program edukacyjno - wychowawczy "nie palę w szkole"

GIMNAZJUM NR 1 IM. HENRYKA SIENKIEWICZA W ŁOWICZU
PROGRAM EDUKACYJNO-WYCHOWAWCZY
„ NIE PALĘ W SZKOLE”
AUTOR PROGRAMU: JOANNA HACZYKOWSKA
Łowicz 2014
Diagnoza
Palenie tytoniu jest problemem społecznym na całym świecie, z uwagi na jego wpływ
zagrażający zdrowiu a nawet życiu. Około 30% Polaków pali, coraz więcej młodzieży sięga
po papierosy a wiek inicjacji nieustannie się obniża. Kraje rozwijające się od dziesiątek lat
próbują radzić sobie z problemem uzależnienia od nikotyny. W Polsce wprowadzane są
rządowe programy do walki z paleniem wyrobów tytoniowych (Ustawa z dnia 9 listopada
1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych
(Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, z późn. zm.). W szkołach realizuje się działania
profilaktyczne, wprowadza programy do walki z nałogami u młodzieży.
Opisywany przeze mnie problem dotyczy również uczniów mojego gimnazjum. Na 230
uczniów papierosy pali ok. 40 co stanowi 17,4 % szkolnej populacji. Zdecydowanie większą
grupę palących stanowią chłopcy. 22 z nich to nałogowi palacze. Zbierając informacje na ten
temat opierałam się na obserwacji własnej, innych pracowników szkoły, rozmowach
z uczniami i ich rodzicami, także na analizie dokumentów np. opinii wychowawcy klasy ze
szkoły podstawowej.
W szkole jest duża (ok. 40 osobowa) grupa uczniów, którzy nagminnie palą papierosy
na terenie szkoły. Jedni z nich to chłopcy i dziewczęta uzależnieni od nikotyny (22 osoby),
inni uczniowie prezentują typowe zachowania mające na celu przypodobanie się określonej
grupie rówieśniczej i uzyskanie jej akceptacji. Zachowania uczniów stały się coraz bardziej
uciążliwe z uwagi na ich częstotliwość, rozmiar, brak skruchy i w większości przypadków
brak współpracy ze strony rodziców. W szkole coraz częściej rozchodził się nieprzyjemny
zapach tytoniu, na klatkach schodowych znajdowano rozdeptane resztki papierosów, pozostali
uczniowie odczuwali dyskomfort przy wchodzeniu do zadymionej toalety. Zachowania
uczniów palących stawały się coraz bardziej bezczelne: odpalanie papierosa w obecności
nauczyciela lub „petowanie” prawie pod jego nogami czy przy wejściu do szkoły, wulgarne
odpowiedzi na zwróconą uwagę. Problem uczniów palących stał się jednym z priorytetów
wychowawczych szkoły, ponieważ mimo podejmowanych działań nie udawało się
wyeliminować problemu co dawało uczniom poczucie bezkarności i zachęcało do dalszych
działań niezgodnych ze szkolnym regulaminem.
Znaczenie problemu
Jako pedagog szkolny bacznie przyglądam się temu co dzieje się na terenie szkoły,
problem palenia monitorowałam na bieżąco i wspólnie z innymi wprowadzałam działania
mające na celu wyeliminowanie tego zjawiska. Swoje uwagi zgłaszali nauczyciele,
uczniowie, rodzice i pracownicy obsługi. Palenie papierosów przez uczniów gimnazjum
istnieje odkąd pamiętam, ale zdecydowanie przybiera na sile z uwagi na łatwiejszy dostęp do
papierosów, wzorce wyniesione ze środowiska rodzinnego, brak umiejętności młodego
człowieka w radzeniu sobie ze stresem i problemami, ale także charakter grupy rówieśniczej
do której uczeń przynależy. Do tego dochodzi świadomość nieletniego, że tak naprawdę „nikt
nie może mu nic zrobić” (np. ukarać mandatem jego lub rodziców). Szkolne zapisane
w statucie konsekwencje też nie robią na uczniach większego wrażenia, obniżenie oceny
z zachowania już dawno przestało być w przypadku niektórych dotkliwą konsekwencją. Ta
wiedza powoduje, że młody człowiek nie ma motywacji do zmiany. W większości
przypadków nie można też liczyć na właściwe oddziaływania ze strony domu rodzinnego.
U większości uczniów, o których mowa występuje dysfunkcyjne środowisko rodzinne,
niewydolność wychowawcza ze strony rodziców lub tak daleko posunięta demoralizacja
młodego człowieka, że dom rodzinny pozostaje bez wpływu na proces wychowawczy.
