Wprowadzenie do ekonomii społecznej, przedsiębiorczości

Projekt pn. „Edukacja dla inicjatywy lokalnej w Gminie Lubomierz” jest współfinansowany ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet IX, działanie 9.5
Wprowadzenie do ekonomii społecznej,
przedsiębiorczości społecznej,
partnerstwa lokalnego
na rzecz ekonomii społecznej
Prezentacja trenerska
Jadwiga Olszowska – Urban
Konferencja 19 II 2012 roku w Lubomierzu
Gmina Lubomierz
59-623 Lubomierz ∗ Plac Wolności 1
tel. 75 78 33 166 ∗ fax 75 78 33 167
www.lubomierz.pl ∗ e-mail: [email protected]
Ekonomia Społeczna
•
Pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo szerokie i dotyka wielu sfer życia
społecznego.
•
Kluczową zasadą w tej idei jest prymat działania na rzecz ludzi (członków,
podopiecznych) nad maksymalizacją zysku.
•
Dla podmiotów ekonomii społecznej istotne znaczenie – obok celu gospodarczego –
ma misja społeczna.
•
Ekonomia społeczna wspiera osoby w trudnej sytuacji w znajdowaniu
rozwiązań ich problemów, m.in. w zakresie łączenia życia zawodowego
i prywatnego, równości płci, jakości życia rodzinnego oraz zdolności do opieki
nad dziećmi, osobami starszymi i osobami niepełnosprawnymi.
•
Ekonomia społeczna to termin odnoszący się do wszelkiego rodzaju działalności
ekonomicznej, która podporządkowana jest w całości lub częściowo celom
społecznym (czy to rozumianym w kategoriach „dobra wspólnego”), czy jako interesy
grupowe
Ekonomia Społeczna
•
Ekonomia społeczna w Polsce ma w Polsce długą tradycję historyczną.
Warto tu przywołać banki ludowe z XIX wieku, przedwojenne Kasy
Stefczyka, różne formy spółdzielczości.
•
Ekonomia społeczna jest definiowana jako działalność organizacji, które
łączą cele gospodarcze oraz społeczne, przy czym te drugie mają
znaczenie nadrzędne. Działalność ta powinna być ekonomicznie
rentowna przy równoczesnym wbudowaniu mechanizmów ograniczających
dążenie do maksymalizacji zysku.
•
Ekonomia społeczna - z jednej strony to oddolne inicjatywy podmiotów prywatnych
i społecznych, wchodzące w przestrzeń typowej działalności usługowej lub
produkcyjnej
•
Ekonomia społeczna – z drugiej strony – niespotykane na rynku obostrzenia w
zakresie
wielkości
i wykorzystania
wypracowanego
zysku
oraz
sposobu
jego
dystrybucji
Ekonomia Społeczna
• Ekonomia społeczna jest oparta na wartościach solidarności,
partycypacji i samorządności, odgrywa kluczową rolę
w społecznym rozwoju lokalnym.
• Pozwala wykorzystywać zasoby ludzkie w sposób
komplementarny do sektora prywatnego i publicznego,
zapobiega wykluczeniu społecznemu i łagodzi napięcia
społeczne.
• Mówiąc szerzej: ekonomia społeczna wspomaga proces
budowania społeczeństwa obywatelskiego.
• Ekonomia Społeczna to system działań osób fizycznych
i prawnych, które oprócz funkcji gospodarczych spełniają
różnorodne cele społeczne i integracyjne – nie chodzi
w niej o zysk finansowy, ale o realizację celów
społecznych
EMES - European Research Network – to 12 krajów „starej” Unii
Europejskiej - prowadzą rzetelne i wysokiej jakości badania dot. życia
społecznego obywateli zamieszkujących kraje Unii Europejskiej (
www.emes.net) Europejska Sieć Badawcza
Definicja Ekonomii Społecznej wg sieci badawczej EMES :
•
•
Ekonomia Społeczna to działalność o celach przede wszystkim społecznych,
której zyski są reinwestowane w cele społeczne lub są wykorzystywane
przez tworzącą je wspólnotę.
