Słowacka lekcja podatkowa

Sukces podatku liniowego na Słowacji?
ś
Wła nie opublikowana przez Mi dzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) analiza
reform podatkowych na Słowacji skłania do refleksji nad wnioskami z niej płyn cymi
dla Polski, w szczególno ci dotycz cych efektów wprowadzenia tzw. podatku liniowego.
Okazuje si , ze wnioski te stoj w wyra nej sprzeczno ci z cz sto powtarzanymi
opiniami na temat podatku liniowego.
ę
ą
ś
ą
ś
ę
ą
ź
ę
Po pierwsze, przedstawione przez MFW dane pokazuje, ze słowacki tzw. podatek liniowy
(tak zwany, bo zwa ywszy na kwot woln od podatku, jest to podatek progresywny o jednej
stawce podatkowej) tak naprawd „za siebie nie zapłacił”. Wbrew zwolennikom krzywej
Laffera, w rzeczywisto ci przyniósł on dochody bud etowe w 2004 roku o ponad 20% ni sze
ni rok wcze niej. Spadek bud etowych dochodów jest tym bardziej znacz cy, je li we mie
si pod uwag fakt, e gospodarka słowacka w zeszłym roku rozwijała si w tempie ponad 5
procent, co w normalnych warunkach powinno si bezpo rednio przeło y na wy sze
dochody bud etu. W tym kontek cie, warto równie wspomnie o niedawno opublikowanych
wynikach bada MFW nad wpływem podatku liniowego na wysoko
dochodów
podatkowych w Rosji. Ekonomi ci MFW stwierdzaj , znowu przeciwnie do ugruntowanych
w Polsce opinii, i szybki wzrost wpływów podatkowych nie był zwi zany ze
wprowadzeniem podatku liniowego, ale z szybkim wzrostem gospodarczym nap dzanym
przez wysokie ceny ropy i pomy ln koniunktur odziedziczon po kryzysie z 1998 roku.
Ŝ
ę
ą
ę
ś
Ŝ
Ŝ
ś
ę
Ŝ
Ŝ
ę
ą
Ŝ
ś
ź
ę
ć
ę
ś
Ŝ
Ŝ
ć
Ŝ
ś
Ŝ
ć
ń
ś
ś
ą
Ŝ
ą
ę
ś
ą
ę
ą
Prawd jest jednak, e reforma podatkowa na Słowacji przyniosła wy sze ogólne dochody
podatkowe. Wynika to jednak nie z wprowadzenia podatku liniowego i obni enia ci aru
opodatkowania według zasady „ni sze podatki, wy sze wpływy", ale przeciwnie, z
podwy szenia opodatkowania poprzez podniesienie efektywnej stawki podatku VAT z około
16% w 2003 na 19% w 2004 roku.
ą
Ŝ
Ŝ
Ŝ
Ŝ
ę
Ŝ
Ŝ
Ŝ
Po drugie, podatek liniowy, przynajmniej dotychczas, nie wpłyn ł na zwi kszenie poda y
pracy. Stało si najprawdopodobniej za spraw znanego efektu substytucji, zgodnie, z którym
podatnicy, po osi gni ciu oczekiwanego wy szego poziomu dochodu, zamiast wi cej
pracowa wol mie wi cej czasu wolnego po to by wykorzysta dodatkowe dochody. Jak
pokazuje przykład Słowacji, to czy przewa y efekt dochodowy, skłaniaj cy podatników do
zwi kszenia poda y pracy, czy efekt substytucyjny zale y nie tylko od stawek podatku od
dochodów osobistych (PIT), ale równie od wielko ci składek na ubezpieczenia społeczne,
jak i wielko ci i struktury popytu na sił robocz .
ą
ę
ę
ą
ć
ę
Ŝ
ę
ć
ą
ć
ę
Ŝ
ę
Ŝ
ą
ą
Ŝ
Ŝ
Ŝ
ś
ś
ę
ą
Po trzecie, wprowadzenie podatku liniowego nie wpłyn ło na spadek bezrobocia.
