uwagi de lege lata i postulaty de lege ferenda

Paweł Laskowski*
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu
inwestycyjnego – uwagi de lege lata
i postulaty de lege ferenda
Wstęp
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie procedury likwidacyjnej funduszy inwestycyjnych przez pryzmat podziału na poszczególne fazy, jak również zaproponowanie nowej systematyki źródeł oraz
postulatów zmian. Podczas pracy nad artykułem zastosowano analizę
tekstu prawnego oraz literatury przedmiotu, jako metodę badawczą.
1. Fundusze inwestycyjne
Fundusze inwestycyjne jako instytucjonalne podmioty rynku kapitałowego należą do ważnych filarów całego środowiska związanego
z transferami kapitału w gospodarce. Wśród wielu znanych prób zdefiniowania ich należy, w szczególności zaznaczyć, że są strukturami, które pozwalają na łatwy i szybki przepływ kapitału od podmiotów posiadających nadwyżki finansowe do podmiotów wykazujących potrzeby
uzyskania określonych kapitałów na rozwój swojej działalności gospodarczej [Kościelniak, 1998, s. 21], [Jakubek, 1998, s. 1], [Kuciński, 2010,
s. 14-15]. Proces pomnażania nadwyżek kapitału jest ściśle związany
z procesem uzyskiwania środków finansowych na rozwój. Sytuację
skrzyżowania się tych obydwu procesów należy nazwać inwestowaniem [Graham, Buffett, 1986, s. 116-130], [Murphy, 1999, s. 480-483]. Relewantną kwestią jest zinstytucjonalizowany oraz profesjonalny charakter tego rodzaju podmiotów, jak też szczególny rodzaj nabywanych
dóbr. Wskazane instytucje pośredniczą w wymianie określanymi papierami wartościowymi oraz innymi kategoriami majątkowymi. Podmioty
wpłacające nadwyżki finansowe do funduszu stają się jego uczestnikami
poprzez przyznanie im tytułów uczestnictwa. Uzyskiwane środki finansowe są kierowane na zakup takich instrumentów, jak np.: akcje, obligacje, które posiadają zmienną wartość ekonomiczną. Skutkiem powyż-
*Mgr, Zakład Prawa Handlowego, Katedra Prawa Cywilnego, Wydziału Prawa, Uniwersytet w Białymstoku, [email protected], 15 – 213 Białystok, ul. Mickiewicza 1
142
Paweł Laskowski
szego mechanizmu jest pomnażanie kapitału uczestników funduszu lub
zmniejszenie jego wartości.
Należy powiedzieć, że występuje ogromna różnorodność funduszy
inwestycyjnych [Dąbrowska, Gruszczyński, 2001, s. 132-135]. Jednakże
najwłaściwszym wydaje się podział zaproponowany przez K. Perez
stawiający linię podziału wzdłuż kryteriów prawnych oraz kryteriów
ekonomicznych [Perez, 2012, s. 44-45]. Dzięki niej możemy wyszczególnić:
1. W obrębie kryteriów prawnych:
fundusze regulowane i nieregulowane (kryterium dopuszczalności
formy prawno-organizacyjnej),
fundusze otwarte, zamknięte i mieszane (kryterium konstrukcji funduszy),
fundusze statutowe i umowne (kryterium formy prawnej),
fundusze specjalne, publiczne i prywatne (kryterium typu inwestora),
fundusze z osobowością prawną oraz bez osobowości prawnej
(według kryterium osobowości prawnej).
2. W obrębie kryteriów ekonomicznych:
fundusze tradycyjne oraz wyspecjalizowane (na podstawie kryterium polityki inwestycyjnej metody alokacji aktywów stopnia ryzyka inwestycyjnego),
fundusze krajowe, zagraniczne oraz fundusze bez określonego zasięgu geograficznego (według kryterium geograficznego zasięgu
inwestycji),
fundusze zarządzane aktywnie lub pasywnie (kryterium sposobu
zarządzania),
fundusze prowizyjne albo bezprowizyjne (kryterium wysokości
opłat i prowizji),
fundusze tezauryzujące albo dystrybucyjne (kryterium formy
uczestnictwa w dochodach).
