terapeutyczna praca nad intymnoāciń, erotykń i seksualnoāciń w

TERAPEUTYCZNA PRACA
NAD INTYMNOÂCIÑ,
EROTYKÑ I SEKSUALNOÂCIÑ
W ZWIÑZKACH
lek. med Marzena Tràd
Sprawozdanie z warsztatów zorganizowanych przez Sekcj´ Terapii Rodzin PTP i Katedry Psychiatrii
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloƒskiego, prowadzonych przez Esther Pere∏ – psychoterapeutk´ amerykaƒskà, zwiàzanà z New York Medical Center. Department of Psychiatry i New York University.
THERAPEUTICAL WORK WITH INTIMACY, EROTICA AND SEXUALITY IN COUPLES.
A report on workshops organized by Family Therapy Section of Polish Psychiatric Association and Department
of Psychiatry Collegium Medicum Jagielloƒski University, conducted by Esther Perel – American psychotherapist from New York Medical Center Department of Psychiatry and New York University.
PRACA RECENZOWANA
W dniach 27.05.06–28.05.06 r. odby∏y si´
warsztaty terapeutyczne poÊwi´cone doÊwiadczeniom terapeutki rodzinnej Esther
Pere∏ w pracy terapeutycznej z parami
i zwiàzkami. Autorka pracuje nad przywróceniem w zwiàzku erotycznej ekscytacji i ca∏ej
gamy seksualnych fantazji, które sà zwykle
skrywane lub rzutowane na zewnàtrz. Zajmuje si´ równie˝ l´kami zwiàzanymi z seksualnoÊcià cz∏owieka.
Wed∏ug jej spostrze˝eƒ coraz wi´ksza
iloÊç ma∏˝eƒstw w USA rezygnuje z seksu,
prognozuje te˝ wzrost tej tendencji. Ludzie
pragnà byç ze sobà, natomiast tracà po˝àdanie do partnera.
Rozwa˝ajàc powy˝szy problem opisuje
zjawiska mi∏oÊci, po˝àdania, seksualnoÊci,
erotyki. W swoich publikacjach pokazuje jak
rodzinna bliskoÊç i bezpieczeƒstwo w parze
mogà zak∏ócaç, a czasami wykluczaç intymnoÊç. Mi∏oÊç jest spotkaniem pomi´dzy
przeznaczeniem a wyborem – nie oczekujemy, ˝e to zdarzenie nastàpi, ale umiemy zareagowaç gdy nastàpi. Mi∏oÊç i po˝àdanie
pozostajà ze sobà w zwiàzku i sà w konflik-
cie – w tym le˝y ca∏a tajemnica erotyzmu.
Mi∏oÊç dotyczy posiadania: usi∏uje poznaç
partnera.
Po˝àdanie dotyczy chcenia: wymaga ciàg∏ej ulotnoÊci, nieuchwytnoÊci drugiej osoby.
Mi∏oÊç i po˝àdanie wyrastajà z odmiennych
motywów i sà odr´bnymi prze˝yciami. Pogodzenie mi∏oÊci i po˝àdania, nami´tnoÊci
i intymnoÊci, to pogodzenie dwóch zbiorów
podstawowych ludzkich potrzeb, które pozostajà w konflikcie. Z jednej strony jest to
potrzeba bezpieczeƒstwa i ochrony, sta∏oÊci
i przewidywalnoÊci, ciàg∏oÊci i niezmiennoÊci, a z drugiej: potrzeby podejmowania
ryzyka i nowoÊci, poszukiwania nieznanego,
przygody i przekraczania siebie (transcendencji).
