Ocena nałogu palenia tytoniu i biernej ekspozycji na dym tytoniowy

Ocena nałogu palenia tytoniu i biernej ekspozycji na dym tytoniowy wśród studentów medycyny
353
Ocena nałogu palenia tytoniu i biernej ekspozycji na dym
tytoniowy wśród studentów medycyny
HANNA ZIELIŃSKA-BLIŹNIEWSKA, JUSTYNA MŁÓDZIK, JUREK OLSZEWSKI
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej II Katedry Otolaryngologii,
kierownik: prof. dr hab. med. J. Olszewski
Ocena nałogu palenia tytoniu i biernej ekspozycji na dym
tytoniowy wśród studentów medycyny
Evaluation of tobacco smoking addiction and passive
exposure to tobacco smoke in students of medicine
Zielińska-Bliźniewska H., Młódzik J., Olszewski J.
Zielińska-Bliźniewska H., Młódzik J., Olszewski J.
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Otolaryngologii i Onkologii
Laryngologicznej II Katedry Otolaryngologii
Medical University of Lodz, Poland, Department of Otolaryngology
and Laryngologic Oncology, II Chair of Otolaryngology
Zjawisko czynnego i biernego palenia tytoniu wśród studentów uczelni medycznych wskazuje, że studia medyczne nie stanowią wystarczającej bariery przed kontynuowaniem, a nawet rozpoczynaniem
palenia.
Celem pracy była ocena występowania nałogu palenia tytoniu i biernej
ekspozycji na dym tytoniowy wśród studentów Oddziału Fizjoterapii
Wydziału Wojskowo-Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
Materiał i metody. Badaniami ankietowymi objęto grupę 565 studentów fizjoterapii od I do V roku studiów, w tym 394 kobiety i 171 mężczyzn (średnia wieku 22,41 lata). Kwestionariusz ankiety był autorski
i składał się z pytań zamkniętych dotyczących danych demograficznych oraz danych na temat czynnego i biernego palenia. Przed przystąpieniem do wypełniania kwestionariusza każdy student wyrażał
świadomą zgodę na badanie i miał możliwość zapoznania się z formularzem informacji dla badanego oraz zadania dodatkowych pytań.
Wyniki. Analiza wyników przeprowadzonej ankiety wykazała, że studenci czynnie palący stanowią 21,42%, a niepalący 78,58%. Nie
stwierdzono statystycznych różnic w paleniu tytoniu w zależności
od płci. Największy odsetek palących był na II i III roku studiów. W
grupie 444 osób niepalących aż 67,1% było palaczami biernymi.
Wnioski. Rozpowszechnienie nałogu palenia tytoniu wśród studentów Oddziału Fizjoterapii sięga 21,42% i jest niższe od stwierdzonego w populacji Polaków. Wśród niepalących studentów Oddziału Fizjoterapii 67,1% narażonych jest na mimowolne wdychanie dymu
tytoniowego. Otrzymany wynik nie odbiega znacząco od szacowanego w populacji dorosłych Polaków.
Active and passive tobacco smoking by students of medical universities show that medical studies cannot be an effective barrier against continuing or even commencing smoking.
The aim of the study was an evaluation of tobacco smoking and
passive exposure to environmental tobacco smoke in the Physiotherapy students of Faculty of Military Medicine Medical University of Lodz.
Material and methods. There were 565 Physiotherapy students of
between 1–5th year of studies, including 394 women and 171 men
(mean age 22.41), who were covered by the questionnaire research. The author's form of the questionnaire consisted of closed
questions about demographic data and data on active and passive
smoking. Prior to completing the questionnaire each student signed
an informed consent as well as had an opportunity to get familiar
with the patient’s information form and could ask additional questions.
Results. The results analysis of the questionnaire indicated that
21.42% of the studied subjects are active smokers whereas 78.58%
– non-smokers. No statistically significant differences in tobacco smoking due to sex have been noticed. The highest percentage of smokers was found on the 2nd and 3rd year of studies. In the group of 444
non-smokers there were as many as 67.1% of passive smokers.
Conclusions. Tobacco smoking rate among Physiotherapy students
amounts to 21.42% and is lower than the rate observed in the Polish
population. Among non-smoking physiotherapy students there are
67.1% who are exposed to secondhand tobacco smoke. The obtained result does not largely stray from the result for the adult Polish
population.
