Badania dialektologiczne

Biblioteka
LingVariów
Tom 17
ic
ka
.
Stan, perspektywy, metodologia
pl
Badania dialektologiczne
pod redakcją
ak
ad
e
m
Macieja Raka i Kazimierza Sikory
Uniwersytet Jagielloński
WydziałPolonistyki
ad
e
ak
ic
ka
.
m
pl
Badania dialektologiczne
pl
Stan, perspektywy, metodologia
ic
ka
.
Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst”
Kraków, 27–28 września 2013 r.
pod redakcją
ak
ad
e
m
Macieja Raka i Kazimierza Sikory
Biblioteka „LingVariów”
T. 17
Badania dialektologiczne
Stan, perspektywy, metodologia
pl
Redaktor naukowy serii
Mirosław Skarżyński
ic
ka
.
Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst”
Kraków, 27–28 września 2013 r.
pod redakcją
ak
ad
e
m
Macieja Raka i Kazimierza Sikory
Z prac Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego
Biblioteka „LingVariów” T. 17
Badania dialektologiczne
Stan, perspektywy, metodologia
ic
ka
.
pod redakcją
pl
Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst”
Kraków, 27–28 września 2013 r.
ak
ad
e
m
Macieja Raka i Kazimierza Sikory
Księgarnia Akademicka
Kraków 2014
Recenzenci
prof. dr hab. Bogusław Dunaj
prof. dr hab. Eugenia Karpiłows’ka
prof. dr hab. Anna Tyrpa
Przekład streszczeń
Kamil Stachowski
ic
ka
.
Okładka
Paweł Sepielak
pl
Redakcja
Emilia Kubicka
Mirosław Skarżyński
Publikacja dotowana
przez Wydział Polonistyki UJ
m
ISBN 978-83-7638-451-1
ak
ad
e
© Wydział Polonistyki UJ and individual authors
KSIĘGARNIA AKADEMICKA
ul. św. Anny 6, 31-008 Kraków
tel./fax 431-27-43, 422-10-33 w. 11-47
[email protected]
www.akademicka.pl
Spis treści
Wstęp ...............................................................................................................................
7
1. Zagadnienia ogólne i teoretyczne
13
23
33
pl
Bogusław Wyderka, Problemy teoretyczne współczesnej dialektologii.........................
Józef Kąś, Gwara w słowniku gwarowym.......................................................................
Halina Karaś, O planowanym Korpusie Gwar Polskich.................................................
Halina Kurek, Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian
społeczno-ekonomicznych.....................................................................................
Monika Buława, Zagadnienia aksjolingwistyczne w dialektologii – stan
i perspektywy badań..............................................................................................
Tomasz Kurdyła, Język ludowy a inne odmiany polszczyzny
(uwagi teoretyczne)...............................................................................................
Justyna Kobus, Opis statyczny czy dynamiczny fleksji gwarowej – rekonesans
badawczy...............................................................................................................
Jan Fellerer, Miejska gwara lwowska do 1914 roku. Źródła i problemy badawcze.......
ic
ka
.
45
55
65
81
95
2. Gwara i tekst
ad
e
m
Janina Labocha, Pamięć i zapomnienie w narracji autobiograficznej............................ 105
Halina Pelcowa, Tekst gwarowy – oral history w perspektywie etnolingwistycznej..... 113
Тетяна Ястремська, Текст як джерело дослідження діалектної системи................ 123
Kazimierz Sikora, Incipit w dialogicznym tekście gwarowym (rekonesans
badawczy).............................................................................................................. 137
Maciej Rak, Zróżnicowanie stylistyczne gwary w świetle statystyki leksykalnej
(na materiale podhalańskim)................................................................................. 157
3. Gwara w literaturze
ak
Maciej Mączyński, Gwara podhalańska z perspektywy miłośników Tatr...................... 169
Anna Mlekodaj, O literackim potencjale gwary podhalańskiej...................................... 181
Zofia Kubiszyn-Mędrala, Ludowy tekst artystyczny jako źródło poznania gwary
(na przykładzie Wesela hoczoskiego…)................................................................. 189
Katarzyna Czarnecka, Tekst literacki jako źródło informacji o nieistniejącej już
gwarze kresowej (Andrzej Mularczyk, Każdy żyje jak umie)............................... 201
Joanna Kulczyńska, „Chlebne i miodne słowa”. Zastosowanie gwary w poezji
Stanisława Młodożeńca ........................................................................................ 211
6
Spis treści
4. Zagadnienia szczegółowe
ic
ka
.
