Trendy w szkodach osobowych UFG w latach 2011

Trendy w szkodach osobowych UFG
w latach 2011 - 2015
Zdzisława Cwalińska-Weychert
Warszawa 13 października 2016
Konferencja
„Aktualne problemy ubezpieczeń komunikacyjnych w Polsce”
1. Szkoda i obowiązek jej naprawienia w polskim systemie prawnym
Obowiązek naprawienia szkody przez ubezpieczycieli, abstrahujący od zachowania sprawcy, wynika z zapisów:
Kodeksu cywilnego – odpowiedzialność za szkody zawinione (art. 415 kc)
i szkody na zasadzie ryzyka (m.in. art. 435 i art. 436 kc)
Umowy, w tym umowy ubezpieczenia (art. 822 kc), zwłaszcza ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, w
szczególności obowiązkowej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów
mechanicznych i rolników – zgodnie z zapisami Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK
Naprawienie szkody – REKOMPENSATA - przepisy cywilne
Zdarzenie - Sprawca - Szkoda – Poszkodowany - Odszkodowanie
Kara wymierzana sprawcy winnemu zaistnienia zdarzenia, uwzględniająca całe jego zachowanie przed, w trakcie i
po zdarzeniu, wynika z zapisów:
Kodeksu karnego, przewidującego represję karną i ukaranie za zawinione czyny sprawcy, stanowiących
swoistą formę „odpłaty” za krzywdę i dostarczenie satysfakcji poszkodowanemu
Kara - ODPŁATA - przepisy karne
Zdarzenie - Sprawca – Wina – Wymierzenie kary
2. Odpowiedzialność i zakres ochrony z umowy OC ppm
Zakres szkód objętych odpowiedzialnością ubezpieczyciela w umowie OC ppm:
– szkody rzeczowe – m.in. w pojeździe i jego wyposażeniu, w mieniu, w infrastrukturze
– szkody majątkowe w związku ze szkodą na osobie – m.in. leczenie,
rehabilitacja, opieka, zwiększone potrzeby, utracone dochody
– szkody osobowe – m.in. okresowy lub trwały uszczerbek na zdrowiu, ból i cierpienie,
niesprawność, utrata samodzielności, utrata perspektyw życiowych
– śmierć poszkodowanego - świadczenia na rzecz osób bliskich zmarłego:
• odszkodowanie stosowne - pogorszenia sytuacji życiowej, art. 446§3 kc
• zadośćuczynienie za krzywdę - po śmierci osoby bliskiej, art. 446§4 kc
• zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych, art. 448 kc w związku z
art. 24§1 kc
3. Ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela w umowie OC ppm
Ustawowo wyłączone zakresy odpowiedzialności ubezpieczyciela w przypadku wskazanym w art. 38.1. :
•
szkody w mieniu wyrządzone posiadaczowi pojazdu przez kierującego,
•
szkody w ładunkach, przesyłkach lub bagażu przewożonych w pojeździe, którym wyrządzono szkodę,
•
szkody polegającej na utracie gotówki, biżuterii, papierów wartościowych, kosztowności, dokumentów,
•
szkody polegającej na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska,
Sumy gwarancyjne:
•
wskazane w ustawie i określone w umowie , nie mniej niż ustawowe sumy minimalne
•
zmieniające się w czasie – zgodnie z regulacjami ustawowym
•
stanowiące górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela
Przyczynienie się poszkodowanego do:
• zaistnienia zdarzenia (np. pijany pieszy leżący na drodze)
• powstania szkody lub zwiększenia jej rozmiarów (np. niezapięte pasy bezpieczeństwa)
Regres do sprawcy w przypadku kierowania pojazdem i spowodowania wypadku :
•
po spożyciu alkoholu, substancji odurzających
•
bez uprawnień do prowadzenia pojazdów
•
zbiegnięcia sprawcy z miejsca zdarzenia
•
braku ubezpieczenia OC ppm – regres UFG
4. Miejsce UFG w systemie ubezpieczeń obowiązkowych
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny jest podmiotem rynku ubezpieczeń powołanym Ustawą o
ubezpieczeniach obowiązkowych UFG i PBUK, uzupełniającym system ubezpieczeń obowiązkowych,
z ustawowo określonym zakresem działalności:
kontrolno-egzekucyjnej - identyfikacja nieubezpieczonych pojazdów i windykacja opłat karnych
od ich posiadaczy
informacyjnej - Ośrodek Informacji z bazą danych o wszystkich polisach AC, OC oraz zdarzeniach,
szkodach i odszkodowaniach wypłaconych z tych polis