Kluczem do podtrzymania po˝àdania lek. med. Marzena
erotycznego jest zdolnoÊç do tolerowania Tràd
naszej podstawowej potrzeby pojedynczo- specjalista psychiatra
Êci. Wià˝e si´ ono ze sporadycznym stapia- Oddzia∏ Psychiatryczny
niem si´ w jedno. Partnerzy powinni ze sobà IIIa Specjalistyczny
negocjowaç te dwoiste potrzeby bezpie- Psychiatryczny
czeƒstwa i sta∏oÊci z pragnieniem nieprzewi- Zespó∏ Opieki
Zdrowotnej w Jaros∏awiu
dywalnoÊci czy wr´cz ryzyka.
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2007, nr 10
27
Dla niektórych emocjonalne zwiàzanie
stanowi grunt, z którego wyrasta po˝àdanie,
podczas gdy u innych, wraz ze wzrostem
emocjonalnej intymnoÊci, maleje erotyczne
po˝àdanie. Dobra bliskoÊç wcale nie musi
oznaczaç dobrego seksu, dlatego dla niektórych istnieje ujemna korelacja pomi´dzy
silniejszà intymnoÊcià emocjonalnà, a utratà
po˝àdania seksualnego. Dla niektórych osób
mi∏oÊç, oddana i wierna relacja, czy intymnoÊç emocjonalna tworzà poczucie bezpieczeƒstwa, które z kolei wzmaga seksualne
po˝àdanie. Dla innych ta sama intymnoÊç
tworzy l´k przed wpadni´ciem w pu∏apk´, l´k
przed utratà siebie i poczucie, ˝e znajomoÊç
nie jest „seksy”. Ci ostatni mogà erotycznie
wycofaç si´ i mieç trudnoÊci w seksualizowaniu swojego partnera.
W opinii Esther Pere∏ seksualnoÊç jest
zakorzeniona w naturze i nierozdzielna ze
swojà rozrodczà funkcjà; wszystkie zwierz´ta sà seksualne. Rodzimy si´ seksualnymi
i zmys∏owymi – erotycznymi si´ stajemy. Nasze uj´cie seksualnoÊci jest okreÊlone, czasem zwiàzane, ze spo∏ecznym, ekonomicznymi naukowym stopniem rozwoju.
Aspekt spo∏eczny to pojawienie si´ indywidualizmu i poj´cia jaêni (self) – w zwiàzku z nimi zintensyfikowa∏o si´ zjawisko odr´bnoÊci, które rodzi potrzeb´ intymnoÊci.
Aspekt klasowy seksualnoÊci: klasa
Êrednia powiàza∏a seks z intymnoÊcià
Aspekt ekonomiczny: uprzemys∏owienie – osoby przesta∏y liczyç si´ przede
wszystkim jako jednostki systemu ekonomicznego, seks zosta∏ oddzielony od swej
wy∏àcznej reproduktywnej funkcji.
Aspekt naukowy: antykoncepcja uwolni∏a kobiety od l´ku przed cià˝à czy
przed Êmiercià w trakcie porodu – wyzwolona zosta∏a przyjemnoÊç kobiet. Wraz z powstaniem antykoncepcji i sztucznej reprodukcji, seksualnoÊç przesta∏a byç wy∏àcznà
w∏asnoÊcià Êwiata biologicznego – zosta∏a
uspo∏eczniona jako nale˝àca do obszaru
jaêni.
Obecnie seksualnoÊç pojmowana jest refleksyjnie i otwarcie. Jest naczelnym rysem
∏àczàcym cia∏o, to˝samoÊç siebie i normy
spo∏eczne. Stàd te˝ bierze si´ jej centralne
znaczenie dla naszego ˝ycia, jej zwiàzek
z intymnoÊcià i znaczàcy wp∏yw na za∏amanie si´ zwiàzku i nast´pujàcy po nim rozwód
wielu par.
28
Metaforà seksualnoÊci jest erotyka, której
krajobraz jest znacznie wi´kszy i bogatszy
i bardziej powik∏any ni˝ fizjologia seksu, czy
repertuar jakichkolwiek technik seksualnych. SeksualnoÊç przetworzona przez
wyobraêni´ jest czymÊ wy∏àcznym dla cz∏owieka – jest nieskoƒczona, gdy˝ nieustannie
zaprasza inwencj´ i odmian´.
