docuniverzita palackého v olomouci
download 
Reklamacja Transkrypt
univerzita palackého v olomouci
UNIVERZITA PALACKÉHO V OLOMOUCI FILOZOFICKÁ FAKULTA, KATEDRA SLAVISTIKY Vliv nářečí na obchodní jazyk na Záolší Influence dialect to trade language in Záolší BAKALÁŘSKÁ PRÁCE Autor: Marek Jachnicki Vedoucí bakalářské práce: Dr Michał Hanczakowski Olomouc 2011 Prohlášení Prohlašuji, ţe jsem tuto bakalářskou práci vypracoval samostatně a uvedl v ní veškerou literaturu a ostatní informační zdroje, které jsem pouţil. V Olomouci, 17. 6. 2011 ……………………………………. podpis 1 Poděkování Chtěl bych poděkovat Dr M. Hanczakowskiemu za konzultace, rady a připomínky, které mi během psaní závěrečné diplomové práce poskytl. Rovněţ za vstřícný přístup řešení problému. 2 Spis treści 1. Spis treści 3 2. Wstęp 5 3. Cel i plan pracy 6 CZĘŚĆ TEORETYCZNA 7 4. Charakterystyka Zaolzia 7 4.1 Przedstawienie Zaolzia 7 4.2 Podłoże historyczne 7 4.3 Ludność oraz jej struktura 11 5. Gwara 12 5.1 Ogólnie 12 5.2 Język, gwara Śląska Cieszyńskiego 13 6. Język 15 6.1 Język handlowy 15 6.2 Wpływ 17 7. Handel 17 7.1 Handel na Zaolziu 17 7.2 Historia handlu na Zaolziu 18 7.3 Współczesny handel na Zaolziu 19 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA 20 8. Ankieta 20 8.1 Informacje ogólne 20 8.2 Obiekt badań 20 8.3 Środowisko badawcze 20 8.4 Wzór ankiety 21 3 9. Przebieg badań 22 9.1 Zbiór ankiet 22 9.2 Analiza ankiet 22 9.3 Zbiór dokumentów handlowych 22 9.4 Podział dokumentów handlowych 23 9.5 Korespondencja- fragmenty 23 9.6 Dokumenty- fragmenty 24 9.7 Analiza dokumentów handlowych 27 10. Wyniki badań 27 10.1 Dane statystyczne 27 10.2 Mowa, język 29 10.3 Język w formie pisemnej 29 10.4 Błędy- fragmenty 30 11. Wnioski 39 12. Streszczenie 40 13. Anotace/Podsumowanie 41 14. Bibliografia 42 15. Lista map, grafów, tabelek 43 4 2. Wstęp Komunikacja to istotny, można by nawet powiedzieć podstawowy, element życia każdego człowieka. Bez niej nie można wykonywać w sposób rzetelny zatrudnienia, nie ma mowy o zdobywaniu wykształcenia, trudno również wyobrazić sobie życie w gronie rodziny oraz przyjaciół. W czasach nowoczesnej techniki oraz nieustannie przyśpieszającego się życia ludzkiego stosujemy różnego rodzaju środki oraz sposoby komunikacji, które diametralnie różnią się od tych używanych przez naszych przodków. Handel, biznes, praca, pieniądze są dla nowoczesnego świata nie tylko czymś ważnym, ale również atrakcyjnym wręcz kuszącym. Można powiedzieć, że handel zewsząd otacza nasze życie. Każda rzecz przez nas kupiona pochodzi z fabryki lub zwykłego sklepu spożywczego. Czyli w pewnym sensie wszystko pochodzi z firm, fabryk oraz przedsiębiorstw. W handlu jest zatrudniona ogromna ilość ludzi. W pracy, w kolektywie roboczym spędza człowiek wiele czasu i spotyka ludzi różnych narodowości, innego języka itd. Język handlowy, o którym jest i będzie mowa, jest językiem specyficznym, zawodowym. Z punktu widzenia tematu pracy interesuje nas język handlowy w formie pisemnej Zaolzie jest regionem uprzemysłowionym. Wiele tam przedsiębiorstw, które działają nie tylko w okolicy i wzbogacają nie tylko Zaolzie, ale często prowadzą wymianę handlową w ramach całej Republiki Czeskiej czy nawet państw sąsiednich. Wielu ludzi obcego pochodzenia przyjeżdża, żeby zyskać pracę. W wyniku tego oraz skomplikowanej historii, o której mowa będzie w niniejszej pracy, na danym obszarze żyje wiele narodowości, przede wszystkim Czesi i Polacy, co niesie ze sobą używanie niejednego języka. Oprócz tego w obywatelach miejscowych równie silnie zakorzeniona jest miejscowa gwara śląska, nazywana też gwarą „Po naszymu‖, której wpływ zauważalny jest zwłaszcza w języku stosowanym na co dzień. W powyższych trzech akapitach krótko podałem trzy podstawowe zagadnienia, które chciałbym rozpatrywać w mej pracy licencjackiej pod tytułem: Wpływ gwary na język handlowy na Zaolziu. 5 3. Cel i plan pracy Od paru lat poruszam się w sferze handlowej i nieraz zauważyłem, że również tam spotykam się z gwarą. Sam pochodzę z Zaolzia, co spowodowało, że tematyka ta jest dla mnie jeszcze bardziej atrakcyjna. Moje osobiste doświadczenia z współpracy z firmami miejscowymi, czeskimi oraz zagranicznymi (polskimi), jak również znajomość języków polskiego, czeskiego i gwary pozwoliły mi na zauważanie ciekawych zjawisk wzajemnego ich oddziaływania. Praca ta ma pokazać, w jakim stopniu gwara ma wpływ na język handlowy na Zaolziu. Zatem podstawę pracy stanowią ankiety oraz analizy dokumentów handlowych, które zostały zebrane w firmach działających na terenie Zaolzia. Ważną rolą również odgrywa część teoretyczna, czyli zaznajomienie się z tematyką oraz terminologią. 6 CZĘŚĆ TEORETYCZNA 4. Charakterystyka Zaolzia 4.1 Przedstawienie Zaolzia Śląsk Cieszyński to kraina historyczna rozciągająca się w chwili obecnej w granicach państwa Czeskiego oraz Polskiego. Tereny Śląska Cieszyńskiego należące do Czech zwykło się nazywać Zaolziem. Zaolzie to region na północ od Bogumina, na południu granicę jego stanowi gmina podbeskidzka Mosty koło Jabłonkowa, na wschodzie rzeką graniczną jest Olza, zaś na zachodzie rzeka Ostrawica.1 Zajmuje ono obszar około 800 km² na lewym brzegu rzeki Olzy, stąd wzięła się też sama nazwa Zaolzie – czyli „ziemie za Olzą‖, która weszła w użycie po rozdzieleniu Śląska Cieszyńskiego w roku 1920. W języku czeskim występuje jako Zaolzí lub Záolší. Kraj ten otoczają malownicze szczyty Beskidu Śląskiego oraz Morawskiego. Przełęcz jabłonkowska zapewnia dostęp do Słowacji oraz Polski. To ważne miejsce nie tylko dla Zaolzian i turystów, ale również dla całej Republiki Czeskiej. To kraj o mocno zakorzenionych tradycjach oraz bogatej kulturze, co nieustannie wpływa na język oraz sposób życia ludzi zamieszkujących te tereny. Henryk Jasiczek, zaolziański poeta, tak pisze w jednym z wierszy: "U nas na Śląsku piękno nie miało skąpych dłoni, patrz kraj jak ogród, kominów świerków i jabłoni"2, każdy zaś może naocznie stwierdzić, że tak jest po dzień dzisiejszy. 4.2 Podłoże historyczne „W XX wieku siedem razy zmieniły się granice oraz władze regionu. Do roku 1918 był częścią Austro-Węgier, w latach 1918-1920 był spór między Czechosłowacją oraz Polską. Do 1938 roku Zaolzie należało do Czechosłowacji, w 1938-1939 zostało połączone z Polską. Podczas drugiej wojny światowej 1939-1945 zostało okupowane poprzez Niemców, a po wojnie ponownie zostało przyłączone do Czechosłowacji. Od roku 1993 jest częścią 1 2 Stanisław Zahradnik a Marek Ryczkowski, Korzenie Zaolzia, Warszawa-Praga-Trzyniec 1992, s.9. http://www.wspolnota-polska.org.pl/index.php?id=o_IIIfor13, dnia 17.04.2011 7 Republiki Czeskiej.‖3 W takim oto skrócie da się podać historię Zaolzia w XX oraz XXI wieku. Można zauważyć, że region był nieustannie okupowany przez inne narody i granice ciągle się zmieniały, co miało również wpływ na strukturę narodowościową obywatel. Kiedy doszło do upadku monarchii habsburskiej w roku 1918 powstała pierwsza niezależna Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Rada ta zadecydowała o przyłączeniu księstwa do Polski. W październiku 1918 roku w Cieszynie doszło do rewolucji, faktycznie miasto zabrali Polacy. W Ostrawie czeska strona stworzyła komitet, który również chciał mieć w rękach moc nad księstwem. Obrazek nr 1. Manifestacja narodu polskiego z dnia 17. października 1918 roku. Rynek w Cieszynie4 W listopadzie 1918 roku podpisano umowę między „polskim‖ oraz „czeskim‖ komitetem o podziale Śląska Cieszyńskiego z punktu widzenia struktury narodowościowej obywatel. Dnia 23 stycznia 1919 roku wojsko Czechosłowacji zaatakowało Księstwo Cieszyńskie, następnie zabrało Cieszyn. Potem doszło do podpisania umowy w Paryżu, ale to nie był koniec sporów. Walka o miasto Cieszyn oraz o księstwo doszła do takiego stopnia, że w 1920 roku w Paryżu komitet ambasadorów zadecydował o losach Śląska Cieszyńskiego. Rok 1920 przeszedł do historii Śląska Cieszyńskiego, jako jeden z najważniejszych momentów historii 3 4 K.D.Kadłubiec a kol., Polská národní menšina na Těšínsku v České Republice, Ostrava 1997, s.10. Roman Kaszper, Bohdan Małysz, Poláci na Těšínsku, Český Těšín 2009, s. 23, 24,25. 