Zarządzanie szkołą wyższą o profilu turystyka i rekreacja

106
Turystyka i Rekreacja
Tom 1/2005
Izabella Bielawska, Michał Lisowski
Wyższa Szkoła Menedżerska, Białystok
Zarządzanie szkołą wyższą o profilu turystyka i rekreacja
Management of the Academy of Tourism Industry and Recreation
Summary
The effective management reąuires lucid and coherent legislation adjusted to the reality.
Nowadays it occurs to be a discord in the law regulation that has an impact on the Higher
Education Management. State schools of a five-year full-time Master of Arts course and a
three-year full-time Bachelor of Arts course arę subjected to the Higher Education Act.
However, state and independent schools that offer a three-year full-time Bachelor of Arts
course arę subjected to the Higher Yocational Education Act. The authors concentrated on the
academies of two majors: Tourism and Recreation.
The analysis of the previous acts lets us came to the conclusions: the equating of the
number of hours in extramural studies and of practical training as well, what is morę,
possibility of some changes in personnel minimum. In such circumstances statutory
reąuirement saying that a number of students of full-time studies towards extramural ones
seems to be unjustifiable.
Zarządzanie aby mogło być efektywne potrzebuje dwóch rzeczy - kompetentnego
zarządzającego oraz spójnych i klarownych ram prawnych dostosowanych do realnej
rzeczywistości. Obecnie występuje dysonans w przepisach prawa, na których opiera się
zarządzanie szkołami wyższymi. Autorzy uznają, iż aktualnie jest właściwy czas na
zasygnalizowanie problemów w tym temacie. Problemów, które znają z własnego doświadczenia
jak i z informacji uzyskanych od zarządzających innymi szkołami wyższymi. Problemy są
podobne, co oznacza, iż należy dokonać głębokiej diagnozy stanu oraz znaleźć rozwiązanie
rzutujące w przyszłość. Właściwy czas zmian jest również uzasadniony tym, iż "W 1999 r.
Polska stała się sygnatariuszem Deklaracji Bolońskiej, której celem jest zbudowanie do roku
2010 Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Jednym z celów tej Deklaracji jest przyj ecie
dwustopniowego systemu studiów opartego na dwóch cyklach kształcenia: cyklu pierwszego
stopnia (licencjat lub równorzędny) i drugiego stopnia (magister lub równorzędny)... Należy w
tym miejscu dodać, że projekt ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, będący obecnie
przedmiotem prac Parlamentu RP, wprowadza zasadę, zgodnie z którą obowiązkiem uczelni
będzie prowadzenie studiów, z wyjątkiem niektórych wskazanych kierunków, jako
dwustopniowych... W związku powyższym zwracam się do Państwa Rektorów z prośbą o
możliwie szybkie wprowadzenie dwustopniowego systemu kształcenia na prowadzonych w
Państwa Uczelniach kierunkach studiów" [5]. Jest to cytat z listu Ministra Edukacji Narodowej i
Sportu z dnia 16 marca 2005 roku, skierowany do Rektorów i opublikowany na stronie
intemetowej MENiS.
Diagnoza problemów
Szkolnictwo wyższe w Polsce bazuje na dwóch ustawach:
1. Ustawa z dnia 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym (z późniejszymi
zmianami) [3];
107
2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1997 roku o wyższych szkołach zawodowych (z późniejszymi
zmianami) [4].
W Polsce są państwowe i niepaństwowe szkoły wyższe. Szkoły państwowe kształcące na
poziomie magisterskim oraz na poziomie tylko licencjackim (niektóre kierunki), obowiązuje
ustawa o szkolnictwie wyższym. Szkoły państwowe i niepaństwowe kształcące na poziomie
licencjackim obowiązuje ustawa o wyższych szkołach zawodowych. Ideą kształcenia na
poziomie wyższym jest kształcenie w zakresie wybranego kierunku studiów w sposób
nowoczesny, dostosowany do wymagań rynkowych. Autorzy na potrzeby opracowania skupili
się na szkołach wyższych o profilu turystyka i rekreacja. Analiza obowiązujących ustaw pozwala
na wyodrębnienie trzech obszarów problemów w zakresie poruszanej tematyki. Są to:
1. obowiązujący limit godzin dydaktycznych na studiach zaocznych,
2. praktyki zawodowe,
3. minimum kadrowe kierunku.
