postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z

I ACz 303/14
POSTANOWIENIE
po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2014 r. w Warszawie Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział
Cywilny w składzie następującym:
Przewodniczący: SSA Marzena Konsek – Bitkowska, Sędziowie: SA Edyta Jefimko (spr.), SA Edyta
Mroczek
na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa K.P. przeciwko P . S.A. w W. o ukształtowanie
stosunku prawnego, rentę i ustalenie na skutek zażaleń obu stron na postanowienie Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 24 października 2013 r. sygn. akt II C 270/13
postanawia:
1.
sprostować z urzędu omyłkę w komparycji zaskarżonego postanowienia w zakresie oznaczenia
przedmiotu sporu, w ten sposób, że w miejsce słów „o waloryzację, rentę i ustalenie" wpisać
słowa „o ukształtowanie stosunku prawnego, rentę i ustalenie";
2.
zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że udzielić powodowi K.P. zabezpieczenia
roszczenia o zapłatę renty, zobowiązując P. S.A. w W. do uiszczania na rzecz K.P. kwartalnie,
począwszy od października 2013 r., renty w wysokości po 16 039,35 zł (szesnaście tysięcy
trzydzieści dziewięć złotych trzydzieści pięć groszy), płatnej w terminie do ostatniego dnia
każdego kwartału, wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności
którejkolwiek z rat;
3.
oddalić zażalenie pozwanego w pozostałym zakresie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 24 października 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:
1.
zabezpieczył na czas trwania procesu roszczenie powoda K.P. przez zobowiązanie P. S.A. do
zapłaty na rzecz powoda tytułem renty kwoty 8 670 zł kwartalnie, płatne do dnia 15-go
każdego kwartału wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności,
poczynając od października 2013 r.
2.
oddalił wniosek o zabezpieczenie w pozostałym zakresie.
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że powód wystąpił z roszczeniem o waloryzację sumy
gwarancyjnej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC pojazdów mechanicznych do
równowartości 5 000 0000 euro. Podniósł, że w związku z wypadkiem w dniu 6 listopada 1991 r. i
doznanymi na jego skutek obrażeniami, pozwany od 1997 r. wypłacał na jego rzecz rentę w
wysokości 1 284,36 zł miesięcznie, od 1 stycznia 2010 r. 5 606,97 zł. Strona powodowa wskazała, że
niebawem suma gwarancyjna wynosząca 720 000 zł, zostanie wyczerpana. Pismem procesowym z
dnia 11 października 2013 r. powód wniósł dodatkowo o zasądzenie renty kwartalnej w wysokości
20 148,02 zł oraz zabezpieczenie roszczenia o rentę na poziomie 16 039 zł. Pozwany ustosunkowując
się do stanowiska powoda podniósł, że stosunek ubezpieczeniowy wygasł na skutek wyczerpania
sumy gwarancyjnej, a nadto powód nie oznaczył daty od jakiej miałby zostać zmodyfikowany
stosunek prawny i nieprawidłowo określił stronę podmiotową. Pozwał wyłącznie ubezpieczyciela w
sytuacji, w której występuje współuczestnictwo konieczne pomiędzy ubezpieczycielem, a sprawcą
1
.
