krainy ostateczne

Pod względem biologicznym rzeka od źródeł do ujścia jest jednym ekosystemem, w którym łagodnym, stopniowym zmianom
ulegają różne czynniki, np. temperatura, natlenienie, żyzność
wody, czyli zawartość materii organicznej, nurt wody, szerokość i głębokość koryta rzeki, struktura i skład podłoża rzeki,
struktura strefy nadbrzeżnej itp. Powoduje to zmiany gatunków roślin i zwierząt.
W górnym biegu - rzeka płynie szybko po stromych zboczach.
Dno pokryte jest grubymi kamieniami i głazami, a siła płynącej
wody jest ogromna. Ilość tworzącej się w wodzie materii organicznej (produkcja pierwotna) jest niewielka, natomiast duży
jest dopływ grubocząsteczkowej martwej materii organicznej.
Dominują tu tzw. rozdrabniacze - grupa bezkręgowców wodnych odżywiających się dużymi fragmentami (powyżej 1 mm)
obumarłych szczątków roślin i zwierząt, występujących na dnie
lub unoszących się w toni wodnej. Liczni są także tzw. zbieracze - bezkręgowce wodne odżywiające się małymi fragmentami
(poniżej 1 mm) martwej materii organicznej zbieranej z powierzchni dna oraz tzw. filtratorzy, którzy również odżywiają
się małymi fragmentami, ale odfiltrowanymi z wody. Silny prąd
wody w górnym biegu rzeki nie stwarza roślinom ani zwierzętom dogodnych warunków do życia.
W środkowym biegu obniżenie terenu sprawia, że prędkość
rzeki maleje. Rzeka prowadzi większą ilość wody. Nad żłobieniem doliny przeważa transport drobniejszego materiału skalnego, dno jest przeważnie żwirowe. Rzeka zaczyna płynąć zakolami (meandrami) rozszerzając swoją dolinę. Przy szerokim
korycie, w nurcie rozwijają się makrofity (rośliny wodne). Na
tym odcinku dominują zdrapywacze, czyli bezkręgowce wodne
odżywiające
się
innymi
małymi
organizmami
(bezkręgowcami, glonami, grzybami) zeskrobując je z powierzchni kamieni i kłód drewna. Liczni są zbieracze i filtratorzy.
W dolnym biegu spadek rzeki jest mały, rzeka płynie wolno
niosąc dużą ilość wody, a jej dno wypełnia piasek i muł. Powolny transport wleczonego materiału powoduje akumulację rumowiska, a zarazem podnoszenie dna rzeki. W dolnym odcinku
rzeki dopływ martwej materii jest mniejszy, a za sprawą fitoplanktonu (mikroskopijnych organizmów roślinnych) zwiększa się produkcja pierwotna.
Ta naturalna strefowość rzeki może zostać zaburzona działalnością człowieka. Dopływ zanieczyszczeń do wód czy
ingerencja w koryto rzeki, skutkują zmianami warunków
środowiskowych, w wyniku których wiele gatunków roślin
i zwierząt ginie.
Rysunki ryb pochodzą z portalu www.moczykije.pl
Środowisko wodne – to populacje roślin, zwierząt i wszystkich organizmów, które zależą od wody, wraz ze wszystkim
co je otacza i pozwala im żyć, czyli ze wszystkimi składnikami
środowiska nieożywionego. Zmiana jednego ze składników
środowiska, np. temperatury, powoduje zmianę innych, co w
konsekwencji prowadzi do przeobrażenia całego środowiska.
Organizmy roślinne i zwierzęce przystosowują się do życia w
określonym środowisku. Jeśli czynniki środowiska ulegają
niewielkiej zmianie organizmy mogą się przystosować do
nowych warunków. Jednak przy znacznych wahaniach organizmy nie są w stanie zaadaptować się do odmiennych warunków, a w efekcie chorują lub giną. Ta reakcja organizmów
na zmiany środowiskowe informuje nas o stanie wód.
trosce o wodę
Krainy rybne rzek
Jednym z najlepszych biologicznych wskaźników informującym o kondycji środowiska wodnego są ryby, ponieważ jakość wody i stan środowiska mają szczególnie istotne znaczenie dla ich rozwoju. W celu dokonywania oceny stanu wód
płynących, w oparciu o skład gatunkowy i ilościowy ryb w
nich żyjących, wydzielone zostały tzw. krainy rybne rzek, na
podstawie gatunku dominującego w danym odcinku rzeki.
