyskane przez nas wartości miał dobór
materiału badawczego. W cytowanych badaniach,
z wyjątkiem Białegostoku, uczestniczyli słuchacze
różnych uczelni. W badaniach własnych oceniano
studentów stomatologii, którzy podczas wieloletniego okresu kształcenia zapewne wypracowali
bardziej efektywne nawyki profilaktyczne.
Średnia wartość pH śliny po 5 min od rozpuszczenia drażetki wzrosła o 0,24; a po 10 min
o 0,14, przyjmując na obu etapach badania pH
niesprzyjające demineralizacji szkliwa i cementu korzeniowego. Podobny wzrost wartości pH
śliny po spożyciu produktów zawierających substytuty cukru zaobserwowali również inni autorzy. W badaniach Kaczmarek et al. [3] dropsy
bezcukrowe Orbit® z ksylitolem spowodowały
wzrost pH o 0,22 jednostki po 15 minutach od ich
zjedzenia, a lizaki Chupa-Chups Cremosa® z isomaltem i ascesulfanem K o 0,3 po 5, a o 0,16 po
10 minutach od ich spożycia [1]. Po 20 minutach
od końca spożywania produktu Tic Tac Icegloo
średnie pH śliny przyjęło wartość początkową,
podobnie jak w badaniach innych autorów.
Drażetki Tic Tac Icegloo zawierają w składzie
jako środek słodzący ksylitol, który zasadniczo nie
jest metabolizowany przez bakterie bytujące w jamie ustnej. Nawet dłuższe spożywanie produktów
zawierających ksylitol i pojawienie się w związku
z tym szczepów, które nabyły zdolność do jego
metabolizowania ma małe znaczenie kliniczne,
Drażetki bezcukrowe a środowisko jamy ustnej
gdyż bakterie te są znacznie mniej próchnicotwórcze niż ich pierwotne odpowiedniki. Przekłada się
to na zmniejszenie tworzenia płytki nazębnej oraz
organicznych kwasów odgrywających zasadniczą rolę w demineralizacji tkanek zęba [1, 3, 5–7].
Stwierdzony na podstawie badań własnych wzrost
pH śliny po spożyciu produktów z ksylitolem może mieć, jak wynika z piśmiennictwa, dodatkowy
wpływ na zwiększenie stężenia jonów fosforanowych, które w obecności jonów wapnia mogą dodatkowo przyczynić się do remineralizacji już powstałych uszkodzeń szkliwa [1, 3, 4]. Podkreślenia
wymaga, że drażetki odświeżające dostarczając
bodźców zarówno smakowych, jak i mechanicznych mają wpływ na ilość i pośrednio zwiększenie
właściwości kariostatycznych śliny [1–7]. Wzrost
pojemności buforowej śliny w wyniku spożywania
dropsów z ksylitolem, jak wykazała Kaczmarek et
al. [3] może przyczynić się do neutralizowania
przez systemy buforujące śliny kwasów, zarówno
z pożywienia, jak i tych powstałych na drodze fermentacji węglowodanów w płytce nazębnej. Tłumaczy to również zaobserwowane zmiany wartości pH.
Działanie jedynie bodźców smakowych i mechanicznych podczas spożywania drażetek odświeżających nie ma działania przeciwpróchniowego. Wykazały to wcześniej opublikowane badania własne poświęcone klasycznym drażetkom
Tic Tac z zawartością fermentujących węglowodanów [12]. Wykazano w nich, że po 5 minutach od
zakończenia spożycia tego produktu u 26% osób
średnia wartość pH śliny spadła poniżej krytycznej wartości dla szkliwa (pH 5,7), a u 58% osiągnęła wartość nawet poniżej krytycznej dla cementu
korzeniowego (pH 6,5). Jest to zapewne związane
z obecnością w składzie produktu fruktozy i skrobi ryżowej, które są zaliczane do węglowodanów
kariogennych, metabolizowanych przez bakterie
płytki nazębnej do kwasów powodujących demineralizację szkliwa. Zjawisko to ma decydujące
znaczenie zarówno w etiologii próchnicy szkliwa, jak i u osób z próchnicą korzenia [1, 2, 13].
W przypadku obecności płytki nazębnej dostarczenie produktów zawierających łatwo metabolizowane przez bakterie węglowodany skutkuje
191
gwałtownym wzrostem ilości kwasów organicznych i wyraźnym obniżeniem pH. Stwarza to warunki do demineralizacji twardych tkanek zębów,
co stanowi istotę początkowych stadiów próchnicy
zależnych od następujących po sobie zjawisk demineralizacji i remineralizacji [14–17]. Niskie pH
śliny może równocześnie stanowić ważny czynnik
etiologiczny w powstawaniu zmian niepróchnicowego pochodzenia twardych tkanek zębów, głównie o charakterze erozyjnym [13, 18].
Wyniki oceny badań ankietowanych przedstawiono w tabeli 2 i na rycinach 3 i 4. Z uzyskanych
danych wynika, że 18 ankietowanych nie wiedziało o istnieniu nowego produktu – Tic Tac Icegloo.
Jedynie 2 z nich postrzegało nowy produkt jako
sugar free. Smak produktu został oceniony jako
dobry i bardzo dobry przez 32 ankietowanych.
Niestety zdolność odświeżania oddechu u prawie
jednej trzeciej badanych była niezadowalająca.
Wyniki badania ankietowego wskazują na
niską ocenę zdolności badanego produktu do odświeżania oddechu, mimo że cecha ta jest szczególnie eksponowana w opisie przez producenta.