odszkodowawczej - wypłata odszkodowań i świadczeń za szkody spowodowane przez
nieubezpieczonych lub nieznanych sprawców w ubezpieczeniach obowiązkowych OC ppm i
rolników, a także odszkodowań z ubezpieczeń OC, po upadłości zakładów ubezpieczeń
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny jest finansowany z:
składki płaconej przez ubezpieczycieli udzielających ochrony ubezpieczonym z tytułu OC
pojazdów lub OC rolników,
opłat karnych nakładanych na nieubezpieczonych posiadaczy pojazdów,
zwrotów odszkodowań regresowanych od nieubezpieczonych posiadaczy pojazdów lub
gospodarstw rolnych oraz sprawców wypadków spowodowanych tymi pojazdami lub w tych
gospodarstwach
5. Pojazdy, wypadki, odszkodowania i świadczenia w Polsce w latach 2007 - 2015
2007
2010
2015
2015/2007
Pojazdy
16 342 421
18 659 367
21 820 408
133,5%
Kolizje
386 934
416 076
362 265
93,6%
Wypadki
49 536
38 832
32 976
66,6%
Ranni
63 224
48 952
39 778
62,9%
Zabici
5 583
3 907
2 938
55,6%
Rynek
Wypłaty OC
1,16 mld
4,08 mld
4,83 mld
416,3%
w tym osobowe
0,14 mld
0,81 mld
1,13 mld
807,1%
UFG
Wypłaty OC
41,54 mln
51,75 mln
94,92 mln
228,5%
w tym osobowe
34,58 mln
44,26 mln
83.03 mln
240,1%
6. Koszty napraw pojazdów z OC ppm w Uchwałach Sądu Najwyższego
•
Maj 2007 - Uchwała Sądu Najwyższego z 17.05.2007 III CZP 150/06, stwierdzająca, że
odszkodowanie przysługujące na podstawie umowy OC ppm, ustalone według cen części
zamiennych i usług, obejmuje kwotę podatku od towarów i usług (VAT) w zakresie, w jakim
poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku naliczonego
•
Listopad 2011 - Uchwała Sądu Najwyższego z 17.11.2011 III CPZ 05/11, stwierdzająca, że
ubezpieczyciele OC ppm, co do zasady są zobowiązani do refundacji kosztów pojazdu
zastępczego, poszkodowanym pozbawionym możliwości korzystania z wlanego pojazdu wskutek
zdarzenia, którego sprawcą był inny uczestnik ruchu drogowego
•
Kwiecień 2012 - Uchwała Sądu Najwyższego z 12.04.2012 III CZP 80/11, stwierdzająca brak
podstaw do dokonywania przez ubezpieczyciela potrąceń amortyzacyjnych z tytułu
eksploatacyjnego zużycia pojazdu i ustalanie kwoty odszkodowania za uszkodzenia pojazdu w
oparciu o ceny nowych części i materiałów niezbędnych do jego naprawy
•
Czerwiec 2012 - Uchwała Sądu Najwyższego z 20.06.2012 III CZP 85/11, odmawiająca wydania
kolejnej uchwały w kwestiach uprzednio już rozstrzygniętych w uchwale SN z 12. 04.2012 III CZP
80/11, gdzie SN stwierdził, że w przypadku uszkodzenia części oryginalnej pochodzącej od
producenta, której nie da się naprawić, część ta powinna być zastąpiona inną nową częścią i że nie
jest restytucją pojazdu naprawa za pomocą części używanych lub ustalanie odszkodowania
według cen tych części
•
Kwiecień 2015 – wejście w życie Wytycznych Komisji Nadzoru Finansowego w zakresie likwidacji
szkód komunikacyjnych w tym w szczególności zasad stosowania amortyzacji części przy
wyliczaniu odszkodowania, użycia części oryginalnych w procesie naprawy pojazdu, ustalania
stawek za roboczogodzinę oraz uwzględniania utraty wartości pojazdu po szkodzie
7. Zmiany ustawowe i interpretacyjne, a rozwój roszczeń z OC ppm
o zadośćuczynienie po śmierci poszkodowanego
•
Grudzień 1996 - zmiana art. 448 kc - w razie naruszenia dobra osobistego możliwość przyznania
przez sąd odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę
bezpośrednio temu, czyje dobro zostało naruszone, niezależnie od innych środków potrzebnych do
usunięcia skutków naruszenia, przy czym źródłem krzywdy jest zawsze naruszenia dóbr
osobistych poszkodowanego
•
Sierpień 2007 -art.442¹§ 2 k.c. - wprowadzenie 20-letniego okresu przedawnienia roszczeń o
naprawienie szkody wynikłej ze zbrodni lub występku i objęcie nim roszczeń nieprzedawnionych
na chwilę wejścia w życie tego przepisu, skutkujące otwarciem możliwości zgłaszania roszczeń w
zdarzeniach zaistniałych od sierpnia 1997 przez co najmniej kolejnych 10 lat !