Pozostali uczniowie w szkole czują duży dyskomfort, nie czują się przez to bezpiecznie w
szkolnych toaletach, są zastraszani w sytuacji kiedy chcą zgłosić problem nauczycielom.
Uczniowie palący świadomie nie wchodzą na zajęcia lekcyjne, ukrywają się w zakamarkach
szkoły wiedząc, że w czasie lekcji na korytarzach nie ma dyżurujących nauczycieli.
Pozostając bez opieki stają się zagrożeniem bezpieczeństwa z uwagi na podejmowanie
nieprzemyślanych działań (np. zabawy zapalniczką, podpalanie koszy na śmieci itp.).
Prognoza
a) negatywna
Nie ma złotego środka, który by zagwarantował rozwiązanie problemu palenia papierosów
przez uczniów na zawsze. Uczniowie wykorzystują swoją kreatywność nie koniecznie
w sposób konstruktywny. Robią wszystko, żeby przechytrzyć dorosłych i stanowi to dla nich
dobrą zabawę. My nauczyciele i wychowawcy musi być cały czas o krok przed nimi, nie dać
się zaskoczyć, spowodować, że to oni poczują dyskomfort tej sytuacji. Brak podejmowania
coraz to nowych działań, nawet jeśli nie zawsze się sprawdzają, spowodowałby ewaluowanie
problemu i zaostrzanie się jego formy, ponieważ uczniowie zaczynają wówczas coraz
bardziej prowokować swoim zachowaniem, nie podejmują trudu zmiany, brak im motywacji
i odpowiednich do naśladowania wzorców.
b) pozytywna
Sytuacja, w której podejmujemy przemyślane działania, intensyfikujemy je, nie dajemy
przyzwolenia na łamanie ustalonych zasad, powoduje, że inni uczniowie czują się
bezpieczniej, że ustalone granice, które dają im poczucie tego bezpieczeństwa nadal istnieją.
Uczniowie którzy decydują się złamać szkolne zasady muszą liczyć się z konsekwencjami,
mieć poczucie stałej kontroli, ale też wiedzieć, że otrzymają niezbędną pomoc, jeśli będą
chcieli walczyć z nałogiem, zmienić swoje zachowanie. Zakładam, że po wprowadzeniu
działań uda się wyeliminować ze szkoły zjawisko palenia papierosów przez uczniów.
Uczniowie będą mogli uczyć się w szkole, w której panować będzie atmosfera świeżości,
będą się czuli bezpiecznie w szkolnych toaletach, uczniowie palący zdobędą umiejętności
radzenia sobie ze stresem w sposób zdrowy, akceptowany, poznanie alternatywnych form
spędzania czasu wolnego rozbudzi ich zainteresowania, okryje talenty, że zmiany jakie zajdą
będą również dla nich cenne i warte pracy nad sobą.
CEL
Zminimalizować zjawisko palenia tytoniu wśród młodzieży gimnazjum, w którym
pracujemy.
Chcielibyśmy to osiągnąć poprzez realizację celów szczegółowych:
1. Wyeliminować zjawisko palenia tytoniu przez uczniów na terenie szkoły.
2. Nauczyć uczniów alternatywnych sposobów radzenia sobie ze stresem i problemami,
3. Wyposażyć uczniów w kluczowe kompetencje społeczne
4. Promować alternatywne formy spędzania czasu wolnego, rozbudzić ich zainteresowania.
5. Zorganizować zajęcia socjoterapeutyczne dla uczniów zagrożonych uzależnieniami i
niedostosowaniem społecznym
6. Przygotować i wdrożyć jasne zasady oceniania zachowania,
konsekwencji
i nagradzania, tak aby stanowiły czytelne narzędzie wychowawcze. Konsekwentnie ich
przestrzegać.
7. Prowadzić działania profilaktyczne: koncerty, warsztaty, programy skierowane do
wszystkich uczniów w szkole, ich rodziców i nauczycieli
Aby postawione cele mogły zostać osiągnięte, do pracy nad problemem należy włączyć
wszystkich pracowników szkoły, rodziców, uczniów, kuratorów sądowych, oraz przyjaciół
szkoły ze środowiska lokalnego. W tym celu opracowałam plan działań wychowawczych.