Podmioty ekonomii społecznej nie powinny być nastawione na maksymalizacje
zysków lub zwiększanie dochodu udziałowców lub właścicieli. Naczelnym celem
jest ich użyteczność społeczna a nie zysk.
EMES określił kryteria, czy dana inicjatywa wpisuje się w Ekonomię Społeczną :
Kryteria ekonomiczne:
• Prowadzenie w sposób regularny i ciągły działalności w oparciu o instrumenty
ekonomiczne
• Niezależność instytucji ES w stosunku do instytucji publicznych
• Ponoszenie ryzyka ekonomicznego przez podmiot ES
• Zatrudnienie opłacanych pracowników
Kryteria społeczne:
•
•
•
•
•
Jasno określony i wyraźnie wskazany społecznie użyteczny cel podmiotu ES
Oddolny charakter inicjatywy powołania danego podmiotu
Demokratyczny system zarządzania oparty na specyficznych regulacjach
Wspólnotowy charakter działania takiego podmiotu
Przeznaczenie zysków na cele statutowe, pożyteczne publicznie i społeczne
3 typy definicji podmiotu ES ze względu na różnice w podejściu do tematu ich
działalności
•
•
•
Podkreśląjące istotną i ważną rolę przedsiębiorstw społecznych w aktywizacji
społeczności lokalnych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
Zakładające, że przedsiębiorstwa społeczne są komercyjnymi przedsiębiorstwami
mającymi społeczny cel i misję
Odnoszące się do organizacji „NON FOR PROFIT”, które prowadząc swoją
działalność , próbują poprzez swoją przedsiębiorczość i finansową niezależność
funkcjonować, zamiast polegać na dotacjach, grantach i wolontariacie.
Podmioty ekonomii społecznej to:
- przedsiębiorstwa społeczne docelowe, które integrują się poprzez stałe
zatrudnienie osób z grup zagrożonych wykluczniem społecznym
- przedsiebiorstwa społeczne przejściowe, które pełnia rolę
tymczasowych rynków pracy, stanowiących etap przejścia do otwartego
rynku pracy
Podmioty ekonomii społecznej
są podmiotami gospodarczymi i społecznymi działającymi we wszystkich
sektorach
Mogą przybierać różne formy:
– spółdzielnie,
– przedsiębiorstwa społeczne i socjalne,
– stowarzyszenia, fundacje,
– banki spółdzielcze,
– ubezpieczenia wzajemne,
– fundusze poręczeniowe,
– agencje rozwoju regionalnego.
Podmioty ekonomii społecznej
Wykazują aktywność w obszarach:
• ochrona socjalna, usługi socjalne, zdrowie, banki, ubezpieczenia,
produkcja rolnicza, sprawy konsumenckie, praca stowarzyszona,
rzemiosło,
sektor
mieszkaniowy,
dostawy,
usługi
dla
mieszkańców, szkolenie i edukacja, zakres kultury, sport i
rozrywka.
Przedsiębiorstwo społeczne:
• Działalność przedsiębiorstw społecznych to przede wszystkim
produkcja dóbr i świadczenie usług na poziomie lokalnym, przy
zaangażowaniu znaczących zasobów siły roboczej. Budując i
wspierając sieć solidarności lokalnej przedsiębiorstwa realizują
swoje funkcje społeczne.
Zespół cech wspólnych wszystkim
podmiotom Ekonomii Społecznej:
• pierwszeństwo celów indywidualnych i społecznych ponad
zyskiem
• otwarte i dobrowolne członkostwo
• kontrola członków odbywa się na demokratycznych zasadach
• połączenie potrzeb członków/użytkowników i/lub potrzeb
ogólnych
• obrona i realizacja wartości solidarności i odpowiedzialności
• przeznaczanie wypracowanego zysku do realizacji celów
stabilnego rozwoju, realizacji usług dla członków lub usług
ogólnych.
Ekonomia społeczna jest mostem scalającym środowiska
lokalne, dzięki tworzeniu sieci powiązań i współpracy
między obywatelami przy realizacji celów społecznych
i gospodarczych.