Dominującym podziałem występującym w polskich warunkach gospodarczych jest podział na fundusze otwarte oraz fundusze zamknięte
[Thiel, 2010, s. 103-104]. Zgodnie z ewidencją dokonywaną przez Komisję Nadzoru Finansowego na polskim rynku kapitałowym swoją
działalność prowadzą 53 towarzystwa funduszy inwestycyjnych, które
zarządzają ponad czterystoma funduszami inwestycyjnymi. Dodatkowo
wśród nich znajduje się 20 towarzystw posiadających zezwolenie na
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego…
143
zarządzanie portfelami, w skład których wchodzi jeden lub większa
liczba instrumentów finansowych. Natomiast doradztwo finansowe
prowadzi sześć towarzystw posiadających zezwolenie KNF [http://
www.knf.gov.pl., dostęp dnia 27.12.2012]. Na przestrzeni ostatnich lat
fundusze inwestycyjne prowadzące działalność w Polsce osiągnęły dość
stabilną sytuację ekonomiczną i majątkową. Oczywistym jest, że wszelkie globalne trendy nie ominęły rodzimego rynku, jednakże występujące zwyżki oraz zniżki indeksów, doprowadziły do ogólnego poprawienia sytuacji sektora [http://www.knf.gov.pl., dostęp dnia 27.12.2012].
Pozwala to na określenie rodzimego rynku funduszy inwestycyjnych
jako rynku wschodzącego.
Proces likwidacyjny jest istotnym zagadnieniem nie tylko pod
względem ekonomicznym, ale też pod względem prawnym. Po dokonaniu analizy regulacji dotyczących likwidacji funduszy inwestycyjnych
autor pragnie zaproponować odmienne podejście od dotychczas znanego w piśmiennictwie stanowiska zaproponowanego przez J. Kropiwnickiego w sprawie poszczególnych elementów procedury likwidacyjnej
[Kropiwnicki, 2009, s. 228-233]. Ponadto praktyczne spojrzenie na daną
problematykę odsłania możliwości zaproponowania pewnych postulatów w celu jej udoskonalenia. Kwestie dotyczące opisywanej materii
zostały uregulowane w ustawie o funduszach inwestycyjnych [Dz. U
z 2004, Nr 146, poz. 1546 ze zm.] oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie trybu likwidacji funduszy
inwestycyjnych [Dz.U z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm.].
Postępowanie likwidacyjne funduszy może być rozumiane w sposób
szeroki jako zespół czynności podmiotów runku kapitałowego zmierzających do zakończenia działalności inwestycyjnej funduszu. Dokonując
szczegółowej agregacji faz procesu likwidacyjnego funduszy inwestycyjnych należy ukazać, że składa się on z trzech faz. Mianowicie z fazy
przedlikwidacyjnej, fazy likwidacji właściwej oraz fazy postlikwidacyjnej. Każda z nich jest odrębną sferą zachowań określonych podmiotów,
między którymi występuje korelat umożliwiający przechodzenie
z jednej fazy do drugiej.
2. Klasyfikacja źródeł likwidacji
Nieodzownym, a zarazem podstawowym zagadnieniem procesu
likwidacyjnego jest kwestia źródeł likwidacji. Źródła likwidacji, to pewne obszary obejmujące poszczególne zdarzenia prawne, których wystą-
144
Paweł Laskowski
pienie skutkuje rozpoczęciem procesu likwidacji. W związku z tym
przesłanki likwidacji funduszu należą wprost do kategorii źródeł likwidacji. Jednoznacznie warto zauważyć, iż materie dotyczące źródeł oraz
ściślej przesłanek likwidacji nie powinny być utożsamiane z wyodrębnioną fazą procesu likwidacyjnego.
Katalog źródeł likwidacji nie jest katalogiem enumeratywnym. Dlatego też warto zaproponować odmienne spojrzenie na klasyfikację tej
materii.1 Należy dokonać podziału tego przedmiotu według następujących kryteriów. Pierwszym i jak się wydaje najbardziej uzasadnionym
kryterium, jest kryterium finansowe. Według niego należy wyodrębnić
finansowe oraz niefinansowe źródła likwidacji. Do finansowych należą
wszystkie, które dotyczą bilansu ekonomicznego, są nimi:
spadek wartości aktywów netto funduszu inwestycyjnego otwartego
poniżej 2 000 000 zł [Dz.U. z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm., art. 246
ust.1 pkt 4 w zw. z art. 92 ust.1],
finansowe źródła rozwiązania funduszu określone w statucie.
Natomiast niefinansowymi źródłami likwidacji funduszu są pozostałe wymienione w art. 246 ust. 1 u.f.i. Kolejnym kryterium jest określenie miejsca występowania źródła. Na tej podstawie wyszczególniamy
ustawowe oraz statutowe źródła likwidacji funduszu. Do ustawowych
należą źródła wymienione w ustawie o funduszach inwestycyjnych,
a do statutowych należą wszystkie wymienione w statucie poszczególnego funduszu inwestycyjnego. Kolejnym kryterium jest czas występowania źródła likwidacji. W tym przypadku należy wskazać, iż występują źródła terminowo-relewantne oraz terminowo-obojętne. Źródłami
terminowo-relewantnymi są:
upływ okresu, na który zgodnie ze statutem fundusz został utworzony [Dz.U. z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm., art. 246 ust.1 pkt 1] oraz
nieprzejęcie zarządzania funduszem przez inne towarzystwo w terminie 3 miesięcy od dnia wydania decyzji o cofnięciu zezwolenia lub
od dnia wygaśnięcia zezwolenia [Dz.U. z 2005, Nr 114, poz. 963 ze
zm., art. 246 ust.1 pkt 2 w zw. z art. 68 ust. 2],
Doktryna wyszczególnia podział przesłanek likwidacyjnych na zdarzenia uniemożliwiające prowadzenie przez fundusz działalności statutowej oraz zdarzenia leżące po
stronie funduszu lub towarzystwa. Fundusze inwestycyjne, prawna ochrona interesów
uczestników [Kropiwnicki, 2009, s. 226-227].