Plan działań wychowawczych:
1. podwojenie kadry dyżurującej, wydłużenie czasu dyżurów na każdym odcinku –
nauczyciele (od października 2013)
2. wzmocnienie obserwacji i monitoringu w czasie przerw i w trakcie trwania lekcji –
pracownicy obsługi (od października 2013)
3. opracowanie wewnątrzszkolnego systemu oceniania zachowania, zbiór zasad,
konsekwencji i nagród oraz procedur postępowania - pedagog szkolny przy
współpracy psychologa i w porozumieniu z Radą Pedagogiczną, Radą Rodziców i
Samorządem Uczniowskim (maj 2013)
4. zorganizowanie zajęć: treningu asertywności, radzenia sobie ze stresem, kompetencji
społecznych – dla grupy uczniów palących – psycholog i pedagog (II semestr
2013/14)
5. uatrakcyjnienie oferty zajęć pozalekcyjnych, zachęcanie do korzystania z oferty zajęć
na terenie miasta - współpraca ze środowiskiem lokalnym – obszary samorealizacji,
poszukiwanie zainteresowań, alternatywne formy spędzania czasu wolnego (od
września 2013)
6. organizacja zajęć profilaktycznych w ramach godzin wychowawczych (rok szkolny –
czas trwania), warsztatów dla uczniów i rodziców, koncertów o tematyce
profilaktycznej, broszury informacyjne dla rodziców (raz w semestrze)
7. współpraca edukacyjno-wychowawcza w podejmowaniu działań naprawczych
i terapeutycznych z kuratorami sądowymi, stacją sanitarno-epidemiologiczną,
biblioteką pedagogiczną, poradnią psychologiczno-pedagogiczną czy lekarzami
specjalistami pod których opieką uczniowie pozostają. Wszyscy nauczyciele
i specjaliści szkoły ( czas trwania roku szkolnego).
Wdrażanie oddziaływań
1. Opracowano nowy grafik dyżurów w czasie przerw śródlekcyjnych. Zwiększono liczbę
dyżurujących nauczycieli, jeden z nauczycieli pozostaje na dyżurze do momentu, aż
wszystkie klasy pod opieką nauczycieli nie rozejdą się do klas. Ten wydłużony dyżur
wspierają w miarę możliwości: pedagog, psycholog, pracownicy obsługi. W razie
zauważenia ucznia na terenie szkoły w czasie trwającej lekcji przez któregokolwiek
pracownika szkoły, przekazuje on tą informację pracownikowi pedagogicznemu lub
doprowadza do niego ucznia jeśli ten nie stawia oporu.
2. Uczeń przyłapany na paleniu na terenie szkoły ponosi ustalone konsekwencje. Swoją karę
może odpracować społecznie na rzecz szkoły w wymiarze i sposób ustalony z rodzicami
i pedagogiem lub wychowawcą klasy. Nauczyciele bardzo konsekwentnie przestrzegają
ustalonych zasad. Do swojej dyspozycji mają czytelny system oceniania zachowania oraz
procedury postępowania.
3. Dla uczniów przygotowano bogatą ofertę zajęć pozalekcyjnych zarówno sportowych jak
i przedmiotowych, poza tym szkoła współpracuje ze środowiskiem lokalnym zachęca
młodzież do udziału w proponowanych na terenie miasta zajęciach, współpracujemy
również z Klubem Seniora, Zarządem Osiedla Nowe Miasto, Kombatantami i wspólnie
przygotowujemy dla nich różnego rodzaju imprezy, młodzież pracuje dla seniorów chcąc
umilić im czas, posłuchać ich wspomnień i czerpać z ich doświadczeń. Kontakt z osobami
starszymi łagodzi młode usposobienia, uczy tolerancji i cierpliwości oraz szacunku.
Pozwala na nowo ustawić życiowe priorytety. Młodzież naszego gimnazjum nie zapomina
również o najmłodszych i również na tym polu może realizować się, dzielić
doświadczeniem, sprawiać maluchom radość. W okresie świątecznym i nie tylko
odwiedzamy podopiecznych oddziału dziecięcego łowickiego szpitala, organizujemy
przedstawienia dla przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych, organizujemy co roku
imprezę integracyjną dla uczniów klas VI szkół podstawowych, którzy we wrześniu mogą
razem rozpocząć naukę w naszej szkole. Na tym polu nasi uczniowie ujawniają przed
nami swoje nieodkryte dotąd talenty: aktorskie, wokalne, muzykalne, plastyczne, itp. Są to
sytuacje wychowawcze, które wspomagają proces wychowawczy w przypadku uczniów
z nałogami i uzależnieniami. Wskazują im nowe drogi do realizacji swoich zamierzeń,
możliwości i umiejętności. Pokazują jaki mają potencjał i gdzie mogą go wykorzystać. Są
wówczas docenieni, pochwaleni i ich wiara w siebie oraz poczucie własnej wartości rosną.
4. Od drugiego semestru roku szkolnego 2013/14 grupa ok. 22 uczniów nałogowo palących
papierosy objęta jest działaniami wychowawczymi o charakterze terapeutycznym
w oparciu o autorski program socjoterapii „Wygrać siebie”. Wyposażamy uczniów
w kluczowe umiejętności społeczne, które pozwolą im na świadomą walkę z nałogiem
i dokonywanie właściwych, oczekiwanych społecznie wyborów. Ułatwi rozumienie
i przestrzeganie norm społeczno-moralnych.