• Przedsiębiorczość społeczna to w szerokim rozumieniu
postawa, zdolność podejmowania nowych przedsięwzięć
i związanego z tym ryzyka „na własny rachunek”,
to innowacyjność prowadzonych działań.
• Przedsiębiorczość społeczna - to coś więcej
niż społeczne zaangażowanie biznesu,
a jednocześnie coś więcej niż działalność gospodarcza
organizacji non-profit podejmowana w celu
„podreperowania budżetu”
Przedsiębiorca społeczny
•
Założyciel przedsiębiorstwa społecznego
•
Jednostka dążąca do wywołania w swoim otoczeniu zmiany społecznej,
oddziałująca w tym celu na środowisko swoją osobą, a nie tylko
wykorzystująca formalne uprawnienia związane z pełnieniem
zinstytucjonalizowanych ról społecznych i zawodowych
•
Przedsiębiorcą społecznym może być każdy: społecznik, urzędnik,
biznesmen; każdy, kto dążąc do zmiany społecznej, wykorzystuje kapitał
społeczny wspólnot, w których i dla których prowadzi działalność
•
To łączy przedsiębiorcę społecznego z sektorem ekonomii społecznej, gdyż
istotą ekonomii społecznej jest właśnie sprzężenie zwrotne między
działalnością gospodarczą i kapitałem społecznym
Podmioty ekonomii społecznej
• Podmioty ekonomii społecznej to spółdzielnie, towarzystwa
ubezpieczeń wzajemnych, stowarzyszenia prowadzące działalność
gospodarczą oraz niektóre fundacje.
• Według szacunków w Polsce działa około 100 tys. organizacji
pozarządowych,
pracowników.
zatrudniających
Organizacje
te
łącznie
korzystają
około
ze
200
tys.
świadczeń
wykonywanych przez ok. 2 mln wolontariuszy. Wiele dziedzin
życia nie mogłoby już dziś funkcjonować bez aktywności organizacji
pozarządowych.
Wolontariat
• Wolontariat - jedna z form zatrudnienia w organizacjach trzeciego
sektora - jest formą edukacji i kształcenia.
• Bazuje na aktywnym udziale w życiu społecznym przez
uczestnictwo w organizacjach i instytucjach typu non-profit, który
rozwija samodzielność i kreatywność.
Partnerstwo
• Partnerstwo między władzami lokalnymi a społecznością lokalną,
promowane przez ekonomię społeczną, wpływa na większą
świadomość i odpowiedzialność za realizowaną politykę lokalną.
• Zwiększa efektywność i skuteczność wdrażanych programów, co
ma swoje odzwierciedlenie we wzroście atrakcyjności tych
regionów.
Samorządy
• Samorządy miejskie i lokalne są istotnymi podmiotami
w walce przeciwko ubóstwu i marginalizacji społecznej
oraz w tworzeniu miejsc pracy,
• Samorządy mają zdolność do aktywnego włączania
różnorodnych podmiotów gospodarczych i społecznych
działających na ich terenie.
Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej
i ich rola w przeciwdziałaniu bezrobociu
• Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej angażują
w swoich działaniach m.in. grupy społeczne często
pomijane na lokalnych rynkach pracy
• udzielają
pomocy
w samozatrudnianiu.
osobom
bezrobotnym
• umożliwiają osobom o niskich lub niewystarczających
kwalifikacjach powrót na rynek pracy przeciwdziałając
ich marginalizacji i wykluczeniu społecznemu.
Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości
w ramach ekonomii społecznej
• Mała lokalna organizacja społeczna może znacznie lepiej
rozpoznawać i realizować realne potrzeby ludzi, którym ma służyć,
niż organ administracji publicznej.
• W wielu przypadkach organizacje społeczne są bardziej
efektywne niż przedsiębiorcy i często też korzystają z
mechanizmów rynkowych, takich jak konkurencyjność, efektywność,
partnerstwo.
• Pracownicy organizacji pozarządowych otrzymują zazwyczaj
mniejsze wynagrodzenia niż pracownicy na porównywalnych
stanowiskach w sektorze przedsiębiorców, dlatego też koszty
ponoszone przez te organizacje mogą być niższe.