Pod kàtem pochodzenie erotyka jest
seksem/naturà, pod kàtem twórczego
aspektu i funkcji w spo∏eczeƒstwie jest
kulturà.Kwitnie na czymÊ zakazanym, tajemniczym i transgresyjnym, bawi si´ wyobra˝eniem, ceremonia∏em, rytua∏em. Jej
koƒcem jest przyjemnoÊç sama w sobie,
przyjmuje zawsze liczb´ mnogà, nawet
w przyjemnoÊci w pojedynk´ – wtedy bowiem wynajdujemy wyobra˝onych innych.
SeksualnoÊç nie jest jedynà drogà prowadzàcà do erotyzmu.
W opinii Esther Pere∏ seksualnoÊç jest
nie tylko metaforà zwiàzku, ale i równolegle
jego narracjà, dlatego zwiàzki mogà si´
zmieniaç na wielu obszarach, bez zmian
w sferze ˝ycia seksualnego pary. Wzmacnianie wzajemnoÊci, troski i przyjacielskich
uczuç nie wystarcza do tego, by wskrzesiç
po˝àdanie erotyczne.
Odwrócenie zwyczajowych procedur terapeutycznych i zapytanie na wst´pie o kwestie seksualne pary otwiera drzwi do interpersonalnej dynamiki, intrapsychicznych
pok∏adów i kwestii rodzin pochodzenia.
E. Perel zauwa˝a, ˝e nasza znajomoÊç
partnerów nie jest tak dobra, jak nam si´
wydaje. Utrzymanie tajemniczoÊci i nieuchwytnoÊci partnera jest kluczem
do podtrzymania po˝àdania.
Dà˝ymy do zapewnienia bezpieczeƒstwa, które jest równie˝ tylko iluzjà – nigdy
nie jesteÊmy w pe∏ni zabezpieczeni
przed utratà. Terapeuta mo˝e pomóc parze
we wprowadzaniu drobnych wykroczeƒ, zakazanych dà˝eƒ i nami´tnych idealizacji, pozostajàc w Êrodku bezpiecznego i przewidywalnego ˝ycia np. mo˝e pomóc uczyniç pobudzajàcym coÊ nadmiernie dost´pnego:
...rzuç wyzwanie priorytetowi komunikacji
werbalnej i uznaj, ˝e intymnoÊç przemawia
wieloma j´zykami, udziel sobie pozwolenia
na fantazje, czerp przyjemnoÊç z tego, co
ukryte, tajemnicze i dwuznaczne; przekrocz
granice szanujàc jednoczeÊnie potrzeb´
bezpieczeƒstwa i stabilnoÊci”...
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2007, nr 10
Trudna dynamika emocjonalna potrafi,
jeÊli zostanie naerotyzowana, staç si´ niezwykle pociàgajàca: w∏adza, kontrola, poddanie si´, podatnoÊç na zranienia, zale˝noÊç. Prawdziwa jest równie˝ tego odwrotnoÊç, to co jest emocjonalnie atrakcyjne
mo˝e pod kàtem seksualnym byç pozbawione pon´tnoÊci: bezpieczeƒstwo, swojskoÊç, przewidywalnoÊç.
Nasze impulsy erotyczne majà wyjàtkowà zdolnoÊç do otwierania, przekszta∏cania
czy brania odwetu za traumy, zranienia i frustracje – dotyczy to zarazem wszelkich wyzwaƒ, z jakimi zmierzyliÊmy si´ dorastajàc,
które mogà staç si´ êród∏em ekscytacji
i przyjemnoÊci. Doros∏e wzorce erotyczne
pojawiajà si´ w naszym ˝yciu na bardzo
wczesnym etapie.
