arcybiskupa Stanisława Galla (21.04.1865 – 21.04.2015) [dr

arcybiskupa Stanisława Galla (21.04.1865 – 21.04.2015) [dr

150 rocznica urodzin pierwszego Biskupa Polowego Wojska Polowego - arcybiskupa
Stanisława Galla (21.04.1865 – 21.04.2015) [dr Agnieszka Sławińska, Sławomir
Sławiński]
Arcybiskup Stanisław Gall pełnił godność biskupa polowego w latach 1919-1933.
Zasłynął z tego, że nie zgodził się w 1931 roku na odprowadzenie konduktu żałobnego
Stanisława Czerwińskiego, ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
Marszałek Józef Piłsudski, prezydent Ignacy Mościcki i sanacyjny rząd uznali
postępowanie Galla za afront, gdyż biskup polowy nie okazał szacunku zmarłemu
wyznawcy kalwinizmu, który w ostatnim stadium śmiertelnej choroby pozostawał pod
opieką zakonnic i prawdopodobnie rewokował czyli przeszedł na katolicyzm.
Arcybiskup Stanisław Gall w ten sposób publicznie wyraził swoje niezadowolenie dla
postępowania Marszałka i rządów jego pułkowników, natomiast piłsudczycy odczytali
ten afront jako głos Watykanu przeciwko ich polityce. Józef Piłsudski nie otrzymał od
dumnego biskupa polowego przeprosin, w związku z czym zarządził wstrzymanie wypłat
i uposażeń dla pracowników Kurii Polowej.
Korzenie
„To urwis ten Tomaszek " -rzekł Jędrzej Antoszko- wskakuj , sprawdzimy bryczkę ".Tomasz
Gał od dzieciństwa lubił konie i
przejażdżki z wujem Antoszko po Klemensowie, majątku
Zamoyskich, leżącym niedaleko Szczebrzeszyna . Zaczął jako stajenny, a potem pod okiem Jędrzeja
wspaniale nauczył się sztuki powożenia. Było ciepłe majowe popołudnie .Powóz zaprzężony w parę
karych koni zatrzymał się u wrót dworu w Jundziłłowicach ,majątku Anieli z Sapiechów.
1
Przed drzwiami czekał zarządca wraz ze służbą na przybycie Józefa Hrabiego Zamoyskiego.
Tomasz szybko zeskoczył z kozła i zgrabnym ruchem otworzył drzwi powozu: „Witamy Jaśnie
Wielmożnego Pana Hrabiego !". „-Witajcie Moi Kochani !" -odparł hrabia i udał się na spoczynek.
Miał za sobą długą podróż z Jadowa. „-Tomaszu !A cóż to za panna tak bacznie ci się przygląda? "zapytał pomocnik stangreta .Tomasz spojrzał . Przy winorośli, okalające wrota dworu, stała Anna2,
pomoc kucharki w majątku. Uśmiechnęli się do siebie ...Za niedługo wzięli ślub w Różanie .W mieście,
o którego świetności, za sprawą Sapiehów, było głośno na całą Rzeczpospolitą. Różanie, gdzie na jej
zgliszczach po wielkiej wojnie północnej, osiedlili się Sławińscy pradziadowie Anny , przybysze
z północnego Mazowsza. Zbliżało się powstanie styczniowe w 1863 roku . Hrabia obiecał młodym
służbę w pałacu w Warszawie przy ulicy Senatorskiej. Anna ze łzą w oku opuszczała rodzinne strony
matkę i braci - Jana oraz Stanisława. 21 kwietnia 1865 roku urodziło się pierwsze dziecko Tomasza
Gał i Anny ze Sławińskich Gał...”. (Historia przekazywana przez Sławińskich, z pokolenia na
pokolenie)
1 Archiwum Prywatne Sławomira Sławińskiego, Drzewo genealogiczne rodziny Sławińskich
w:http://trees.ancestry.com/tree/22949518/family.