Ekonomia społeczna
jest zgodna z założeniami Strategii Lizbońskiej,
w szczególności w obszarach:
• spójność społeczna,
• pełne zatrudnienie,
• walka przeciwko biedzie i wykluczeniu społecznemu,
• demokracja uczestnicząca, zrównoważony rozwój.
Komisja Europejska orzekła, że ekonomia
społeczna jest istotnym czynnikiem
realizowania polityk unijnych, takich jak:
• zatrudnienie i polityka społeczna,
• rozszerzenie, rozwój regionalny, zaopatrzenie publiczne,
• własność pracownicza i organizacja pracy,
• promocja rozwoju.
Ekonomia społeczna w praktyce to działalność
podmiotów ekonomii społecznej. Poniżej
przedstawiamy podział ich kompetencji – funkcje:
A. Integracja społeczno-zawodowa
B. Dostarczanie usług użyteczności publicznej
C. Usługi o charakterze wzajemnym
D. Usługi na otwartym rynku
E. Rozwój wspólnot lokalnych
F. Działalność handlowa i produkcyjna
• Często poszczególne podmioty ekonomii społecznej
spełniają więcej niż jedną z tych funkcji.
• Skupiając się na wybranym problemie, w sposób
kompleksowy projektują działania w celu ich rozwiązania
lub zminimalizowania.
W Polsce za przedsiębiorczość społeczną uznaje się właściwie
każdy przejaw działalności ekonomicznej, prowadzonej w celach
społecznych.
Przedsiębiorczość w swoim najszerszym znaczeniu to termin
odnoszący się do wszelkiego rodzaju działalności ekonomicznej,
która podporządkowana jest w całości lub częściowo celom
społecznym (czy to rozumianym w kategoriach „dobra wspólnego”,
czy jako interesy grupowe).
Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie przejawy
przedsiębiorczości społecznej będą uznane za przedsiębiorstwa
społeczne. Albowiem nie wszystkie podmioty, które możemy
zaliczyć do sektora ekonomii społecznej, będą wypełniały kryteria
właściwe dla przedsiębiorstw, np. znaczący poziom ryzyka
ekonomicznego, stałe prowadzenie działalności w zakresie
produkcji towarów, usług, czy też minimalny udział płatnej pracy.
• Ani działalność biznesowa w tradycyjnym ujęciu, prowadzona w celu
osiągania zysku, ani działalność społeczna, w której zysk w ogóle
nie występuje, nie ma zastosowania do przedsiębiorstw
społecznych.
• Podmioty te w swojej działalności łączą wartości i cele społeczne
z działalnością ekonomiczną, przynoszącą zysk.
• Kluczem do zrozumienia tego połączenia, które w tradycyjnym
ujęciu biznesowym wydaje się sprzecznością, jest uświadomienie
sobie, w jaki sposób w praktyce działalność ekonomiczna i
społeczna są ze sobą związane.
• W tym celu przedstawimy kilka sposobów/schematów działania
przedsiębiorstw społecznych.
Trzy schematy funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych
1.
2.
3.
Przedsiębiorstwo zakorzenione
Przedsiębiorstwo zintegrowane
Zewnętrzne przedsiębiorstwo społeczne
Przedsiębiorstwo „zakorzenione”
Działalność ekonomiczna organizacji wynika z jej podstawowej
misji, cele ekonomiczne i społeczne są osiągane jednocześnie,
wspierają się wzajemnie i są ze sobą nierozerwalnie związane.
Działalność gospodarcza jest kluczowa dla realizacji misji
społecznej organizacji. Taki model działalności przyjmują
najczęściej przedsiębiorstwa społeczne, których celem jest
działalność reintegracji zawodowej i społecznej poprzez tworzenie
oraz utrzymywanie miejsc pracy.
Przykład - Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Gminy Bałtów „Bałt”,
prowadzące działalność ekonomiczną, oferując usługi turystyczne,
osiąga jednocześnie cel społeczny, którym jest rozwój lokalny.
