oficerskie kadry logistyczne a proces samorealizacji we

oficerskie kadry logistyczne a proces samorealizacji we

ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS
No 3079
SOCJOLOGIA XLIV
WROCŁAW 2008
ANDRZEJ BUJAK
Międzynarodowa Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu, Wrocław
OFICERSKIE KADRY LOGISTYCZNE
A PROCES SAMOREALIZACJI
WE WSPÓŁCZESNYCH
GLOBALIZACYJNYCH UWARUNKOWANIACH
Od kilkunastu lat przeżywamy „rewolucję technologiczną”, która w dużym
stopniu zmienia sposób naszego życia, myślenia, porozumiewania się, stawiając
jednocześnie przed nami nowe, coraz większe wymagania. Ich skutkiem są coraz
wyraźniej zarysowujące się nowe wyzwania i postulaty współczesnego społeczeństwa kierowane w stronę różnych dziedzin naszego życia, w tym również
logistyki, a tym samym logistyki wojskowej. Logistyki, która nie tylko w sferze wojska czy gospodarki, ale przede wszystkim w podnoszeniu jakości życia,
funkcjonowania całych społeczeństw odgrywa coraz większą rolę. Powoduje to konieczność wprowadzania zasadniczych zmian w logistyce, w podejściu
do edukacji logistycznej oraz myśleniu o niej, o jej misji i jej celach. Dotyczy
to szczególnie problemów logistyki wojskowej. Permanentnie zmienne środowisko międzynarodowego bezpieczeństwa i coraz szersze zaangażowanie Sił
Zbrojnych RP w operacje pokojowe i stabilizacyjne wyznacza nowe potrzeby
w zakresie nie tylko edukacji kadr logistycznych Wojska Polskiego, ale również
wymaga dostrzeżenia wielu innych, bardzo istotnych elementów, które wyznaczać będą poziom profesjonalizmu i samorealizacji tych kadr.
Konieczność szerszej refleksji dotyczącej problemów edukacji nie tylko logistycznej i istotnych czynników samorealizacji wynika przede wszystkim z nowych globalnych warunków, stworzonych w wyniku rewolucji technologicznej
ostatnich lat. Trzeba bowiem dostrzegać, że trwająca od lat 60. XX w. rewolucja w sferach wiedzy i wartości zwana powszechnie „rewolucją informacyjną”
jest głównym źródłem zachodzących przemian w wielu płaszczyznach naszego
życia (gospodarczych, militarnych, społecznych itp.). Rewolucja informacyjna
znacznie zwiększyła tempo naszego życia, jednocześnie „zmniejszając odległo-
druk_soc_XLIV.indd 45
2008-11-03 14:13:00
46
ANDRZEJ BUJAK
ści” dzięki unowocześnieniu środków łączności, ale też wyznaczyła nowe potrzeby i standardy wobec kadr logistycznych, w tym zwłaszcza wobec oficerów
logistyki.
Polityczne i ekonomiczne transformacje ostatnich dwóch dekad, będące bezpośrednim skutkiem procesów globalizacyjnych, które są następstwem możliwości, jakie powstały w wyniku rewolucji technologicznej, spowodowały zasadnicze
zmiany w prawie wszystkich obszarach życia naszego społeczeństwa. Przeżywamy obecnie rewolucję, która w dużym stopniu zmienia sposób naszego życia,
myślenia, porozumiewania się, stawiając jednocześnie przed nami nowe, coraz
większe wymagania. Ich skutkiem są coraz wyraźniej zarysowujące się nowe
wyzwania i postulaty współczesnego społeczeństwa kierowane w stronę edukacji, ale również samorealizacji. Powodują one konieczność wprowadzania zasadniczych zmian w procesie edukacyjnym i samorealizacji, w podejściu do tych
problemów, myśleniu o nich i ich celach. Pomimo dokonujących się zmian, chociażby reformy systemu edukacji, ich przebieg w wielu wypadkach nie nadąża
za zmianami w różnorodnych aspektach naszego życia, w tym szczególnie w obszarze zadań, do jakich musza zostać przygotowani logistycy wojskowi. Dotyczy
to również problemów samorealizacji, w dużym stopniu przytłumionych przez
bezwzględne prawa ekonomii, walkę o możliwie najlepsze warunki finansowe
(płacowe).