Słowa kluczowe: palenie tytoniu, bierne palenie, studenci uczelni
medycznych, uzależnienie od nikotyny
Key words: tobacco smoking, passive smoking, medical students,
nicotine addiction
Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 353
Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 353
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szacuje się, że obecnie na świecie pali już ponad 1,1 miliarda
osób (około 47% mężczyzn i około 12% kobiet). Polska znajduje się w czołówce krajów o największej sprzedaży papierosów. Według danych WHO w Polsce pali około 9 milionów
osób (około 47% mężczyzn i około 26% kobiet) [1, 16].
Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że większość ludzi
zaczyna palić przed ukończeniem 18. roku życia [1]. Jak obliczono, pierwsze próby podejmują chłopcy, najczęściej w 7–8
roku życia, a dziewcząta około 12–13 roku życia [8].
Najczęściej palaczami są osoby w wieku 30–39 lat, a istotne zmniejszenie regularnego palenia obserwuje się u obu
płci dopiero po 50. roku życia [8].
Statystyczny Polak wypala 2371 papierosów w ciągu roku
[16]. Średnia liczba wypalanych papierosów dziennie to około 20 sztuk u mężczyzn i około 14 sztuk u kobiet [1]. Choć
wszyscy znają szkodliwe działanie dymu tytoniowego na organizm, nałóg palenia jest niestety dość powszechny w środowisku pracowników ochrony zdrowia, a także studentów
uniwersytetów medycznych [6–8].
Niedawno opublikowany przegląd zagranicznych badań
nad rozpowszechnieniem palenia wśród studentów uczelni
medycznych wskazuje, że polscy studenci medycyny palili
znacznie rzadziej niż ich koledzy z Grecji, Hiszpanii, Turcji,
Węgier czy Słowacji, gdzie częstość palenia przekraczała
30%, natomiast znacznie częściej w porównaniu z takimi
krajami, jak: USA, Australia, Norwegia, Indie, Tajlandia czy
Malezja [6, 7, 11, 15].
Celem pracy była ocena występowania nałogu palenia tytoniu i biernej ekspozycji na dym tytoniowy wśród studentów
Oddziału Fizjoterapii Wydziału Wojskowo-Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
MATERIAŁ I METODY
W badaniu przeprowadzonym metodą ankietową za pomocą
autorskiego kwestionariusza wzięło udział 565 studentów
(85,48%), z ogólnej liczby 661 studiujących na Oddziale
354
H. Zielińska-Bliźniewska, J. Młódzik, J. Olszewski
Fizjoterapii Wydziału Wojskowo-Lekarskiego Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi. Przeciętny wiek badanych wynosił
22,41 lata (SD ± 4,34). Większość stanowiły kobiety – 394
(69,73%), a mężczyzn było 171 (30,27%). Różnica w liczebności obu płci wynikała z tego, że na kierunku fizjoterapii przeważają studentki.
Biorąc pod uwagę stałe miejsce zamieszkania stwierdzono, że największa grupa (n = 280) badanych (49,56%) pochodziła z miast powyżej 100 tys. mieszkańców, 179 osób
(31,68%) to studenci z miast poniżej 100 tys. mieszkańców,
natomiast najmniejsza grupa – 106 osób (18,76%) wywodziła się ze wsi.
Metodyka pracy składała się z anonimowego – w celu podniesienia wiarygodności wyników – badania ankietowego.
Kwestionariusz ankiety był autorski i składał się z pytań zamkniętych dotyczących danych demograficznych oraz danych
dotyczących czynnego i biernego palenia. Przed przystąpieniem do wypełniania kwestionariusza każdy student wyrażał
świadomą zgodę na badanie i miał możliwość zapoznania
się z formularzem informacji dla badanego oraz zadania dodatkowych pytań.
Opracowanie statystyczne i graficzne wykonano przy użyciu programów Statistica 5.1 PL oraz Office 97.