8 tego regionu - rok podziału Śląska Cieszyńskiego pomiędzy Czechosłowację oraz Polskę. Zakończył się spór pomiędzy dwoma państwami, chociaż podział w taki sposób nie cieszył ani Polski, ani Czechosłowacji. Granica została wyznaczona mniej więcej wzdłuż rzeki Olzy. Czechosłowacja otrzymała 1270 km² a Polska 1012 km². Obrazek- nr 2. Mapa, podział Śląska Cieszyńskiego, z dnia 28 lipca 1920 roku.5 W 1939 roku wybuchła druga wojna światowa, tak jak dla Europy również dla Zaolzia była ona trudnym momentem nie tylko w historii, ale również w życiu każdego człowieka. Dnia 1 września 1939 roku wojska niemieckie zajęły tereny Śląska wraz z Zaolziem i przyłączone bezpośrednio do III Rzeszy. Nastąpił terror, nacisk wojsk niemieckich na obywatelstwo. Likwidowano szkoły oraz organizacje nieodpowiadające nowej ideologii, rozpoczęła się ogromna germanizacja społeczeństwa. Przebiegała akcja niemiecka pod nazwą Volkslista, która polegała na tym, że okupowane obywatelstwo miało przyznać się do narodowości niemieckiej. Przymus oraz nacisk policji w tej sprawie były bardzo silne i nader wytrwałe. Obywatelstwo zostało podzielone do czterech kategorii, według tego, jaki stosunek kto miał 5 Roman Kaszper, Bohdan Małysz, Poláci na Těšínsku, Český Těšín 2009, s. 29. 9 do III Rzeszy. Nie wpisanie do Volkslisty oznaczało zaś faktycznie skazanie na śmierć, dotyczyło to na przykład Żydów oraz Romów. Administracja, urzędy oraz sądy zostały podporządkowane okupantom. Na terenach po obu stronach rzeki Olzy zostały wybudowane obozy koncentracyjne. Do obrony regionu rodziły się ruchy oporu, które w końcu zostały milicją niemiecką rozproszone. Koniec wojny oznajmiło obywatelom przyjście wojsk sowieckich ze wschodu w maju 1945 roku.6 Po wyzwoleniu Śląska Cieszyńskiego Armią Czerwoną sytuacja wprawdzie była inna od przedwojennej, ale relacje polskoczechosłowackie znów wróciły do stanu sprzed drugiej wojny światowej. Narody oskarżały się wzajemnie, znów nie potrafiły się dogadać, jak zostanie podzielony Śląsk. Powstawały organizacje antypolskie i antyczeskie. W 1947 roku podpisana została pod naciskem Związku Radzieckiego umowa między Polską i Czechosłowacją. Pozwolono na działalność dwóch polskich organizacji: PZKO (Polski Związek Kulturalno-Oświatowy) i SMP (Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej). W 1948 roku komuniści całkowicie przejęli władzę w regionie. Rozszerzał się komunizm, nowa władza oraz reformy polityczne. Rósł nacisk oraz przymus ideologii komunistycznej. Polska mniejszość narodowa podporządkowała się systemowi totalitarnemu, w wyniku czego mogła prowadzić działalność. W 1960 roku powiat czeskocieszyński został podzielony na powiat Karwina i Frýdek-Místek. Na skutek czego polska mniejszość narodowa została podzielona. Dochodzi do masowego uprzemysłowienia i urbanizacji. W 1968 roku wojska Układu Warszawskiego wpadły do Czechosłowacji, inaczej nie było na Zaolziu. W latach osiemdziesiątych XX wieku system oraz polityka komunistyczna zaczęły upadać. Dnia 17 listopada 1989 roku rozpoczynają się w Czechosłowacji wydarzenia, później nazwane rewolucją aksamitną, dające kres systemowi komunistycznemu. Następuje demokratyzacja państwa, zmiana polityki, powstają nowe partie polityczne oraz odradza się wolność słowa. Dla Polaków oznacza to wolność działania, stosowania języka ojczystego, powstawanie organizacji i tym podobnie. W późniejszych latach zostały zawarte umowy dotyczące charakteru politycznego i współpracy. W 2004 roku Republika Czeska została przyjęta do Unii Europejskiej. 6 Roman Kaszper, Bohdan Małysz, Poláci na Těšínsku, Český Těšín 2009, s. 42-59. 10 4.3 Ludność oraz jej struktura Na podstawie podanej powyżej historii jasne jest, że skład narodowościowy ludności na Zaolziu często się zmieniał. Napływ pracowników, wojny oraz przemieszczanie się granic doprowadziło do tego, że region ten zamieszkuje ludność wielu narodów. Żyje tu etniczna ludność polska, są obywatele pochodzenia czeskiego czy na przykład: Niemcy, Słowacy itd. Liczne „wojny‖ między Polakami oraz Czechami na Zaolziu były, są oraz będą. Wynika to z historii, jedna oraz druga strona twierdzi, że właśnie oni są pierwotnymi mieszkańcami. Obywatele żyją kulturą oraz tradycjami swoich przodków. Tradycje są silnie zakorzenione w życiu miejscowych ludzi, przede wszystkim tych z narodowością polską. W większości to oni organizują imprezy folklorystyczne, przedstawienia, koncerty, teatr oraz spotkania utrzymujące tradycje ich przodków. Ważna okazuje się być również współpraca Polaków żyjących w Republice Czeskiej, tzw. Euroregionu Śląsk Cieszyński, oraz Polaków z Polski. Sąsiedztwo trzech państw Czech, Polski oraz Słowacji daje możliwość współpracy, rozwijania się oraz czerpania z kultury sąsiada. Popatrzmy się więc na strukturę narodowościową Zaolzia ROK RAZEM POLACY CZESI NIEMCY SŁOWACY INNI 1880 94 370 71 239 16 425 6 672 — 34 1890 107 678 86 674 13 580 7 388 — 36 1900 143 220 115 392 14 093 13 476 — 259 1910 179 145 123 923 32 821 22 312 — 89 1921 177 176 68 034 88 556 18 260 — 2 326 1930 216 255 76 230 120 639 17 182 — 2 204 1939 213 867 51 499 44 597 38 408 — 79 363 1950 219 811 59 005 155 146 — 4 388 1 272 1970 350 825 56 075 263 047 — 26 807 4 897 1980 366 559 51 586 281 548 — 28 719 4 706 1991 368 355 43 479 263 941 706 26 629 33 600 2001 363 361 36 681 290 635 551 18 229 17 265 Tabela nr 1. Struktura narodowościowa obywatel na Zaolziu, spis ludności w latach 1880-2001.7 7 Roman Kaszper, Bohdan Małysz, Poláci na Těšínsku, Český Těšín 2009, s. 113. 11 W latach 1880-1910 liczba Polaków nieustannie rosła, jest to okres panowania austriackiego. W 1910 roku liczba Polaków wynosiła 123 923 osób, co tworzyło 69% obywatel regionu. W 1921 roku odbył się pierwszy spis ludności w Czechosłowacji, od tego momentu liczba Polaków nieustannie spada, oprócz roku 1930, (patrz tabela nr 1.). Najmniej Polaków było w 2001 roku, tylko 36 681 osób, czyli 10,1% obywatel Zaolzia. Niechybnie jest to następstwo przynależności danego regionu od zakończenia drugiej wojny światowej do Czechosłowacji, później do Republiki Czeskiej. Ludzie zaczęli się przyzwyczajać do środowiska czeskiego, zostało zagubione poczucie obowiązku wobec swoich przodków i dzieci. 5. Gwara 5.1 Ogólnie „Gwara to mowa ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, przeważnie z kilku lub kilkunastu wsi, różniąca się od języka ogólnego i mowy sąsiednich okolic pewnymi cechami, głównie fonetycznymi i leksykalnymi, podrzędna w stosunku do dialektu. Gwara jest terminem podrzędnym w stosunku do dialektu, niemniej jednak potocznie w ogólniejszym znaczeniu to w ogóle mowa wiejska.‖8 Jeżeli w poszczególnych regionach ludzie dorozumiewają się innymi gwarami, zaliczamy je jako całość do dialektu. Jest to bowiem mała prowincja językowa. Granice gwary nie są łatwe do określenia, bowiem struktura narodowości oraz języka ciągle ulega zmianom. Gwara wykorzystywana na obszarze jednej wsi oraz gwara wykorzystywana na obszarze drugiej wsi jest zupełnie inna. Owszem w zależności od zakresu stosowania gwary. Nie zależy tylko od gwary, jako całości, ale również indywidualnie od człowieka. Każdy człowiek mówi inaczej, ma oswojony pewien zasób słów z różnych dziedzin oraz jest na różnym poziomie wykształcenia. Pomimo wszystkich form oraz reguł języka oficjalnego, mowa człowieka jest inna.9 8 9 http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl, dnia 28. 