Przeciwnie, bezrobocie minimalnie wzrosło do poziomu prawie 18 procent pod koniec
zeszłego roku. Wzrost bezrobocia mo na wyja ni
zarówno niedostosowaniem
strukturalnym słowackiej siły roboczej do wymaga rynku pracy (nie ka dy np. ma
odpowiednie kwalifikacje, aby pracowa w wysoce zautomatyzowanym przemy le
motoryzacyjnym), niska mobilno ci , jak i wysokim obci eniem słowackim
odpowiednikiem ZUS-u. Co ciekawe, ten ostatni, mimo, i został obni ony z 51% w 2003
roku do 48.6% w 2004 roku, jest nadal wy szy ni w Polsce. Wygl da wiec na to, e
ę
ć
Ŝ
ś
ń
Ŝ
ć
ś
ś
ą
ą
Ŝ
Ŝ
Ŝ
Ŝ
Ŝ
ą
Ŝ
-2-
drastyczne obni enie dochodów z podatków dochodowych uniemo liwiło równoczesne
obni enie kosztów pracy. W tym kontek cie zasadne wydaje si wi c pytanie, czy zamiast
obni a stawki podatkowe do 19%, nie warto byłoby obni y je o troch mniej tak, aby
dzi ki wygospodarowanym rodkom bardziej zredukowa obci enie ZUS-em. Dokonuj c
jednak takiej a nie innej reformy podatkowej, słowacki minister finansów zdaje si dawa do
zrozumienia, i dla rozwoju tamtejszej gospodarki wa niejsze jest obni enie podatków
dochodowych dla zach cenia napływu kapitału, ni obni enie ZUS-u w zamian za niepewne
efekty zwi kszenia zatrudnienia (b d co b d , mimo spadki stawki ZUS-u, bezrobocie na
wzrosło. Notabene, spadły równie ogólne wpływy ze składek). Czy w polskim kontek cie
obni ka ZUS-u mogła by podobnie nieefektywna?
Ŝ
Ŝ
Ŝ
ś
ę
ć
ę
ć
Ŝ
Ŝ
ę
ć
ę
ś
ą
Ŝ
ą
ć
ę
Ŝ
Ŝ
ę
Ŝ
ę
ą
ź
ą
Ŝ
Ŝ
ź
Ŝ
ś
ć
Ŝ
Po czwarte wreszcie, nie ma dowodów na to (przynajmniej nie znajduje ich MFW), e
podatek liniowy wpłyn ł na przyspieszenie wzrostu gospodarczego. W 2004 roku był on
tylko nieznacznie wy szy rok ni wcze niej. Według ekonomistów MFW, głównym ródłem
szybkiego wzrostu gospodarczego na Słowacji były przede wszystkim zmiany w strukturze
gospodarki oraz bezpo rednie inwestycje zagraniczne. Mo e to jednak podatek liniowy
wpłyn ł na zwi kszenie napływu zagranicznego kapitału? Wydaje si to by w tpliwe,
bior c pod uwag fakt, i inwestorzy zagraniczni zwracaj głównie uwag na wysoko
podatku dochodowego od przedsi biorstw (CIT) a nie na podatek PIT. Ponadto z bada
Banku wiatowego na temat czynników determinuj cych napływ zagranicznych inwestycji
wynika, i to nie wysoko podatków jest najwa niejsza dla potencjalnych inwestorów, ale
jako infrastruktury, sprawno s dów i dost p do wykwalifikowanej siły roboczej. Je eli
jednak w jaki sposób słowacka reforma podatkowa wpłyn ła na wzrost, to miała ona wpływ
zupełnie po redni, polegaj cy na pozytywnym efekcie „public relations”. Reforma
podatkowa, bowiem pozwoliła Słowacji bodaj po raz pierwszy historii znale si na
czołówkach wiatowych gazet, co zach ciło globalnych inwestorów do zwrócenia na ni
uwagi. Dopóki jednak nasi południowi s siedzi b d w modzie, taki sam efekt innym krajom
b dzie trudno powtórzy .
Ŝ
ą
Ŝ
Ŝ
ś
ź
ś
Ŝ
ć
ą
ę
ę
ą
ć
ą
ę
Ŝ
ą
ę
ś
ę
ń
Ś
ą
ć
Ŝ
ś
Ŝ
ć
ć
ś
ś
ą
ę
Ŝ
ś
ę
ś
ą
ć
ź
ś
ę
ę
ą
ą
ę
ą
ć
ę
Słowacka reforma podatkowa miała równie wpływ na nierówno ci dochodowe. Raport
MFW zwraca uwag na fakt, i wprowadzenie podatku liniowego znacznie obni yło poziom
progresji podatkowej. W konsekwencji, bior c pod uwag wszystkie obci enia podatkowe,
wł czaj c w to składki na ZUS, MFW przyznaje, e dla niektórych podatników stawka
podatkowa stała si regresywna, tzn. jako procent dochodów ło onych na funkcjonowanie
pa stwa, cz
najlepiej zarabiaj cych Słowaków płaci teraz mniej ni ich biedniejsi rodacy.
