Jakość podstawowych elementów środowiska – wody podziemne

Jakość podstawowych elementów środowiska – wody podziemne

2.3. Wody podziemne
Alina Strupieniuk, Teresa Farjan
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie)
Wody podziemne ze wzglêdu na gospodarcze
znaczenie oraz powszechne zagro¿enia jakoœci
zosta³y objête programem Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska. G³ównym zadaniem monitoringu zwyk³ych wód podziemnych jest kontrola jakoœci wód u¿ytkowanych poziomów wodonoœnych
w wyznaczonych punktach obserwacyjnych, interpretacja wyników oraz prognozowanie zmian. Kontrole zwyk³ych wód podziemnych realizowane s¹
w sieciach obserwacyjnych: krajowej, regionalnej
i lokalnej.
Sieæ krajow¹ monitoringu zwyk³ych wód podziemnych prowadzi Pañstwowy Instytut Geologiczny w Warszawie poprzez w³asne stanowiska badawcze wód oraz ocenê jakoœci wód w skali ca³ego
kraju. Punkty pomiarowe sieci monitoringu krajowego zosta³y zlokalizowane przede wszystkim poza
zasiêgiem lokalnych Ÿróde³ zanieczyszczeñ.
Program regionalny w zakresie wód podziemnych realizowany przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Œrodowiska w Lublinie uwzglêdnia obszary badañ wód podziemnych nara¿onych na
potencjalne Ÿród³a zanieczyszczenia jakie stanowiæ
mog¹ sk³adowiska odpadów komunalnych i przemys³owych. Nie pominiêto równie¿ oceny jakoœci
wód Ÿróde³, niezwykle cennych pod wzglêdem
przyrodniczym elementów hydrosfery, a licznie
zlokalizowanych na LubelszczyŸnie.
Lokalizacjê punktów badañ monitoringu wód podziemnych przedstawiono na za³¹czonej mapie 11.
Ocena jakoœci wód pod wzglêdem wskaŸników
fizyko-chemicznych dokonywana jest w oparciu
o kryteria okreœlone wg „Klasyfikacji jakoœci zwyk³ych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu”
(PIOŒ 1995 r.). Zgodnie z t¹ klasyfikacj¹ wody podziemne zosta³y podzielone na cztery klasy:
– klasa Ia (wody najwy¿szej jakoœci) – odpowiadaj¹ce wymogom sanitarnym, nadaj¹ce siê do
picia bez uzdatniania;
– klasa Ib (wody wysokiej jakoœci) – odpowiadaj¹ce wodom do celów pitnych i gospodarczych, mo¿liwe jest okresowe ich uzdatnianie;
– klasa II (wody œredniej jakoœci) – zmienione
antropogenicznie, zanieczyszczone wymagaj¹
uzdatniania;
122
„Nisza Ÿród³owa” – Pomnik przyrody k. W³odawy
Fot. O. Bielak
–
klasa III (wody niskiej jakoœci) – ich cechy fizyczne i zawartoœæ g³ównych wskaŸników zanieczyszczenia znacznie przekraczaj¹ normy
obowi¹zuj¹ce dla wód pitnych, uzdatnianie
jest ma³o op³acalne.
Przy klasyfikacji wód do odpowiedniej klasy
obowi¹zuj¹ zasady przyjête przy ocenie krajowej
sieci monitoringu zwyk³ych wód podziemnych (Raport PIOŒ Warszawa 1996 r.):
– przedzia³y dopuszczalnych stê¿eñ lub zakresy
wybranych wskaŸników s¹ zgodne z przyjêt¹
klasyfikacj¹,
– jako dopuszczalne przyjêto przekroczenie wartoœci granicznych trzech wskaŸników nietoksycznych. Przekroczenie musi mieœciæ siê
w granicach przyjêtych dla bezpoœrednio ni¿szej klasy,
– jako niedopuszczalne przyjêto przekroczenie
wartoœci granicznych wskaŸników o charakterze toksycznym (antymon, arsen, chrom, glin,
kadm, miedŸ, nikiel, o³ów, rtêæ, selen, srebro,
azotany, azotyny, cyjanki, fenole, fluor, siarkowodór, pestycydy),
– pomimo stwierdzenia w badanej wodzie wy¿szych stê¿eñ wskaŸników od okreœlonych dla
klasy trzeciej jakoœci, wodê kwalifikuje siê do
trzeciej klasy.
WskaŸniki bakteriologiczne dla wody do picia
nie uwzglêdnione w przedstawionej metodzie klasyfikacji wód podziemnych oceniane s¹ w oparciu
o Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 wrzeœnia 2000 roku.