_
wypadku. Nadto powód nie określił we wniosku sumy zabezpieczenia. Pozwany zarzucił też, że
wniosek o zabezpieczenie nie pozostaje w bezpośrednim związku z przedmiotem sprawy. Powód
domaga się ustalenia sumy gwarancyjnej, natomiast we wniosku domaga się zaś zasądzenia
świadczenia. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego. Odnosząc się do zarzuty
dotyczącego braku legitymacji biernej powołała się na art. 822 § 4 k.c. Sąd Okręgowy podniósł, że
na podstawie wyżej powołanego przepisu poszkodowany może skierować powództwo o waloryzację,
bezpośrednio przeciwko zakładowi ubezpieczeń. Dla oceny powództwa nie ma znaczenia
wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia, powództwo zostało wniesione bowiem przed wygaśnięciem
umowy. Strona powodowa określiła w piśmie procesowym z dnia 18 października 2013 r. datę, od
której ma nastąpić żądana zmiana. Sąd Okręgowy podniósł również, że w piśmie z dnia 11
października 2013 r. powód zmodyfikował żądanie powództwa, domagając się dodatkowo
zasądzenia renty kwartalnej. Przechodząc do oceny zasadności wniosku o zabezpieczenie Sąd
Okręgowy podniósł, że roszczenie zostało uprawdopodobnione co do zasady, wątpliwości budzi
jednak wysokość żądanego przez powoda świadczenia. Strona powodowa w szczególności nie
uprawdopodobniła roszczenia o rentę z tytułu utraconych zarobków, a odniesienie się do
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia należy bowiem uznać za niewystarczające. Sąd
Okręgowy stwierdził również, że renta nie może uwzględniać kosztów utrzymania powoda w postaci
wydatków na mieszkanie, jedzenie i ubrania. Koszty te powód musiałby ponosić, także jeśli nie
stałby się ofiarą wypadku. Za niedopuszczalne sąd uznał żądanie zabezpieczenia za okres przeszły
poprzez nakazanie wypłaty świadczenia za I i II kwartał 2013 r. Ostatecznie Sąd Okręgowy uznał za
uprawdopodobnioną kwotę 2 890 zł miesięcznie, co kwartalnie daje rentę w wysokości 8 670 zł.
Zażalenia na wyżej wskazane postanowienie wniosły obie strony.
Powód w złożonym środku zaskarżenia domagał się zmiany postanowienia poprzez udzielenie
zabezpieczenia i zobowiązanie pozwanego do zapłaty na jego rzecz renty kwartalnej w wysokości 16
039,50 zł do 15 —ego dnia każdego pierwszego miesiąca kwartału, wraz z ustawowymi odsetkami,
w przypadku uchybienia terminowi płatności. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:
1.
naruszenie art. 738 k.p.c. poprzez pominięcie, że w aktach szkodowych znajdują się wezwania
do zapłaty adresowane do pozwanego i wielokrotne uznania roszczeń na piśmie,
2.
naruszenie art. 233 k.p.c. oraz art. 243 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że uznanie roszczenia o
rentę (na piśmie) oraz niewłaściwe (poprzez wypłacanie tego świadczenia od 1996 r. do I
kwartału 2013 r.), w sytuacji gdy niezdolność do pracy ani potencjalne zdolności zarobkowe
nie uległy zmianie od czasu uznania nie czynią zadość uprawdopodobnieniu roszczenia.
Pozwany we wniesionym zażaleniu domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez
oddalenie wniosku o zabezpieczenie w całości, powołując się na następujące zarzuty:
1.
naruszenie przepisu art. 738 k.p.c. poprzez oznaczenie terminu zapłaty świadczenia w
postanowieniu w sposób nieobjęty wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia, a tym samym
przekroczenie granic żądania, ponieważ powód wnosił o udzielenie zabezpieczenia poprzez
zapłatę świadczeń za kolejne kwartały do ostatniego dnia każdego kwartału kalendarzowego, a
w postanowieniu Sąd nakazał wypłatę środków do 15 - tego dnia pierwszego miesiąca
kwartału, a ponadto, zasądzono odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia objętego
postanowieniem od 16 października 2013 r. gdy orzeczenie określające obowiązek zapłaty
zostało wydane 24 października 2013 r., przez co P. S.A.w W. została wyrządzona szkoda,
2.
naruszenie przepisów art. 753 § 1 k.p.c. w zw. art. 7531 § 1 pkt. 1 k.p.c. poprzez ich błędne
2
zastosowania wynikające z przyjęcia, że powód dochodzi zapłaty renty, gdy z uzasadnienia
pisma jego pisma z 10 października 2013 r. wynika, że zmierza do podwyższenia renty, a w
zakresie waloryzacji renty wskazane na wstępie przepisy ustawy procesowej nie mają
zastosowania,
3.