1
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego…
145
upływ 6 miesięcy, podczas których towarzystwo zarządzające funduszem pozostawało jedynym uczestnikiem tego funduszu [Dz.U.
z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm., art. 246 ust.1 pkt 7].
Natomiast źródłami terminowo obojętnymi są przesłanki określone
w punktach 3, 4, 5, 6 ust. 1 art. 246 u.f.i. Trzeba zaznaczyć, iż można
również podzielić źródła według kryterium podmiotu inicjującego.
Znajdują się tutaj źródła, które dotyczą wyszczególnionego podmiotu
inicjującego oraz źródła braku zależności podmiotowej. W skład pierwszej grupy wchodzą przesłanki mówiące, że podmiotem inicjującym
likwidację jest depozytariusz, który nie wykonuje swoich obowiązków
w przypadku nie zawarcia umowy o prowadzenie rejestru z innym
depozytariuszem [Dz.U. z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm., art. 246 ust.1
pkt 2], rada inwestorów albo zgromadzenie inwestorów, którzy podjęli
uchwałę o rozwiązaniu funduszu [Dz.U. z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm.,
art. 246 ust. 1 pkt. 5], Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która
wydała decyzję o odmowie zgody na połączenie funduszy - § 1 ust. 2
rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005 r. w zw. z art. 246 ust. 2
u.f.i., właściwy organ towarzystwa podejmujący uchwałę o likwidacji
ostatniego istniejącego subfunduszu - § 1 ust. 4 rozporządzenia RM
z dnia 21 czerwca 2005 r. w zw. z art. 165 ust. 4 u.f.i., towarzystwo funduszy, które jest jedynym uczestnikiem funduszu przez okres 6 miesięcy
[Dz. U z 2004, Nr 146, poz. 1546 ze zm art. 246 ust.1 pkt 7]. Do drugiej
grupy należą zdarzenia określone w punktach 1, 4, 6 u.f.i. oraz art. 174
u.f.i. Na podstawie zaproponowanej powyżej systematyki zauważamy,
iż każde ze źródeł zawiera w sobie wiązkę różnych cech umożliwiających ich charakterystykę. Jest to relewantne z punku widzenia szczegółowej analizy przyczyn inicjujących likwidację. Dokonanie szerokiego
podziału źródeł pozwala na właściwe zrozumienie potrzeby oraz obowiązku rozpoczęcia procesu likwidacyjnego.
3. Faza przedlikwidacyjna
Rozpoczynając omówienie fazy przedlikwidacyjnej należy zasygnalizować materię dotyczącą osoby likwidatora. Podmiotem dokonującym
likwidacji jest likwidator funduszu inwestycyjnego. Jest nim depozytariusz funduszu albo towarzystwo zarządzające funduszem pod warunkiem, że w statucie tego funduszu inwestycyjnego będzie zapis określający dane towarzystwo jako likwidatora - art. 248 u.f.i. w zw. z § 2 rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005 r. Likwidatorem może być
146
Paweł Laskowski
również podmiot wyznaczony przez Komisje Nadzoru Finansowego
[Dz. U. z 2004, Nr 146, poz. 1546 ze zm., art. 248 ust. 3]. Posiada on określone poniżej uprawnienia oraz obowiązki, pozwalające na zarządzanie
oraz na reprezentacje funduszu w każdej z faz likwidacji.