•
Sierpień 2008 - art. 446 § 4 k.c. - możliwość przyznania przez sąd pieniężnego zadośćuczynienia
dla najbliższych członków rodziny zmarłego za doznaną krzywdę, w przypadku zdarzeń
zaistniałych po wejściu w życie tego przepisu
•
2010 - 2012 - wyroki i uchwały Sądu Najwyższego stwierdzające możliwość przyznania bliskim
zmarłego zadośćuczynienia za krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1, gdy ta
śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (tj. sprzed wejścia w życie art. 446 § 4 k.c.), tj.
uznanie, że źródłem naruszenia dóbr roszczącego może być śmierć osoby bliskiej (jej krzywda)
•
Październik 2013 - Uchwała Sądu Najwyższego dopuszczająca możliwość stwierdzenia przez sąd
cywilny popełnienia przestępstwa przez nieznanego sprawcę, skutkująca 20-letnim okresem
przedawnienia dla roszczeń wobec UFG z tytułu szkód wynikłych ze zbrodni lub występku,
z udziałem NN,
8. Struktura wypłat świadczeń w UFG w latach 2011 - 2015
Łączna
wartość
wypłat UFG
w mln zł
(1+2+3)
Udział świadczeń
w szkodach
osobowych
w łącznych
wypłatach UFG
(4/5)
Odszkodowania
w szkodach
nieosobowych
w mln zł
Świadczenia
w szkodach
osobowych
w mln zł
Renty
w mln zł
Łącznie
świadczenia
osobowe
w mln zł
(2+3)
Rok
1
2
3
4
5
6
2011
10,1
30,6
13,7
44,3
54,3
82%
2012
10,7
40,3
14,1
54,3
65,0
84%
Dynamika
2012/2011
108 %
132%
102%
123%
120%
X
2013
10, 1
42,0
16,4
58,1
68,2
85%
Dynamika
2013/2012
94%
104%
117%
107%
105%
X
2014
10,6
50,2
10,3
60,4
71,0
85%
Dynamika
2014/2013
105%
120%
63%
104%
104%
X
2015
11,9
72,2
10,8
83,0
95,0
88%
Dynamika
2015/2014
112%
144%
105%
137%
134%
X
Dynamika
2015/2011
118%
236%
79%
187%
175%
X
Wypłaty UFG
9. Wartość świadczeń osobowych wypłaconych w UFG latach 2011 – 2015
z uwzględnieniem roku zdarzenia
Rok wypłaty świadczeń
Rok zdarzenia
2011
2012
2013
2014
2015
-
-
-
-
2014
-
-
-
2013
-
-
2012
-
2015
Łącznie wypłaty
do 2015 roku
dla zdarzeń w
roku:
3 063 600 zł
3 063 600 zł
2 799 800 zł
9 094 300 zł
11 894 100 zł
3 088 200 zł
8 722 300 zł
4 107 300 zł
15 917 800 zł
4 533 500 zł
12 371 500 zł
3 440 100 zł
2 764 100 zł
23 109 200 zł
2011
2 376 600 zł
16 594 300 zł
4 713 100 zł
3 417 000 zł
5 319 500 zł
32 420 500 zł
2008 - 2010
20 742 500 zł
11 523 800 zł
9 262 400 zł
8 225 700 zł
7 635 000 zł
57 389 400 zł
2000 – 2007
5 029 500 zł
5 998 000 zł
8 465 400 zł
13 578 000 zł
21 447 700 zł
54 518 600 zł
1997 - 1999
2 432 800 zł
1 600 400 zł
3 812 700 zł
9 978 300 zł
18 798 500 zł
36 622 700 zł
30 581 400 zł 40 250 000 zł 41 713 300 zł 50 161 200 zł 72 230 000 zł
234 935 900 zł
RAZEM:
10. Wartość wypłaconych świadczeń w UFG w latach 2011 – 2015