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Jakoœæ wód podziemnych
woj. lubelskiego w 2000 r.
na tle mapy obszarów
g³ównych zbiorników
wód podziemnych
Legenda:
1. Granice wydzielonych GZWP
w oœrodkach
porowym
szczelinowym
i szczelinowo-porowym
Tr
2. Wiek i geneza GZWP
QK zbiorniki w czwartorzêdzie
dolin kopalnych
Tr zbiorniki w trzeciorzêdzie
K2 zbiorniki w kredzie górnej
Tr
3. Obszary ochronne GZWP
obszary najwy¿szej ochrony (ONO)
obszary wysokiej ochrony (OWO)
K2
K2
4. Punkty badawcze w sieciach monitoringu
zwyk³ych wód podziemnych
krajowego (pkt PIG)
mogilniki (piezometry)
wysypiska odpadów komunalnych
(liczba piezometrów)
Ÿród³a
5. Klasyfikacja jakoœci wody
I a - wody najwy¿szej jakoœci
K2
QK
I b - wody wysokiej jakoœci
II - wody œredniej jakoœci
III - wody niskiej jakoœci
Wykonano w WMΠWIOΠLublin
Mapa 11. Jakoœæ wód podziemnych woj. lubelskiego w 2000 r.
2. WODY
123
Tabela 1. Wykaz punktów badawczych sieci krajowej monitoringu oraz jakoœæ wód podziemnych w 2000 roku na podstawie
badañ wykonanych przez PIG
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
MiejscowoϾ
Ciecierzyn
Ludwin
Poizdów
Góra Pu³awska
Góry Opolskie
Pu³awy
Lublin Prawiedniki
Lubartów
Anusin
Krasnystaw
¯mudŸ
Bia³opole
Che³m Trubaki
W³odawa
Wola Uhruska
Mo³odiatycze
Hedwi¿yn
Kitów
Sochy
Koszarsko
Kol. Sitno
Uchanie
Gozdów
Wo¿uczyn
Ruda Wo³owska
£abunie
ZamoϾ
Jarczew
£uków
Kuraszew – 1
Kuraszew – 2
Bia³a Podl. – 1 Narut.
Bia³a Podl. – 2 st. 14
Terespol
Kijowiec
Suchowola
Przegaliny Du¿e
Terespol
Kuraszew 3
m. Lublin
Parczew
Bia³a k. Radz. Podl.
Miêdzyrzec Podl.
Kraœnik
£êczna Krasnystawska
Ryki Spacerowa
Rejowiec
Bi³goraj
Hrubieszów
Tomaszów Lub.
Bia³a Podlaska
W³odawa
Gmina/Miasto
Niemce
Ludwin
Kock
Pu³awy
Opole Lub.
Pu³awy
Lublin
Lubartów
Siedliszcze
Krasnystaw
¯mudŸ
Bia³opole
Che³m
W³odawa
Wola Uhruska
Trzeszczany
Bi³goraj
Su³ów
Zwierzyniec
¯ó³kiewka
Sitno
Uchanie
Werbkowice
Rachanie
Tomaszów Lub.
£abunie
ZamoϾ
Wola Mys³owska
£uków
Wohyñ
Wohyñ
Bia³a Podlaska
Bia³a Podlaska
Terespol
Zalesie
Wohyñ
Komarówka Podl.
Terespol
Wohyñ
Lublin
Parczew
Radzyñ Podlaski
Miêdzyrzec Podl.
Kraœnik
£êczna
Ryki
Rejowiec Fabr.
Bi³goraj
Hrubieszów
Tomaszów Lub.
Bia³a Podlaska
W³odawa
Stratygrafia
Rodzaj
wód
Klasa
wód
Q
Q
Q
Q
K
K
K2
K2
K
K
K
K
K2
K
K2
K2
X
Q
K2
K2
K
QK
K
K
Q
Q
K2
Q
QT
J3
K
J
X
K
Q
Q
Q
Q
Q
K2
Q
Q
X
K
K
X
K2
Q
K2
K2
Q
J
G
G
G
G
W
G
G
W
G
W
G
G
G
G
W
W
G
G
G
G
W
G
W
G
G
G
G
G
W
W
W
W
W
G
W
G
G
G
G
G
W
W
W
G
W
W
G
W
W
G
W
W
III
III
Ia
III
Ib
Ib
Ib
Ia
III
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
III
III
III
III
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
II
III
II
II
II
Ib
Ia
III
III
III
III
III
Ia
Ia
II
Ib
Ib
Ib
Ia
Ia
Ib
Ib
Ib
Ib
WskaŸniki w zakresie stê¿eñ
odpowiadaj¹cych wodzie niskiej jakoœci
Klasa III
NOK
HCO 3, Mn, SSR, N_NO3
HPO4,K,
HCO 3, Corg. , HPO4, SO4, Tw. og.