Tomasz Gał (19.12.1838, ur. Michałów gm. Szczebrzeszyn, zm. 14.08.1920 r, pochowany w grobie
rodzinnym Gałów na Powązkach), pochodzenia włościańskiego, skończył prawdopodobnie szkołę elementarną,
pracował jako stangret u hrabiego Józefa Floriana Zamoyskiego w Klemensowie.
2
Archiwum Prywatne Sławomira Sławińskiego, Drzewo genealogiczne rodziny Sławińskich
w: http://trees.ancestry.com/tree/22949518/family
Anna Sławińska ( ur. 1839 roku w Różanie, z ojca Kazimierza Sławińskiego i z matki Magdaleny
z Czereszków, zm. w 1825 roku w Warszawie) za sprawą przyrodniej rodziny po śmierci ojca Kazimierza
Sławińskiego szukała zajęcia w majątku.
Dzieciństwo
Stanisław Gall urodził się 21 kwietnia 1865 roku w Warszawie. Był jedynym
dzieckiem Tomasza i Anny Gał z czwórki dzieci, które dożyło dorosłego wieku. Bracia
i siostry Stanisława Galla, które odnaleziono na podstawie aktów chrztu: Weronika
Sylwestryna (31.12.1866-14.10.1872), Józef Narcyz (31.10.1870-20.01.1877), Józefa
Gabriela (16.03.1878-13.10.1881), na pomniku rodzinnym w grobowcu są jeszcze
wymienieni: Emilia (13.10.1863 – 27.06.1881), Weronika (31.12.1886-14.10.1882), Ludwik
(11.01.1871-11.10.1876) i Franciszek (1.04.1874-5.04.1874).
Stanisław Gall został więc jedynym żyjącym, i ukochanym dzieckiem, którego matka
Anna wychowywała w duchu pobożności i patriotyzmu. Według przekazów rodzinnych Anna
była dumna ze swojego syna, w listach pisała o jego osiągnięciach i wysyłała zdjęcia
przedstawiające Stanisława w stroju prałata. Nie wiadomo, kiedy Stanisław Gał zmienił
nazwisko na Gall.
Działalność i posługa duchowna
Stanisław Gall ukończył szkołę elementarną i gimnazjum w Warszawie. W 1880 roku
wstąpił do Seminarium Duchownego Św. Jana na Krakowskim Przedmieściu, gdzie przyjaźnił
się między innymi z Aleksandrem Kakowskim. W 1883 roku jako Stanisław Jelito3 udał się
do Rzymu, gdzie studiował teologię, filozofię i prawo kanoniczne na Uniwersytecie
Gregoriańskim o po 4 latach zrobił doktorat z filozofii, licencjat z teologii i bakalaureat
z prawa kanonicznego4. W 1897 roku Stanisław Gall otrzymał święcenia kapłańskie. Dwa lata
później został profesorem seminarium duchownego oraz wiceregentem i podjął, oprócz
duszpasterskiej, pełną zaangażowania pracę naukową i akademicką. Redagował liczne
czasopisma i wydawał książki. W 1918 roku sprawował funkcję wikariusza generalnego
archidiecezji warszawskiej.
W latach 1919-1933 był biskupem Wojska Polskiego, a w latach 1918-1919 i 19331940 pełnił funkcję biskupa pomocniczego diecezji warszawskiej. W latach 1940-1942 został
administratorem apostolskim archidiecezji warszawskiej. To właśnie Stanisław Gall
współtworzył sieć duszpasterstwa garnizonowego i erygował 10 dekanatów okręgowych,
zakładał czasopisma, pomagał inwalidom wojennym, zakładał domy dla sierot po żołnierzach.