pl
Justyna Garczyńska, Analiza akustyczna samogłosek w gwarze kurpiowskiej............. 223
Błażej Osowski, Leksyka wielkopolska w perspektywie historycznej. ‘Podwórze’
i ‘gospoda’ oraz ich warianty leksykalne ............................................................. 235
Konrad Kazimierz Szamryk, Dialektyzmy w kazaniach ks. Krzysztofa Kluka
oraz w mowie mieszkańców Ciechanowca i okolic.............................................. 249
Ирина Бакланова, Особенности номинации женских народных украшений
в севернорусских говорах................................................................................... 257
Наталія Хібеба, Диференціація назв наречених відповідно до етапів у текстах
про весілля на бойківщині.................................................................................. 267
Iwona Bielińska-Gardziel, Nazwy rodzinne w ustnych relacjach o rodzinie
i słownikach gwarowych – problemy wartościowania ......................................... 283
Beata Ziajka, Konceptualizacja dziecka w języku mówionym mieszkańców wsi......... 295
Anna Piechnik, Gwara w języku prasy lokalnej (na przykładzie „Głosiciela”).............. 305
Екатерина Попова, Польские говоры Сибири: особенности говора
полоноязычных поселений в Хакасии и Красноярском крае.......................... 313
Tomasz Jelonek, Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata
(na przykładzie nazw terenowych Truskolas i wsi okolicznych w powiecie
kłobuckim)............................................................................................................. 323
Monika Kresa, Stylizacja gwarowa w serialu Blondynka w reżyserii Mirosława
Gronowskiego ....................................................................................................... 331
5. Komunikaty
ak
ad
e
m
Maria Pająkowska-Kensik, O gwarze kociewskiej we współczesnych tekstach
„Pomeranii”........................................................................................................... 345
Katarzyna Staniszewska-Kogut, Wiersze Józefa Gary jako zapis etnolektu
wilamowickiego .................................................................................................... 351
Wstęp
ak
ad
e
m
ic
ka
.
pl
Pilna potrzeba kontynuacji dyskusji nad stanem i perspektywami rozwoju współczesnej polskiej dialektologii nie budzi wątpliwości. Przed dialektologią stoją bowiem
trudne pytania i wybory, związane z jednej strony z nieodwracalnymi procesami
zanikania, niwelacji i transformacji tradycyjnych gwar ludowych, a z drugiej – z regionalizacją polszczyzny standardowej (potocznej), przyjmującej lokalne odmiany
języka przy znacznym udziale podłoża gwarowego. Dialektologia znalazła się na
rozdrożu, z trudnością zachowując autonomię wobec socjolingwistyki i językoznawstwa antropologicznego. Wielu badaczy w opisie gwar porzuca (czasem nieświadomie) podejście synchroniczne na rzecz historycznojęzykowego albo też szuka
inspiracji w etnografii, pragmatyce językowej i semantyce kognitywnej. Ta sytuacja
badawcza domaga się przede wszystkim większego zaangażowania środowiska dialektologicznego i tworzenia jak najszerszego forum wymiany myśli, a także dokładniejszej refleksji teoretyczno-metodologicznej nad przyszłością dialektologii jako
ważnej części językoznawstwa polonistycznego.
Konferencja naukowa „Gwara i tekst” zorganizowana w dniach 27–28 września
2013 roku przez Katedrę Historii Języka i Dialektologii Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego była okazją do omówienia zagadnienia zaniedbywanego
w pracach dialektologicznych – tytułowej zależności gwary i tekstu, a szczególnie
takich tematów, jak: 1) gwara jako świadectwo języka mówionego; 2) gwara w perspektywie kultury oralnej; 3) tekst gwarowy w ujęciu genealogicznym.
Wielość poruszonych tematów sprawiła, że redaktorzy podjęli decyzję o wydaniu materiałów pokonferencyjnych pod innym, szerszym tytułem niż temat konferencji – Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. W niniejszym
tomie znajduje się 31 artykułów językoznawców z Krakowa, Warszawy, Poznania,
Lublina, Bydgoszczy, Białegostoku, Opola, Nowego Targu, Ostrawy, Lwowa, Petersburga i Oksfordu. Ich studia dotyczą czterech głównych kręgów tematycznych,
co znalazło odzwierciedlenie w układzie tomu.
Zagadnienia ogólne i teoretyczne zostały poruszone przez ośmioro badaczy. Bogusław Wyderka zajął się problemami teoretycznymi współczesnej dialektologii,
podkreślając konieczność nowych rozstrzygnięć wynikających ze zmian, jakie obserwujemy w związku z zanikiem jednych gwar i emancypacją drugich. Józef Kąś
omówił leksykograficzne ujęcie gwary i wynikające z tego problemy (np. dobór
8
Wstęp
ak
ad
e
m
ic
ka
.
pl
słownictwa, jego pokoleniowe zróżnicowanie, ortografię gwarową, typ definicji).