K,
N_NO3
Sr
Sr
N_NO3
HCO3
Sr
Sr
Sr
HCO3, Fe, K
N_NO3
HCO3, Mn, Sr
N_NO2
HCO3, Sr
Sr
Fe, N_NH4
HCO3, Sr
HCO3
N_NH4, Sr
K
Sr
HCO 3, Fe
Sr
K, Fe
Sr
N_NO2, N_NO3, SSR
N_NO3,
N_NO2, N_NO3, SSR, HCO3
N_NO3,
HCO 3,
HPO4, K
K
K
HCO 3,
Fe,
Sr
HCO 3, K
Sr
Sr, CN
Ba, Sr
Objaœnienia:
Stratygrafia: Q – czwartorzêd; K – kreda; K2 – Osady wodonoœne kredy górnej; X – trzeciorzêd; T – triaz; J – jura;
Wody: G – wody gruntowe; W – wody wg³êbne;
WskaŸniki (w tym wskaŸniki toksyczne):
HCO3 – wodorowêglany; SSR – suma substancji rozpuszczonych; Corg – wêgiel organiczny; Mn – mangan; N-NO2 – azot
azotynowy; N-NO3 – azot azotanowy; HPO4 – fosforany; SO 4 – siarczany; N-NH4 – azot amonowy; Tw. og. – twardoœæ ogólna;
Fe – ¿elazo; Sr – stront; Br – bar; CN – cyjanki;
NOK – wskaŸniki w zakresie stê¿eñ wiêkszych od dopuszczalnych dla wód klasy III jakoœci.
124
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
2.3.1. Sieæ krajowa monitoringu wód
podziemnych
Na terenie woj. lubelskiego sieæ krajowa monitoringu zwyk³ych wód podziemnych w 2000 roku
prowadzona by³a w 52 punktach obserwacyjnych
obejmuj¹cych pe³ny profil (g³êbokoœæ kilka i kilkadziesi¹t metrów) wystêpowania wód podziemnych.
Oko³o 60% punktów to ujêcia wód p³ytkiego
kr¹¿enia (wody gruntowe), najbardziej wra¿liwych
na wp³yw czynników antropogenicznych. Pozosta³¹ czêœæ punktów obserwacyjnych stanowi³y ujêcia wód wg³êbnych, poziomów wodonoœnych
o dobrej naturalnej izolacji.
Uzyskane wyniki pozwoli³y okreœliæ stan jakoœci przebadanych wód.
Ogólna ocena jakoœci wód przedstawiona
w tabeli charakteryzowa³a siê nastêpuj¹co:
– 13 % klasa Ia – wody najwy¿szej jakoœci,
– 50 % klasa Ib – wody wysokiej jakoœci,
– 10 % klasa II – wody œredniej jakoœci,
– 27 % klasa III – wody o niskiej jakoœci.
Udzia³ wód gruntowych i wg³êbnych w danej
klasie jakoœci przedstawia rys. 2.
W 2000 roku dominowa³y wody wysokiej jakoœci (ponad 60% badanych ujêæ znalaz³o siê
w pierwszej klasie jakoœci), w tym po raz pierwszy
13% wód zaliczono do klasy najwy¿szej jakoœci.
Nale¿y równie¿ podkreœliæ, ¿e po³owa tych wód to
wody zalegaj¹ce p³ytsze poziomy wodonoœne.
Natomiast o niezbyt dobrej jakoœci wód podziemnych (ok. 30% to klasa trzecia jakoœci) zadecydowa³y przede wszystkim wskaŸniki toksyczne,
a g³ównie zwi¹zki azotowe, które w wysokich stê¿eniach wyst¹pi³y w wodach gruntowych. Do
sk³adników szkodliwych nale¿y zaliczyæ równie¿
wykryte cyjanki.
Wody p³ytkich studni zawiera³y podwy¿szone
stê¿enia innych wskaŸników œwiadcz¹cych o pochodzeniu antropogenicznym jak: siarczany, fosforany, wêgiel organiczny, potas czy suma substancji rozpuszczonych. Obni¿enie jakoœci wód podziemnych spowodowane zosta³o równie¿ czynnikami pochodzenia geochemicznego, do których
mo¿na zaliczyæ wodorowêglany, azot amonowy,
¿elazo, tak¿e stront czy bar. Podwy¿szone wskaŸniki wyst¹pi³y zarówno w wodach gruntowych, jak
i wg³êbnych.
Podobny stan jakoœci wód podziemnych odnotowano w roku 1999. Dane porównawcze zestawiono poni¿ej.
Na podstawie przedstawionych wyników badañ nale¿y stwierdziæ, ¿e jakoœæ wód nie uleg³a
niekorzystnym zmianom w przedstawionym okresie, a nawet okreœlono wy¿sz¹ jakoœæ wód w niektórych punktach obserwacyjnych. W 2000 roku
korzystn¹ zmianê stwierdzono w 13 przypadkach,
spoœród których w 7 (w tym w dwóch ujmuj¹cych
wody gruntowe) woda odpowiada³a klasie najwy¿szej jakoœci, która w latach poprzednich nie wystêpowa³a na badanym obszarze. Jedynie w 3 otworach badawczych jakoœæ wody uleg³a pogorszeniu.
W dwóch przypadkach by³y to wody gruntowe.