Ŝ
ę
ś
Ŝ
Ŝ
ą
ą
ę
ą
ą
Ŝ
Ŝ
ę
Ŝ
ć
ń
ę
ś
ą
Ŝ
Nie wiadomo równie czy podatek liniowy wpłyn ł na obni enie kosztów poboru podatków,
bo brak jest jeszcze odpowiednich danych. Obni ka kosztów działania administracji
podatkowej jest jednak mo liwa, głównie ze wzgl du na fakt, i przy okazji reformy
zlikwidowano praktycznie wszystkie ulgi i zwolnienia, kontrola których stanowiła du y
ci ar dla aparatu skarbowego. Zwa ywszy jednak na fakt, e zarówno na Słowacji, jak i w
Polsce, całkowite koszty poboru podatków wahaj si wokół 0.5% PKB, nawet 20%
podniesienie efektywno ci poboru PIT-u nie przyniosłoby wi cej ni skromne 0.1% PKB
oszcz dno ci. O wiele wi ksze efekty ma jednak szanse przynie ujednolicenie stawki
VAT, głównie dzi ki zamkni ciu furtki dla przest pstw podatkowych.
Ŝ
ą
Ŝ
Ŝ
Ŝ
ę
Ŝ
Ŝ
ę
Ŝ
Ŝ
Ŝ
ą
ś
ę
ę
Ŝ
ć
ę
ś
ę
ę
ś
ę
ę
-3-
Likwidacja ulg i zwolnie wpłyn ła równie na znaczne uproszczenie podatku. Ale ulgi i
zwolnienia mo na tak samo skutecznie zlikwidowa w ramach podatku progresywnego.
Podobnie jak na Słowacji, gdyby w Polsce zlikwidowany wszystkie ulgi i zwolnienia
podatkowe, z punktu widzenia prostoty jedyn ró nic przy wypełnianiu corocznego PIT-u
pomi dzy podatkiem progresywnym a liniowym byłoby jedno dodatkowe działanie na
kalkulatorze w przypadku 5 procent polskich podatników. Dla pozostałych 95 procent
podatników, znajduj cych si w pierwszym przedziale podatkowym, nie byłoby adnej
ró nicy pomi dzy obydwoma podatkami.
ń
ę
Ŝ
ć
Ŝ
ą
Ŝ
ą
ę
ą
Ŝ
ę
Ŝ
ę
Powy sza analiza słowackiej reformy podatkowej wskazuje na to, e albo za wcze nie
jeszcze na jej pełn ocen albo, e - co bardziej prawdopodobne - wpływ podatku liniowego
na rozwój gospodarczy był do tej pory znacznie przeceniany. Bior c za przykład Słowacj i
Rosj wida wyra nie, i znaczenie podatku liniowego dla wzrostu było znikome. Dalsza
dogł bna analiza słowackich reform jest jednak bardzo potrzebna, i to nie tylko dotycz ca
zmian podatkowych, ale i równie wa nych reform strukturalnych i systemu opieki
społecznej. W ród tych ostatnich, na szczególn uwag zasługuje reforma systemu zasiłków
socjalnych i wprowadzenie zasiłku aktywizacyjnego, która przyczyniła si podniesienia
skłonno ci pobieraj cych zasiłki i wiadczenia społeczne do podj cia pracy oraz ograniczyła
nadu ycia. To wła nie w gł bokich reformach strukturalnych i społecznych mo na
upatrywa ródeł dalszego szybkiego wzrostu gospodarczego na Słowacji. Czy na takie
reformy sta równie i Polsk ?
Ŝ
Ŝ
ą
ę
ś
Ŝ
ą
ę
ć
ę
ź
Ŝ
ę
ą
Ŝ
ś
ą
ę
ę
ś
ą
ś
Ŝ
ś
ę
ę
Ŝ
ć
ź
ć
Ŝ
ę
Dr Marcin Pi tkowski
ą
Autor jest pracownikiem Mi dzynarodowego Funduszu Walutowego w Waszyngtonie. Tre
artykułu przedstawia jego osobiste pogl dy.
ę
ś
ą
ć