04. 2011 Alfons Szyperski, Dialekt kulturalny a gwara, Poznao 1930, s. 7, 11, 12. 12 5.2 Język, gwara Śląska Cieszyńskiego W tym akapicie zostanie krótko podana historia oraz charakterystyka gwary śląskiej. Najstarszy dokument dochowany na Zaolziu jest w języku łacińskim. Później rozpoczęło się panowanie Luksemburgów, a z nimi pojawia się w życiu język niemiecki. W XV wieku język niemiecki zaczął być zastępowany językiem czeskim. W 1573 roku język czeski otrzymał postulat oficjalny z powodu powstania Księstwa Cieszyńskiego. W tym okresie w formie pisemnej wyłącznie panował język czeski, natomiast w formie mówionej język czeski oraz dialekt polski były równouprawnione. Język czeski był również wykorzystywany w Polsce, mianowicie na terenach Opola i Pszczyny. W XVI wieku Kościół prowadził obrzędy w języku niemieckim oraz polskim. Przy kościołach prowadzono szkoły w języku ojczystym ludu, odrębnym co do języka urzędowego. Obok mówionej formy gwary polskiej także pojawiał się język polski literacki w formie pisemnej. Wyższe warstwy miały dostęp do literatury w języku polskim. Wtedy gwara polska była już silnie zakorzeniona, ale nie tylko na wsiach, gdzie był lud prosty, ale również w miastach. Po bitwie na Białej Górze znów używano języka niemieckiego, łaciny tylko w danych sferach. 10 W Księstwie Cieszyńskim język czeski oficjalnie wzmocnił swoją pozycję w roku 1782, kiedy „Śląsk Austriacki‖ przyłączono do Moraw. W administracji przeważał język czeski i niemiecki, ale w XVII wieku już można spotkać język polski w formie pisemnej. W pierwszej połowie XVIII wieku w Księstwie Cieszyńskim pojawiali się tzw. „piśmiorze‖ lub autorzy „zapiśników‖, którzy pisali wiersze lub kroniki w tzw. „polskiej gwarze cieszyńskiej‖. W 1716 roku wydano pierwszą książkę napisaną pastorem w języku polskim pod tytułem „ Wierność Bogu y Cesarzowi czasu powietrza morowego należąca…‖ zaś w 1761 pojawia się drukiem pierwszy modlitewnik, autorstwa miejscowych proboszczów, pod tytułem „Prawdziwa jedzina do nieba z Pisma świentego dokazazna droga.‖ W 1717 również został wydany pierwszy słownik polsko-niemiecki. W 1848 roku obok języka niemieckiego zarówno „polska gwara cieszyńska‖ staje się językiem urzędowym, który przez wieki był językiem ludu. Zastosowanie znajduje we wszystkich sferach życia obywatel. Wykorzystywana jest w urzędach, sklepach, na pocztach, w szpitalach itp. Na początku XX wieku mnóstwo naukowców starało się odkryć granicę pomiędzy „językiem polsko-śląskim oraz polsko-morawskim‖. 10 11 11 Mniej więcej udało się wielu Roman Kaszper, Bohdan Małysz, Poláci na Těšínsku, Český Těšín 2009, s. 16, 17. Roman Kaszper, Bohdan Małysz, Poláci na Těšínsku, Český Těšín 2009, s. 18,21. 13 badaczom podać granice zasięgu stosowania gwary śląskiej. Następuje jednak wpływ języka czeskiego w kraju. Młodsze generacje coraz częściej wykorzystują język czeski. W latach drugiej wojny światowej przeważa język niemiecki, a później po wojnie język rosyjski. Oba języki dostały się do szkół, gdzie kształciły się nowe generacje. W latach siedemdziesiątych oraz osiemdziesiątych doszło do ograniczeń i likwidacji szkół z polskim językiem nauczania. Wykorzystywano przede wszystkim podręczników w języku czeskim. Dochodzi do upadku szkolnictwa polskiego, również polszczyzny ogólnie. Język czeski coraz częściej stosowany jest w życiu codziennym, polski natomiast nie ma już tak zbyt dużego wykorzystania. W latach dziewięćdziesiątych słychać język czeski oraz gwarę zaolziańską. Chociaż nawet w gwarze można zauważyć wiele bohemizmów. Starsze generacje starają się utrzymać gwarę w takiej postaci, w jakiej używali jej ich przodkowie, natomiast młodzież nie ma poczucia zachowania danego języka lub gwary, mowy ojczystej. W szkole podstawowej językiem wykładowym jest język czeski oraz język polski. Z szkół podstawowych dzieci wychodzą do szkół średnich z czeskim językiem nauczania, a później w pracy przede wszystkim posługują się językiem czeskim. Tylko dwie szkoły średnie na Zaolziu starają się utrzymać język polski, a to Gimnazjum oraz Akademia Handlowa w Czeskim Cieszynie. Nie tylko młodzieży, ale również dorosłym wydaje się, że ich mowa, czyli gwara śląska zaolziańska jest poprawna. Nie widzą i nie słyszą, w jakim stopniu język czeski zastępuje lup wtrąca się w gwarę, w język polski. Oto podane zostały przykłady: wypowiedź gwara język polski język czeski Mosz już ty otaski na skuszke? otazka pytanie otázka skuszka egzamin zkouška O kierej będziesz na nadrażu? nadraże dworzec nádraţí Dómy se smażak z hranolkami. smażak smażony ser smaţený sýr hranolki frytki hranolky Dej se zimnóm sprche. sprcha prysznic sprcha Podziwiają w Zoo opice. opica małpa opica Chodzę na gimpel. gimpel gimnazjum gymnázium Idym na zdrafke. zdrafka liceum zdravotnická medyczne škola Tabela nr 2. Przykłady wypowiedzi obywatel Zaolzia. Bohemizmy w gwarze śląskiej. 14 6. Język Język oznaczamy jako zespół symboli, ukształtowany społecznie, mający dane reguły budowania. Inaczej język można nazwać mową. Jest to zbiór znaków, które obejmują reguły łączenia poszczególnych znaków. Służy do opisania, przedstawienia przedmiotów, czynności lub pojęć za pomocą dźwięków i znaków, czyli postać graficzna. Poprawność językowa „Poprawność języka to posługiwanie się językiem zgodnie z jego normą. Norma użytkowa to zgodność sposobów użycia języka z powszechnym zwyczajem językowym w danym okresie‖12 „Do języka pisanego odnoszą się: norma ortograficzna oraz norma interpunkcyjna. Poprawne zachowanie norm i języka uchodzi za składnik ogólnego wykształcenia oraz poziomu znajomości danego języka.‖13 Błąd językowy Odstępstwo od normy zaliczamy do błędów językowych. Najbardziej widzialne błędy odnoszą się do języka pisanego, czyli błędy ortograficzne, gramatyczne i stylistyczne. Nie jest łatwe błąd uzasadnić, wytłumaczyć oraz podać przyczyny błędów. Odnoście do pracy popatrzmy więc, jakie istnieją przyczyny powstawania błędów w języku. „Nieznajomość norm oraz gramatyki języka ojczystego, naśladowanie niewłaściwych wzorów, czytamy za mało książek, ulegamy językowym modom lub snobizmom, mało czasu poświęcamy ćwiczeniom, itp.‖14 To wszystko może mieć wpływ na powstawanie błędów. 6.1 Język handlowy „Język handlowy zaliczamy do języków zawodowych, czyli języka fachowców posługujących się na co dzień mową potoczną i słownictwem charakterystycznym dla danej 12 Renata Przybylska, Wstęp do nauki o języku polskim, Kraków 2003, s. 93, 94. Renata Przybylska, Wstęp do nauki o języku polskim, Kraków 2003, s. 95. 14 Renata Przybylska, Wstęp do nauki o języku polskim, Kraków 2003, s. 106. 13 15 profesji.‖15 Dany termin, język handlowy, nie jest ustalony. Nie ma stałej definicji, ani reguł, które formowałyby dany język. Po prostu jest to język, którym posługują się ludzie zatrudnieni w sferze handlu, biznesu czy ekonomii. Język handlowy wykorzystuje się na co dzień, ale różni się on od języka, którym ludzie rozmawiają w domu, na zakupach, z przyjaciółmi, itd. Język handlowy będzie miał wiele form. Inaczej będzie wyglądał i inaczej będzie stosowany w hucie, inaczej w kopalni, a inaczej w fabryce produkcji mlecznej. Dlatego, że każda dziedzina ma inne zapotrzebowania, różni się terminologią oraz sposobem wykorzystania. Również będzie zależało od poziomu użytkownika języka handlowego. Dyrektor lub menedżer wyrażają się w sposób bardziej intelektualny aniżeli ich pracownicy, którzy pracują rękami. Język handlowy również można podzielić na język mówiony oraz pisany. Do języka mówionego należy: komunikacja między współpracownikami pośrednia lub bezpośrednia. Do języka pisanego zaliczamy wszystkie dokumenty, które dotyczą handlu. Na Zaolziu ludzie zatrudnieni w poszczególnych firmach posługują się innymi językami. Używają języka polskiego, czeskiego, słowackiego czy języków obcych oraz gwary, w tym wypadku gwary śląskiej, co spowodowało, że język handlowy jest w tym regionie bardzo bogaty, tak więc i wpływ oraz oddziaływanie języków między sobą są istotne. Poniższa tabela ma pokazać, jak wygląda terminologia języka handlowego, stosowana w życiu. język czeski język polski gwara smlouva umowa smlouwa daň danina dań podnik przedsiębiorstwo firma nabídka podaż nabidka investovat inwestować inwestować sluţba usługa słóżba vydělávat zarabiać zarobiać výrobek wyrób, produkt, fabrykat wyrobek dodavatel dostawca dodawatel Tabela nr 3. Handel- język czeski, język polski, gwara śląska. 