Polskie rzeki zostały umownie podzielone na występujące po
sobie (idąc od źródeł do ujścia) następujące krainy:
Kraina lipienia i pstrąga najwyżej położona, bo w odcinkach górskich i wyżynnych. Silny nurt wody wypłukuje lżejsze podłoże (piasek, gliny), stąd dno potoków pokryte jest
kamieniami i żwirem, a burzliwy nurt powoduje silne natlenienie wody. Temperatura wody osiąga maksymalnie 18°C w
odcinkach wyżynnych. Szybkość nurtu wynosi więcej niż
1m/s w najwyższym odcinku.
Kraina brzany występuje w środkowym biegu dużych rzek z
szybkim prądem, o dnie żwirowym i piaszczystym. Temperatura wody dochodzi do 20°C. Nurt wody zwalnia do maksimum 0,6 m/s.
Kraina leszcza występuje w dolnych odcinkach rzek, blisko
ujścia do morza. Na tym odcinku nurt wody zwalnia, a na dnie
dominuje piasek i muł. Występują tu gatunki preferujące wolny nurt i znaczne głębokości wody.
Uboższy skład gatunkowy i ilościowy lub słaba kondycja
ryb w poszczególnych krainach, sygnalizują nam stopień
i przyczyny ich degradacji.
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie
ul. J. Piłsudskiego 22, 31-109 Kraków
www.krakow.rzgw.gov.pl
Wydział Komunikacji Społecznej
tel. (012) 62 84 356, 62 84 306
e-mail: [email protected]
Krainy rybne rzek i ich mieszkańcy informują
nas nie tylko o kondycji poszczególnych gatunków ryb, ale również o stanie całego
środowiska wodnego.
Regionalny Zarząd
Gospodarki Wodnej
w Krakowie
Zooplankton - w jego
skład wchodzą przedstawiciele wielu grup zwierząt:
pierwotniaki,
skorupiaki,
larwy owadów. Pełni on
ważną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych,
stanowi bazę pokarmową
ryb planktonożernych. Zooplanktonem odżywia się
narybek większości gatunków ryb słodkowodnych.
Makrofity - zakorzenione
wodne rośliny kwiatowe i duże
glony, występujące w środowisku wodnym.
filtratorzy
i zbieracze
drapieżniki
zdrapywacze
rozdrabniacze
mikroorganizmy
Fitoplankton– mikroskopijne organizmy roślinne, biernie unoszą się w
wodzie. Fitoplankton jest
najważniejszą grupą producentów pierwotnych w
większości
zbiorników
wodnych.
v
Kraina leszcza- obejmuje dolny bieg rzeki. Występują tutaj leszcze, karp, wzdręga, boleń, szczupak, sandacz a także duże sumy (np. nizinny bieg Wisły).
Kraina pstrąga i lipienia- obejmuje wysokogórskie i wyżynne odcinki rzeki, gdzie występują pstrągi potokowe, głowacz pręgopłetwy, strzebla potokowa, lipień, śliz, brzanka i
piekielnica (np. Górny Dunajec).
Pstrąg potokowy, wystęuje w środowisku chłodnym i
dobrze natlenionym. Preferuje szybko płynące wody górnych odcinków rzek o żwirowym dnie. Żywi się bezkręgowcami, kijankami i małymi
rybami.
Głowacz pręgopłetwy, w Polsce występuje w górnym biegu Wisły
i Odry oraz w ich górskich dopływach. Żywi
się glonami, skorupiakami, ikrą i larwami innych
ryb.
Kraina brzany - obejmuje środkowy
bieg rzek. Charakteryzuje się występowaniem brzany, świnki, klenia, płocia, jazgarza, węgorza, uklei, leszcza, okonia, szczupaka czy bolenia (np. Skawa powyżej
zbiornika).
Świnka żyje w rzekach o
szybkim prądzie i czystej
natlenionej wodzie na pograniczu krainy lipienia i brzany.
Żywi się glonami wodnymi i
drobnymi bezkręgowcami.
Kleń, to pospolita ryba żyjąca
stadnie, samotnikami są tylko
stare osobniki. Młode klenie
zjadają drobne skorupiaki, mięczaki,
larwy
owadów
i wpadające do wody owady.
Młode leszcze przebywają małymi stadkami w pobliżu brzegu, dorosłe natomiast w głębszych partiach wody. Po zapadnięciu zmroku z głębin ciągną na płytsze miejsca, aby szukać
dennych bezkręgowców, ryjąc w mulistym dnie.
Boleń, jest drapieżnikiem polującym na
ryby, żaby, ptaki wodne i niewielkie ssaki. Młode bolenie żyją w niewielkich
stadkach w pobliżu brzegów. Występują
w dobrze natlenionej wodzie i w zatokach morskich.