Omówienie zdiagnozowanych obszarów problemowych
Obszar pierwszy - obowiązujący limit godzi dydaktycznych na studiach zaocznych.
Kształcenie w trybie zaocznym z założenia uznaje, iż są to studia dające możliwość
zdobycia lub podwyższenia kwalifikacji zawodowych dla osób pracujących. Ustawa o
szkolnictwie wyższym zobowiązuje do realizacji dla studiujących w trybie zaocznym 60%
godzin dydaktycznych przewidzianych dla studiów dziennych (2 200 godz.), czyli l 320
godzin. Ustawa o wyższych szkołach zawodowych zobowiązuje szkoły kształcące w tym
systemie do realizacji 80% globalnej liczby godzin dydaktycznych studiów dziennych.
Oznacza to, iż na studiach zaocznych szkoła zawodowa zobowiązana jest do realizacji l 760
godzin.
Realizacja pełnego wymiaru godzin zajęć na studiach zaocznych, powinna odbywać się
w każdy weekend semestru (15 tygodni), przy założeniu, iż studia trwają siedem semestrów, a
każdy zjazd to łącznie 16,76 godzin zegarowych zajęć, czyli 22,3 godziny lekcyjne. Zjazd
rozpoczyna się o godz. 14°° w piątek i trwa do wieczora w niedzielę. W praktyce oznacza to
uzasadnioną z przyczyn fizjologicznych zmniejszoną efektywność przyswajania wiedzy przez
słuchaczy oraz spadek frekwencji.
Turystyka i rekreacja jest specyficznym kierunkiem kształcenia, w którym alternatywne
formy edukacji w postaci imprez i zajęć terenowych są wskazane i wręcz nieodzowne z
punktu widzenia jakości kształcenia, niezależnie od trybu studiowania. Problem polega na
tym, iż z powodu wyżej wymienionych ram czasowych nie ma możliwości na ich realizację.
W Wyższej Szkole Menedżerskiej w Białymstoku na początku roku akademickiego
2004/2005 przeprowadzono badanie ankietowe wśród studentów studiów zaocznych kierunku
turystyka i rekreacja w celu zdobycia wiedzy ilu z nich pracuje zawodowo. Badaniem objęto
120 studentów (100%) I roku. Wyniki wskazały, iż blisko 82% (98 osób) studiujących
zaocznie, to osoby pracujące zawodowo. Praktyka wskazuje, iż:
posiadanie statusu osoby pracującej jest dużą wartością (średni wskaźnik bezrobocia
w Polsce oscyluje w granicach 19%);
bardzo często zatrudnienie jest warunkiem podjęcia studiów;
przerwanie pracy równoznaczne jest z przerwaniem studiów;
- istnieje lęk przed utratą pracy (wysoki poziom bezrobocia).
Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przypuszczać, iż student pracujący, będzie
przedkładał wymagania pracodawcy nad wymagania wynikające z toku studiów, co
niekorzystnie rzutuje na jakość kształcenia.
Obszar drugi - praktyki zawodowe.
108
Kolejną ważną problematyką, gdzie teoria rozmija się z praktyką jest zagadnienie
praktyk zawodowych dla studentów studiów zaocznych. Praktyka zawodowa jest integralną
częścią programu nauczania i w wyższych szkołach zawodowych jej wymiar wynosi 15
tygodni, po 8 godz. dziennie (zgodnie z ustawą). W szkołach wyższych na poziomie
licencjackim wymiar praktyk zawodowych w rzeczywistości realizowany jest w wymiarze od
2 do 15 tygodni. Przy czym autorzy uznają, iż 2 tygodnie praktyk jest zdecydowanie za krótki
natomiast 15-o tygodniowa praktyka jest nierealne do zrealizowania.
Dobrze opracowany i zrealizowany program praktyk zawodowych dopełnia jakość
wykształcenia absolwenta. Szeroko rozumiana branża turystyczno-rekreacyjna charakteryzuje
się realizacją różnych zadań w poszczególnych sektorach. Student powinien nabyć praktyczne
umiejętności, zweryfikować wiedzę nabytą w toku studiów z praktyką, zapoznać się z
kompetencjami i zadaniami realizowanymi przez różne firmy i przedsiębiorstwa tego sektora.
Aby tego dokonać praktykant musi zrezygnować z pracy zawodowej, co w praktyce jest mało
realne lub nierealne. Oznacz to, iż z praktycznego punktu widzenia na dzień dzisiejszy,
rzetelnie przeprowadzona praktyka zawodowa pozostaje w sferze teorii.
Pracujący student nawet przy najlepszych chęciach nie ma realnych możliwości odbycia
praktyki zawodowej w wymiarze 15 tygodni, ponieważ jego łączny czas urlopu w miejscu
zatmdnienia jest za mały. Należy także brać pod uwagę fakt, iż część tego urlopu student
zmuszony jest wykorzystać na obozy, przewidziane w programie nauczania w wymiarze 120
godzin i jest to wymiar określony w standardach nauczania określających minimum
programowe kierunku [1].
Obszar trzeci - minimum kadrowe kierunku.
Aby szkoła mogła kształcić na danym kierunku konieczne jest posiadanie minimum
kadrowego kierunku, które stanowi czterech samodzielnych pracowników naukowych (z
tytułem naukowym profesora lub stopniem naukowym doktora habilitowanego) oraz sześciu
nauczycieli akademickich ze stopniem naukowym doktora. Osoby zakwalifikowane do
minimum kadrowego kierunku muszą legitymować się wykształceniem kierunkowym w
danej dziedzinie, udokumentowanym dorobkiem naukowym oraz doświadczeniem
zawodowym zdobytym poza uczelnią.
Na obszarze Polski dana osoba może być zaliczona do minimum kadrowego kierunku w
jednej uczelni kształcącej na poziomie magisterskim i w jednej kształcącej na poziomie
zawodowym, lub w dwóch kształcących na poziomie zawodowym oraz musi być zatrudniona
na pełnym etacie. Do składu osobowego minimum kadrowego mogą być zaliczeni
obcokrajowcy spełniający powyższe wymagania, jednak ich liczba nie może przekroczyć
50%.
Powyższe założenia - słuszne a priori - w realnej, polskiej rzeczywistości tworzą
problem w przypadku dziedziny wiedzy jaką jest turystyka i rekreacja. Turystyka i rekreacja
w Polsce nie jest zakwalifikowana i wpisana do wykazu jako nauka. Jest wiedzą
interdyscyplinarną. W praktyce oznacza to, iż powstają poważne trudności z uzyskaniem
stopnia naukowego zwłaszcza doktora habilitowanego jak i tytułu profesora z tej dziedziny
nauki, ponieważ takowa nie istnieje. Dorobek naukowy z zakresu turystyki i rekreacji, osoby
zainteresowane tym obszarem wiedzy z zasady tworzą pracując w uczelniach z tym
kierunkiem kształcenia. Niemniej samo przyjęcie do pracy zainteresowanych jest z reguły
utrudnione, ponieważ uczelnie, szczególnie zainteresowane są zatrudnianiem kadry, która
takim dorobkiem może się już wykazać. Podobnie wygląda sprawa z doświadczeniem
zawodowym potencjalnych kandydatów. W ten sposób powstaje przysłowiowe błędne koło.
Trudności spiętrzają się, gdy uwzględni się dynamiczny wzrost w ostatnich latach liczby
szkół wyższych, co wynika ze wzrostu liczby studentów oraz ograniczenia prawnego
(zakwalifikowanie osób spełniających warunki, maksimum do dwóch kierunków kształcenia).
r
109
Według danych MENiS, łącznie w wyższych szkołach zawodowych studiuje 166,7 tyś.
studentów. W uczelniach tych (państwowych i niepaństwowych) największą popularnością
cieszą się kierunki i specjalności związane z: administracją (11,8%), zarządzaniem i
marketingiem (l 1,3%), turystyką, hotelarstwem i rekreacją (l 1,2%) oraz pedagogiką (10,4%).
Z badań MENiS wynika, iż nastąpiła zmiana preferencji studentów I roku w wyborze
kierunków i specjalności kształcenia, w odniesieniu do roku akademickiego 1999/2000 i
2003/2004. W ciągu czterech lat nastąpił wzrost liczby studentów I roku studiów z 420 tyś. do
ponad 471 tyś., co stanowi 12,2%. Najwyższy wzrost w tym zakresie od roku akademickiego
1999/2000 odnotowały państwowe wyższe szkoły zawodowe - wzrost 3-krotny i
niepaństwowe wyższe szkoły zawodowe - wzrost 2,5-kromy. Największy wzrost liczby
studentów I roku w wyższych szkołach zawodowych w stosunku do roku akademickiego
1999/2000 nastąpił na specjalnościach związanych z pedagogiką (o 7 tyś.), turystyką,
hotelarstwem i rekreacja (o 6,8 tyś.) i informatyką (o 6,4 tyś.) [2]. Prezentowane dane
wskazują, iż omawiany problem będzie narastał.
Propozycje rozwiązań
Zaprezentowana analiza pozwala na dokonanie uogólnień w postaci:
1. Liczba godzin na studiach zaocznych powinna być jednakowa we wszystkich szkołach
wyższych. Optymalnym wymiarem jest 60% godzin w stosunku do liczby godzin na
studiach dziennych.
W procesie dydaktycznym w tym wymiarze czasowym można realizować
nowoczesne systemy kształcenia (imprezy, zajęcia terenowe), szczególnie
przydatne na kierunku studiów turystyka i rekreacja.
2. Wymiar praktyk zawodowych powinien być ujednolicony dla obu typów szkół.
Optymalnym czasem trwania praktyk jest 6 tygodni.
Autorzy proponują wprowadzenie rozwiązania polegającego na tym, iż absolwent
będzie odbywał 3 miesięczny staż zawodowy w firmach branży turystycznorekreacyjnej lub jako wolontariat. W przypadku odbywania stażu w formie
wolontariatu, stażysta otrzyma zaświadczenie o jego odbyciu. W istniejących
uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych rozwiązanie to wydaje się być
słusznym.
3. W zakresie minimum kadrowego kierunku należałoby rozpatrzyć możliwość zmian:
Z czterech samodzielnych pracowników naukowych na dwóch.
Rozdzielenie obowiązujących etatów naukowo-dydaktycznych na etaty naukowe i
dydaktyczne.
Lepsze wykorzystanie potencjału samodzielnych pracowników naukowych
poprzez odciążenie ich od dydaktyki realizowanej w obecnej formie i
wykorzystanie ich wiedzy i doświadczenia w kierunku prowadzenia badań
naukowych oraz tworzenia nowych programów z korzyścią dla gospodarki kraju.
W szkole samodzielni pracownicy naukowi stanowiący minimum kadrowe
kierunku powinni być w głównej mierze odpowiedzialni za rozwój naukowy
kadry i studentów - Koła Naukowe Studentów.
W obecnych uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych ustawowy wymóg mówiący,
iż liczba studentów studiów zaocznych nie może być większa niż 50% liczby studentów
studiów dziennych tego samego kierunku studiów wydaje się być niezasadny.
Autorzy nie uzurpują sobie prawa do znalezienia panaceum w omawianym temacie.
Posiadają oni świadomość, iż poruszana problematyka została jedynie zasygnalizowana i
wymaga dogłębnej analizy, co przekracza zakres opracowania. Intencją autorów było
zwrócenie uwagi na najistotniejsze problemy zarządzania szkołą wyższą o profilu turystyka i
110
rekreacja, podzielenie się własnymi przemyśleniami i doświadczeniami, aby nowa ustawa
(prace trwają) dała spójne i stabilne podstawy prawne. Wyeliminuje to naginanie wirtualnej
rzeczywistości do realiów dnia codziennego, co zdecydowanie ułatwi pracę zarówno
kontrolującym jak i kontrolowanym.
Bibliografia
1. Dz. U. Nr 96, poz. 590 z późniejszymi zmianami
2. Raport MENi S: Kierunki studiów i specjalności kształcenia w podziale na województwa i typy uczelni w
roku akademickim 2003/2004
3.
Ustawa o szkolnictwie wyższym z dnia 12 września 1990 r., Dziennik Ustaw Nr 65
4. Ustawa o wyższych szkołach zawodowyc, z dnia 26 czerwca 1997 r., Dziennik Ustaw Nr 96
5. http://www.menis.gov.pl/szk-wyz/aktualnosci/list_160305.php