niewyjaśnienie rzeczywistej treści żądania oraz nieusunięcie braków formalnych
zmodyfikowanego powództwa przez co rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia
nastąpiło przedwcześnie;
4.
naruszenie przepisów art. 730 § 2 k.p.c. oraz art. 733 k.p.c. wynikające z posłużenia się przez
Sąd argumentem, iż zabezpieczenia można udzielić przed wszczęciem postępowania tyle tylko,
że w takiej sytuacji w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia należy wskazać termin na
złożenie pisma wszczynającego postępowanie oraz określić jego rodzaj,
których
to
elementów postanowienie nie zawiera;
5.
błędne ustalenia wysokości należności składających się na rentę z tytułu zwiększonych potrzeb
powoda, co najmniej o 1 190 zł miesięcznie oraz zaniechanie wyjaśnienia rzeczywistych
przychodów powoda, zwłaszcza z tytułu najmu lokali: magazynowych i usługowych;
6.
przyjęcie, że powód jest uprawniony do otrzymania świadczenia na zwiększone potrzeby w
sytuacji, gdy nie zaoferował jakichkolwiek materiałów dla uprawdopodobnienia, że jego
wydatki wynikają z rzeczywistych potrzeb lub zaleceń medycznych, jak również pominięcie
oświadczenia powoda, iż nie zwracał się o refundację wydatków z NFZ , ponieważ rzekomo
jest to zbyt uciążliwe lub wymaga wypełnienia i złożenia dokumentów,
7.
naruszenie przepisu art. 822 § 4 k.c. , który nie ma zastosowania w sprawie ponieważ przepis
ten wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2004 r. [art. 233 w zw. z art. 247 - a contrario ustawy z
22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej] a wypadek jakiemu uległ powód wydarzył się
6 listopada 1991 r., a nawet, jeżeli miałby zastosowanie to wskazuje, że przepis ten został
niewłaściwe zinterpretowany, ponieważ dopuszcza wyłącznie możliwość dochodzenia
bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń wyłącznie roszczeń przysługujących uprawnionemu do
odszkodowania, a nie wszelkich roszczeń;
8.
naruszenie przepisów art. 195 § 1 k.p.c. w zw. z art. 72 § 2 k.p.c. w zw. Z § 112 ust. 1
Regulaminu urzędowania sądów powszechnych poprzez wydanie postanowienia pomimo
nieusunięcia przez powoda braku łącznej legitymacji procesowej wynikającej z istnienia
współuczestnictwa koniecznego dla stron umowy ubezpieczenia, która to umowa ma być
zmodyfikowana wyrokiem w niniejszej sprawie oraz zaniechania rozróżnienia powództwa o
zapłatę od powództwa o ukształtowanie.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie powoda jest w całości uzasadnione, a zażalenie pozwanego jedynie w nieznacznym
zakresie.
W związku z tym, że środek zaskarżenia wniesiony przez stronę pozwaną jest dalej idący, dąży
bowiem do oddalenia wniosku powoda w całości, zostanie omówiony jako pierwszy. Na wstępie
należy odnieść się do zarzutów o charakterze formalnym. Pozwany starał się wykazać, że z uwagi na
charakter roszczenia powoda w niniejszym postępowaniu, po stronie pozwanej istnieje
współuczestnictwo procesowe pomiędzy sprawcą szkody, a ubezpieczycielem. Stanowisko powyższe
nie zasługuje na aprobatę. Zasadniczym żądaniem powoda jest roszczenie oparte na podstawie art.