15 http://fundacjawiktoria.republika.pl/jezykpolski/b.html, dnia 06.05.2011 16 6.2 Wpływ Co podane słowo oznacza? Dlaczego pojawia się tyle razy w tej pracy? Wpływ można oznaczyć jako odziaływanie na kogoś, na coś. Również skutek oddziaływania na kogoś, na coś. Także języki oraz mowa potoczna mogą wzajemnie oddziaływać na siebie. W naszym przypadku będziemy się zajmować wpływem gwary śląskiej na język handlowy w formie pisemnej. 7. Handel To zjawisko ekonomiczne oraz proces gospodarczy. Polega na wymianie towaru między dostawcami i odbiorcami. Towary dzielimy na dobra i usługi. Do dostawców można zaliczyć producentów oraz pośredników, do odbiorców należą zaś pośrednicy oraz ostateczni konsumenci. W handlu dochodzi do wymiany towaru na towar, pieniędzy na towar lub odwrotnie. W zależności od działania przedsiębiorstwa oraz jego rodzaju rozróżniamy handel detaliczny i hurtowy. Również ze względu na zakres działania istnieje podział na handel wewnętrzy i zagraniczny. Handel wewnętrzy jest bardzo ważny dla rozwijania się kraju, daje zatrudnienie ludziom oraz podwyższa poziom życia obywatel. Dlatego, że jest zapotrzebowanie oraz właściciele firm chcą uzyskać jak największe zyski, rozwijają swój biznes na dużą skalą. W tym momencie powstaje handel zagraniczny. Opiera się on na imporcie oraz eksporcie towaru. Jest również bardzo ważnym czynnikiem, który wpływa na rozwój gospodarki kraju.16 7.1 Handel na Zaolziu Polska oraz Republika Czeska, w tym również Zaolzie, należą do krajów prowadzących bogaty handel zagraniczny. Przedsiębiorcy z Polski, Republiki Czeskiej oraz ze Słowacji, wykorzystują przede wszystkim położenia geograficznego i relacji sąsiedzkich. Wzajemna współpraca firm jest korzystna dla każdego z państw. Powstają nowe miejsca pracy, ludzie przychodzą do danego państwa, żeby zdobyć zatrudnienie. Należy stwierdzić, że na Zaolziu w pewnym stopniu każda firma prowadzi handel zagraniczny. 16 http://www.zagranicznyhandel.pl/, dnia 06.05.2011 17 7.2 Historia handlu na Zaolziu W regionie znajdują się olbrzymie bogactwa naturalne, przede wszystkim węgiel kamienny. Już na początku XIX wieku dochodzi do dużego rozwoju przemysłu. Rozpoczyna się współpraca polsko-czeska. Na Zaolzie przychodziło mnóstwo imigrantów, najwięcej z Galicji. Właścicielami kopalń i fabryk byli Niemcy, administracja i służby techniczne należały do ludzi pochodzenia czeskiego, natomiast podstawę siły roboczej stanowili Polacy. Region zaczyna być bogatszy, za co odpowiedzialny jest zwłaszcza rozkwit okręgu ostrawsko-karwińskiego. Zaczął się również rozwijać przemysł tekstylny, metalowy, chemiczny oraz produkcja surówki żelaza. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku w Boguminie w Księstwie Cieszyńskim wybudowano jeden z największych węzłów komunikacyjnych w Europie Środkowej.17 Doszło do „zjednolicenia‖ przemysłu na Zaolziu z przemysłem w Europie. Podczas XIX i XX wieku powstają towarzystwa rolnicze i gospodarcze, podzielone również ze względu na narodowość ludu. Głównym celem towarzystw był rozwój regionu oraz scentralizowanie gospodarki i współpraca. Gwałtowny rozwój gospodarki nastąpił między I i II wojną światową. W tym okresie Śląsk Cieszyński jest częścią ostrawskiego okręgu przemysłowego, w którym wydobywa się ponad 40 % węgla kamiennego w Czechosłowacji, w regionie są liczne koksownie oraz elektrownie. Produkcja hutnicza koncentruje się w Trzyńcu, Boguminie oraz Frydku-Mistku. W Karwinie rozwija się przemysł metalowy. Zakłady chemiczne były w Boguminie i Piotrowicach, zakłady tekstylne w Frydku-Mistku zaś przemysł papierniczy we Wracimowie.W latach 1939-1945 gospodarka w kraju upada na bardzo niski poziom, mnóstwo przedsiębiorstw zostało zamkniętych albo skonfiskowanych na rzecz niemieckich okupantów. Do 1948 roku ślady wojny były widzialne. Brakowało surowców i maszyn, również siły roboczej. W latach pięćdziesiątych nastąpiło podporządkowanie gospodarki polityce ZSRR. Odbudowa zastarzałych przedsiębiorstw, budowa nowych hut, elektrowni i kopalni. Rozpoczął się okres rozkwitu przemysłu ciężkiego, natomiast minimalny rozwój przemysłu lekkiego. Co miało wielki wpływ na środowisko w regionie i życie ludzkie, na przykład nie było miejsca pracy dla kobiet. Rolnictwo nie rozwijało się, brakowało finansów oraz ziemi, która została odebrana na rzecz kopalń i hut. W okresie 1960-1970 narastała produkcja w hutnictwie, ale również doszło do rozwoju przemysłu lekkiego: przemysł skórzany, spożywczy w Martinowie i poligraficzny w Czeskim Cieszynie, który dał możliwość pracy kobietom. Wybudowano także trzy zapory wodne, które nie tylko dostarczały wodę do przedsiębiorstw, ale stały się 17 Stanisław Zahradnik a Marek Ryczkowski, Korzenie Zaolzia, Warszawa-Praga-Trzyniec 1992, s.41,42. 18 miejscem rekreacji i wypoczynku. W tym okresie odbudowano sieć dróg publicznych, wyremontowano stacje kolejowe, wzmocniono liczebnie linie autobusowe.18 7.3 Współczesny handel na Zaolziu W XXI wieku Zaolzie jest raczej obszarem uprzemysłowionym. Rozwija się przemysł ciężki oraz lekki. W regionie obecnie znajdują się przedsiębiorstwa, które swoją działalnością oddziaływują na gospodarkę narodową oraz prowadzą handel zagraniczny w szerokim zakresie. Do takich firm można zaliczyć: Hutę Trzyniecką i Moravie Steel, Walmark, Vítkovice Steel. Firmy te również współpracują z wielu innymi mniejszymi firmami. Chodzi o przedsiębiorstwa zatrudniające ogromną ilość ludzi. Bardzo ważną część handlu w regionie stanowi obecnie turystyka. Warunki klimatyczne oraz geograficzne sprzyjają prowadzeniu działalności w sferze ruchu turystycznego. Na Zaolziu znajduje się wiele ośrodków, które oferują usługi dla turystów nie tylko miejscowych, ale również coraz częściej zagranicznych. 18 Komitet Czeskiej Rady Narodowej, Zarys dziejów Śląska Cieszyoskiego, Ostrawa-Praga 1992, s.140-144. 19 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA 8. ANKIETA 8.1 Informacje ogólne Ankieta została utworzona w celu uzyskania konkretnych danych dla pracy licencjackiej. Uzyskanie danych jest bardzo ważne, dlatego że jest jednym z najważniejszych źródeł. Ankiety zbierano od marca do kwietnia bieżącego roku na terenie Zaolzia. Ankieta została przeprowadzona anonimowo. Pytania dotyczyły narodowości, pochodzenia, wykształcenia, języka używanego w środowisku bliskim danemu człowiekowi oraz języka używanego w dokumentach handlowych. Czyli pytano o język mówiony i pisany. Razem z ankietami zbierano dokumenty związane z handlem z Polską, ale nie tylko. Na przykład fragmenty umowy, popytu, podaży, reklamacji, itd. 8.2 Obiekt badań Pytania w ankiecie były skierowane do ludzi pracujących w przedsiębiorstwach. Chodziło o ludzi zatrudnionych w danych firmach lub ludzi pracujących na własny rachunek. Ankieta została rozsyłana oraz roznoszona raczej do ludzi pracujących w sferze administracyjnej lub do ich pracodawców. Badania dotyczyły też ludzi, którzy pracują manualnie. 