Umys∏ erotyczny wyÊcie∏ajà pok∏ady
dzieci´cych doÊwiadczeƒ dotyku, zabawy
czy traum. Umys∏ i nierozdzielna ze swojà
funkcjà rozrodczà p∏eç, stajà si´ „kamieniami w´gielnymi” ˝ycia erotycznego w póêniejszym okresie.
Kamieƒ w´gielny pragnieƒ erotycznych:
– pragnienie i niecierpliwoÊç;
– naruszenie zakazów;
– ekscytacja p∏ynàca z obejÊcia ograniczeƒ kulturowych, rodzinnych zakazów czy ∏amania zasad. Tam gdzie
zasady sà silnie postawione, istnieje
„czynnik niepos∏uszeƒstwa”. ¸atwiej
podeptaç ograniczenia w swoich fantazjach ni˝ w rzeczywistoÊci. Gdy u˝yjemy sobie w tych, co nieakceptowane
„uwalnia nas to ze spo∏ecznych, moralnych czy pragmatycznych hamulców”;
– tabu, które przestrzegamy w rzeczywistoÊci mogà byç tymi, które pragn´libyÊmy z∏amaç w naszych fantazjach;
– przekraczanie granic, ryzykownie, ˝e
zostaniemy nakryci, ukrywanie, niepos∏uszeƒstwo – wszystkie te opcje mogà
tworzyç zahamowania, lecz mogà tak˝e podniecaç.
Cia∏o jest naszym pierwotnym j´zykiem
j´zykiem ojczystym i naszym pierwszym domem; jest to odr´bny j´zyk– jesteÊmy dwuj´zyczni, cia∏o jest upartym dzieckiem, j´zyk
jest cywilizowany.
Cia∏o jest wpisane w histori´ jednostki
i w kulturowe przestrogi. Dla niektórych jest
ono obszarem wolnoÊci, w którym mogà si´
czuç nieskr´powani i gdzie mogà przekraczaç konwencje, stanowi miejsce zabawy,
twórczoÊci i samoukojenia (cz´ste u partnerów z wysokimi potrzebami seksualnymi).
Dla innych mo˝e reprezentowaç obszar
zbiorowego tabu, zahamowaƒ, nadu˝yç.
Mo˝e byç domem w który zamieszkujà,
w którym jednak czujà ograniczenia (cz´ste
u partnerów z niewielkimi lub brakiem potrzeb seksualnych).
Nale˝y uznaç, ˝e cia∏o ma naturalnà
zdolnoÊç do samoukojenia i do komunikowania w swoim w∏asnym j´zyku.
Pomi´dzy naciskami kultury, które udomawiajà seks ma∏˝eƒski, takimi jak: racjonalnoÊç, stabilnoÊç, bezpoÊrednia komunikacja i odpowiedzialnoÊç – a bezpoÊrednioÊcià, dwuznacznoÊcià istniejà napi´cia kulturowe. Znajdujemy je tak˝e pomi´dzy egalitarystycznymi idea∏ami uczciwoÊci, kompromisu i równoÊci w terapii par, a niedemokratycznym i rebelianckim duchem erotyzmu; pomi´dzy wyraênym, dos∏ownym prezentowaniem seksu czy rozpowszechnianiem pornografii z jednej strony, a potrzeba
czegoÊ ukrytego, która jest kluczowa dla
pragnieƒ erotycznych.
Napi´cia kulturowe sà obecne tak˝e pomi´dzy uznaniem tego, ˝e niektóre kobiety
pragnà, erotycznego poddaƒstwa, a l´kiem,
˝e b´dzie to w innym miejscu sankcjonowaç
m´skà dominacj´.
W∏adza, kontrola, agresja – wszystkie
stanowià cz´Êç erotycznej enigmy i ˝yjà
w cieniu po˝àdania.