W fazie pierwszej nazwanej przedlikwidacyjną znajdują się wszelkie czynności techniczno-informacyjne oraz czynności o charakterze
przygotowawczym, które mają za zadanie dostosować fundusz inwestycyjny w likwidacji do wejścia w fazę likwidacji właściwej. W przypadku, w którym zaistnieje przesłanka rozwiązująca fundusz, towarzystwo funduszy inwestycyjnych, w którego strukturze organizacyjnofinansowej znajduje się taki fundusz jest zobligowane do niezwłocznego
poinformowania o tym likwidatora funduszu. Informacja powinna zostać doręczona oraz wydaje się, że powinna znajdować się w treści dokumentu sporządzonego w formie pisemnej. Równe traktowanie doręczeń w formie elektronicznej w tej materii nie jest pożądane nie z uwagi
na doniosłość prawną, lecz z uwagi na doniosłość finansowoorganizacyjną następstw, z którymi jest związana okoliczność powodująca otwarcie procesu likwidacyjnego. Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005 r. należy doręczyć informację o wystąpieniu przesłanki rozwiązania likwidatorowi funduszu w okolicznościach, w których likwidatorem nie jest depozytariusz oraz towarzystwie funduszy inwestycyjnych, które od dnia otwarcia likwidacji nie
jest już podmiotem uprawnionym do reprezentowania funduszu w relacjach z osobami trzecimi. Obowiązek poinformowania likwidatora będącego podmiotem innym niż depozytariusz oraz towarzystwa funduszy inwestycyjnych występuje w okolicznościach, w których nie doszło
do przejęcia zarządzania funduszem przez inne towarzystwo w terminie 3 miesięcy od dnia wydania decyzji o cofnięciu zezwolenia lub gdy
w terminie 3 miesięcy od dnia wygaśnięcia zezwolenia inne towarzystwo nie przejmie zarządzania funduszem inwestycyjnym - art. 246 ust.
1 pkt 2 w zw. z art. 68 ust. 2 u. f. i. w zw. z § 2 pkt 2 rozporządzenia RM
z dnia 21 czerwca 2005 r. Likwidator jest obowiązany zgodnie z art. 248
ust.4 u. f. i. do zgłoszenia w rejestrze funduszy otwarcia likwidacji funduszu oraz do zgłoszenia swoich danych. Powinien dokonać tego bez
zbędnej zwłoki po zaistnieniu przesłanek rozwiązujących fundusz inwestycyjny. Ponadto występuje powinność likwidatora w przedmiocie
trzykrotnego ogłoszenia o otwarciu likwidacji w piśmie przeznaczonym
do ogłoszeń funduszu określonym w statucie [Dz.U. z 2005, Nr 114, poz.
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego…
147
963 ze zm., § 5]. Pierwsze ogłoszenie powinno zostać dokonane w ciągu
czternastu dni od dnia otwarcia likwidacji funduszu albo od dnia,
w którym stała się ostateczną decyzja Komisji Nadzoru Finansowego
o odmowie wyrażenia zgody na połączenie funduszy. Po dokonaniu
pierwszego ogłoszenia likwidator funduszu jest zobowiązany do przesłania kopii treści ogłoszenia Komisji Nadzoru Finansowego. Przedział
czasowy występujący między poszczególnymi ogłoszeniami wynosi
również czternaście dni. Poza pismem przeznaczonym do ogłoszeń funduszu dodatkowo należy udostępnić treść ogłoszenia w miejscach zbywania jednostek uczestnictwa, punktach obsługi podmiotów gospodarczych prowadzących działalność maklerską, w których były przyjmowane zapisy na nabycie certyfikatów inwestycyjnych.
Powyższy sposób rozwiązania problemu przekazywania treści dotyczących likwidacji może być oceniany jako nie w pełni skuteczny. Należałoby zastanowić się nad wprowadzeniem obowiązku doręczenia
treści ogłoszenia o likwidacji funduszu wszystkim uczestnikom funduszu w formie odpisu, po uzyskaniu przez likwidatora wglądu do ewidencji uczestników funduszu. Powyższy postulat ma na uwadze przede
wszystkim ochronę interesów ekonomicznych uczestników funduszu,
wyrażającą się stosunkowo szybkim oraz pełnym dostępem do informacji dotyczącej ich sfery finansowej. Zaproponowane rozwiązanie mogłoby być dokonywane albo przez likwidatora albo przez KNF. Poszerzenie zakresu działań KNF o obowiązek wysyłania listem poleconym pisma zawierającego treść ogłoszenia wydaje się rozwiązaniem możliwym
z technicznego punku widzenia, jednakże wątpliwym pod względem
ekonomicznym. Doprowadziłoby to do zwiększenia kosztów funkcjonowania tego urzędu, które ponieśliby w ostatecznym bilansie sami podatnicy. Oczywiście nie byłyby to zbyt wysokie koszty, lecz byłyby to
koszty zbędne z punku widzenia funkcjonowania urzędu. W związku
z powyższym słusznym wydaje się nałożenie takiego obowiązku na likwidatora funduszu. Koszty doręczeń do wszystkich uczestników funduszu pokrywane byłyby ze środków finansowych przeznaczonych na
zarządzanie funduszem przez likwidatora.