W pracy w każdej grupie dla wszystkich badanych parametrów obliczono: średnią, odchylenie standardowe, minimum, maksimum. W obliczeniach statystycznych zastosowano test niezależności chi2, dla którego przyjęto poziom istotności p = 0,05. Wynik testowania p < pmax (np. p < 0,05) –
oznacza, że stwierdzono istotną różnicę na wymienionym
poziomie istotności, zaś p > pmax (np. p > 0,05) – oznacza, że
nie stwierdzono istotnej różnicy na wyróżnionym poziomie
istotności.
Tabela 2. Płeć a palenie papierosów
Table 2. The subjects according to their sex and cigarette smoking
Palenie
papierosów
Mężczyźni
Kobiety
Łącznie
n
%
n
%
n
%
Tak
38
22,22
83
21,07
121
21,42
Paliłem,
ale przestałem
24
14,04
48
12,18
72
12,74
Zapaliłem tylko raz
32
18,71
72
18,27
104
18,41
Nie
77
45,03
191
48,48
268
47,43
Łącznie
193
100,0
246
100,0
565
100,0
Z oceny struktury uzależnienia od nikotyny wynika, że 89
badanych (46,11%) uważa, że było uzależnionych od nikotyny, a 104 (53,89%) nie wykazywało uzależnienia. Różnice te
nie były znamienne statystycznie (chi2 = 0,407; p > 0,05).
W ankiecie wymieniono 6 powodów palenia papierosów,
choć w ankiecie można było zaznaczyć maksymalnie 3 z nich.
Po podsumowaniu stwierdzono, że dwa najczęściej zaznaczane powody, dla których studenci sięgali po papierosy to:
„dla uspokojenia i przyjemności” (70,47% osób) i „dla zwalczania negatywnych napięć” (50,78% osób), co przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Powody palenia papierosów (n=193)
Table 3. Cigarette smoking causes (n=193)
Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetyki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi nr RNN/411/07/KB.
WYNIKI
Spośród 565 badanych studentów 121 (21,42%) aktualnie
paliło papierosy, pozostałe 444 osoby (78,58%) zadeklarowały, że są osobami niepalącymi.
Ponadto wśród 444 osób niepalących 72 osoby (12,74%)
zadeklarowały, że paliły co najmniej pół roku, jednak udało
im się uwolnić od nałogu. Odpowiedź „zapaliłem/am tylko raz”
zaznaczyły 104 osoby (18,41%), natomiast 268 osób
(47,43%) nigdy nie zapaliło papierosa.
Udział procentowy palących i niepalących uwzględniający kolejne lata studiów przedstawiono w tabeli 1, która pokazuje, że więcej studentów paliło papierosy na II i III roku
studiów niż na pozostałych. Niemniej jednak nie było to znamienne statystycznie (chi2 = 3,093, p > 0,05).Wśród badanych studentów nie zaobserwowano znamiennych statystycznnie różnic pomiędzy płcią a paleniem papierosów, przy
poziomie istotności p = 0,051; p > 0,05, zatem podobny był
udział procentowy palących mężczyzn (22,22%) i kobiet
(21,07%) w badanej grupie. Podobny wniosek można było
wysnuć z pozostałych odpowiedzi, co ilustruje tabela 2.
Z analizy grupy 193 studentów (121 palących i 72 byłych
palaczy) wynika, że średni czas palenia papierosów wynosił
przeciętnie około 5 lat (średnia 4,78 roku), natomiast średnia
wieku rozpoczęcia palenia wyniosła 14,97 lat (± 2,95 lata).
Powody palenia
n
%
Efekt pobudzenia
27
13,99
„Ceremonia” palenia
70
36,27
Uspokojenie i przyjemność
136
70,47
Zwalczenie negatywnych napięć
98
50,78
„Głód” nikotynowy i przyzwyczajenie
53
27,46
Bezmyślny nałóg
56
29,02
Łącznie
193
100,0
Z analizy częstości palenia papierosów wynika, że z grupy 193 studentów palących i byłych palaczy aż 119 osób
(61,66%) paliło codziennie. Zdecydowanie mniej badanych
sięgało po papierosa kilka razy w tygodniu (n = 52; 26,94%)
i sporadycznie (n = 22; 11,40%).
Palący wypalali dziennie: 71 osób (59,66%) – od 6 do 15
sztuk, 33 osoby (27,73%) – poniżej 5 sztuk, 14 (11,76%) –
od 6 do 25 sztuk, natomiast 1 osoba (0,84%) zadeklarowała,
że wypalała powyżej 26 sztuk dziennie.