Wyobraênia erotyczna, fantazja jest autonomià, a odr´bnoÊç umys∏ów pozwala
na po∏àczenie cia∏. Nie wszystkimi fantazjami trzeba si´ dzieliç.
Zwiàzki erotyczne wzajemnie respektujà
swojà erotyczna prywatnoÊç, która nie oznacza tajemnic. Fantazje niekoniecznie muszà
byç doÊwiadczeniami, których pragniemy,
one cz´sto wychodzà du˝o dalej ni˝ sami kiedykolwiek postàpilibyÊmy w naszej realnoÊci.
Wyzwalajà nas spod moralnych, spo∏ecznych
i psychologicznych ograniczeƒ. W fantazjach
potrafimy sami siebie zaskoczyç, prze∏amaç
tabu, kwitnàç dzi´ki czemuÊ zakazanemu,
szokujàcemu – nasza ciemna strona znajduje
tu mo˝liwoÊç ekspresji.
M´˝czyêni snujà fantazje o perfekcyjnych
cia∏ach licznych partnerek, kobiety o sielankowych scenach i idyllicznych otoczeniach.
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2007, nr 10
29
Nazbyt cz´sto fantazja widziana jako przelotne szaleƒstwo poczàtku zwiàzku niedojrza∏a przyjemnoÊç skazana jest na zwi´dni´cie pod naporem rygoru, powagi i odpowiedzialnoÊci zadania jakim jest ma∏˝eƒstwo
czy zaanga˝owanie. Ludzie pozbawieni wolnoÊci wewnàtrz relacji, b´dà poszukiwaç
ekspresji na zewnàtrz. Obiektywizacja jest
sposobem podkreÊlenia „innoÊci”, oraz tego, ˝e osoba, której po˝àdamy pozostaje
poza nami samymi.
Podsumowanie
rozwa˝aƒ terapeutycznych:
Co wp∏ywa na zmniejszenie po˝àdania?
– zbytnia swojskoÊç, wygoda?,
– nuda i brak emocjonalnego zaanga˝owania,
– brak nowoÊci i zmian,
– przejÊcie do fazy bycia matkà,
– zaganiany, stresujàcy styl ˝ycia,
oderotyzowanie partnera,
– wymyÊlona iluzja bezpieczeƒstwa,
Co wp∏ywa na utrzymanie po˝àdania?
– odr´bnoÊç i dystans, ró˝nica,
– zdolnoÊç do tolerowania naszej
podstawowej pojedynczoÊci,
– cz´Êciowe poznanie partnera,
– swawolnoÊç, urozmaicenie, niepewnoÊç, nieprzewidywalnoÊç, tajemnica,
– erotyczne postrzeganie partnera,
– fantazja, niepos∏uszeƒstwo, antycypacja,
– wa˝noÊç, bycie zauwa˝onym,
– szacunek dla seksualnej idiosynkrazji, stanowià one klucz do tego kim
jesteÊmy,
– wyjÊcie poza ∏ó˝ko,
– ograniczone korzystanie z pornografii – erotyczna prywatnoÊç,
– ÊwiadomoÊç, ˝e nie znamy partnera,
– pozwolenie na wyjÊcie poza ograniczenia, na przekraczanie w∏asnych
granic,
– pozwolenie na prze˝ywanie agresji
i doÊwiadczanie w∏adzy: np. w zabawach we w∏adz´, odwracanie ról,
nieprzepisowe korzyÊci, w∏adcze
˝àdania, uwodzicielskie manipulacje, subtelne okrucieƒstwa. ◗
Uprzejmie informujemy o otwarciu internetowego
PORTALU PRZEGLÑDU SEKSUOLOGICZNEGO
www.pseks.pl
Portal powsta∏ z myÊlà o lekarzach wszystkich specjalnoÊci interesujàcych
si´ problematykà seksuologicznà. Jest obszernà i regularnie aktualizowanà
bazà informacji z zakresu seksuologii.
30
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2007, nr 10