Przedsiębiorstwo zintegrowane – działalność ekonomiczna zazębia
się z działalnością społeczną, często także na poziomie kosztów i
majątku. Organizacja wykorzystuje posiadany majątek, zasoby
intelektualne, swoją markę, ekspertyzy, kontakty, metodologię pracy
itd. do prowadzenia przedsiębiorstwa. Najczęściej przybiera ono
formę wyodrębnionego działu organizacji, rzadziej ma odrębną
osobowość prawną. Działalność ekonomiczna jest powiązana z
misją organizacji, dofinansowuje jej koszty operacyjne,
przyczyniając się także do kreowania „wartości społecznej”.
Najczęściej dzieje się to w formie „komercjalizacji usług”
(skierowanie dotychczasowej oferty do nowej grupy klientów, którzy
mogą za to zapłacić) lub rozszerzenia misji (wprowadzenie
dodatkowych usług dla nowych, dotychczasowych lub byłych
beneficjentów).
Przykład - Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Flandria” jest
przykładem przedsiębiorstwa społecznego zintegrowanego, gdzie
działalność społeczna powiązana jest z działalnością ekonomiczną i
nie zawsze te dwa typy działalności są tożsame.
Zewnętrzne przedsiębiorstwo społeczne – programy społeczne
organizacji są zupełnie odrębne od działalności ekonomicznej.
Działalność ekonomiczna nie wpływa w tym przypadku na
rozszerzenie misji społecznej w inny sposób niż tylko poprzez jej
finansowanie. Takie przedsiębiorstwo nie może skorzystać na
łączeniu kosztów, synergii programowej z organizacją itd.
Podstawowym motywem prowadzenia działalności gospodarczej
jest osiąganie zysków, które zasilają działalność społeczną.
Przykład - Przykładem trzeciego modelu jest Stowarzyszenie na
rzecz Rozwoju Wsi Sokołowo, które powstało w celu prowadzenia
małej, wiejskiej szkoły podstawowej. Ponieważ nauczyciele zdawali
sobie sprawę, iż subwencja oświatowa nie wystarczy na utrzymanie
szkoły, przy udziale mieszkańców założona została karczma oraz
sklep spożywczy, które stanowiły źródło dochodów stowarzyszenia,
pozwalając tym samym na zwiększenie stopnia
samowystarczalności szkoły.
Działania rządu wspierające ekonomię społeczną
Wśród działań wspierających ideę ekonomii społecznej można
wymienić rozwiązania legislacyjne oraz działania programowe.
•
Przyjęte rozwiązania legislacyjne:
•
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o organizacjach pożytku publicznego
i wolontariacie i jej nowelizacja z 2010 roku ,
•
Ustawa o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003r.,
•
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy.
•
Ustawa o pomocy społecznej
Ustawa z o organizacjach
pożytku publicznego i wolontariacie
•
nakazuje organom administracji publicznej przy realizacji zadań publicznych
współpracować z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność
pożytku publicznego oraz określa formy tej współpracy.
•
Ponieważ w ramach decentralizacji państwa dokonuje się przesunięcia zadań
publicznych z administracji rządowej na samorząd terytorialny, tym bardziej
muszą istnieć jednolite zasady współpracy administracji publicznej
z organizacjami pozarządowymi.
•
Szczególnie ważne jest określenie konsultowania polityki państwa, rządu
i samorządu terytorialnego w obszarach o szczególnym nasileniu aktywności
organizacji pozarządowych.
•
Współpraca ta powinna ponadto odbywać się na zasadach: pomocniczości,
suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
Ustawa
o zatrudnieniu socjalnym
• stwarza podstawy do kompleksowych działań mających na celu
przywrócenie społeczeństwu osób, dotkniętych dysfunkcjami
społecznymi z powodu:
• bezrobocia,
• niepełnosprawności
• bezdomności,
• uzależnień,
• choroby psychicznej
• czy też z powodu czasowego odizolowania ich od społeczeństwa
na skutek odbywania kary w zakładach karnych,
• bądź w przypadku uchodźców, na skutek trudności w asymilowaniu
się do nowych warunków.