Analiza rodzaju wypalanych papierosów wykazała, że
zdecydowana większość badanych paliła papierosy słabe,
zawierające stosunkowo małą ilości nikotyny (n = 172;
89,12%), natomiast pozostali (n = 21; 10,88%) palili papierosy mocne.
Z odpowiedzi na pytanie dotyczące zaciągania się dymem
papierosowym wynika, że większość (82,38%) wybierała
odpowiedź „tak, zawsze”, a pozostali zaznaczali odpowiedź
„tak, czasem” (15,03%) i „nie, nigdy” (2,59%).
Od nałogu palenia papierosów uwolniły się 72 osoby
(37,31%), natomiast 67 (34,71%) podejmowało próby porzu-
Tabela 1. Zestawienie osób palących i niepalących na kolejnych latach studiów
Table 1. Smokers and non-smokers in particular years of studies
Osoby
Palące
I rok
II rok
III rok
IV rok
V rok
Łącznie
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
27
21,26
22
25,58
23
24,47
24
17,39
25
20,83
121
21,42
Niepalące
100
78,74
64
74,42
71
75,53
114
82,61
95
79,16
444
78,58
Łącznie
127
100,0
86
100,0
94
100,0
138
100,0
120
100,0
565
100,0
Ocena nałogu palenia tytoniu i biernej ekspozycji na dym tytoniowy wśród studentów medycyny
cenia palenia, ale były one nieskuteczne. Pozostałe osoby nie
podejmowały żadnych prób zerwania z nałogiem, tłumacząc,
że nie uważają tego za konieczne (n = 51; 26,42%; tab. 4).
Tabela 4. Próby porzucenia palenia papierosów
Table 4. Attempts to quit cigarette smoking
Próby porzucania palenia
n
%
Tak i udało się
72
37,31
Tak, ale okazało się to zbyt trudne
67
34,71
Nie, nie uważam tego za konieczne
51
26,42
Nie, bo boję się niepowodzenia
Łącznie
3
1,55
193
100,0
Najczęściej wybierane metody za pomocą, których ankietowani próbowali uwolnić się od nałogu palenia papierosów
to „od razu” (n = 102; 52,85%) i „stopniowo zmniejszając liczbę” (n = 46; 23,83%; tab. 5).
Tabela 5. Zestawienie metod porzucania palenia papierosów (n=193)
Table 5. Methods of quitting cigarette smoking (n=193)
Metody porzucania palenia
n
%
Żadnej* (1)
54
27,98
Od razu (2)
102
52,85
Stopniowo zmniejszając liczbę (3)
46
23,83
Gumy nikotynowe lub plastry (4)
8
4,15
Leki zalecone przez lekarza (5)
2
1,04
Zioła lub inne preparaty (6)
1
0,52
Akupunktura (7)
–
–
Psychoterapia (8)
2
1,04
Inne
3
1,55
* Odnosi się do osób, które nie podejmowały próby rzucania palenia
Spośród 444 studentów niepalących aż 298 (67,10%)
uważało się za biernych palaczy. Różnica między liczbą biernych palaczy, a nienarażonych na działanie dymu nikotynowego była znamienna statystycznie (chi2 = 6,467; p < 0,05).
OMÓWIENIE
Udział procentowy palących wśród studentów uczelni medycznych różni się znacznie w różnych krajach. Jak wynika z
naszych badań odsetek studentów fizjoterapii czynnie palących papierosy wynosił 21,6, a niepalących 78,4, a więc był
niższy niż w populacji polskiej (38% palących mężczyzn i
26% palących kobiet) [2]. Biorąc pod uwagę występowanie
palenia wśród studentów uczelni medycznych w danym kraju, warto zastanowić się do jakiego stopnia odzwierciedla ono
nawyki społeczeństwa, w którym oni żyją.