w podziale na rodzaje szkód osobowych
90, 2 mln
Art. 445
4,9 mln
Koszty
leczenia i
opieki
35,4 mln
Inne
świadczenia
Szkody z uszczerbków
68,3 mln
Art. 448
130,5 mln
104,4 mln
23,3 mln
Art. 446.4
234,9 mln
12,8 mln
Art. 446.3
Szkody po śmierci
12. Udział wypłaconych świadczeń w UFG w latach 2011 – 2015
w zależności od rodzaju szkody osobowej
2012
2013
2014
2015
2011-2015
49,3%
41,9%
43,1%
41,1%
27,2%
33,4%
2,3%
2,1%
2,3%
2,1%
9,4%
10,4%
15,1%
4,0%
4,3%
2011
Art.
445
Koszty
leczenia
opieki
Inne
koszty
27,9%
Art.
446.3
8,6%
19,0%
6,6%
1,5%
16,9%
5,7%
2,0%
11,3%
Art.
446.4
11,9%
11,5%
7,9%
7,1%
Art.
448
0%
18,9%
24,9%
36,4%
44,5%
5,5%
9,9%
26,9%
11. Wartość świadczeń osobowych wypłaconych w UFG latach 2011 – 2015
z uwzględnieniem rodzaju świadczenia
2011
2012
2013
2014
2015
Razem
2011-2015
15 080 500
16 860 500
17 974 400
20 598 200
19 666 000
90 179 600
Zadośćuczynienie
po śmierci osoby bliskiej
art. 448 kc
(zdarzenie do 2008 roku)
0
7 617 500
10 365 400
18 248 000
32 117 000
68 347 900
Zadośćuczynienie
po śmierci osoby bliskiej
art. 446 § 4 kc
(zdarzenie od 2008 roku)
3 651 000
4 618 500
3 313 100
3 542 200
8 191 000
23 315 800
Stosowne
odszkodowanie
art. 446 § 3 kc
2 628 300
2 676 000
2 394 200
2 015 900
3 090 000
12 804 400
Koszty leczenia i opieki
693 500
855 800
633 700
1 024 700
1 660 000
4 867 700
Pozostałe świadczenia
8 528 100
7 621 700
7 032 500
4 732 200
7 506 000
35 420 500
Rok
Zadośćuczynienie
za krzywdę własną
art. 445 kc
13. Liczba i wartość świadczeń osobowych wypłaconych w UFG w latach 2014 i 2015
w przedziałach wartości wypłaconych świadczeń w obrażeniach i zgonach
OBRAŻENIA – art. 445
Rodzaj szkody
ZGONY – art. 448 i art. 446 § 4
Dynamika
2014
Dynamika
2015
2014
2015
2015/2014
2015/2014
Rok
Liczba
szkód
Wartość
Wartość
wypłat
Liczba
szkód
1 847
20 598 200
1 929
19 666 000
Szkód
Wypłat
wypłat
Liczba
szkód
Wartość
326
21 790 200
Liczba
szkód
Wartość
657
40 308 000
Szkód
Wypłat
202%
185%
wypłat
Razem
w roku:
liczba szkód i
104%
96%
kwota wypłat
ZGONY z art. 448 – w zdarzeniach do 2008 roku
Rodzaj szkody
ZGONY z art. 446 § 4 – w zdarzeniach od 2008 roku
Dynamika
2014
2015
Dynamika 2015/2014
2014
2015
Rok
2015/2014
Liczba
szkód
Wartość
227
18 248 000
wypłat
Liczba
szkód
Wartość
493
32 117 000
Szkód
Wypłat
wypłat
Liczba
szkód
Wartość
99
3 542 200
wypłat
Liczba
szkód
Wartość
164
8 191 000
Szkód
Wypłat
164%
231%
wypłat
Razem
w roku:
liczba szkód i
kwota wypłat
217%
176%
14.1 Podsumowanie
Analiza danych UFG za lata 2011 – 2015 wskazuje kilka nowych i istotnych tendencji w portfelu
zgłaszanych roszczeń oraz odszkodowań i świadczeń wypłacanych w tym okresie przez UFG :
1.