3
3571 k.c. mające na celu dokonanie modyfikacji zakresu zobowiązania pozwanego, w ramach
istniejącego między stronami stosunku prawnego. Przedmiotem sprawy jest ukształtowanie stosunku
prawnego poprzez ustalenie nowej wysokości sumy gwarancyjnej, a następnie ewentualne
podwyższenie renty. Orzeczenie, jakie może zapaść w przedmiotowym postępowaniu, będzie
skutkowało ukształtowaniem stosunku obligacyjnego pomiędzy powodem, a pozwanym zakładem
ubezpieczeń. Powyższy pogląd znajduje potwierdzenie w praktyce orzeczniczej, wskazać trzeba, iż
dotychczasowo w sprawach dotyczących tożsamych zagadnień prawnych konfiguracja podmiotowa
procesu, nie budziła zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2012 r. sygn.
akt II CSK 646/11, Lex 1243010 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 czerwca
2013 I ACa 226/13, Lex 1342244).
Nietrafne są również zarzuty pozwanego odnoszące się do nieprawidłowego sformułowania
roszczenia, uniemożliwiającego jego kwalifikację. Treść pozwu w zestawieniu z dalszymi pismami
procesowymi powoda, nie pozostawia wątpliwości, że zasadniczo żąda on ukształtowania stosunku
prawnego poprzez zmianę wysokości sumy gwarancyjnej na podstawie art. 3571 k.c., dodatkowo zaś,
w przypadku stwierdzenia zmiany wysokości tej sumy, podwyższenia wysokości wypłacanej
dotychczas przez pozwanego ubezpieczyciela renty. Jednocześnie należy podkreślić, że wbrew
twierdzeniom pozwanego, powód sprecyzował żądanie pozwu oraz wniosek o udzielenie
zabezpieczenia. Z twierdzeń powoda, który nie jest reprezentowany przez profesjonalnego
pełnomocnika, jednoznacznie wynika, że zarówno celem wniosku , jak i pozwu , jest zapewnienie
dalszego wypłacania przez pozwanego na jego rzecz renty tyle, że w podwyższonej wysokości. Przy
czym zarówno żądanie podwyższenia renty, jak i roszczenie o ustalenie wysokości sumy
gwarancyjnej są ze sobą ściśle powiązane. Oddalenie żądania opartego na podstawie art. 3571 k.c.
uczyniłoby powództwo o podwyższenie renty bezprzedmiotowym. Bezsporne jest bowiem, że przy
ustaleniu sumy gwarancyjnej na dotychczasowym poziomie, stosunek prawny ustałby na skutek
wygaśnięcia. Istota zabezpieczenia roszczenia powoda przejawia się zaś w zapewnianiu dalszej
wypłaty renty przez stronę pozwaną, w wysokości pozwalającej powodowi za zaspokojenie jego
potrzeb. W konsekwencji wniosek o zabezpieczenie, pomimo braku precyzji w formułowaniu
roszczeń, ma co do zasady prawidłową konstrukcję. Natomiast podnoszona przez pozwanego
okoliczność wyczerpania dotychczasowej sumy gwarancji, nie stoi na przeszkodzie dochodzenia
roszczeń na podstawie art. 3571 k.c. Istotne znaczenia ma bowiem moment wniesienia powództwa
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2012 r. sygn. akt II CSK 646/11, Lex nr
1243010).