Zgodnie z § 5 ust. 3 rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005
ogłoszenie o likwidacji powinno zawierać:
nazwę funduszu,
rodzaj funduszu,
konstrukcje,
148
Paweł Laskowski
typ funduszu,
przesłankę rozwiązania funduszu,
datę otwarcia oraz datę planowanego zakończenia likwidacji,
firmę lub imię i nazwisko oraz adres siedziby lub miejsca zamieszkania likwidatora funduszu,
wezwanie wierzycieli do zgłaszania likwidatorowi roszczeń w terminie miesiąca od dnia ostatniego ogłoszenia, które nie wynikają
z tytułu uczestnictwa,
wskazanie trybu i terminu, w którym zostanie określona wysokość
wypłat dla uczestników funduszu,
tryb i termin dokonywania wypłat,
informacje o dokonywaniu wypłat dla uczestników funduszu na
podstawie danych znanych likwidatorowi w przypadku nie zgłoszenia roszczeń w określonym wyżej terminie,
numer ogłoszenia,
oraz inne informacje istotne z punku widzenia uczestników lub wierzycieli funduszu.
Treść ogłoszenia ulega modyfikacji w przypadku funduszu posiadającego wydzielone subfundusze. Polega ona na wskazaniu trybu oraz
terminu, w którym zostanie określona wysokość wypłat dla uczestników funduszu posiadających jednostki uczestnictwa danego subfunduszu lub certyfikaty związane z danym subfunduszem, jak również
zamieszczeniu trybu oraz terminu dokonywania wypłat. Natomiast jeżeli serie certyfikatów inwestycyjnych wyemitowanych przez likwidowany fundusz są zróżnicowane pod względem pierwszeństwa zaspokajania roszczeń należy również zamieścić w ogłoszeniu tryb i termin,
w którym zostanie określona wysokość wypłat dla posiadaczy poszczególnych serii certyfikatów inwestycyjnych, jak również określić tryb
i termin dokonania wypłat dla posiadaczy poszczególnych serii certyfikatów inwestycyjnych. Z kolei w przypadku wyemitowania przez fundusz certyfikatów podporządkowanych, treść ogłoszenia ulega rozszerzeniu w przedmiocie trybu i terminu określenia wysokości wypłat dla
poszczególnych posiadaczy certyfikatów inwestycyjnych podporządkowanych oraz w przedmiocie trybu i terminu dokonywania wypłat dla
posiadaczy certyfikatów inwestycyjnych podporządkowanych. Niezwłocznie z otwarciem likwidacji towarzystwo funduszy również przekazuje informacje podmiotom, którym powierzyło wykonywanie swoich obowiązków oraz podmiotom pośredniczącym w zbyciu lub
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego…
149
odkupieniu jednostek uczestnictwa, wydawaniu lub wykupywaniu
certyfikatów inwestycyjnych [Dz.U. z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm., § 5
ust.1 pkt 1 i 2]. Zgodnie z § 17 regulacje opisane powyżej nie mają
zastosowania do sytuacji, w której przyczyną rozwiązania funduszu jest
upływ czasu, na jaki został utworzony. Warunkiem jest uprzednie zamieszczenie sposobu przeprowadzenia likwidacji w statucie funduszu.
W fazie przedlikwidacyjnej występują również czynności przekazania dokumentacji pisemnej oraz dokumentacji elektronicznej dotyczącej działalności funduszu. Podmiotem przekazującym jest towarzystwo
funduszy inwestycyjnych natomiast podmiotem, na którego rzecz są
przekazywane dokumenty jest likwidator funduszu. W sytuacji cofnięcia zezwolenia na działalność towarzystwa lub jego wygaśnięcia podmiotem przekazującym dokumentację jest depozytariusz - art. 228 ust.
1 pkt 1 i ust. 2 w zw. z art. 68 ust. 1 u. f. i. w zw. z § 6 rozporządzenia
RM z dnia 21 czerwca 2005 r. Zgodnie z § 6 rozporządzenia czynności te
mogą być dokonywane równolegle względem czynności technicznoinformacyjnych, ponieważ występuje obowiązek przekazania dokumentacji w ciągu czternastu dni od dnia otwarcia likwidacji funduszy albo
w ciągu czternastu dni od dnia, w którym ostateczną stała się decyzja
o odmowie wyrażenia zgody na połączenie funduszy. Weryfikacją
czynności przekazania dokumentacji są podpisy osoby likwidatora,
osoby upoważnionej przez towarzystwo albo osoby upoważnionej
przez depozytariusza, złożone pod dokumentem spisu zdawczoodbiorczego dokumentacji.