Drażetki Tic Tac Icegloo zawierające ksylitol, który
jak wynika z piśmiennictwa, ma specyficzną cechę
absorbowania ciepła w trakcie rozpuszczania w jamie ustnej, co daje wrażenie miłego chłodu [cyt.
za 4], nie zasłużyły jednak na pochlebną opinię
u ankietowanych. Mimo zastąpienia w drażetki
Tic Tac Icegloo kariogennych węglowodanów ksylitolem aż 45% ankietowanych postrzega je jako te,
które zawierają cukier, co świadczy o ograniczonym zainteresowaniu badanych składem produktu odświeżającego.
Zdolność drażetek bezcukrowych niezawierających kriogennych węglowodanów do podwyższania pH śliny stymulowanej oraz zawartość w nich ksylitolu o udowodnionym działaniu
przeciwpróchnicowym powinna znaleźć swoje
odzwierciedlenie w szerszym propagowaniu tego produktu w kampaniach reklamowych. Jednocześnie te nowe drażetki mogą być polecane
jako bezcukrowy, bezpieczny dla zębów produkt
spożywczy w prowadzonych profesjonalnie przez
lekarzy stomatologów akcjach na rzecz zachowań
prozdrowotnych swoich pacjentów.
Piśmiennictwo
[1] Bruzda-Zwiech A: Ocena wpływu lizaków bezcukrowych na wartość pH śliny. Nowa Stomatol. 2005, 10, 1,
7–10.
[2] Pypeć J.: Żucie gumy bez cukru – nawyk czy element profilaktyki przeciwpróchnicowej. Czas. Stomatol. 2005, 58,
714–718.
[3] Kaczmarek U.: Wpływ dropsów bezcukrowych na wybrane parametry śliny mieszanej. Czas. Stomatol. 2004, 57,
501–508.
[4] Paul-Stalmaszczyk M.: Guma do żucia bez cukru – nowy środek w profilaktyce próchnicy. Magazyn Stomatol.
1994, 1, 4, 5, 24–25.
192
T. Kuszczak, A. Wędrychowicz-Welman, J. Stopa
[5] Radziejewski P., Radziejewska M.: Substytuty cukru w profilaktyce próchnicy. Stomat. Współ. 2006, 13, 4,
43–47.
[6] Surdacka A., Napiontek-Kubanek H., Stopa J.: Wpływ środków spożywczych oraz past do zębów z zawartością ksylitolu na stan jamy ustnej. Magazyn Stomatol. 1999, 9, 3, 16–18.
[7] Pluciński D., Alwas-Danowska H.: Znaczenie ksylitolu w profilaktyce próchnicy. Czas. Stomatol. 1998, 51,
504–510.
[8] Wędrychowicz-Welman A., Prymas A., Lewandowski P., Uram K.K.: Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotnej studentów stomatologii. Dent. Med. Prob. 2006, 43, 222–227.
[9] Wędrychowicz-Welman A, Prymas A., Lewandowski P.: Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii. Detal Forum 2005, 32, 125.
[10] Szymańska J., Kaczmarczyk-Figiel A.: Stan uzębienia młodzieży studenckiej w wieku 19–20 lat. Czas. Stomatol.
1995, 48, 159–162.
[11] Wawrzyn-Sobczak K., Kozłowska M., Stokowska W.: Istotny wskaźnik poziomu choroby próchnicowej wg
Bratthalla wśród studentów Akademii Medycznej w Białymstoku. Czas. Stomatol. 2005, 58, 310–313.
[12] Kuszczak T., Wędrychowicz-Welman A.: Ocena wpływu drażetek Tic Tac na pH śliny stymulowanej. Dent.
Forum 2006, 34, 2, 67–71.
[13] Prymas A., Wędrychowicz-Welman A., Mania-Końsko A.: Próchnica cementu korzeniowego istotny problem gerostomatologii. Dent. Med. Prob. 2006, 43, 135–138.
[14] Lingstrom P., van Ruyven F., van Houte J., Kent R.: The pH of dental plaque in its relation to early enamel
caries and dental plaque flora in humans. J. Dent. Res. 2000, 79, 770–777.
[15] van Ruyven F.O.J., Lingstrom P., van Houte J., Kent R.: Relationship among mutans streptococcici, low-pH
bacteria, and acidophilic polysaccharide-producing bacteria in dental plaque and early enamel caries in humans.
J. Dent. Res. 2000, 79, 983–990.
[16] Beighton D., Brailsford S.R., Lynch E., Yuan Chen H., Clark D.T.: The influence of specific foods and oral
hygiene on the microflora of fissures and smooth surfaces of molar teeth: a 5-day study. Caries Res. 1999, 33,
349–356.
[17] Cury J.A., Rebelo M.A.B., Del Bel CuryA.A., Derbyshire M., Tabchoury C.: Biochemical composition and
cariogenity of dental plaque formed in the presence of sucrose or glucose and fructose. Caries Res. 2000, 34,
491–497.
[18] Kusiak A. et al.: Ocena rozpuszczalności szkliwa w warunkach ekspozycji na wybrane napoje o niskim pH przed
i po zastosowaniu preparatu Elmex gelee – badania in vitro. Czas. Stomatol. 2004, 57, 435–442.
Adres do korespondencji:
Tomasz Kuszczak
Collegium Stomatologicum Uniwersytetu Medycznego
ul. Bukowska 70
60-812 Poznań
e-mail: [email protected]
tel.: +48 512 265 980
Praca wpłynęła do Redakcji: 4.01.2010 r.
Po recenzji: 2.03.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 10.05.2010 r.
Received: 4.01.2010
Revised: 2.03.2010
Accepted: 10.05.2010