Zagadnienia omawiane podczas spotkania Poniedzia³ki

Zagadnienia omawiane podczas spotkania Poniedziałki pod Królami w dniu 4 maja 2015 r. Majowe
spotkanie z cyklu Poniedziałki pod Królami zostało poświęcone spadkom. Temat przedstawiła Pani Mecenas
Katarzyna Szwed - Kawka, radca prawny z bogatym doświadczeniem z zakresu prawa spadkowego.
Spadek to ogół praw i obowiązków. W przypadku sukcesji generalnej prawa i obowiązki zmarłego w całości
przechodzą na rzecz spadkobiercy. Zasada ta wyrażona jest w art. 922 § 1 KC. Przykładowymi prawami
wchodzącymi w skład spadku są: autorskie prawa majątkowe, prawo własności ruchomości (np. samochód),
prawo własności nieruchomości - wszystko to co było własnością spadkodawcy. Do spadku nie wychodzą
zaś (art. 922 § 2 KC) prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą (np. zobowiązanie do
namalowania obrazu przez artystę, zobowiązanie do napisania piosenki) oraz prawa, które z chwilą śmierci
przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (np. prawo najmu).
Warto zwrócić uwagę na autorskie prawa osobiste, które chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą
zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu, oznaczenia
utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i
formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostepnieniu utworu
publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Autorskie prawa osobiste nie wchodzą w skład
spadku. Co się z nimi dzieje? Kto je wykonuje? Ustawa o prawie autorskim mówi, że jeżeli twórca nie wyraził
innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę praw osobistych zmarłego może wystąpić: małżonek, a
w jego braku kolejno ? zstępni (dzieci, wnuki), rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Jeżeli twórca nie
wyraził innej woli, ww. osoby są uprawnione w tej samej kolejności do wykonywania autorskich praw
osobistych zmarłego twórcy.
Powołanie do spadku wynika albo z testamentu (dziedziczenie testamentowe), albo z ustawy (dziedziczenie
ustawowe). Testament można sporządzić własnoręcznie ? musi zostać spisany wówczas w całości
własnoręcznie (nie w sposób elektroniczny), podpisany i opatrzony datą. Testament napisany na maszynie
czy na komputerze i podpisany własnoręcznie nie jest testamentem sporządzonym we właściwej formie.
Może również zostać spisany u notariusza bądź jako tzw. testament allograficzny - przed wójtem,
burmistrzem, prezydentem miasta.
Rekomendowaną formą sporządzenia testamentu jest forma notarialna, gdyż testamenty własnoręczne mogą
być podważane przez spadkobierców. Podawane powody podważania testamentu to przede wszystkim brak
świadomości sporządzającego testament, działanie spadkodawcy pod wpływem błędu. Dodatkowo zapisy
testamentu ustnego są często nieprecyzyjne.
Istnieją również testamenty szczególne, są to: testament ustny, podróżny i wojskowy. Pojawiają się one w
ściśle określonych okolicznościach ? na przykład testament ustny może być sporządzony w przypadku
zagrożenia nagłą śmiercią, w obecności 3 świadków. Jest on jednak bardzo łatwy do podważenia.
Rozporządzenie na wypadek śmierci może przyjąć wyłącznie formę testamentu. Testament może zawierać
rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. Testament (jak i jego poszczególne postanowienia) może być w
każdej chwili odwołany. Odwołanie testamentu następuje poprzez sporządzenie nowego testamentu bądź
zniszczenie starego. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni
odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z
1/3
treścią nowego.
Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Gdy spadkodawca powoła
do spadku kilka osób nie oznaczając wielkości ich udziałów, dziedziczą one w częściach równych. Do spadku
mogą być powołane również niespokrewnione ze spadkodawcą osoby.
W polskim prawie możliwy jest tzw. zapis windykacyjny. Jeszcze kilka lat temu, jeśli spadkodawca podzielił
poszczególne składniki majątku pomiędzy różnych spadkobierców, to testament taki nie był do końca
skuteczny. Ustawa przewidywała dziedziczenie w udziałach spadkowych. Można było dziedziczyć w całości
bądź części. W takiej sytuacji sąd musiał ustalać wartość przepisanych rzeczy, wartość poszczególnych
zapisów i w ten sposób ustalał konkretne udziały, ale tylko w odniesieniu do całości spadku. W rezultacie
poszczególni spadkobiercy otrzymywali niekoniecznie te składniki majątku, które im przeznaczył
spadkodawca.
Od października 2011 roku został wprowadzony do polskiego ustawodawstwa zapis windykacyjny, co
pozwala na zapisywanie konkretnych składników przyszłego spadku na konkretnych spadkobierców. Zapis
windykacyjny wymaga sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego. Spadkodawca może
postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu. Przedmiotem zapisu mogą być m.in.:
- zbywalne prawa majątkowe (np. autorskie prawa majątkowe),
- rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. prawo własności nieruchomości).
Każdy spadkobierca ma prawo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Takie
oświadczenie może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że jest
spadkobiercą. W przypadku braku takiego oświadczenia w wymaganym terminie, spadek jest przyjmowany
bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (jest to równoznaczne z prostym przyjęciem spadku).
Konkludując, spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie
spadku wprost), przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie spadku z
dobrodziejstwem inwentarza) bądź też odrzucić spadek.
Termin 6 miesięcy nie może zostać przywrócony.
Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi. Wtedy
odpowiedzialność za długi zostaje ograniczona do wysokości masy spadkowej.
Od 17 października 2015 r. w naszym prawie nastąpi bardzo ważna zmiana. W razie braku złożenia
oświadczenia (w ciągu 6 miesięcy) spadkobierca nabędzie spadek właśnie ,,z dobrodziejstwem inwentarza''.
Decyzję o przyjęcie lub odrzuceniu spadku muszą być dobrze przemyślane, gdyż oświadczenie o jego
przyjęciu lub o odrzuceniu nie może być odwołane. Oświadczenie takie składa się przed sądem rejonowym,
w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego lub przed notariuszem.
Stwierdzenie nabycia spadku zostaje dokonane przez sąd bądź przez notariusza. W związku z długimi
terminami sądowymi zaleca się przeprowadzenie procedury notarialnej. W takim wypadku notariusz
sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego przy udziale wszystkich osób,
które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (art. 1025 kc, art. 95 a i art. 95 b
prawa o notariacie). Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Jeśli zaś chodzi o sąd, to do stwierdzenia nabycia spadku właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania
spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje
się majątek spadkowy lub jego część. Sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po
2/3
przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako
spadkobiercy ustawowi i testamentowi.
Nabycie w drodze spadku, zapisu windykacyjnego lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw
do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z
nabycia tych praw nie podlega podatkowi od spadków i darowizn (art. 3 pkt 2 ustawy o Podatku od Spadków i
Darowizn z dnia 28 lipca 1983 r.).
W razie nabycia spadku przez kilku spadkobierców można pozostawić wspólność majątku spadkowego bądź
dokonać jego działu. Dział spadku może nastąpić na mocy umowy pomiędzy wszystkimi spadkobiercami albo
na podstawie orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Skład i wartość spadku
ulegającego podziałowi ustala sąd. We wniosku o dział spadku należy powołać się na postanowienie o
stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.
Czym różni się dział spadku przeprowadzony przez sąd od przeprowadzonego na mocy umowy? Umowa
działu spadku może obejmować całość spadku lub jego część, zaś dział sądowy dotyczy zawsze całości
spadku. Jeżeli w skład spadku nie wchodzi nieruchomość, spadkobiercy mogą sporządzić pisemną umowę
działu spadku. W przeciwnym wypadku dział spadku musi być dokonany w formie notarialnej. W umowie o
dział spadku należy określić dokładnie przedmiot umowy. Przy dzieleniu/przekazywaniu udziałów w postaci
autorskich praw majątkowych ważne jest, aby nie zapomnieć o zgromadzonych na koncie tantiemach
(pożytkach prawnych) oraz o wskazaniu pól eksploatacji, na których następuje przeniesienie praw.
Na koniec spotkania zostały przedstawione zmiany związane z przepisami Unii Europejskiej dotyczące
dziedziczenia transgranicznego. Wchodzą one w życie od 17 sierpnia 2015 r. Dotychczas do osoby, która
wyjechała tymczasowo za granicę w celach zarobkowych i tam też zmarła, zastosowanie miały przepisy
ojczystego prawa spadkowego. Zasada ta ulega zmianie od 17 sierpnia 2015 r. Sądy państwa
członkowskiego, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, będą miały jurysdykcję
odnośnie orzekania o sprawach spadkowych. Może to nieść za sobą różne konsekwencje, chociażby ze
względu na fakt, że przepisy poszczególnych państw różnią się między sobą - na przykład w Hiszpanii
małżonek nie dochodzi do dziedziczenia, dziedziczą głównie dzieci.
Spadkobierca będzie mógł zrezygnować z tego przywileju na rzecz prawa państwa, którego był obywatelem.
Wybór taki powinien być wyraźnie dokonany w oświadczeniu w formie rozporządzenia na wypadek śmierci
lub powinien wynikać z jego postanowień.
Rozporządzenie będzie miało zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich poza Danią, Wielką
Brytanią i Irlandią. W tych trzech wymienionych państwach w dalszym ciągu wszczęte postepowania
spadkowe podlegają wyłącznie przepisom krajowym.
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 03.03.2017 18:50:21
PDF ze strony: http://www.zaiks.org.pl/959,196
3/3