Mówiąc o ekonomii i jej wpływie na nasze życie, warto dostrzec, że postępujące zmiany w tym obszarze, np. zmiany społeczne, wpływają na zwiększenie
się atomizacji życia. Duże skupiska ludzkie sprzyjają anonimowości, tradycyjne
więzi i płynące z nich wzory społeczne tracą swe dawne wpływy. Życie stało się
mniej stabilne, gdyż struktura społeczna uległa zróżnicowaniu, a z nią wartości,
które ją kształtowały. Zachodzące przemiany społeczne wymuszają na człowieku
konieczność samostanowienia o sobie wobec utraty stabilnych wzorców społecznych. Charakterystyczna stała się wielozawodowość i łatwość zmiany profesji,
a zwłaszcza konieczność jej wielokrotnych zmian z powodu dynamiki rozwoju
gospodarczego. Te zjawiska, chociaż o różnym stopniu intensywności, należy także dostrzegać w obszarach funkcjonowania kadr logistycznych nie tylko cywilnych, ale również Wojska Polskiego.
W tych współczesnych globalnych uwarunkowaniach zmienia się wartość
wytworów umysłu ludzkiego. M. Kaku w swojej książce Wizje, czyli jak nauka
zmieni świat w XXI wieku pisze: „przed nami rozciąga się nowy ocean – bezmiar
niezwykłych możliwości i zastosowań nauki”1. Podczas gdy w czasach starożytnych wiedza traktowana była jako ten rodzaj dobra, który przynależy nielicznym i służy samopoznaniu i rozwojowi jednostki, sukcesy kapitału w XIX w.
kazały spojrzeć na wiedzę z innej perspektywy. Dopiero rewolucja przemysłowa zmieniła stosunek do wiedzy. Dzięki odkryciom naukowym, technicznym
1
druk_soc_XLIV.indd 46
M. Kaku, Wizje, czyli jak nauka zmieni świat w XXI wieku, Warszawa 2000, s. 19.
2008-11-03 14:13:01
Oficerskie kadry logistyczne a proces samorealizacji
47
dokonał się rozwój przemysłu, wzrósł dobrobyt społeczny, stało się konieczne
upowszechnienie wiedzy pośród szerokich mas społecznych w interesie postępu
ekonomicznego.
Jak stwierdził Ch.V. Doren, „Cechą minionego stulecia był nie tylko zadziwiający postęp wiedzy naukowej, ale i wiara w nieuchronność tego postępu, stanowiąca skutek niezachwianej pewności, z jaką traktowano pewne przekonanie,
które wiedzie nas do starożytnych Greków. Chodzi mianowicie o intuicję Talesa,
podchwyconą przez późniejszych filozofów, że jesteśmy w stanie zrozumieć otaczający nas świat, jeśli staramy się o to z dostateczną determinacją”2. W wieku
XXI siła wyobraźni i zdolności umysłowe, inicjatywa i umiejętność tworzenia
nowych technologii okażą się czynnikami o zasadniczym znaczeniu3. Współcześnie pojmowanie roli i znaczenia wiedzy w rozwoju społecznym uległo zmianom.
Wynika to z refleksji na temat możliwości poznania rzeczywistości. Rozważania
na temat tego, co jesteśmy w stanie poznać, w jaki sposób i z jaką precyzją, doprowadziły z jednej strony do znacznego rozszerzenia granic naukowego poznania,
z drugiej zaś do wyznaczenia nowych kierunków naukowych dociekań, do których z pewnością zaliczyć można logistykę.