W otworach ujmuj¹cych wody gruntowe bardziej
widoczny by³ wp³yw czynników antropogenicznych na jakoœæ wody. Szczególnie ujawni³ siê
wzrostem zawartoœci w wodzie substancji biogennych, co mo¿e byæ spowodowane brakiem uregulowanej gospodarki œciekowej na wsi i obszarach
podmiejskich oraz niekorzystnym oddzia³ywaniem
rolnictwa. Wody g³êbszych poziomów wodonoœnych charakteryzowa³y siê bardziej stabilnym
sk³adem chemicznym i znacznie lepsz¹ jakoœci¹
od s³abo izolowanych wód p³ytkiego kr¹¿enia.
2.3.2. Monitoring wód podziemnych wokó³
sk³adowisk odpadów
Najpowa¿niejszym problemem zwi¹zanym ze
sk³adowaniem odpadów komunalnych jest powstawanie zanieczyszczeñ, w tym zanieczyszczonych odcieków mog¹cych migrowaæ do wód podziemnych. Ma to miejsce szczególnie tam gdzie
sk³adowiska nie posiadaj¹ uszczelnionego pod³o¿a; dotyczy to przede wszystkim starych wysypisk, tak¿e ju¿ zamkniêtych. Obiekty po zakoñczonej eksploatacji i przeprowadzonej rekultywacji
nadal stanowi¹ zagro¿enie dla jakoœci wód podziemnych. Nale¿y równie¿ zaznaczyæ, ¿e sk³adowi-
Tabela 2. Ocena jakoœci wód podziemnych badanych w sieci krajowej (1999 i 2000 rok)
Liczba stanowisk (otworów) w poszczególnych klasach jakoœci
Klasa jakoœci
1999 rok
Wody gruntowe Wody wg³êbne
2000 rok
Ocena ³¹czna
Wody gruntowe Wody wg³êbne
Ocena ³¹czna
Ia
–
–
–
2
5
7
Ib
16
12
28
16
10
26
II
1
5
6
–
5
5
III
13
3
16
12
2
14
Ogó³em
30
20
50
30
22
52
2. WODY
125
13%
27%
10%
50%
Ia
Ib
II
III
Rys. 1. Jakoœæ wód podziemnych w sieci krajowej (PIG)
gruntowe
%
wg³êbne
100
80
60
40
20
0
Ia
Ib
II
Klasa jakoœci
III
ni wierconych. Natomiast trzeci¹ klasê jakoœci stanowi³y wody z piezometrów i studni gospodarskich ujmuj¹ce wody gruntowe oraz ze studzienek
odciekowych. Podstawê zakwalifikowania wody
do ni¿szej klasy jakoœci stanowi³y przekroczenia
dopuszczalnych stê¿eñ wskaŸników toksycznych,
do których zaliczone zosta³y zwi¹zki azotowe.
Wartoœci azotu azotynowego i azotanowego
w niektórych punktach przekroczy³y nawet kilkakrotnie zalecane stê¿enia. Ponadto stwierdzono
podwy¿szone stê¿enia innych zanieczyszczeñ charakterystycznych dla badanych obiektów tj. wskaŸnika utlenialnoœci, substancji rozpuszczonych, azotu amonowego, potasu czy zawartoœci ¿elaza
i manganu. W dwóch przypadkach wyst¹pi³y wysokie zawartoœci metali ciê¿kich: kadmu i niklu.
Wymienione wskaŸniki dyskwalifikowa³y jakoœæ
wód, jednak zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zasadami
zosta³y zakwalifikowane do trzeciej klasy czystoœci.
Ogólna ocena wód ujêæ badanych w 2000
roku, podobnie jak w latach ubieg³ych, wykaza³a
nisk¹ jakoœæ wód gruntowych w porównaniu do
wód wg³êbnych, o zdecydowanie lepszej i trwalszej jakoœci wody. Wody p³ytkiego kr¹¿enia nara¿one na zanieczyszczenia z powierzchni ziemi
mog¹ byæ pierwszymi odbiorcami zanieczyszczeñ
Rys. 2. Udzia³ wód w danej klasie jakoœci (sieæ krajowa)
28%
ska posiadaj¹ce zabezpieczone pod³o¿a nie zawsze daj¹ pe³n¹ gwarancjê zlikwidowania zagro¿enia. Pod³o¿e zabezpieczone foli¹ mo¿e ulec uszkodzeniom mechanicznym, istnieje równie¿ problem
z w³aœciwym ujêciem i utylizacj¹ odcieków.
Badania przeprowadzone w 2000 roku obejmowa³y 26 sk³adowisk odpadów komunalnych,
(w tym jedno sk³adowisko z odpadami przemys³owymi) o ró¿nych okresach eksploatacji wynosz¹cych od kilku do kilkudziesiêciu lat. Punktami obserwacyjnymi wód by³y piezometry i studzienki
odciekowe (otwory obserwacyjne) wykonane
przez u¿ytkowników obiektów oraz studnie gospodarskie (kopane i wiercone) w najbli¿szym otoczeniu sk³adowisk. W jednym przypadku punktem obserwacyjnym by³o Ÿród³o, naturalnie wyp³ywaj¹ce
w bezpoœrednim s¹siedztwie sk³adowiska.