Następnie na podstawie przepisów dotyczących rachunkowości likwidator dokonuje czynności sporządzenia sprawozdania finansowego
na dzień otwarcia likwidacji funduszu [Dz. U. z 2013 r. Nr 330], [Dz. U.
z 2007 r., Nr 249 poz. 1859]. Kolejno jest zobowiązany do umożliwienia
przeprowadzania badania podmiotowi uprawnionemu do analizy
sprawozdań finansowych oraz przekazania kopii sprawozdania do depozytariusza, Komisji Nadzoru Finansowego, fakultatywnie radzie inwestorów oraz zgromadzeniu inwestorów pod warunkiem, że zostały
utworzone. Likwidator przesyła sprawozdanie finansowe razem z opinią podmiotu badającego oraz z raportem z badania do KNF [Dz.U.
z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm., § 7]. Czynnościami stricte przygotowującymi do wejścia w fazę likwidacji właściwej są sporządzenie i przekazanie KNF harmonogramu oraz sposobu dokonywania czynności likwidacyjnych. Według § 9 rozporządzenia powinny one zostać uczynione
150
Paweł Laskowski
przez likwidatora w terminie czternastu dni od dnia doręczenia dokumentacji dotyczącej działalności funduszu.
Dokonując podsumowania pierwszej fazy procesu likwidacji należy
podkreślić ogromną rolę instytucji poinformowania o rozpoczętym procesie likwidacyjnym. Nie bez znaczenia wydają się regulacje dotyczące
trzykrotnego ogłoszenia o otwarciu likwidacji oraz wskazanie trybów
i terminów określania wysokości wypłat oraz ich dokonywania. Aczkolwiek należy dodatkowo opowiedzieć się za pełniejszym sposobem
informowania uczestników funduszu poprzez wysyłanie im odpisów
ogłoszeń o otwarciu likwidacji.
Regulacje dotyczące sporządzania sprawozdania finansowego funduszu są elementami silnej ochrony uczestników funduszu przed nadużyciami finansowymi likwidatora. W tym przypadku trafnym wydaje
się brak obowiązku przekazywania sprawozdania finansowego wszystkim uczestnikom funduszu z uwagi na wielkość dokumentów sprawozdawczych, opinii oraz raportu. Należytą ochronę uczestników funduszu zapewniają w tym zakresie regulacje dotyczące badania sprawozdania przez profesjonalny podmiot. Powyższe czynności mogą stanowić gwarancję należytego określenia harmonogramu i sposobu dokonywania czynności likwidacyjnych, dzięki którym faza likwidacji właściwej będzie przebiegać w sposób uporządkowany, transparentny oraz
przede wszystkim merytorycznie właściwy.
4. Faza likwidacji właściwej
Druga faza procesu likwidacji funduszy inwestycyjnych jest określona przepisami art. 249, art. 250 u. f. i. oraz § 10-12 rozporządzenia RM
z dnia 21 czerwca 2005 r. Jest to faza likwidacji właściwej, która ma za
zadanie zbycie aktywów funduszu z należytym uwzględnieniem interesów uczestników funduszu inwestycyjnego. W tej fazie mieszczą się
również czynności ściągnięcia należności funduszu, zaspokojenia wierzycieli funduszu, umorzenia jednostek uczestnictwa lub certyfikatów
inwestycyjnych przez wypłatę uzyskanych środków pieniężnych
uczestnikom funduszu, proporcjonalnie do posiadanych przez nich jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych. Do przeprowadzenia skutecznej likwidacji właściwej niezbędny jest harmonogram,
z którego postanowieniami jest ona dokonywana. W trakcie przeprowadzania całego postępowania likwidacyjnego likwidator jest zobowiązany do sporządzania i dostarczania KNF informacji dotyczących ilości
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego…
151
i rodzaju zbywanych aktywów, ogólnej sumy zobowiązań i sumy zaspokojonych roszczeń, sumy roszczeń pozostających do zaspokojenia
z wyszczególnieniem roszczeń uczestników funduszu oraz roszczeń
innych podmiotów oraz poniesionych kosztów likwidacji obejmujących
wynagrodzenie likwidatora. Ukazane powyżej aspekty powinny być
przekazywane od miesiąca, w którym nastąpiło otwarcie likwidacji.
Przekazywanie następuje w przedziałach miesięcznych w terminie do
każdego dziesiątego dnia następnego miesiąca. Dodatkowo osoba likwidatora jest zobowiązana do przygotowywania i ogłaszania informacji o stanie likwidacji funduszu za okresy sześciomiesięczne [Dz.U.
z 2005, Nr 114, poz. 963 ze zm., § 10, 11]. Niemożność zakończenia likwidacji w dniu określonym w ogłoszeniu o jej otwarciu skutkuje obowiązkiem dwukrotnego ogłoszenia we właściwym piśmie nowej daty
zakończenia likwidacji oraz obowiązkiem podania przyczyn uchybienia
pierwotnemu terminowi. Obowiązek ten spoczywa według § 12 rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005 r. na osobie likwidatora, który
musi tego dokonać nie później niż na czternaście dni przed upływem
pierwotnego terminu zakończenia likwidacji.