Mając na uwadze wyżej wskazane rozważania należy wskazać, że powód uprawdopodobnił
zasadność swojego roszczenia. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą kwestia możliwości zmiany
sumy gwarancyjnej była wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego i za
dopuszczalnością stosowania przewidzianej w tym przepisie klauzuli rebus sic stantibus do umowy
ubezpieczenia Sąd Najwyższy opowiedział się już kilkakrotnie (por. uchwała z dnia 26 listopada
1991 r, III CZP 122/91, OSP 1992, nr 7-8, poz. 170; uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 29
grudnia 1994 r. III CZP 120/94, OSNC 1995, Nr 4, poz. 55; uchwała z dnia 31 maja 1994 r. III CZP
74/94, OSNC 1994, Nr 12, poz. 237; postanowienie z dnia 30 stycznia 2008 r. III CZP 140/07;
wyroki z dnia 13 stycznia 2000 r. II CKN 644/98, z dnia 29 grudnia 1994 r. II CKN 266/99, z dnia 21
września 2011 r. I CSK 727/10, z 17.10. 2012 r. II CSK 646/1, Lex 1243010). Nadzwyczajna zmiana
stosunków może wystąpić w warunkach stabilnego rozwoju gospodarczego, nadzwyczajną zmianę
stosunków można też tworzyć ciąg zdarzeń w postaci przemian społecznych, gospodarczych i
politycznych, które przez swoje oddziaływanie na treść łączącego strony stosunku prawnego
zniweczyły pierwotne kalkulacje stron, a które nie były, nawet przy dołożeniu należytej staranności
do przewidzenia w chwili zawarcia umowy. Nie chodzi tu przy tym o efekty normalnego,
sukcesywnego rozwoju gospodarczego. W sprawie powód, jako nadzwyczajną zmianę stosunków
4
powołał wejście Polski do Unii Europejskiej i tego skutki tego przystąpienia w postaci nie tylko
obowiązku implementacji prawa unijnego dotyczącego poszkodowanych w wypadkach
komunikacyjnych i zagwarantowania im zabezpieczenia wysokimi sumami gwarancyjnymi, ale
nadto w postaci przyspieszenia gospodarczego skutkującego wzrostem średnich wynagrodzeń, czyli
wzrostem zamożności społeczeństwa, zmiany postrzegania funkcji ubezpieczenia jako systemu
chroniącego poszkodowanych a nie ubezpieczających, dopuszczenia w obowiązującym prawie
szerszej ochrony poszkodowanych przez wprowadzenie do systemu prawnego art. 446 § 4 k.c. a
także art. 4421 k.c. oraz zasądzanie przez sądy (jako stała tendencja) coraz wyższych odszkodowań.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, bez wnikliwej oceny materiału dowodowego, prima facie można
stwierdzić, iż powód uprawdopodobnił zaistnienie podstawy faktycznej oraz prawnej roszczenia, a
także interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia. Zaprzestanie wypłaty renty uniemożliwi bowiem
uprawnionemu normalne funkcjonowanie. Nadto wobec tego, że do chwili wyczerpania
dotychczasowej sumy gwarancyjnej wysokość renty nie była kwestionowana przez pozwanego,
zabezpieczenie winno nastąpić co najmniej na poziomie ostatnio wypłacanego świadczenia tj. 16
820,91 zł. Przy czym kwota renty przyznanej tytułem zabezpieczenia jest ograniczona żądaniem
wniosku opiewającym na 16 035,35 zł miesięcznie.
Zasadnie wskazał pozwany, że powód domagał się we wniosku o udzielenie zabezpieczenia
określenia terminu płatności renty kwartalnej na ostatni dzień każdego kwartału, natomiast dokonana
dopiero w zażaleniu zmiana żądania w zakresie terminu płatności na dzień 15 —ego dnia każdego
pierwszego miesiąca kwartału, jako naruszająca dyspozycję art. 383 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.
a więc niedopuszczalna, nie mogła odnieść skutku prawnego. Oznaczenie przez Sąd Okręgowy w
zaskarżonym orzeczeniu tego terminu na 15 — sty dzień każdego pierwszego miesiąca kwartału,
stanowi bowiem orzeczenie ponad żądanie zawarte we wniosku ( art. 321 § 1 k.p.c. ).
Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2
k.p.c. orzekł jak w pkt. 1 sentencji, uwzględniając w całości zażalenie powoda oraz częściowo
zażalenie pozwanego, a w pozostałej części je oddalając (art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).
Na podstawie art. 350 § 3 k.p.c. z art. 361k.p.c. sąd odwoławczy sprostował z urzędu omyłkę w
komparycji zaskarżonego postanowienia w zakresie oznaczenia przedmiotu sporu.
5