Ogólna ocena wód badanych w 2000 roku wokó³ sk³adowisk odpadów komunalnych wykaza³a:
– 28% klasa Ib – wody wysokiej jakoœci
– 25% klasa II – wody œredniej jakoœci
– 47% klasa III – wody niskiej jakoœci
Jakoœæ wód w zró¿nicowanych punktach obserwacyjnych obrazuje rys. 4.
Do pierwszej i drugiej klasy jakoœci zosta³y
zaliczone wody z g³êbszych poziomów wodonoœnych, a przede wszystkim z piezometrów wykonanych na g³êbokoœci ok. 20 m i poni¿ej oraz stud126
47%
25%
Ib
II
III
Rys. 3. Jakoœæ wód w rejonie sk³adowisk
Ib
II
III
100%
80%
60%
40%
20%
0%
piezometry
studnie
Ÿród³o
studzienki
odc.
Rys. 4. Klasy jakoœci wody w punktach obserwacyjnych
wokó³ sk³adowisk
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Tabela 3. Jakoœæ wód podziemnych okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych w 2000 roku w rejonie sk³adowisk odpadów komunalnych
Lp.
Gmina/
/powiat
MiejscowoϾ
1. Panieñszczyzna
Jastków/lubelski
2. Rokitno
Lubartów
3. Folwark
£êczna
4. Szumów
Kurów/lubelski
5. Trzcianki
6. Ryki
Janowiec/pu³awski
Ryki
7. Brzeœce
Stê¿yca/rycki
8. ¯d¿ary (zamkniête)
Dêblin/rycki
9. Œwidnik (zamkniête) Œwidnik
10. Nowodwór
Lubartów/lubartowski
11. Be³¿yce
Be³¿yce/lubelski
12. Serniki*
Serniki/lubartowski
13. Królewski Dwór
Parczewski
14. Komarno
Konstantynów/bialski
15. Adamki
radzyñski
16. Kol. Dêbowiec
Skierbieszów/zamojski
WskaŸniki w zakresie stê¿eñ
odpowiadaj¹cych wodzie niskiej jakoœci
Klasa III
NOK
–
Fe
Fe
–
–
–
N_NH4
–
N_NO3
–
SSR., N_NH4, Cl
Na, K, Mn
–
–
SSR.
Fe, Mn, N_NH4
III
N_NO 2
–
SSR., Cl, HPO4, Na
N_NH4, K
–
K
N_NO3
–
SSR
N_NH4, K, Fe
–
Fe
N_NO3
Fe
SSR
Fe
Mn,
Fe
N_NO3, N_NO2
–
Rodzaj
badanych
punktów
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
piezometr
Klasa
wód
piezometr 1
piezometr 2
Ib
III
N_NO3, Mn,
piezometr
III
ChZTMn, PO4,
piezometr
III
piezometr
piezometr
studnia kopana
studnia wiercona
studnia wiercona
studnia wiercona
studnia wiercona
studnia wiercona
studnia kopana
studnia wiercona
II
Ib
Ib
Ib
Ib
II
Ib
Ib
III
II
17. Tomaszów Lub.
tomaszowski
18. Hrubieszów I
(zamkniête)
hrubieszowski
studnia kopana
19. Hrubieszów II
hrubieszowski
20. Korczów
Bi³goraj/bi³gorajski
21. Kopy³ów
22. Józefów
Horod³o/hrubieszowski
Józefów/bi³gorajski
23. Podsoœnina
£ukowa/bi³gorajski
24. Malinówka
Sawin/che³mski
25. Rudka
Ruda Huta/che³mski
26. Zagroda
Siennica Ró¿ana/
/krasnostawski
II
Ib
Ib
II
III
III
Ib
III
Ib
III
II
III
III
II
III
II
Ib
III
Ib
Ib
II
III
II
III
N_NH4
N_NO3, Cl, K, Ni
SSR, Cl, SO4, Na
Fe, Mn
N_NH4, N_NO2, SO4,
Zn
ChZTMn, N-NH4,
Tw_og., Fe, Mn, K
Cd
SSR. Cl, N-NH 4,
Tw_og, Fe, Mn, Ni, Na
SSR, N_NH4,
N_NO3, Tw_og.
N-NH4,
Przewod.