W filozoficznym podejściu do problemów nauki i możliwości poznania otaczającej nas rzeczywistości dostrzec można dwojakie podejście:
– że istnieje pewien skończony zasób faktów opisujących rzeczywistość, które
wypełniają sobą wszelkie zagadnienia i którego przekroczenie nie jest możliwe;
– że możliwości poznania człowieka, wszystkie jego wysiłki i umiejętności
nie są wystarczające do tego, aby poznać wszystkie tajemnice świata.
Innym zgoła zagadnieniem jest możliwość zdobycia wiedzy i samorealizacja
zarówno w sferze nauki (edukacji), jak i w praktyce dnia codziennego. Dotyczy
to szczególnie wojskowych kadr logistycznych. Rozpatrując te niełatwe problemy,
warto już na wstępie zacytować i wziąć pod uwagę opinie J. Organ, „Jeżeli ktoś
ufa nauce, musi zaakceptować możliwość, a nawet skończone prawdopodobieństwo tego, że era wielkich odkryć naukowych dobiega końca. […] Dalsze badania
nie przyniosą wielkich rewelacji ani przewrotów, co najwyżej coraz wolniejszy
przyrost pożytków płynących ze zgromadzonej wiedzy”4. Ten pogląd pobudza refleksje na temat zakresu wiedzy, jej pewności naukowej oraz potrzeby szerokiego
dostępu do niej. Coraz większa precyzja badań, lawinowo rosnąca ilość wiedzy
powstającej we wszystkich zakątkach globu i łatwy dostęp do wyników badań
naukowych utwierdza wielu z nas w przekonaniu, że „żadne wysiłki poznania
zasad funkcjonowania tego świata w sposób dokładny i kompletny nie mogą się
powieść. [....] Stało się pewne, że niepewność jest immanentnie wpisana w naturę
rzeczy, a przeto nie da się jej wyeliminować”5. Skoro taka jest natura wiedzy,
2
3
4
5
druk_soc_XLIV.indd 47
Ch.V. Doren, Historia wiedzy. Od zarania dziejów do dziś, Warszawa 1996, s. 343.
L.C. Thurow, The Future of Capitalism, New York 1996, s. 279.
J. Organ, The End of Science, New York 1996, s. 6.
Ch.V. Doren, op. cit., s. 422.
2008-11-03 14:13:01
48
ANDRZEJ BUJAK
należy rozdzielić jej zakresy na te, które służą do tworzenia dalszej wiedzy teoretycznej, i na te, które służą zastosowaniu w praktyce, w przemyśle, w wojsku
czy też innych obszarach działalności społecznej. Jest to bardzo istotne w stosunku do wiedzy, która ukryta została pod nazwą logistyka, która w wielu wypadkach
jest stosunkowo młodym obszarem, ale odgrywa coraz istotniejszą rolę w naszym
życiu, czego najlepszym dowodem jest znaczenie, jakie przypisuje się logistyce
wojskowej.
Warto też zauważyć, że procesy globalizacyjne i zróżnicowany charakter
wiedzy oraz różny stopień jej zastosowania wywołały nowy podział społeczny. Stare, tradycyjne grupy zawodowe tracą swoje znaczenie i udział w ogólnej
liczbie zatrudnionych. Dotyczy to zwłaszcza pracowników rolnych i przemysłu.