Reasumując, materia dotycząca drugiej fazy procesu likwidacyjnego stanowi clou całej procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego.
Podmioty inwestujące swój kapitał w fundusz inwestycyjny są zainteresowane zwrotem co najmniej zainwestowanej kwoty. W związku z tym
upłynnienie aktywów oraz wypłata uzyskanych środków pieniężnych
uczestnikom funduszu należą do koronnych oraz najdonioślejszych
czynności procedury likwidacyjnej z punku widzenia interesów uczestników funduszu. Przepisy dotyczące przekazywania informacji o stanie
likwidacji funduszu mają za zadanie uszeregowanie samego procesu
zaspokajania uczestników oraz ukazanie przejrzystości ekonomicznej
prowadzonych działań. Są one również wartymi podkreślenia składnikami nadzoru prowadzonego przez KNF, ponieważ pozwalają na porównanie harmonogramu likwidacji z okresowymi sprawozdaniami.
Jednakże należy rozważyć możliwość wprowadzenia obowiązku
doręczenia informacji określającej nową datę zakończenia postępowania
likwidacyjnego wraz ze wskazaniem przyczyn niedotrzymania pierwotnego terminu wszystkim uczestnikom funduszu. Koszty wynikające
z kręgu takich zachowań ponoszone byłyby również z kosztów przeznaczonych na zarządzanie funduszem w likwidacji.
152
Paweł Laskowski
5. Faza postlikwidacyjna
Trzecią fazą procedury likwidacyjnej funduszu jest faza postlikwidacyjna. Składa się z czynności zmierzających do formalnej likwidacji
funduszu, którą jest wykreślenie z rejestru funduszy inwestycyjnych.
W tej fazie likwidator również sporządza sprawozdanie finansowe
w przedmiocie zamknięcia procedury likwidacyjnej. W sprawozdaniu
tym według § 14 rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005 r. zawarte
powinny być co najmniej kwestie dotyczące bilansu zamknięcia sporządzonego na dzień następujący po dniu dokonania czynności likwidacji
właściwej, lista wierzycieli, którzy zgłosili roszczenia wobec funduszu,
oraz wyliczenie kosztów likwidacji. Sporządzone sprawozdanie finansowe jest przedstawiane podmiotowi uprawnionemu do zbadania. Występuje obowiązek przekazania kopii powyższego sprawozdania przez
likwidatora do KNF. Również w tym przypadku po zakończeniu badania sprawozdania przez profesjonalny podmiot, likwidator ma powinność niezwłocznego przekazania zbadanego sprawozdania, opinii oraz
raportu z badania do KNF. Ponadto w terminie siedmiu dni od dnia zakończenia badania sprawozdania finansowego występuje obowiązek
likwidatora złożenia wniosku do sądu rejestrowego o wykreślenie funduszu z rejestru funduszy inwestycyjnych. Następnie w ciągu siedmiu
dni od dnia złożenia wniosku do sądu należy przedłożyć jego kopię
KNF. Ostatecznie likwidator przesyła KNF kopię postanowienia sądu
o wykreśleniu funduszu z rejestru funduszy inwestycyjnych. W tym
przypadku należy zastanowić się czy aby na pewno obowiązujące regulacje w przedmiocie przedkładania kopii są potrzebne. Zdaje się, że należałoby usunąć z rozporządzenia ustępy 5 i 6 § 14 z powodu ich zbędności przedmiotowej. Uważam, że w ich miejsce należałoby wprowadzić przepis dotyczący obowiązku przekazania kopii dokumentów
miedzy KNF a sądem rejestrowym, z pominięciem osoby likwidatora.
Czynnością kończącą procedurę likwidacyjną, zgodnie z § 15 rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005 r. jest przekazanie przez likwidatora
towarzystwu albo depozytariuszowi dokumentów uzyskanych na postawie spisu zdawczo-odbiorczego.
Zakończenie
Analizując procedurę likwidacyjną funduszy inwestycyjnych należy dokonać pozytywnej oceny przepisów regulujących tę materię. Zarówno przepisy działu XI ustawy o funduszach inwestycyjnych oraz
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego…
153
przepisy rozporządzenia RM z dnia 21 czerwca 2005 r. wykazują cechy
kompletności strukturalnej. Wskazane postulaty zmian w przedmiocie
bezpośredniego zawiadomienia uczestników funduszy, które mogłoby
być finansowane ze środków funduszu przeznaczonych na zarządzanie
funduszem w likwidacji, czy uszczuplenie obowiązku likwidatora
w przedmiocie przesyłania kopii w fazie postlikwidacyjnej niewątpliwie
pozwoliłyby na wzmocnienie funkcji ochronnej uczestników funduszu
inwestycyjnego. Dodatkowo przyczyniłyby się do większej rozbudowy
otoczenia prawnego rynku funduszy inwestycyjnych, co jak ukazują
zapatrywania doktryny ma relewantny wpływ na cały rynek finansowy
[Perez, 2012, s. 282-285]. Zaproponowane zmiany są kontynuacją spojrzenia na problematykę likwidacji funduszy inwestycyjnych z pragmatycznego punktu widzenia, który łączy interesy uczestników funduszy z
aksjologią skonstruowanych regulacji proceduralnych.