K
SSR, K
N_NO 3
III
SSR, Tw-.og. N_NO3
Przewod.
piezometr
III
Mêtnoœæ
studnia kopana
studnia kopana
piezometr
Ÿród³o
studzienka
odciekowa
studzienka
odciekowa
studzienka
odciekowa
studzienka
odciekowa
II
III
II
II
ChZT-Mn, HPO 4,
N-NH4, Cr
Przewod. K
Przewod. N_NO2
HPO4
III
N-NO2, Mn, Mêtnoœæ
III
ChZT-Mn, Tw_og
K
III
Fe, Mg, ChZT-Mn
K,
III
SSR
Mg, Mêtnoœæ, Tw_og,
K, N_NH4, ChZT-Mn,
Objaœnienia:
* obiekt z odpadami przemys³owymi
WskaŸniki (w tym wskaŸniki toksyczne):
SSR-suma substancji rozpuszczonych; Tw.og. – twardoœæ ogólna; Przewodnoœæ w³aœciwa; N-NO2 – azot azotynowy;
N-NO3 –azot azotanowy; HPO4 – fosforany; SO4 – siarczany; Cl – chlorki; N-NH4 – azot amonowy; ChZTMn – utlenialnoœæ;
Mg – magnez; Fe – ¿elazo; Mn – mangan; Na – sód; K – potas; Ni – nikiel; Cd – kadm;
NOK – wskaŸniki w zakresie stê¿eñ wiêkszych od dopuszczalnych dla wód klasy III jakoœci.
2. WODY
127
ze sk³adowisk odpadów. Szczególnie sk³adowiska
o d³ugoletnim okresie eksploatacji (przy sk³adowaniu ró¿nych odpadów na niezabezpieczonym pod³o¿u) stanowiæ mog¹ potencjalne Ÿród³a zanieczyszczenia dla jakoœci wód podziemnych. Nale¿y
tutaj wymieniæ sk³adowiska: z odpadami przemys³owymi w Sernikach, odpadów komunalnych
w Rykach, Adamkach, Królewskim Dworze, Tomaszowie Lubelskim oraz obiekty ju¿ zamkniête –
¯d¿ary i Hrubieszów.
2.3.3. Ocena wód podziemnych wokó³
mogilników
Specyficznym rodzajem sk³adowisk odpadów
s¹ mogilniki (zbiorniki betonowe zawieraj¹ce przeterminowane œrodki ochrony roœlin i opakowania
po tych œrodkach). Tego typu odpady charakteryzuj¹ siê wysok¹ toksycznoœci¹, w zwi¹zku z tym
mog¹ stanowiæ du¿e zagro¿enie dla œrodowiska
gruntowo-wodnego, szczególnie dla jakoœci wód
podziemnych.
W 2000 roku przeprowadzono badania wokó³
4 mogilników. Próby wody, w celu okreœlenia
przede wszystkim pestycydów chlorowcoorganicznych, zosta³y pobrane w punktach obserwacyjnych, które stanowi³y piezometry (ujmuj¹ce
wody gruntowe) oraz studnie wiejskie.
Przeprowadzone przy mogilnikach badania wód
z piezometrów obserwacyjnych nie wykaza³y obecnoœci DDT i jego metabolitów. Lindan zosta³ okreœlony tylko w jednym przypadku i to w stê¿eniu dopuszczalnym dla wody pierwszej klasy jakoœci. W porównaniu do poprzednich badañ nie stwierdzono pogorszenia cech badanych prób wód przy mogilnikach
w Kali³owie i Adamkach. Nale¿y tutaj podkreœliæ, ¿e
w 1999 roku we wszystkich punktach obserwacyjnych przy mogilnikach (badanych by³o 7 obiektów)
ze wzglêdu na obecnoœæ pestycydów stwierdzono
wody niskiej jakoœci (zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ klasyfikacj¹ odpowiadaj¹ce trzeciej klasie jakoœci).
W 2000 roku przeprowadzone zosta³y badania
wód pochodz¹cych z wiejskich studni zlokalizowanych wokó³ mogilnika w Niedzieliskach. Na podstawie uzyskanych wyników wody te zosta³y sklasyfikowane w niskiej, trzeciej klasie jakoœci. Podstaw¹ zakwalifikowania wód do trzeciej klasy jakoœci by³y przekroczenia pestycydów zaliczanych,
poza zwi¹zkami azotowymi czy metalami ciê¿kimi,
do wskaŸników toksycznych. Niekorzystna ocena
jakoœci wód podziemnych (przeprowadzona
w oparciu o jednorazowe badania) mo¿e wskazywaæ na pochodzenie antropogeniczne podwy¿szonych w³asnoœci fizycznych i chemicznych wody. Jesieni¹ 2000 roku mogilnik w Niedzieliskach zosta³
zlikwidowany przez wyspecjalizowane jednostki.
2.3.4. Ocena jakoœci wód Ÿróde³
Cenne walory przyrodnicze oraz znaczenie gospodarcze zadecydowa³y, ¿e Ÿród³a zosta³y w³¹czone do badañ monitoringowych wód podziemnych prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Œrodowiska w Lublinie. W 2000 roku
kontrol¹ zosta³o objêtych 12 nowych Ÿróde³ i by³a
to kontynuacja badañ prowadzonych zgodnie z za³o¿eniami programu regionalnego monitoringu
œrodowiska na lata 2000-2002.