Z badań przeprowadzonych przez Smitha i Leggata [15]
wynika, że studenci medycyny w USA, Australii, Chinach i
Indiach palili najmniej. Współczynnik palenia wśród studentów medycyny w Australii wynosił 4–6%, w Chinach – 6%, w
Indiach – 7%, w Tajlandii – 7%, w USA – 7% i w Malezji –
9%. Dane te są porównywalne (z wyjątkiem Chin) z opracowaniami WHO, gdzie stwierdzono palenie papierosów tylko
u 18–21% dorosłych Australijczyków i 21–26% dorosłych
Amerykanów.
Wysoki udział procentowy palaczy znacznie wyższy niż w
naszych badaniach występował u studentów medycyny w
Japonii (58%), Grecji (41%), Hiszpanii (42%), a także Turcji,
na Węgrzech i w Słowacji, przekraczając 30%. Odzwierciedla to bieżące szacunkowe obliczenia dla populacji w tych
355
krajach, gdzie stwierdzono, że 39–47% dorosłych mężczyzn
i 12–29% dorosłych kobiet nadal pali papierosy [15].
We wszystkich pracach stwierdzono znaczące różnice dotyczące współczynnika palenia w odniesieniu do płci (większe
u mężczyzn). W naszych badaniach nie stwierdzono statystycznych różnic między udziałem palących studentek i studentów
fizjoterapii (22,2% palących mężczyzn i 21,1% palących kobiet). Znaczenie mają tu na pewno czynniki kulturowe.
W badaniach innych autorów [15] wykazano znaczące
różnice we współczynnikach palenia zależne od płci, np. w
populacji Indii, gdzie papierosy pali 30% mężczyzn, a tylko
3% kobiet i w Chinach, gdzie pali papierosy 53% dorosłych
mężczyzn i tylko 4% kobiet.
Zwraca również uwagę fakt, że wśród studentów uczelni
medycznych wiedza na temat negatywnych zdrowotnych
skutków palenia tytoniu najwyraźniej nie stanowi wystarczającej bariery dla kontynuowania, a nawet rozpoczynania palenia.
W naszych badaniach zaobserwowano, że nieco większy
procent studentów paliło papierosy na II i III roku niż na pozostałych latach studiów.
Senola i wsp. [12] w swoich badaniach przeprowadzonych
w Turcji stwierdzili, że 22% studentów medycyny paliło na I
roku studiów, a do 27% wzrosła liczba palących na roku VI.
Wiadomo, że pewien wpływ na rozpoczynanie palenia ma
również interakcja genotypu i środowiska [10]. Uwarunkowany genetycznie zestaw cech osobowości może bowiem
kształtować jednostkę podatną na wpływy środowiska i skłonną do uzależnień [10].
Wpływ środowiska na palenie tytoniu uwidacznia się w
znacznym zróżnicowaniu częstości tego zwyczaju wśród studentów, zależnym od typu uczelni. I tak Chodorowski i wsp.
[3] w swoich badaniach wśród studentów wyższych uczelni
Gdańska stwierdzili, że najwięcej palących studentów było
na Akademii Sztuk Pięknych (50% palących kobiet i 41,7%
mężczyzn) oraz Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu
(38,8% kobiet i 37,1% mężczyzn), następne miejsce pod
względem rozpowszechnienia palenia tytoniu zajęły: Wyższa Szkoła Morska i Uniwersytet Gdański, natomiast Uniwersytet Medyczny uplasował się – podobnie jak w badaniach Malary i wsp. [9] – pomiędzy Politechniką i Akademią
Wychowania Fizycznego. Nie stwierdzono kontaktu z paleniem papierosów w badanej grupie studentów Seminarium
Duchownego.
Analizując badania przeprowadzone przez Malarę i wsp.
[9], obejmujące studentów śląskich uczelni – Uniwersytetu
Medycznego, Politechniki i Akademii Wychowania Fizycznego – studenci medycyny zajęli pośrednie miejsce w częstości palenia papierosów (10,2%) między studentami wychowania fizycznego (17,5%), a studentami kierunków politechnicznych (8%).
Pewien niepokój może budzić fakt dużego udziału (67,1%)
biernych palaczy wśród studentów fizjoterapii.
Z badań wykonanych przez Kałucką [4, 5] wynika, że bierna inhalacja dymu tytoniowego przez wiele lat jest niezależnym czynnikiem ryzyka rozwoju POChP.