8.3 Środowisko badawcze Ankieta została przeprowadzona w przedsiębiorstwach oraz firmach działających na terenie Zaolzia. Wszystkie firmy, które pytano o dany problem, w pewnym sensie współpracują z firmami z Polski. Także ważna jest dla nas współpraca między przedsiębiorstwami na Zaolziu, jak również współpraca z firmami z innych krajów Unii Europejskiej. 20 8.4 Ankieta Tabela-ankieta nr 4. Jedna z ankiet, wypełniona respondentem. Wpływ gwary na język handlowy na Zaolziu/Vliv nářečí na obchodní jazyk na Záolší 1. Płeć/Pohlaví mężczyzna/muţ kobieta/žena 2. Wiek/Věk 18-24 25-59 60-100 3. Narodowość /Národnost polska/polská czeska/česká inna/jiná (wymienić/vyměnit) 4. język ojczysty/Mateřský jazyk? ČEŠTINA 5. Miejsce pochodzenia/Místo původu? ČESKÝ TĚŠÍN 6. Miejsce zamieszkania/Bydliště? ČESKÝ TĚŠÍN 7.Wykształcenie/Vzdělání ? ( język wykładowy/ vyučující jazyk) VŠ (ČEŠTINA, ANGLIČTINA) 8. Język używany w domu/Jazyk, kterým mluvíte doma? ČEŠTINA 9. Język używany w pracy/Jazyk, kterým mluvíte v práci? ČEŠTINA, ANGLIČTINA 10. Język stosowany w urzędach/Jazyk, který pouţiváte na úřadech? ČEŠTINA 11. Jezyk stosowany w korespondencji/Jazyk, který pouţiváte v korespondenci? język oficjalny,urzędowy/ oficiální jazyk, úřední język nieoficjalny,gwara/ neoficiální jazyk,nářečí 12. Język stosowany w umowach, dokumentach/ Jazyk, který pouţiváte v smlouvách, dokumentech? język oficjalny,urzędowy/ oficiální jazyk język nieoficjalny,gwara/ neoficiální jazyk,nářečí 13.Zatrudienie / Zaměstnání? (opis bardziej szczegółowy/podrobný popis) ADMINISTRATIVNÍ PRACOVNICE – PERSONALISTIKA A MZDY, ÚČETNICTVÍ 21 9. Przebieg badań 9.1 Zbiór ankiet Zbiór ankiet trwał przez dwa miesiące. Ankiety były zbierane dwoma sposobami. Pierwszy sposób, to wysyłanie emailów do poszczególnych firm. W tym kierunku nastąpił problem z otrzymaniem emailu z powrotem. Tylko parę ludzi było chętnych do współpracy. Ludzie odpisywali, że nie ma im się zawracać głowy takimi sprawami, z drugiej strony, że nie lubią Polaków. Drugi sposób był o wiele łatwiejszy. Osobiście dostarczano ankiety bezpośrednio do firm. Tutaj pomagali znajomi oraz przyjaciele, którzy poruszają się w handlu. Ankiety, które rozdano osobiście, wróciły w pewnym sensie wszystkie. Podczas badań w całości zebrano 110 ankiet z dokumentami handlowymi. 9.2 Analiza ankiet W końcu, kiedy wszystkie ankiety dobrnęły z powrotem, nastąpiło zliczanie otrzymanych ankiet oraz uzyskanych informacji i odpowiedzi. Wyniki te były porównane z uzyskanymi dokumentami. Ważne było czy odpowiedzi respondentów zgadzały się z tekstem w dokumentach albo różniły się . Badanie dokumentów w tym celu było podstawowe. Chodziło o to, czy gwara wpływa i wtrąca się w język w dokumentach handlowych. 9.3 Zbiór dokumentów handlowych Dokumenty zyskiwano trzema sposobami. Dokumenty zdobyto poprzez email tych, którzy wypełnili ankietę oraz wysłali pewien dokument handlowy. Następnie materiał otrzymano od respondentów, którzy dostali ankietę osobiście. W końcu dokumenty uzyskiwano ze stron internetowych poszczególnych firm. Tutaj ze zbiorem materiału było o wiele gorzej, dlatego że firmy oraz przedsiębiorcy wysyłali oraz dostarczali uzupełnione ankiety bez dokumentu handlowego. Po prostu bali się 22 rozdawać informacje, które w pewnym sensie mogłyby firmie ubliżyć. Może szef oddziału zakazał wysyłać oraz szerzyć, cokolwiek jest związane z handlem. Problem, który nastał był oczekiwany. 9.4 Podział dokumentów handlowych Dokumenty podzielone zostały na dwie grupy. a) korespondencja b) dokumenty 9.5 Korespondencja Z powodu danego tematu raczej interesowała nas korespondencja pomiędzy firmami działającymi na Zaolziu oraz firmami w Polsce. Również została zebrana korespondencja współpracy pomiędzy firmami z Republiki Czeskiej, włącznie z Zaolziem. Korespondencja o charakterze oficjalnym oraz korespondencja o charakterze nieoficjalnym, czyli bardziej osobista. Przykłady fragmentów korespondencji, które otrzymano podczas badań. Fragmenty są podane w formie oryginalnej. Zostały tylko zmienione nazwy firm oraz osób. Korespondencja firmy spedycyjnej z Zaolzia z firmą z Polski. Beata Janowska 06-04-2011 10:10 witam Beata Janowska 06-04-2011 10:10 tak Andrzej Sikora 06-04-2011 10:10 a stawka? Andrzej Sikora 06-04-2011 10:11 i towar? Beata Janowska 06-04-2011 10:12 śruta rzepakowa Beata Janowska 06-04-2011 10:12 26zł Andrzej Sikora 06-04-2011 10:14 Beata Janowska 06-04-2011 10:17 Andrzej Sikora 06-04-2011 10:18 a zaladunek wprost w brzegu? tak mozna ladowac juz dzis? 23 Anna Janowska 06-04-2011 10:20 Andrzej Sikora 06-04-2011 10:34 tak a moze Pani cos-niecos podwyszyc stawke? Beata Janowska 06-04-2011 10:36 27 mogę dać Andrzej Sikora 06-04-2011 10:48 ok,...to przynajmniej tak. Andrzej Sikora 06-04-2011 10:51 Podaje dane kierowcy: Paweł Nowak-DKL 07480 / FL 90410 / TKR 285123 Korespondencja firmy z Zaolzia z firmą z Republiki Czeskiej. Firma zajmuje się produkcją mleczną. Dobrý den Pane Sikora, děkujeme Vám za Vaší nabídku řešení EDI komunikace. Momentálně ještě EDI vůbec nevyuţíváme a velmi rádi bychom vyuţili Vašich sluţeb v tomto směru.Byla jsem pověřená panem Szotkowskim (který Vám osobně volal včera) o řešení této záleţitosti. Momentálně fakturujeme v systému Integrodat, emailem.Společnost SEMPO vyţaduje příjem obj. veškeré objednávky přijímáme i fakturaci prostřed.EDI a proto Vás ţádám o kontakt s našim autorem-informatikem fakturačního systému Panem Rychardem Lommerem (tel.: 603 208 675,[email protected]) aby náš program byl přizpůsoben EDI komunikaci. Prosím rovněţ o informaci,kdy mám poslat EDI dotazník. děkuji moc a přeji pěkný zbytek dne Mgr. Monika Staszovská 9.6 Dokumenty Do tej grupy zaliczono otrzymane umowy, reklamacje, podaż, popyt, cenniki oraz zamówienia. Wszelkiego rodzaju dokumenty prawne firm, historie powstania przedsiębiorstw oraz oferty pracy. Dokumenty handlowe również były podzielone na dokumenty oficjalne oraz dokumenty o charakterze nieoficjalnym. 24 Przykłady dokumentów, które otrzymano podczas badań. Wszystkie nazwy firm, przedsiębiorców i osób występujących w tekście są zmienione, nie są prawdziwe. Fragment oferty firmy z Zaolzia, która zajmuje się produkcją i dytrybucją odzieży sportowej oraz wyposażenia. Szanowne Sklepy, Poniżej przedstawiamy informacje o zmianach w ofercie marek BOLG WANG, DEROLD i EURO SHARM. W załączniku natomiast przesyłam aktualne cenniki oraz formularze ułatwiające raportowanie stanu towarów i składanie zamówień. BOLF WANG - począwszy od przyszłego tygodnia dostępne będą nowe modele plecaków: VOYAGEL, VAGRABUNDLA, PILOTI oraz odświeżone wersje znanych modeli GUIDA, EINSTEINE, WOLKER, NEWTONIS. Proszę zwrócić uwagę na nowe ceny detaliczne, ponieważ z powodu wzrostu kosztów produkcji zmuszeni byliśmy podwyższyć ceny na niektóre modele plecaków, softshelli i akcesoriów w przedziale 6-11%. Część umowy z firmą z Polski. Firma zajmuje się produkcją mleczną. UMOWA HANDLOWA NR ………/20010 Niniejsza umowa („Umowa‖) została zawarta w Krakowie, dnia ….................…. roku, pomiędzy: 25 „Benedicite” A. L. Opactwa Benedyktynów w Katowicach z siedzibą w Krakowie przy ul. Benedyktyńskiej 37, kod 30-398, powołaną dekretem opata tynieckiego z dnia 14 stycznia 2006 roku, którą reprezentują: 1. Zygmunt Waloch OSB – Dyrektor, 2. Piotr Fugiel – V-ce Dyrektor d/s Handlowych; zwaną dalej Odbiorcą, a MILK-RADE,s.r.o z siedzibą ul.Mlýnská 942/13 kod 737 01 Český Těšín wpisaną do rejestru przedsiębiorców przez Krajský Soud v Ostravě, oddíl C, vloţka 21933 Reprezentowany(ą) przez : Miroslava Goryla zwany(ą) dalej Dostawcą. Strony uzgodniły, co następuje: 1. Celem niniejszej umowy jest określenie zasad stałej współpracy w zakresie sprzedaży towarów Dostawcy na rzecz Odbiorcy, na zasadzie udzielenia Odbiorcy wyłączności do sprzedaży wyrobów pod marką „Produkty Benedyktyńskie‖. 