Literatura
1. Dąbrowska K., Gruszczyński M. (2001), Kapitał zagraniczny a transformacja sektora finansowego w Polsce, PWN, Warszawa.
2. Graham B., Buffett W.E. (1986), The intelligent investor a book of practical counsel, Harper & Row Publishers.
3. Jakubek M. (1998), Prawo funduszy inwestycyjnych, Lubelskie Wydawnictwo Prawnicze, Lublin.
4. Kościelniak G.(1998), Fundusze powiernicze, Zakamycze, Kraków.
5. Kropiwnicki J. (2009), Fundusze inwestycyjne, prawna ochrona interesów
uczestników, LexisNexis, Warszawa.
6. Kuciński J. (2010), Rynek polskich funduszy inwestycyjnych – zarys ewolucji, stan obecny i perspektywy rozwoju, Dom Wydawniczy Elipsa,
Warszawa.
7. Murphy J.J. (1999), Technical Analysis of the Financial markets a comprehensive guide to trading methods and applications, New York Institute of
Finance, New York.
8. Perez K. (2012), Fundusze inwestycyjne, rodzaje, zasady funkcjonowania,
efektywność, Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa.
9. Thiel S. (2010), Rynek kapitałowy i terminowy, KNF, Warszawa.
10. Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych, Dz. U.
Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.
11. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, tekst jedn.,
Dz. U. Nr 330.
154
Paweł Laskowski
12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie trybu likwidacji funduszy inwestycyjnych., Dz. U. Nr 114,
poz.963 z późn. zm.
13. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości funduszy inwestycyjnych,
Dz. U. Nr 249, poz. 1859.
14. Witryna internetowej Komisji Nadzoru Finansowego,
http://www.knf.gov.pl/dla_rynku/PODMIOTY_rynku/Podmioty_ry
nku_kapitalowego/index.html, dostęp dnia 27.12.2012.
15. Raport dotyczący sytuacji finansowej towarzystw funduszy
inwestycyjnych w 2011 roku, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego,
Warszawa2012, http://www.knf.gov.pl/Images/Raport_TFI_2011_tc
m75-30515.pdf, dostęp dnia 27.12.2012.
Streszczenie
Niniejsze opracowanie zawiera charakterystykę procesu likwidacyjnego
funduszu inwestycyjnego na podstawie polskich regulacji prawnych – Ustawa
o funduszach inwestycyjnych, Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm. oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 2005 r. Dz. U. Nr 114, poz. 963
z późn. zm. Analiza wskazanej materii prawnej doprowadziła do zaproponowania nowego podziału etapów postępowania likwidacyjnego. Wyszczególniono fazę przedlikwidacyjną, fazę likwidacji właściwej oraz fazę postlikwidacyjną. Dodatkowo dokonano próby szczegółowego sklasyfikowania źródeł likwidacji funduszu oraz zaproponowano wprowadzenie pełniejszej regulacji
dotyczącej informowania uczestników funduszów. Ukazane postulaty de lege
ferenda zmierzają w kierunku zwiększenia ochrony prawnej uczestników funduszy inwestycyjnych.
Słowa kluczowe
fundusze inwestycyjne, likwidacja, źródła likwidacji
Phases of investing fund liquidation process – de lege lata & de lege ferenda
(Summary)
The dissertation presents a procedure of investing fund liquidation process under the Polish laws – The Act on Investment Funds, Journal of Laws No
146, item 1546 with further amendments and The Ordinance of the Council of
Ministers dated 21 June 2005, Journal of Laws No 114, item 963 with subsequent
amendments. Substantive analysis thereof gave rise to suggesting a new division of the liquidation process stages. The stages are as follows: preliquidation
stage, the liquidation stage and postliquidation stage. Additionally, attempts to
classify in detail the sources of liquidation of the fund have been taken up and
Fazy procedury likwidacyjnej funduszu inwestycyjnego…
155
new regulations on informing the investment fund participants have been introduced. The postulates thereinunder are couched to ensure better legal protection for the investment funds participants.
Keywords
investment funds, liquidation, sources of liquidation