WNIOSKI
1. Rozpowszechnienie nałogu palenia tytoniu wśród studentów Oddziału Fizjoterapii sięga 21,42% i jest niższe od
stwierdzonego w populacji Polaków.
2. Przeprowadzona analiza dotycząca rodzaju wypalanych
papierosów wskazuje, że zdecydowana większość osób
(89,12%), paliła papierosy słabe, zawierające małą ilość
nikotyny, natomiast pozostałe 10,88% osób paliło papierosy mocne.
3. Spośród niepalących studentów Oddziału Fizjoterapii aż
67,10% narażonych jest na mimowolne wdychanie dymu
tytoniowego, a wynik ten nie odbiega znacząco od szacowanego w populacji dorosłych Polaków.
356
PIŚMIENNICTWO
1. Adamek R.: Palenie tytoniu a zdrowie w świetle badań. Medycyna Rodzinna, 2001, 5, 221-224.
2. Bielska D.: Postawa studentów VI roku wydziału lekarskiego wobec problemu nikotynizmu. Przegl. Lek., 2005, 62, 10, 1116-1118.
3. Chodorowski Z., Sein Anand J., Salamon M. i wsp.: Ocena nikotynizmu i
picia alkoholu przez studentów wyższych uczelni Gdańska. Przegl. Lek.,
2001, 58, 272-275.
4. Kałucka S.: Występowanie POCHP w rodzinie osoby palącej papierosy.
Przegl. Lek., 2006, 63, 10, 848-852.
5. Kałucka S.: Analiza porównawcza: Występowanie ostrych infekcji układu oddechowego i chorób przewlekłych wśród aktywnych palaczy papierosów oraz osób niepalących tytoń. Przegl. Lek., 2006, 63, 10, 858863.
6. Kozielski J., Jastrzębski D., Gabryś J.: Zmiany w zwyczajach palenia papierosów w ciągu 10 lat wśród studentów II roku medycyny. Pneumonol.
Alergol. Pol., 1996, 64, 50-53.
7. Kuźniar B., Batura-Gabryel H., Młynarczyk W.: Aspekty społeczne palenia tytoniu wśród młodzieży akademickiej. Pneumol. Alergol. Pol., 2002,
70, 483-489.
8. Maciejewski J., Bednarek M., Korzybski D., Zieliński J.: Palenie tytoniu
wśród podopiecznych lekarza rodzinnego. Pneumonol. Alergol. Pol., 2009,
77, 248-255.
H. Zielińska-Bliźniewska, J. Młódzik, J. Olszewski
9. Malara B., Góra-Kupilas K., Jośko J., Malara P.: Palenie tytoniu i stosowanie innych używek wśród studentów wybranych uczelni. Przegl. Lek.,
2006, 63, 1060-1062.
10. Oniszczenko W.: Genetyka zachowania. W: Genetyczne podstawy ludzkich zachowań. Przegląd badań w populacji polskiej. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005, 14-22.
11. Ramakrishna G.S., Sankara Sarma P., Thankappan K.R.: Tobacco use
among medical students in Orisa. Natl. Med. J. India, 2005, 18, 285-289.
12. Senol Y., Donmez L.,Turkay M.,Aktekin M.: The incidence of smoking
and risk factors for smoking initiation in medical faculty students: Cohort
study. BMC Public Health, 2006, 6, 128-135.
13. Siemińska A., Jassem J.M., Uherek M. i wsp: Postawy wobec palenia
tytoniu wśród studentów pierwszego roku medycyny. Pneumonol. Alergol. Pol., 2006, 74, 383-388.
14. Siemińska A., Jassem-Bobowicz J.M., Uherek M. i wsp.: Postawy wobec
palenia tytoniu wśród studentów I i VI roku medycyny z rocznika studiów
2002-2008. Pneumonol. Alergol. Pol., 2009, 77, 371-379.
15. Smith D.R, Leggat P.A.: An international review of tobacco smoking among
medical students. J. Postgrad. Med., 2007, 53, 55-62.
16. Zatoński W., Przewoźniak K.: Palenie tytoniu w Polsce: Postawy, następstwa
zdrowotne i profilaktyka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Jurek Olszewski, 90-549 Łódź, ul Żeromskiego 113, tel./fax
(42) 639 35 80/81, e-mail: [email protected]