Uwagi te zostały poczynione na marginesie powstającego Ilustrowanego leksykonu
gwary i kultury podhalańskiej. Halina Karaś zaprezentowała projekt Korpusu Gwar
Polskich. Halina Kurek zajęła się problemem tożsamości kulturowej polskiej wsi
w epoce globalizacji, jako egzemplifikację swoich rozważań podając materiały zebrane w Polsce południowo-wschodniej. Monika Buława przedstawiła stan badań
nad zagadnieniami aksjologicznymi w dialektologii, tematem, który dotychczas nie
doczekał się monograficznego opracowania. Tomasz Kurdyła omówił stylistyczne
zróżnicowanie języka ludowego, a Justyna Kobus zajęła się fleksją gwarową jako
zagadnieniem również słabo rozpoznanym. Z kolei Jan Fellerer przedstawił projekt
opracowania miejskiej gwary lwowskiej do 1914 roku. Według niego szczególnie
cenne przy rekonstrukcji tej odmiany polszczyzny będą materiały archiwalne, a także teksty prasowe oraz stylizacje obecne między innymi w literaturze.
W drugim dziale – Gwara i tekst – znalazło się pięć artykułów. Janina Labocha
omówiła narrację autobiograficzną w kontekście ważnych dla humanistyki i psychologii terminów pamięć i zapomnienie. Halina Pelcowa, wykorzystując perspektywę
etnolingwistyczną, ujęła tekst gwarowy jako historię z życia. Tetiana Jastrems’ka
pokazała na przykładzie ukraińskich tekstów gwarowych, jak mogą one posłużyć do
rekonstrukcji systemu dialektalnego. Kazimierz Sikora zajął się inicipitem jako ważnym elementem współtworzącym tekst gwarowy, a Maciej Rak na materiale z gwary
podhalańskiej wykazał za pomocą statystyki leksykalnej różnice między trzema stylami funkcjonalnymi gwary – potocznym, artystycznym i literackim.
Kolejny dział – Gwara w literaturze – również obejmuje pięć tekstów. Maciej
Mączyński, odwołując się do pierwszych literackich opisów Podhala, ukazał, jak
postrzegano gwarę i kulturę tego regionu. Anna Mlekodaj skupiła się na literackim
potencjale gwary podhalańskiej, jako przykład podając różne wersje Sabałowej
bajki o śmierci, a także autentyczne próby literackie podhalańskich twórców. Zofia
Kubiszyn-Mędrala zanalizowała Wesele hoczoskie – tekst, który może być przydatny
do opisu gwary Haczowa na Podkarpaciu. Katarzyna Czarnecka omówiła powieść
Andrzeja Mularczyka Każdy żyje jak umie, dostarczającą informacji o gwarze wsi
Boryczówki na Kresach południowo-wschodnich. Z kolei Joanna Kulczyńska zajęła
się zastosowaniem gwary sandomierskiej w poezji Stanisława Młodożeńca.
Dział najobszerniejszy – Zagadnienia szczegółowe – obejmuje teksty zróżnicowane tematycznie. Znajdują się w nim artykuł z fonetyki gwarowej (Justyny Garczyńskiej), a także opracowania leksykalne dotyczące dialektologii historycznej
(Błażeja Osowskiego, Konrada K. Szamryka), mikrotoponimii (Tomasza Jelonka),
nazewnictwa biżuterii damskiej w gwarach północnorosyjskich (Iriny Bakłanowej),
określeń narzeczonych w gwarach bojkowskich (Natalii Chibeby) oraz terminologii
rodzinnej (Iwony Bielińskiej-Gardziel). Osobną podgrupę stanowią teksty traktujące
o użyciu gwary w prasie (Anny Piechnik) i serialu (Moniki Kresy). Perspektywę
socjolingwistyczną w opisie zaproponowała Beata Ziajka, a Jekatierina Popowa zajęła się polskimi gwarami na Syberii.
pl
© KSIĘGARNIA AKADEMICKA Sp. z o.o.
ak
ad
e
m
ic
ka
.
Adres: ul. św. Anny 6, 31-008 Kraków,
tel./fax (12) 43 127 43, tel. (12) 422 10 33 w. 1167
e-mail: [email protected]
KRS: 145510, NIP: 676-007-55-73