2. Umowa została zawarta do dnia 31.12.2010 roku. Umowa wchodzi w życie z dniem podpisania umowy przez obie strony. 3. W przypadku rażącego naruszenia przez jedną ze stron postanowień niniejszej Umowy, druga strona ma prawo do jej rozwiązania ze skutkiem natychmiastowym. W takim jednak przypadku konieczne jest uprzednie pisemne wezwanie strony naruszającej postanowienia niniejszej Umowy do zaniechania naruszeń i wyznaczenie jej w tym celu dodatkowego 14-dniowego terminu. Rozwiązanie Umowy bez wypowiedzenia może nastąpić po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. 4. Wszelkie zmiany lub rozwiązanie Umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. 5. Niniejsza Umowa stanowi ramowe porozumienie stron w przedmiocie nią objętym i wymaga konkretyzacji w postaci zamówień Odbiorcy składanych Dostawcy, które to 26 zamówienia mogą być składane przez Odbiorcę w zależności od jej potrzeb i uznania. Postanowienia Umowy mają zastosowanie do umów zawieranych przez strony na podstawie poszczególnych zamówień. 6. Zamówienia będą składane przez uprawnionych pracowników Odbiorcy i będą przesyłane pisemnie, za pośrednictwem faksu lub poczty elektronicznej. 7. Dowodem dostawy („Dowód Dostawy‖) będzie dokument WZ. Dostawca zobowiązany jest przekazać Odbiorcy 1 egz. Dowodu Dostawy. Dowód Dostawy będzie zawierał dodatkowe dane: a. numer zamówienia złożonego przez Odbiorcę; b.data wydania towaru z magazynu Dostawcy 9.7 Analiza dokumentów handlowych Otrzymane dokumenty podzielono do podanych powyżej grup. Zgodnie z tematem pracy podjęto metodę, mającą za zadanie odkrycie wpływu gwary na język handlowy w formie pisemnej. Wszystkie dokumenty zostały zanalizowane. Głównym celem było uzyskanie konkretnych słów, które nie za bardzo można zaliczyć do języka polskiego. Chodzi o słowa, które należą do gwary śląskiej oraz bohemizmy. 10. Wyniki badań 10.1 Dane statystyczne W ramach tych badań uzyskano 110 kwestionariuszy. Jak powyżej podano zbierano je w dwóch formach: w formie pisemnej otrzymano 60 odpowiedzi, które tworzą 54,5%, natomiast w formie elektronicznej 50 - to 45,5%. Na pytania odpowiedziało: 59 mężczyzn, czyli 53,6%, oraz 51 kobiet, to jest 46,4%. W wieku 25-59 lat było 97 osób, tworzy to 88,2%, a w wieku 18-24 lat tylko 10 respondentów czyli 9,1%. W wieku 60-100 znalazły się trzy osoby czyli 2,7%. Do narodowości polskiej przyznało się 47 respondentów, a do narodowości czeskiej 61. Tylko dwie osoby deklarowały narodowość inną, mianowicie Słowacką. 27 narodowośd inna 2% czeska 55% polska 43% Graf nr 1. Struktura narodowości respondentów. Większość respondentów zakreśliła język czeski jako język ojczysty, mianowicie w 64 wypadkach, co oznacza 58,2%. Język polski został zakreślony 41 razy, to jest 37,3%. Natomiast gwara umieściła się na przedostatnim miejscu. Tylko 4 osoby deklarowały inny język ojczysty -gwarę śląską, co oznacza 3,6%. Jeden respondent zakreślił język słowacki. Z Zaolzia pochodzi 94 respondentów, tworzących 85,5%. Natomiast 14 osób tworzących 12,7% pochodzi z Czech, jednak nie z Zaolzia. Tylko dwie osoby są obcokrajowcami pochodzącymi ze Słowacji i Polski. Na Zaolziu obecnie mieszka 103 respondentów, to się równa 93,6%. Poza granicami regionu, jednak mieszkających w Republice Czeskiej odpowiedziało 5 osób, czyli 4,6%. Zaledwie dwie osoby, 1,8% dojeżdżają do pracy z Polski. Wykształcenie w szkole średniej uzyskało 76 osób, to stanowi 69,1% wszystkich respondentów. Chodziło o 59 osób kształcących się w języku czeskim, to jest 53,6%, zaś w języku polskim zdobyło wykształcenie 17 osób, czyli 15,5%. Wykształcenie wyższe uzyskały 24 osoby - 21,8% w języku czeskim. Z kolei w języku polskim 10 osób, czyli 9,1%. Równocześnie 4 osoby studiowały język polski zarówno z językiem obcym, a 2 osoby zdobyły wykształcenie w języku czeskim i języku obcym. Jeżeli chodzi o zatrudnienie respondentów, to 105 osób zatrudnionych jest w administracji. Na przykład: księgowa, sekretarka, asystentka, itd. W badaniach wzięli udział menedżerowie, dyrektorzy poszczególnych oddziałów oraz właściciele firm lub ludzie pracujący na własny rachunek. Tylko 5 osób zaznaczyło, że nie pracuje w tej dziedzinie pracy. 28 10.2 Mowa, język W tym akapicie podano wyniki, dotyczące mowy oraz języka. Poniżej są znajdują się odpowiedzi na pytania nr 8, 9 oraz 10. (patrz tabela-ankieta nr 1.) W domu z dziećmi oraz małżonkiem lub żoną rozmawia 49 osób w języku czeskim, 9 osób w języku polskim oraz 51 osób rozmawia gwarą. Tylko jeden respondent twierdzi, że w domu z rodziną rozmawia w języku słowackim. Na Zaolziu zdarza się, że powstają małżeństwa mieszane pod względem narodowościowym, gdy ślub biorą osoby pochodzące z różnych narodowości, dlatego w domu rozmawiają dwoma językami. Językiem czeskim jak i polskim rozmawiają trzy osoby. Językiem polskim oraz gwarą 5 osób, natomiast językiem czeskim i gwarą dorozumiewa się 11 osób. W pracy pomiędzy współpracownikami przeważa język czeski, zakreślony w ankiecie 101 razy. Z kolei 9 osób w pracy używa gwary. W pracy posługują się tym samym językiem jak w rodzinach czyli dwoma językami. Język czeski oraz gwarę wykorzystuje 25 osób. Językiem czeskim wraz z językiem polskim mówi 7 osób. Językiem czeskim, polskim i gwarą rozmawia 16 respondentów. W swoim zatrudnieniu 9 osób wykorzystuje język obcy. Z handlem wiąże się mnóstwo załatwiania na urzędach, dlatego pytano również ludzi, jakiego języka używają komunikując z urzędami. Na to pytanie odpowiedziało 101 osób, że korzystają z języka czeskiego, tylko 9 respondentów stosuje gwarę śląską. Język czeski jak również gwarę wykorzystuje 19 osób. Językiem polskim na urzędach posługuje się 8 osób. 10.3 Język w formie pisemnej Poniżej zostały opisane wyniki odpowiedzi na pytanie nr 11 oraz 12. (patrz tabela– ankieta nr 2.) Jak powyżej podano, dokumenty handlowe podzielono na dwie grupy. W niniejszym akapicie zajmujemy się tym, jaki język najczęściej wykorzystują pracownicy w podanych grupach oraz charakter owych dokumentów. a) Korespondencja oficjalna i nieoficjalna: Do korespondencji oficjalnej można zaliczyć email, czat oraz komunikatory internetowe. Tutaj raczej uwzględniamy email, który jest najbardziej wykorzystywany w danym środowisku pracy, w wyniku 29 masywnej wymiany informacji między współpracownikami. W korespondencji oficjalnej 110 osób, czyli 100%, używa języka czeskiego. Natomiast 19 osób wykorzystuje obu języków podczas pracy. Nikt nie zakwestionował gwary w korespondencji oficjalnej. Do korespondencji nieoficjalnej zaliczamy korespondencję, która raczej występuje między współpracownikami oraz znajomymi. W tym punkcie pojawił się problem, dlatego że respondenci nie zrozumieli pytania. W pytaniu nr 11 chodzi o to, czy podczas pisania korespondencji nieoficjalnej stosują języka oficjalnego lub gwary. Odpowiedzi nie były jednoznaczne, dlatego nie można podać jednoznacznych wyników. Niektórzy opisali, w jaki sposób piszą do swoich znajomych. Inni napisali, że stosują język polski, czeski, itd. Reszta respondentów ankietę wypełniła w poprawny sposób. b) Przedsiębiorstwa, które zawarły między sobą pewien dokument czy umowę na pewno mają charakter oficjalny. Język czeski w dokumentach wykorzystuje 110 osób, czyli 100%. Z kolei 17 osób język polski wraz z językiem czeskim. Nikt nie zaznaczył, żeby w pracy dochodziło do tworzenia dokumentów handlowych o charakterze nieoficjalnym. Dlaczego powyżej podana została statystyka ankiet? Statystykami pokazano, że ludzie zatrudnieni w sferze handlowej na Zaolziu są bardzo zróżnicowani. W pracy współpracują Polacy, Czesi, Ślązacy oraz obcokrajowcy. Poszczególne języki są stosowane na co dzień. Wtedy może dochodzić do zjawiska wpływu gwary i nie tylko. 