W œwietle przeprowadzonych badañ jakoœæ
wód Ÿróde³ przedstawia³a siê nastêpuj¹co:
– 81% klasa Ib – wody wysokiej jakoœci
– 14% klasa II – wody œredniej jakoœci
–
5% klasa III – wody niskiej jakoœci
Tabela 4. Wykaz punktów oraz jakoœæ wód okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych w 2000 roku w rejonie
mogilników
1. Kali³ów
Bia³a Podlaska
piezometr
–
–
WskaŸniki o stê¿eniach odpowiadaj¹cych wodzie niskiej jakoœci
Klasa III
NOK
nie wykryto DDT, DDD, DDE, gHCH
2. Adamki
Radzyñ Podlaski
piezometr
5,5
–
nie wykryto DDT, DDD, DDE, gHCH
3. Królewski Dwór
Parczew
piezometr
–
Ib
ze wzglêdu na zawartoœæ gHCH
piezometr
–
–
nie wykryto DDT, DDD, DDE, gHCH
Lp.
Lokalizacja
punktu
badawczego
4. Kolonia Niedzieliska
K¹ty
K¹ty Leœniczówka
Gmina/
/powiat
Rodzaj
punktu
badawczego
G³êbokoœæ
otworu
mppt
Klasa
jakoœci
wody
Miasto i Gmina
studnia kopana
30
III
DDT
Szczebrzeszyn/
studnia wiercona
50
III
DDT ; Cu
studnia kopana
20
III
DDT;
SSR, Tward.og.
studnia
–
III
DDT ; Cu
/Zamojski
N-NO3;
Przewod.
Objaœnienia:
WskaŸniki (w tym wskaŸniki toksyczne):
Pestycydy chlorowcoorganiczne – DDT (metabolity DDD, DDE), gHCH (lindan); Cu – miedŸ;
SSR – suma substancji rozpuszczonych; Przewodnoœæ w³aœciwa; Twardoœæ ogólna; N-NO3 – azot azotanowy;
NOK – wskaŸniki w zakresie stê¿eñ wiêkszych od dopuszczalnych dla wód klasy III jakoœci.
128
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Tabela 5. Jakoœæ wód Ÿródlanych okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych w 2000 roku
Lp.
Lokalizacja
Ÿród³a
1. Bezek
2. Buœno
3. Fajs³awice
4. Krynica Du¿a
5. Majdan Nowy
6. Nowosió³ki
Ocena jakoœci wód
WskaŸniki odpowiadaj¹ce
ni¿szej klasie
Gmina/
/powiat
Zlewnia/
/dorzecze
Miano
coli
Siedliszcze/
/che³mski
Wieprz/
/Mogielnica
0,04
Ib
–
pobór wiosenny
50
Ib
–
pobór jesienny
Bug/
/We³nianka
0,4
Ib
II – Barwa, ChZTMn, Mn
pobór wiosenny
7
Ib
–
pobór jesienny
Wieprz/
/Marianka
5
Ib
II – HPO4
pobór wiosenny
12
Ib
II – HPO4
pobór jesienny
7
II
II – HPO 4, SSR, Mn, Tw.og.
pobór wiosenny
Bia³opole/
/che³mski
Fajs³awice/
/krasnostawski
W³odawa/
/w³odawski
Bug/
/W³odawka
Wojs³awice/
/che³mski
Che³m/
/che³mski
Klasa
jakoœci
Uwagi
20
Ib
II – Tw.og. HPO 4
pobór jesienny
Wieprz/
/Wojs³awka
0,4
Ib
II – HPO4
pobór wiosenny
8
Ib
II – HPO4
pobór jesienny
Udal/
/Garka
0,4
Ib
–
pobór wiosenny
>50
Ib
–
pobór jesienny
0,04
Ib
–
pobór wiosenny
pobór jesienny
7. ¯d¿anne
Siennica Ró¿ana/
/krasnostawski
Wieprz/
/Siennica
>50
Ib
–
8. Zarzecze
ZamoϾ/
/zamojski
Dorzecze
£abuñki
33
100
Ib
IIРPrzewodnoϾ, HPO4;
9. Zaporze
Radecznica/
/zamojski
Dorzecze
Poru
100
5
Ib
IIРPrzewodnoϾ
10. Hajowniki
Skierbieszów/
/zamojski
Dorzecze
Wolicy
100
Ib
IIРPrzewodnoϾ
11. Wierzchowiska
Modliborzyce/
/janowski
Sanna
–
II
II – N_NO2
pobór wiosenny
–
Ib
–
pobór jesienny
–
III
III – N_NO2, HPO4, K
pobór wiosenny
–
II
III – HPO4, K
pobór jesienny
12. Œwiêcica
Wierzbica/
/che³mski
Œwinka
pomnik przyrody
Objaœnienia:
WskaŸniki bakteriologiczne – Miano Coli (wskaŸnik zanieczyszczenia wody bakteriami coli typu ka³owego)
WskaŸniki fizykochemiczne (w tym wskaŸniki toksyczne) – SSR – suma substancji rozpuszczonych; Przewodnoœæ w³aœciwa;
Twardoœæ ogólna; ChZTMn – utlenialnoœæ; N-NO3 – azot azotanowy; HPO 4 – fosforany; Mn – mangan; K – potas;
Ocena wód pod wzglêdem w³aœciwoœci fizykochemicznych wykaza³a, ¿e spoœród badanych Ÿróde³ nie wyst¹pi³y oœrodki ujmuj¹ce wody najwy¿szej jakoœci (klasa Ia), ale ponad 80% wód Ÿródlanych znalaz³o siê pierwszej klasie jakoœci (Ib).