5. Przez cały rok szkolny prowadzone są działania o charakterze profilaktycznym, głównie
z zakresu uzależnień od tytoniu, alkoholu i środków psychoaktywnych. Elementy
profilaktyki zawierają lekcje godziny wychowawczej, zajęcia o charakterze
profilaktycznym prowadzi również pedagog szkolny i psycholog. Na zamówienie
rodziców z konkretnej klasy lub tam gdzie widzimy taką konieczność, prowadzone są
warsztaty, pogadanki dla rodziców, raz w semestrze organizowany jest koncert
z udziałem znanego artysty: aktora, piosenkarza, zespołu czy podróżnika, którzy osobiście
borykali się z problemami nałogów i uzależnień. Ta forma spotkań robi na uczniach
największe wrażenie i najdłużej zapada im w pamięć. Poza tym raz w trzy letnim cyklu
gimnazjalnym klasy 2 wychodzą na zajęcia profilaktyczne do Zakładu Karnego gdzie na
oddziale terapeutycznym mają kontakt z więźniami, którzy pozytywnie przeszli proces
resocjalizacji i dzielą się swoimi doświadczeniami. Jest to taka lekcja przestrogi dla
młodego człowieka dokonującego przeróżnych wyborów. We współpracy z biblioteką
pedagogiczną oraz stacją sanitarno-epidemiologiczną organizowane są pogadanki,
warsztaty, konkursy profilaktyczne.
6. Uczniowie uzależnieni od wyrobów tytoniowych, to w dużej mierze uczniowie zagrożeni
niedostosowaniem społecznym, w trakcie diagnozy specjalistycznej,
pod opieką
kuratorów sądowych, ale również zmagający się z zaburzeniami w zachowaniu, emocjach,
które można leczyć, poddawać terapii w celu ich minimalizacji. Dlatego też na co dzień
współpracujemy z poradniami, lekarzami prowadzącymi, kuratorami, aby objąć ucznia
opieką pedagogiczno-psychologiczną w pełni. Mamy bowiem świadomość, że problem
palenia tytoniu w sytuacji większości uczniów to tylko jeden z problemów składających
się na ich życie, funkcjonowanie w społeczeństwie i podejmowanie takich a nie innych
wyborów.
Efekty oddziaływań (po 3 miesiącach pracy z programem)
Podjęte działania zminimalizowały problem palenia w szkole a właściwie można powiedzieć
wyeliminowały go prawie całkowicie (w 90%). Raz na tydzień zdarzy się, że pani woźna
znajdzie gdzieś resztki po jednym papierosie. W szkole nie czuje się już dymu
papierosowego. Czytelne zasady i konsekwencje spowodowały, że uczniowie bardziej liczą
się z konsekwencjami, które ich nie omijają. Pozostali uczniowie odzyskali poczucie
bezpieczeństwa wchodząc do szkolnej toalety. Dyżurujący nauczyciele zaobserwowali, że
dyżury przebiegają spokojniej (zniknęły grupki uczniów, którzy nerwowo szukali miejsca do
zapalenia). Większość palących uczniów pogodziła się z faktem, że szkoła nie daje
przyzwolenia na palenie. Chwaleni za wstrzemięźliwość w paleniu, ogólnie poprawili
zachowanie, stali się mniej wulgarni, co również docenili nauczyciele.
Jest oczywiście mała grupka uczniów, którzy są nałogowymi palaczami. Dla nich brak
kontaktu z papierosem przez 7 godzin to trudne wyzwanie. Potęguje w nich narastającą
frustrację co prowadzi do agresji. Chcąc radzić sobie z problemem szukają możliwości
wyjścia ze szkoły w czasie zajęć, czego im robić nie wolno z uwagi na względy
bezpieczeństwa. Objęci zostali zajęciami socjoterapeutycznymi, ale na efekty tej pracy trzeba
poczekać. Tymczasem konieczny jest wzmożony nadzór nad bezpieczeństwem i spędzaniem
przerw śródlekcyjnych przez grupę najbardziej zagrożoną.
Podsumowując, uważam że założone cele zostały zrealizowane w 90%, dalsza praca i
ulepszanie podejmowanych działań może pozwoli na wzrost efektów, tak aby większy
odsetek uczniów świadomie podejmował decyzję o niepaleniu oraz chęci zaprzestania
palenia. Ale sam fakt, że uczniowie podjęli wysiłek, żeby dostosować się do obowiązujących
w szkole zasad i powstrzymania się od palenia przynajmniej na jej terenie – odnotować
można jako sukces działań wychowawczych.