10.4 Błędy Niżej podane zostały fragmenty dokumentów handlowych. Klasyfikację błędów przeprowadzono na podstawie: A. Cegieła, A Markowski Z polszczyzną za pan brat, Warszawa 1982 oraz A. Markowski Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1999.19 19 http://hamlet.pro.e-mouse.pl/naucz/?id=klasbledy0, dnia 06.08.2011 30 1. „ Przy przegladzie Waszych www stronic zainteresowaly nas.... ‖ język polski - strony internetowe język czeski - internetové stránky gwara - strónki internetowe Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Kobieta narodowości czeskiej, której językiem ojczystym jest język czeski, stosuje język oficjalny jak również nieoficjalny. Zaliczamy do błędów leksykalnych - słownikowych. Myślę, że powstał w następujący sposób. Dana kobieta ma poczucie, że w języku polskim poprawna forma brzmi stronice internetowe. Dlatego użyła w korespondencji www stronic. 2. „.... powodzenia przy pisaniu w pracy....‖ język polski - powodzenia w pisaniu pracy język czeski - hodně štěstí při psaní práce gwara - kupa szczynścio przi(przy) pisaniu pracy Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Mężczyzna, narodowość polska, język ojczysty polski, stosuje język oficjalny. Zaliczamy do błędów stylistycznych. W zdaniu wykorzystanie formy gwarowej - przy. 3. „ ....niemamy całe elektro – tablice rozdzielczou, kabely,....plus dokumentacje k montažu .‖ język polski- kable, druty język czeski- kabel gwara - kabel, drót język polski - do montażu język czeski - k montáţí gwara - ku móntowaniu 31 Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Mężczyzna użył w zdaniu terminologii czeskiej. 4. „.... prosze o avizo o wyslanie towaru....‖ język polski - awizo język czeski - avízo gwara - awizo Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny. Zaliczamy do błędów leksykalnych słownikowych. Wykorzystana czeska forma avízo, tylko „í‖ zostało zastąpione „i‖. 5. „....dziękuję za przesłanie wzorów chusteczek i cenika.... ” język polski - cennik język czeski - ceník gwara - cennik Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów leksykalnych- słownikowych. W zdaniu mężczyzna zastosował czeską formę - ceník, odmiana według polskich norm. Czeskie „í‖ zastąpione „i‖. 6. „….W załączniku posyłam fotografie....― język polski- w załączniku przysyłam język czeski- v příloze zasílám gwara - w prziloze posyłóm 32 Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Mężczyzna, narodowość polska, język ojczysty polski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Użyty wyraz - posyłóm, zmiana „ó‖ na „a‖. 7. „....2 lipca mom narazie wolny….― język polski - mam język czeski - mám gwara - móm Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Mężczyzna, narodowość polska, język ojczysty polski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Mężczyzna stosuje formę gwarową. 8. „....zgrane, wiym co i jak, mom swojego zvukarza itd…..― język polski - wiem język czeski - vím gwara - wiym język polski - mam swojego akustyka język czeski - mám svého zvukaře gwara - móm swojigo zwukarza Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Mężczyzna, narodowość polska, język ojczysty polski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Mężczyzna stosuje formę gwarową - wiym. W drugim przypadku została użyta forma gwarowa - móm , w wyrazie- zvukař doszło do zmiany z „ř‖ na „rz‖, zmiana pod wpływem gwary. 33 9. „....tak tam to drugi grani hned odwolom….― język polski - drugi występ natychmiast odmówię język czeski - druhé vystoupení okamţitě zruším gwara - drugi grani zaroz(hned) odwołóm Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Mężczyzna, narodowość polska, język ojczysty polski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Fragment zdania jest napisany w gwarze śląskiej, wyraz „hned‖przejęto z języka czeskiego z wyrazu „ihned‖. 10. „....Píšu česky, protoţe mi to po našymu ješče moc neidže….― język polski - nie mówię gwarą język czeski - nářečí ještě dobře neovládám gwara - po naszymu eszcze moc nie idzie Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Mężczyzna pewnie chciał zdanie dokończyć w gwarze, ale poszczególne wyrazy zapisał w języku czeskim. 11. „....Vzhledem k cenovým moţnostem cenu akceptuji a spotkaniu se nebronim….― język polski – w spotkaniu nic nie przeszkadza język czeski- setkání se nabráním gwara- spotkaniu se nie brónim Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Kobieta, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy 34 do błędów stylistycznych. Kobieta wykorzystała formę gwarową - spotkaniu se nie brónim w języku czeskim. Wynik jest następujący - spotkaniu se nebronim. 12. „....nejlepi by bylo se spotkac osobne…― język polski - najlepiej spotkać się osobiście język czeski - bylo by nejlepší se setkat osobně gwara - nejlepsze by było, aby my se(sie) spotkali osobiście Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Fragment korespondencji został napisany w gwarze. Gwara śląska ma również wiele form. Inaczej mówią mieszkańcy Jabłonkowa, Bukowca, inaczej zaś mieszkańcy Trzyńca i Cieszyna. 13. „....Pěkný úspěšný den všem, žyčy Jana….― język polski - życzy Jana język czeski - přeje Jana gwara - życzy Jana Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Kobieta, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Wyraz - życzy, kobieta napisała z czeskimi znakami diakrytycznymi. 14. „....Vámi poţadované ceny jsou schválené, co bych pro vas nezrobila!....― język polski - dla was zrobię wszystko język czeski - co bych pro Vás neudělala gwara- co bych do was nie zrobiła 35 Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Kobieta, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Kobieta wykorzystała formę gwarową - was nie zrobiła, w języku czeskim. Wynik jest następujący - vas nezrobila. 15. „....ceny nie są płatne dla firem, które mają u nas własne cenniki….‖ język polski - dla firm język czeski - pro firmy gwara - dlo firem Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Mężczyzna, narodowość polska, język ojczysty gwara śląska, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów gramatycznych - fleksyjnych. Mężczyzna użył formy gwarowej - firem. 16. „….sprzedawać je mogę….‖ język polski - mogę je sprzedawać język czeski - můţu je prodávat gwara - mogym je sprzedować Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Polski. Kobieta, narodowość polska, język ojczysty gwara śląska, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Popełniony błąd zaliczamy do błędów gramatycznych - składniowych. 17. „….pan muwi o kabinie, ale jeszcze tutaj niemamy….‖ język polski - mówi język czeski - mluví gwara - mówi 36 język polski - nie mamy język czeski - nemáme gwara - ni mómy Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Zaliczamy do błędów stylistycznych. Mężczyzna wyraz mówi zapisał tak jak słyszy w formie mówionej. Natomiast w wyrazie nie mamy, wykorzystał normy gramatyczne języka czeskiego. 18. „….dziśaj od klijenta otrzymaliśmy popyt….‖ język polski - dzisiaj język czeski - dnes gwara - dzisio język polski - klient język czeski - klient gwara - klient Błąd został popełniony w korespondencji z firmą z Zaolzia. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Mężczyzna w wyrazach dzisiaj oraz klient zapisał wyrazy tak, jak słyszy w formie mówionej. 19. „…. Czy można nasączycz preparatem chusteczki….‖ język polski - nasączyć język czeski - namočit 37 gwara - namoczyć Błąd został popełniony w ofercie. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty czeski, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Nieprawidłowe użycie wyrazunasączyć. Może w tym wypadku gra rolę nieznajomość języka. 20. „….za szybką odpowiedż z góry dżękuję….