Na podstawie wyników badañ nale¿y stwierdziæ, ¿e wiêkszoœæ wskaŸników podstawowych
jakoœci wód Ÿróde³ oraz metale ciê¿kie, pestycydy
i detergenty zosta³y okreœlone na poziomie odpo-
14%
5%
81%
Ib
II
Rys. 5 Ogólna ocena wód Ÿróde³
2. WODY
III
wiadaj¹cym klasie pierwszej. Podwy¿szone stê¿enia wskaŸników zanieczyszczeñ, a przede wszystkim zwi¹zków azotowych i fosforanów oraz niekorzystna ocena bakteriologiczna wód Ÿródlanych,
œwiadcz¹ natomiast o przedostawaniu siê do Ÿróde³ zanieczyszczeñ z powierzchni ziemi. Na obszarach wiejskich, gdzie zlokalizowana jest wiêkszoœæ
Ÿróde³, nale¿y wi¹zaæ to z faktem nie rozwi¹zanych
problemów gospodarki œciekowej oraz zanieczyszczeniami zwi¹zanymi z dzia³alnoœci¹ rolnicz¹. Zagro¿enie dla wód Ÿródlanych stanowi¹ równie¿
przypadki zanieczyszczania, przebudowywania czy
nawet bezmyœlnego niszczenia nisz Ÿródlanych.
Ogólna ocena wykaza³a wysok¹ jakoœæ wód
podziemnych wyp³ywaj¹cych w postaci Ÿróde³.
Okreœlone parametry fizyczne i chemiczne odpowiada³y w wiêkszoœci wartoœciom normatywnym
stawianym wodzie do picia. Okresowe zmiany
sk³adu wód wywo³ane zosta³y przez czynniki antropogeniczne migruj¹ce z powierzchni terenu.
Pomimo, ¿e wykorzystanie gospodarcze Ÿróde³
dla zaopatrzenia ludnoœci w wodê, ze wzglêdu na
129
funkcjonuj¹ce wodoci¹gi uleg³o wyraŸnie zmniejszeniu, to jednak znaczenie przyrodnicze jakie stanowi¹ wymaga pe³nej ich ochrony. ród³a s¹ odzwierciedleniem zasobnoœci wodnej obszaru, ich
wydajnoœæ decyduje o przep³ywach rzecznych
w okresach bezopadowych. Czynna, najbardziej
skuteczna forma ochrony Ÿróde³, w wiêkszoœci bêd¹cych pomnikami przyrody, przyczyni siê do zachowania w jak najmniej zmienionej formie nisz
Ÿródlanych, terenów do nich przylegaj¹cych,
a w konsekwencji czynnika najwa¿niejszego jakim
jest wysoka jakoœæ wód Ÿródlanych.
2.3.5. Podsumowanie
1. Generalnie nale¿y stwierdziæ, na podstawie
przeprowadzonych badañ, ¿e wody podziemne wykazuj¹ nadal wysok¹ jakoœæ, co potwierdza fakt, ¿e ponad 60% sklasyfikowanych ujêæ
to wody wysokiej jakoœci.
130
2. Wody wg³êbne dobrze izolowanych poziomów
wodonoœnych nie wykazywa³y obni¿enia jakoœci spowodowanego czynnikami antropogenicznymi.
3. Wody o niskiej jakoœci rejestrowano g³ównie
w p³ytkich, s³abo izolowanych poziomach wodonoœnych. Du¿e zagro¿enie dla jakoœci tych
wód stanowi¹ nieodpowiednio zabezpieczone
sk³adowiska odpadów.
4. Ogólna ocena wód podziemnych wykaza³a te¿
wysok¹ jakoœæ wód Ÿródlanych. Z tego wzglêdu obiekty te winny byæ otoczone szczególn¹
ochron¹ przed wp³ywem negatywnych czynników zewnêtrznych, powoduj¹cych degradacjê
jakoœciow¹ i iloœciow¹.
5. Prowadzona sieæ monitoringu pañstwowego
(podobnie jak przy wodach powierzchniowych)
pozwala na sta³¹ kontrolê wód podziemnych
i ocenê stopnia ewentualnych zagro¿eñ ich jakoœci.
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA