ACTA MYCOLOGICA Vol. X. 1974

PL ISSN 0001-625 X
POLSKIE TOWARZYSTWO BOTANICZNE
ACTA MYCOLOGICA
Vol. X. 1974
Zeszyt 2
WARSZAWA PA STWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE
ACTA MYCOLOGICA
Vol. X (2):305-310
1974
Mikoflora gał zek drzem i krzewów w rezerwacie cisowym
Wierzchlas
EWELINA WEBER-CZERWI SKA
Instytut Biologii Uniwersytetu M. Kopernika
Weber-Czerwi ska E. (Institute of Biology, Nicolaus Copernicus University, 87-100 Toru , Gagarina 9
Poland): Mycoflora of the trees and shrubs in the yew reservation Wierzchlas, Acta Mycol. 10(2):305310, 1974.
The author has collected 50 species of fungi. As a result the full life cycle has been studied in 3 species,
28 species occurred only in the conidial stage and 16 species only in the generative stage.
WST P
Powszechnie dzi prowadzone prace w kierunku ochrony naturalnego rodowiska człowieka i rezerwatów
przyrody skłoniły mnie do zaj cia si mikoflor drzewostanu w rezerwacie cisowym Wierzchlas w Borach
Tucholskich. Praca obejmuje 3-letnie obserwacje i badania nad tymi Ascomycetes i Deuteromycetes, które niszcz
osłabione lub nawet zupełnie zdrowe organy .ro lin drzewiastych i s pierwszymi organizmami bior cymi wybitny
udział w rozkładzie opadłych gał zek drzew i krzewów. Od obecno ci niektórych z tych gatunków grzybów zale y
szybko tworzenia si próchnicy, a w konsekwencji — gleby le nej. Cały materiał zebrany w okresie od 1967 do
1969 r. został zło ony w postaci zielnika w Uniwersytecie M. Kopernika w Toruniu.
OPIS TERENU
Jeden z wi kszych rezerwatów cisowych nie tylko w Polsce, ale i w Europie, le y nad południowym
brzegiem jeziora Mukrz w Nadle nictwie Wierzchlas w Borach Tucholskich. Obszar rezerwatu obejmuje ok. 18,48
ha. Jego północne partie przylegaj do jeziora, od strony wschodniej i zachodniej jest on otoczony podmokłymi
ł kami wznosz cymi si do 50 cm nad poziom jeziora, a od południa — przez młodnik sosnowy. Ukształtowanie
terenu rezerwatu nie jest jednorodne: wschodnia i południowa jego cz
przedstawiaj teren na ogół płaski z
obni eniami
w cz ci wschodniej; rodkowe partie rezerwatu s najbardziej wzniesione od strony północnej (do ok.
8,5 m ponad poziom jeziora) a w zachodniej jego cz ci teren jest lekko falisty.
Poziom wód gruntowych przebiega na ró nych gł boko ciach, a wahania sezonowe poziomu wód
gruntowych zaznaczaj si na j wydatnie j w porze wiosennej i jesiennej {Izdebski 1956).
Drzewostan rezerwatu jest silnie zwarty. Korony drzew li ciastych tworz ce okap lasu przepuszczaj do
jego wn trza tylko nieznaczn ilo
wiatła, wi c w miejscach silnie zacienionych brak podrostu i
krzewów. Drzewa rosn ce w zacienieniu maj pnie wysokie z mał koron , rosn ce za na skraju rezerwatu
s ni sze i bardziej rozło yste. Izdebski (1956) wyró nia w rezerwacie na podstawie analizy
biometrycznej dwa typy lasu: 1) olszyny — ols zwyczajny, 2) gr d cisowy. Gr d cisowy zajmuje ok. 90%
powierzchni rezerwatu, na 'której wyst puje cis oraz grab, natomiast olszyny zajmuj najni sze obszary
w rezerwacie pozbawione cisa.
METODY BADA
Metody pracy terenowej polegały na kilkakrotnym zbieraniu materiału w ci gu całego okresu
wegetacyjnego, zwłaszcza na wiosn i w jesieni. Grzyby pochodz ce z dost pnych drobnych gał zek drzew
i krzewów oznaczano po przewiezieniu do pracowni. Uwzgl dniono równie suche, opadłe gał zki. Przed
wysuszeniem materiał zanurzano na 24 godz. w alkoholu 70% z gliceryn (25% obj to ci płynu) w celu
zapobiegni cia wysypywaniu si zarodników. Z cz ci materiału badanego mikroskopowo sporz dzono
preparaty trwałe.
Cz
taksonomiczna niniejszej pracy jest oparta na ogólnie przyj tym systemie M u n k a (1957).
SPIS ZNALEZIONYCH GATUNKÓW ASCOMYCETES
Xylariaceae
Diatrypella favacea (Fr.) Ces. et de Not. — na gał zkach Betula verrucosa
Ehrh.
Diatrypella nigro-annulata (Grèv.) Nke. — na gał zkach Betula pubescens Ehrh.
Diatrypella verrucaeformis (Ehrh.) Nke. — na gał zkach Carpinus betulus L. oraz Corylus avellana L.
Na drugim ywicielu grzyb tworzył worki nieco szersze.
Hypoxylon fuscum (Pers. ex Fr.) Fr.— na gał ziach Corylus avellana L.
Hypoxylon multiforme Fr. — na opadłych gał ziach Betula verrucosa Ehrh.
Xylosphaera longipes (Nke.) Dennis — na le cych na ziemi martwych
gał zkach Acer pseudoplatanus L.
Diaporthaceae
Calosporella innesii (Currey) Schroeter — na gał zkach Acer pseudoplatanus L.
Diaporthe velata (Pers.) Nke.—na drobnych gał zkach Tilia cordata Mill.
Discodiaporthe sulphurea (Fuckel) Petrak — na drobnych gał zkach Corylus avellana L.
Enchnoa infernalis (Kunze in Fr.) Sacc.—na gał zkach Fraxinus excelsior L.
Melanconis stilbostoma (Fr.) Tul.—na gał zkach Betula verrucosa Ehrh. Obok stadium workowego
znajdywano stadium konidialne, Melanconium betulinum Kunze et Schm.
Pseudovalsa lanciformis (Fr.) Ces. et de Not. — na gał zkach Betula verrucosa Ehrh.
Pseudovalsa longipes (Tul.) Sacc. — na gał zkach Quercus robur L.
Valsa ambiens (Pers. ex Fr.) Fr. — na gał zkach Alnus glutinosa (L.) Gaertn.
Pleosporaceae
Cucurbitaria conglobata (Fr.) Grev. var. alni Sacc.—na gał zkach Alnus glutinosa (L.) Gaertn.
Massaria argus (Berk. et Br.) Fres. — na gał zkach Betula verrucosa Ehrh.
Stigmatomassaria pupula (Fr.) Munk — na gał zkach Acer pseudoplatanus L.
Cenangiaceae
Cenangium uercinum Fr. — na gał zkach Quercus robur L.
Dermea ariae (Pers.) Tul.; Karst.—na gał zkach Sorbus aucuparia L.
DEUTEROMYCETES
Sphaerioideae
Camarosporium propinquum Sacc. — na drobnych gał zkach Corylus
avellana L.
Cytospora carphosperma Fr.—na gał zkach Tilia cordata Mili.
Cytospora intermedia Sacc. — na gał zkach Quercus robur L.
Diplodia mamillana Fr. — na gał zkach Cornus sanquinea L.
Diplodia ribis Sacc. — na gał zkach Ribes alpinum L.
Micropera padina Sacc. — na drobnych gał zkach Acer pseudoplatanus L.
Micropera sorbi Sacc. — na gał zkach Sorbus aucuparia L.
Phoma divergens Oudem. — na gał zkach Fraxinus excelsior L.
Phomopsis corni (Fuck.) Trav. — na gał zkach Cornus sanquinea L.
Phomopsis decedens var. conjuncta (Nees) Wehm. — na drobnych gał zkach Corylus avellana L.
Phomopsis oblonga (Desm.) Trav. — na gał zkach Ulmus scabra Mili.
Phomopsis velata v. Höhn. — na gał zkach Tilia cordata Mili.
Rabenhorstia tiliae Fr. — na gał zkach Tilia cordata Mili.
Rhabdospora inaequalis Sacc. — na gał zkach Sorbus aucuparia L.
Stagonospora viminalis Sacc. et Fiori—na gał zkach Carpinus betulus L.
Excipulaceae
Dothichiza turgida v. Höhn. — na gał zkach Carpinus betulus L.
Melanconiaceae
Coryneum Kunzei Corda—na gał zkach Quercus robur L.
Cryptosporium betulinum Sacc. — na gał zkach Betula verrucosa Ehrh.
Cryptosporium Neesii Corda — na gał zkach Alnus glutinosa (L.) Gaertn.
Helminthosporium tiliae Fr.—na gał zkach Tilia cordata Mili.
Libertella opuli Oud. — na gał zkach Fraxinus excelsior L.
Melanconium apiocarpum Link — na gał zkach Alnus glutinosa (L.) Gaertn.
Melanconium betulinum Kunze et Schm.—na gał zkach Betula verrucosa Ehrh.
Melanconium palescens Bäuml. — na drobnych gał zkach Cornus sanquinea L.
Melanconium ramulorum Corda — na gał zkach Carpinus betulus L.
Melanconium stromaticum Corda — na drobnych gał zkach Carpinus betulus L.
Myxosporium carpini Grove — na gał zkach Carpinus betulus L.
Naemospora croceola Sacc.—na gał zkach Quercus robur L.
Steganosporium muricatum Bon. — na drobnych gał zkach Betula verrucosa Ehrh.
Steganosporium pyriforme Corda — na gał zkach Acer pseudoplatanus L.
Stilbospora angustata Pers. — na gał zkach Carpinus betulus L.
Tablica I
1. Enchnoa infernalis (Kunze in Fr.) Sacc. — otocznie (perithecia) 60 X
2. Pseudovalsa longipes (Tul.) Sacc. — otocznie (perithecia) 60 X
3. Stigmatomassaria pupula (Fr.) Munk — otocznie (perithecia) 60 X
4. Calosporella innesii (Currey) Schroeter — (perithecia) 60 X
5. Cenangium quercinum Fr. — miseczka (apothecium) 60 X
6. Phomopsis Corni (Fuck.) Trav. — pyknidium (pycnidium) 100 X
7. Stilbospora angustata Pers. — pyknidium (pycnidium) 47 X
8. Steganosporium pyriforme Corda — pyknidium (pycnidium) 47 X
DYSKUSJA I WNIOSKI
Na terenie rezerwatu cisowego Wierzchlas flora grzybów z klas Ascomycetes i Deuteromycetes jest
stosunkowo słabo reprezentowana zarówno pod wzgl dem jako ci jak i ilo ci. W okresie 3 lat zebrano 50
gatunków. Ocenia si t liczb jako nisk w porównaniu z ilo ci gatunków zebranych na innym
opracowanym przez autork pod tym wzgl dem terenie. Stosuj c tak sam metod przy badaniach
mikoflory drzew i krzewów parku w Koniczynce koło Torunia (W e b e r - C z e r w i s k a 1967)
zebrano na tym terenie o powierzchni du o mniejszej (ok. 0,4 ha) 106 gatunków grzybów z
podobnych drzew i krzewów, jakie rosn na terenie rezerwatu cisowego w Wierzchlesie.
Silniejsze zaka enie gał zi drzew i krzewów stwierdzono w partiach brze nych drzewostanu. Do
pewnego stopnia mo na to tłumaczy wi kszym zag szczeniem zwłaszcza krzewów w tych partiach
rezerwatu, co jest uwarunkowane głównie ilo ci dochodz cego wiatła. Stosunkowo du e zag szczenie
drzew i krzewów w brze nych partiach powoduje zwi kszenie wilgotno ci mikroklimatu, co sprzyja
rozwojowi mikoflory. Poza tym pewne znaczenie w wi kszym zasiedlaniu gał zi drzew i krzewów przez
grzyby w brze nych cz ciach rezerwatu mo e mie równie bezpo rednie działanie wiatrów, na które s
nara one, a które przywiewaj diaspory grzybów zaka aj cych osłabione lub zupełnie zdrowe gał zie.
Fakt wi kszego stopnia zaka enia ro lin brze nych w uprawach polnych jest ogólnie znany.
Stan taki mo e by równie wynikiem hamuj cego działania olejków eterycznych wydzielanych przez
cisy rosn ce przede wszystkim w rodkowych partiach rezerwatu. Wiadomo, e w igłach, nasionach i
drewnie cisa znajduje si truj cy alkaloid zwany taksyn (F a b i j a n o w s k i 1951). Kwestia
ewentualnego toksycznego działania substancji wydzielanych przez cisy na grzyby zasiedlaj ce gał zie
innych drzew i krzewów wymaga odr bnych bada .
Uwadze autorki nie uszedł równie fakt wyst powania specyficznej specjalizacji badanych gatunków
grzybów, ograniczaj cej dobór gał zek
0 okre lonej rednicy. Tylko niektóre gatunki jak Pseudovalsa lanciformis, Diatrypella verrucaeformis,
Hypoxylon fuscum, Hypoxylon multiforme, Xylosphaera longipes zwi zane były z gał ziami o wi kszej
rednicy bo wynosz cej od 2-5 cm, natomiast pozostałe znalezione gatunki zasiedlały te najcie sze
gał zki o rednicy 0,2-2 om. Jest to obserwacja zgodna z danymi Franka (1895). Prawdopodobnie
odporno gał zek drobniejszych na wnikanie sprawcy jest słabsza, ani eli gał zek grubszych, ze
wzgl du na słabsze mechaniczne wykształcenie tkanek. Poza tym pewn rol mog tu odgrywa
substancje wewn trzkomórkowe jak alkaloidy, fenole, taniny, antybiotyki, heteroauksyny, substancje
lityczne i hamuj ce.
Wymienione przez K a p u c i s k i e g o (1947) nast puj ce gatunki grzybów znajdowane
na cisach: Cytospora taxifolia i Diplodia taxi (z igieł) oraz Phoma allostoma, Phoma taxicola i Micropera
taxi (z gał zek) nie zostały na tym stanowisku znalezione, mimo zwrócenia na to zagadnienie
specjalnej uwagi. Za cenne rady w czasie wykonywania niniejszej pracy najserdeczniej dzi kuj prof. dr
Wandzie Zabłockiej. Za pomoc w wykonywaniu fotografii spod mikroskopu serdecznie dzi kuj p.
Bohdanowi Horbaczewskiemu.
SUMMARY
The paper deals with the mycoflora of the woody parts of th trees and shrubs in the Yew
Reservation Wierzchlas in Bory Tucholskie (forest in the district of Tuchola). It includes fungi of the
group Ascomycetes aaid Deuteromycetes. The author aimed at compiling as full a list as possible of
both parasitic and saprophytic organisms living on those trees and shrubs.
As a result of observations carried out for three years 50 species have been collected and described.
The author was concerned with the full life cycle of 3 species; Diaporthe velata (Phomopsis velata),
Melanconis stilbostoma (Melanconium betulinum), Massaria argus (Steganosporium muricatum). 28
species occurred only in conidial stage, and 16 species only in the generative stage.
LITERATURE
F a b i j a n o w s k i J., 1951, Cis (Taxus baccata L.), Chro my Przyrod Ojczyst , nr 3/4, 18-32.
F r a n k A. B., 1895-1896, Die Krankheiten der Pflanzen, l, 2, Breslau. Izdebski K., 1956, Drzewa i krzewy
Rezerwatu Cisowego Wierzchlas i struktura biologiczna drzewostanu, Zeszyty Naukowe, l: 5-41.
K a p u c i s k i S., 1947, Cis jako ro lina ywicielska, Wszech wiat, 9: 267-272.
M u n k A., 1957, Danish Pyrenomycetes, Copenhagen.
W e b e r – C z e r w i s k a E., 1967, Obserwacje fenologiczne dotycz ce grzybów wyst puj cych na drzewach i
krzewach w Parku w Koniczynce koło Torunia, Studia Soc. Sc. Torunensis, Sectio D, 8 (3): 25-120.