Zdeterminowany i niezłomny w promowaniu własnych poglądów
4 sierpnia 1931 roku biskup polowy Wojska Polskiego Stanisław Gall koncelebrował
Mszę za duszę ministra i konwertyty Sławomira Czerwińskiego. Jak już wspominałam, Gall
odmówił wzięcia udziału w kondukcie pogrzebowym i pozostał w drzwiach kościoła, co Józef
Piłsudski odebrał personalnie jako publicznie wymierzony mu policzek, co następująco
skwitował w rozmowie z księdzem Gawliną: „...Nazywam go świnią i to plugawą. Księdza
3 Władze carskie nie wypuszczały za granicę alumnów na studia do Watykanu, dlatego musieli zmieniać oni
nazwiska.
4 Andrzej Czesław Żak, Pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego Arcybiskup Stanisław Gall 1865-1942,
Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1994, s. 11.
Galla mogło to spotkać, że każdy oficer miałby prawo go bić po pysku i ja nie mógłbym
wobec takiego faktu wyciągnąć konsekwencji, taki czyn byłby bezkarny..." 5. Był to nietakt
zamierzony przez biskupa polowego, odebrany przez jego przeciwników politycznych jako
impertynencja. Stanisław Gall odmówił publicznego wygłoszenia przeprosin Marszałka, za
co groziło mu usunięcie ze stanowiska. W całą sprawę został zaangażowany minister spraw
zagranicznych Józef Beck, który interweniował w Watykanie, ale nic nie wskórał. Stanisław
Gall miał bowiem pełne poparcie Stolicy Apostolskiej, nie ugiął się nawet, gdy Marszałek
przestał uznawać go za swojego podwładnego. Koniec końców Watykan poszedł na rękę
Piłsudskiemu za cenę wypłaty pełnej emerytury dla biskupa polowego - w 1933 roku
Stanisław Gall jako oficer Wojska Polskiego przeszedł w stan spoczynku.
W okresie okupacji niemieckiej przejawiał nieprzejednaną postawę wobec nazistów.
Informował Watykan o zbrodniach dokonywanych na Polakach przez III Rzeszę. Ratował
księży żydowskich od zagłady, między innymi księdza Tadeusza Pudra, wystawiał Żydom
metryki chrztu i udzielał im schronienia.
Zasłużony biskup
W 1926 roku biskup Stanisław Gall został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi,
8 lipca 1920 roku tak przemawiał do żołnierzy w celu pokrzepienia serc: „Murem swych piersi
odgrodziliście ukochaną ziemię polską od napadu barbarzyńskiego wroga, który mord i zniszczenie
szerzy, urągając wszelkim zasadom sprawiedliwości i ludzkości. Szliście pod sztandarem Królowej
Korony Polskiej, jako jej rycerze i obrońcy pod błogosławioną dłonią Chrystusową...”6.
Stanisław Gała czyli Stanisław Gall, zasłużony Polak, mąż stanu, świadczył życiem
jak należy postępować i pozostawił nam następujące, przesłanie:
Zwycięstwo wasze – to zwycięstwo Wolności.
Zwycięstwo wasze – to cała przyszłość Narodu.
Zwycięstwo wasze – to triumf zasady Chrystusowej i panowania Chrystusa na ziemiach
zmartwychwstałej Ojczyzny...
(abp Stanisław (Gał) Gall, syn Tomasza Gał i Anny ze Sławińskich Gał)
5 http://forum.jpilsudski.org/index.php?topic=1220.0
6 Andrzej Czesław Żak, Pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego Arcybiskup Stanisław Gall 1865-1942,
Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1994, s. 28.
Dokumentacja:
Pomnik Rodziny Gał na Powązkach (fot. Sławomir Sławiński)
Akt chrztu Weroniki Sylwestryny Gał, córki Tomasza Gały i Anny ze Sławińskich Gał 7
dr Agnieszka Sławińska
Sławomir Sławiński
7
http://geneteka.genealodzy.pl/index.php?rid=B&from_date=&to_date=&search_lastname=Ga%B3&search_last
name2=&exac=1&rpp1=0&bdm=B&w=71wa&op=gt&lang=pol