W wypłaconej przez UFG z tytułu szkód osobowych w latach 2011 – 2015, łącznej kwocie 234,9 mln
złotych, aż 122,4 mln zł, czyli ponad 52%, przypada na lata 2014 i 2015, czyli na dwa ostatnie lata całego
okresu
2.
W szkodach osobowych UFG w latach 2011 – 2015 znacząco spadł udział roszczeń i wypłat na rzecz
bezpośrednio poszkodowanych, z tytułu ich uszczerbków, z ponad 79% w roku 2011, do niespełna 40%
w 2015 roku
3.
W portfelu szkód osobowych UFG w latach 2011 – 2015 skokowo wzrósł udział roszczeń i wypłat na rzecz
pośrednio poszkodowanych śmiercią osoby bliskiej, z niespełna 21% w roku 2011, do 47,5% w roku
2014 i już ponad 60% w roku 2015
4.
W całym okresie 2011 – 2015, a w szczególności w okresie 2014 i 2015, w wypłatach UFG na rzecz
pośrednio poszkodowanych śmiercią osoby bliskiej, dominowały wypłaty za śmierć w zdarzeniach
sprzed 2008 roku (z art. 448), nad wypłatami za śmierć od 2008 roku (z art. 446.4).
W wypłatach UFG w 2014 i 2015 z tytułu śmierci z art. 448 i art. 446.4, w łącznej kwocie 62,1 mln zł, aż
50,4 mln zł (81%!) stanowiły wypłaty z tytułu 448 tj. za śmierć w zdarzeniach sprzed 2008
14.2 Podsumowanie
Porównanie wypłat świadczeń osobowych UFG i ubezpieczycieli pozwala domniemywać,
że tendencje analogiczne do zidentyfikowanych w portfelu UFG, mogą występować na całym rynku
i to zarówno w strukturze kompensowanych roszczeń, jak i tempie ich wzrostu
1.
Uzasadnione zatem staje się domniemanie, że część bieżącej składki OC ppm, płaconej przez obecnych
właścicieli pojazdów, w szkodach osobowych służy przede wszystkim zaspokojeniu roszczeń pośrednio
poszkodowanych śmiercią osoby bliskiej w wypadkach, głównie zaistniałych przed 2008 rokiem,
zamiast być wykorzystana na pomoc i świadczenia wobec bezpośrednio poszkodowanych, co powinno
być głównym celem kompensaty z OC ppm
2.
Należy podkreślić, że składka za OC dzisiejszych posiadaczy pojazdów jest jedynym źródłem
finansowania roszczeń z tytułu śmierci w zdarzeniach sprzed 2008 roku. Innych środków na ten cel nie
ma i nigdy nie było, gdyż ani zakres odpowiedzialności tych przeszłych POLIS OC, zawieranych przed 2008
rokiem, ani SKŁADKA płacona wtedy za te polisy przez ówczesnych posiadaczy pojazdów, nie obejmowały
zadośćuczynień za krzywdę osób bliskich po śmierci ofiary wypadku komunikacyjnego,
3.
Przepisy prawa stanowione przez ustawodawcę przed 2008 rokiem, wiążące ówczesnych posiadaczy
pojazdów, ubezpieczycieli i poszkodowanych,
nie przewidywały bowiem takiego
zakresu
odpowiedzialności sprawcy, a zatem i ochrony udzielanej przez ubezpieczyciela, który obejmowałby
kompensatę na rzecz pośrednio poszkodowanych śmiercią ofiary wypadku komunikacyjnego.