Zatrudnienie socjalne
• ma na celu reintegrację społeczno – zawodową osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym przy wsparciu Centrum
Integracji Społecznej, które mogą być tworzone przez wójtów,
burmistrzów, prezydentów miast oraz organizacje pozarządowe.
• Obszary działania ekonomii społecznej w Polsce dotyczą
zatrudnienia socjalnego oraz spółdzielczości socjalnej,
co znajduje swoje odzwierciedlenie w Krajowym Planie Działania
na rzecz Integracji Społecznej na lata 2006-2008.
Spółdzielczość socjalna
• Spółdzielczość socjalna – przy wsparciu pomocy
publicznej państwa m.in. Funduszu Pracy, osoby
bezrobotne zagrożone wykluczeniem społecznym oraz
niepełnosprawne mogą tworzyć spółdzielnie socjalne,
dla których przewidywane jest utworzenie systemu
wsparcia oraz przyjęcie regulacji o spółdzielniach
socjalnych jako instytucjach działających nie dla zysku.
Krajowy Plan Działań
na rzecz Integracji Społecznej
– ogólne przesłanie
• Priorytety określone w Krajowym Planie Działań na rzecz
Integracji Społecznej odzwierciedlają te obszary życia
społecznego, które - jak wynika z diagnozy- wymagają
szczególnego wsparcia. Są to obszar polityki rodzinnej
i rynku pracy, ze szczególną uwagą skierowaną
na osoby długotrwale bezrobotne, niepełnosprawne
oraz osoby o niskich kwalifikacjach.
Krajowy Plan Działań
na rzecz Integracji Społecznej
– ogólne przesłanie
•
Poprawie skuteczności wdrażania Krajowego Planu Działań na rzecz
Integracji Społecznej sprzyjać będzie rozwinięty system administracji
publicznej, który ma być sprawny, efektywny i niedrogi, wykorzystujący
technologie informacyjne i komunikacyjne umożliwiające obywatelom
dostęp do informacji.
•
Ponadto, Polska ma być państwem obywatelskim, w którym powstawać
będą zróżnicowane formy lokalnej i ponadlokalnej aktywności
obywatelskiej, opierającym się na dialogu i współpracy, promującym
działalność organizacji pozarządowych i dążącym do jak najszerszego
ich udziału w życiu społecznym.
Krajowy Plan Działań
na rzecz Integracji Społecznej
•
Polityka społeczna, na którą przeznaczana jest istotna część ogółu wydatków publicznych,
nie zapobiega w pełni ubożeniu i wykluczeniu pewnych grup społecznych. Z diagnozy
wynika, że niezbędna jest koncentracja środków na wspieraniu rodzin, a także działania
zmierzające do aktywizacji znacznych grup bezrobotnych.
•
W przypadku osób pozostających długotrwale bez pracy, tradycyjne formy aktywizacji
zawodowej powinny być wspierane przez rozwój ekonomii społecznej, która
w ostatnich latach dynamicznie rozwija się obejmuje coraz większe obszary polityki
społecznej.
•
Niezbędny jest również rozwój aktywnej polityki lokalnej, gdyż polityka integracji społecznej
powinna być realizowana przede wszystkim na szczeblu lokalnym. W tym obszarze, należy
koncentrować się na wspieraniu współpracy pomiędzy wyspecjalizowaną
administracją publiczną, rozwijającym się sektorem pozarządowym, biznesem coraz
bardziej świadomym możliwości wpływania na poprawę sytuacji społecznej oraz
samorządami lokalnymi. Samorządy lokalne powinny stać się inicjatorami polityki
integracji społecznej na swoich obszarach.
Projekt pn. „Edukacja dla inicjatywy lokalnej w Gminie Lubomierz” jest współfinansowany ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet IX, działanie 9.5
Materiały wybrała i opracowała
Jadwiga Olszowska – Urban
Gmina Lubomierz
59-623 Lubomierz ∗ Plac Wolności 1
tel. 75 78 33 166 ∗ fax 75 78 33 167
www.lubomierz.pl ∗ e-mail: [email protected]