‖ język polski - odpowiedź, dziękuję język czeski - odpověď, děkuji gwara - odpowiedź, dziynka Błąd został popełniony w ofercie. Mężczyzna, narodowość czeska, język ojczysty gwara śląska, stosuje język oficjalny, również gwarę śląską. Nieprawidłowe użycie wyrazów odpowiedź i dziękuję. Może w tym wypadku gra rolę nieznajomość języka. W pracy pokazano „błędy‖, które zostały popełnione wyłącznie w korespondencji o charakterze nieoficjalnym. Owe „błędy‖ można nazwać wpływem gwary na język handlowy., Błędy zostały popełnione poprzez osoby narodowości polskiej oraz czeskiej. Dane osoby skończyły szkoły z czeskim jak również z polskim językiem nauczania. Pokazało się, że to, co wypełnili respondenci w ankiecie, jest prawdziwe i zgodne z otrzymanymi wynikami uzyskanymi z dokumentów. Wpływ gwary śląskiej jest bardzo znikomy, ale zauważalny. W dokumentach oraz korespondencji o charakterze oficjalnym gwara nie ma wpływu. Na indywidualnych pozycjach są zatrudnieni ludzie, którzy mają wykształcenie w danej dziedzinie oraz stosują język na wysoki poziome, język specjalistyczny. Staranność wykorzystywania języka oficjalnego jest maksymalnie wymagana. Pracodawcy na różnego rodzaju miejscach pracy zatrudniają ludzi, którzy potrafią pisać dokumenty w formie poprawnej. Dokumenty są również pisane poprzez adwokatów, w takiej dziedzinie gwara nie ma zastosowania. 38 Respondenci wiele razy odpowiedzieli oraz zaznaczyli w ankiecie, że gwara nie ma wpływu na język handlowy w formie pisemnej, ale w formie mówionej. Komunikacja jest bardzo ważna pomiędzy firmami, współpracownikami oraz pomiędzy pracodawcą i zatrudnionymi. Na terenie Zaolzia stosuje się, jak wynika z badań, język polski, czeski oraz gwarę. Te trzy języki wplatają się razem do siebie. Dochodzi do „pomieszania języków‖ i w tym momencie nie można tego nazwać językiem polskim lub czeskim, ale „nowoczesną gwarą‖. Nie jest rozszerzona tylko w handlu, ale we wszystkich dziedzinach, ludzie używają jej na co dzień. Ciekawsze jest to, że w handlu jeszcze dodaje się terminologia, która również będzie pochodzić z języka obcego lub powstają neologizmy. Czyli można powiedzieć, że gwara ciągle ewoluuje, co jest oczywiste. Z badań również wynika, że ludziom pochodzenia czeskiego, którzy stosują przede wszystkim języka czeskiego, a chcą w pewnych momentach użyć gwary śląskiej, nie wychodzi najlepiej. Wyrazy w gwarze śląskiej zmieniają na język czeski, stosują odmianę czeską oraz zamieniają końcówki. Z tego wszystkiego wychodzi wyraz, który nie należy ani do gwary ani do języka czeskiego. Owszem Polacy żyjący na Zaolziu także nie wykazują się zbyt dobrą znajomością języka polskiego. Są pewni, że język, który stosują jest poprawny. W rzeczywistości jest inaczej. Błędy, które są podane powyżej udowadniają, że taka właśnie jest prawda. 39 11. Wnioski Prawdę mówiąc, oczekiwałem zupełnie innych wyników. Myślałem, że na Zaolziu ludzie w handlu będą bardziej korzystali z gwary. Według wyników i danych z niniejszej mej pracy prawda jednak jest zupełnie inna, i to jest dobre. Można więc stwierdzić, że język handlowy w formie pisemnej zaolziańskich firm biorących udział w moich badaniach jest prowadzony w odpowiednim języku. Należy jednak zaznaczyć, że problem zbierania materiału miał na wyniki badań również wpływ i trzeba go uwzględnić. Niemniej jednak pozwolę sobie stwierdzić, że pomimo tego praca ta była, przynajmniej dla mnie, ciekawa i przydatna. W pracy tej pisałem o języku w formie pisanej, ale interesujące by było przeprowadzenie badania języka i gwary w sferze handlu na Zaolziu pod względem mówionym. Zebranie materiału wymagałoby nagrań poszczególnych ludzi. Kłopot chyba jednak ponownie nastąpiłby podczas zbierania takiego materiału, firmy bowiem nie lubią badań, a nagrywania czegokolwiek już nie cierpią prawie w ogóle. 40 12. Streszczenie W pracy licencjackiej autor zajmuje się wpływem gwary lokalnej na język handlowy na Zaolziu w oparciu o materiał zebrany w przedsiębiorstwach w regionie. Również ważną częścią pracy jest analiza otrzymanych dokumentów oraz ankiet. W części teoretycznej autor przedstawia region Zaolzia i problematykę związaną z współczesnym językiem. Słowa-klucze: wpływ gwary, język handlowy, Zaolzie, ankieta, dokument handlowy, Abstract In this bachelor thesis the author deals with the influence of local dialect on trade language in region of Záolší. This thesis is based on gathered material in that region. This material was gathered in enterprises of the region of Záolší. Also an important part of this thesis is analysis of gathered documents and questionnaires. In the theoretical part of this thesis the author introduce region of Záolší and also the issue of current language. Key words: influence dialect, trade language, Zaolzie, questionnaire, commercial document 41 13. Anotace/Podsumowanie Autor: Marek Jachniki Vedoucí bakalářské práce: Dr Michał Hanczakowski Fakulta: Filozofická fakulta Katedra: Katedra slavistiky, sekce polonistiky Studijní obor: Polština se zaměřením na hospodářsko-právní a turistickou oblast Název bakalářské práce v českém jazyce: Vliv nářečí na obchodní jazyk na Záolší Název bakalářské práce v anglickém jazyce: Influence dialect to trade language in Záolší Název bakalářské práce v polském jazyce: Wpływ gwary na język handlowy na Zaolziu Počet znaků: 60 900 Počet příloh: 0 Počet stran: 44 Počet titulů použité literatury: 16 V této bakalářské práci se autor zabývá vlivem místního nářečí na obchodní jazyk na Záolší. Práce je zaloţena na materiálech shromáţděných v tomto regionu. Materiál byl sbírán v podnicích Záolší. Důleţitou součástí této práce je také analýza získaných dokumentů a dotazníků. V teoretické části autor představuje region Záolší a také problematiku související se současným jazykem. Klíčová slova: vliv nářečí, obchodní jazyk, Záolší, dotazník, obchodní dokument 42 14. Bibliografia Rudolf Ţáček, Dějiny Slezska v datech, nakladatelství Libri, Praha 2004, Alfons Szyperski, Dialekt kulturalny a gwara, Poznań 1930, Karol Daniel Kadłubiec, Cieszyńsko-zaolziańska polszczyzna, Katowice 1994, Karol Daniel Kadłubiec, Polská národní menšina na Těšínsku v České Republice, Ostrava 1997, Stanisław Zahradnik, Marek Ryczkowski, Korzenie Zaolzia, Warszawa – Praga – Trzyniec 1992, Roman Kaszper, Bohdan Małysz, Poláci na Těšínsku, Český Těšín 2009, Komitet Czeskiej Rady Narodowej, Zarys dziejów Śląska Cieszyńskiego, Ostrawa-Praga 1992, Renata Przybylska, Wstęp do nauki o języku polskim, Kraków 2003, Karel Oliva, Marie Kulošová, Jarmila Dvořáková, Věra Kříţová, Alena MucdrochováCharvátová Polsko-Český slovník, Praha 1994, Władysław Milerski, Zachodniocieszyński słownik gwarowy, Czeski Cieszyn 2009, Strony internetowe http://www.wspolnota-polska.org.pl/index.php?id=o_IIIfor13, dnia 17.04.2011 http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl, dnia 28.04.2011 http://korpus.pl/, dnia 15.04.2011 http://ucnk.ff.cuni.cz/, dnia 03.05.2011 http://hamlet.pro.e-mouse.pl/naucz/?id=klasbledy0, dnia 03.05.2011 http://www.zagranicznyhandel.pl/, dnia 06.05.2011 Kwestionariusze oraz oryginalne dokumenty handlowe, przedsiębiorstwa, Zaolzie. 43 15. Lista map, grafów, tabelek Obrazek nr 1. Manifestacja narodu polskiego z dnia 17. października 1918 roku. Rynek w Cieszynie Obrazek nr 2. Mapa, podział Śląska Cieszyńskiego, z dnia 28 lipca 1920 roku. Tabela nr 1. Struktura narodowościowa obywatel na Zaolziu, spis ludności w latach 1880-2001. Tabela nr 2. Przykłady wypowiedzi obywatel Zaolzia. Bohemizmy w gwarze śląskiej. Tabela nr 3. Handel - język czeski, język polski, gwara śląska. Tabela-ankieta nr 4. Jedna z ankiet, wypełniona respondentem. Graf nr 1. Struktura narodowościowa respondentów. 44