Już nie umiejętności manualne czy siła fizyczna stanowią poszukiwaną umiejętność na rynku pracy, ale poszukiwane są umiejętność myślenia i zdolności twórcze, szczególnie nowe interdyscyplinarne możliwości i umiejętności, a do takich
z całą pewnością zaliczyć można wiedzę i umiejętności z obszaru współczesnej
logistyki, zwłaszcza logistyki wojskowej, w kontekście zarządzania globalnymi łańcuchami logistycznymi. Potwierdzeniem tej tezy są słowa J. Kozieleckiego: „Szczególne znaczenie ma wiedza specjalistyczna oraz proceduralna, typu
»umiem jak«. W końcu tego wieku głównym środkiem produkcji nie jest kapitał,
zasoby naturalne czy siła robocza, ale wiedza, którą każdy wykształcony człowiek nabywa w czasie życia. Staje się ona źródłem bogactwa i władzy, samogloryfikacji i samorealizacji”6. Powstaje grupa społeczna zwana „pracownikami
wiedzy” lub „kognitariuszami”, a w przypadku logistycznych kadr wojskowych
„wojownikami wiedzy”. Jest to spora grupa ludzi, szczególnie zauważalna w krajach rozwiniętych. Zajmują się tworzeniem, organizowaniem, przechowywaniem,
uczeniem się i praktycznym wykorzystywaniem wiedzy oraz informacji, a także
nadawaniem jej znaczenia, wartości i sensu. Pojawienie się tej grupy społecznej,
do której z cała pewnością można zaliczyć logistyków, zmieniło obraz rynku pracy. Jednocześnie ten nowy rynek pracy stwarza ograniczenia i bariery dla funkcjonującego w nim człowieka, wymusza bowiem znacznie szerszy zakres posiadanej
wiedzy, umiejętność interdyscyplinarnego jej stosowania.
We współczesnym świecie, który nazwany został „globalną wioską”7, znacznie zwiększyło się tempo życia, zmniejszyły się odległości dzięki unowocześnieniu środków łączności i transportu. W tym globalnym świecie wzrasta rola indywidualności, odrębności i niepowtarzalności. Widoczne jest to w odrzucaniu
tradycyjnych systemów wartości na rzecz wolności indywidualnej, pluralizmu,
6
J. Kozielecki, Koniec wieku nieodpowiedzialności. Eseje humanistyczne, Warszawa 1995,
s. 34.
7 Globalna wioska (global village) – termin wprowadzony pod koniec lat 60. XX w. przez
Marshalla McLuhana w jego książce The Gutenberg Galaxy (Galaktyka Gutenberga), opisujący
trend, w którym masowe media elektroniczne obalają bariery czasowe i przestrzenne, umożliwiając
ludziom komunikację na masową skalę.
druk_soc_XLIV.indd 48
2008-11-03 14:13:01
Oficerskie kadry logistyczne a proces samorealizacji
49
tolerancji i otwartości na nowe dobra kulturalne. Zatem razem z otwartością myślenia i zapożyczaniem nowych wzorów zachowań pojawia się zjawisko inkluzji, czyli asymilacji obcych dokonań artystycznych na gruncie rodzimej kultury.
Przemiany zachodzą także w sztuce wyższej i użytkowej. Następuje łączenie teraźniejszości z przyszłością, a także tworzenie nowych prądów i kierunków rozwoju, do których z całą pewnością zaliczyć można logistykę, w tym logistykę
wojskową.
Uwikłani w złożoności współczesnego świata z jednej strony a oczekiwaniami własnymi odnośnie do standardu pracy i życia z drugiej współcześni
„pracownicy wiedzy” czy też „wojownicy wiedzy” (wojskowe kadry logistyczne) funkcjonują w organizacjach, których celem jest wspólne wykonanie zadania. Stanowią one skomplikowany system organizacji służących lepszemu wykorzystaniu możliwości i talentów ludzi. „Ale jednocześnie stwarzają napięcia
i sprzeczności między bezosobową biurokracją a indywidualnym »ja«, między
rolą zawodową a osobowością. Instytucja wymaga często wykonywania działań
niezgodnych z pragnieniami, fragmentaryzuje osobowość, nie pozwala wzmocnić poczucia osobistej wartości. Zaburza tożsamość. W jej ramach kognitariusz
rzadko może zaspokoić potrzebę samorealizacji”8. Tworząca się klasa wyznaje
relatywizm wartości, gloryfikuje wolność wyboru. Jednocześnie nowość obranej
drogi stwarza jej problemy.
Wraz z procesami globalizacji pojawiły się również pewne negatywne zjawiska. Stabilne środowiska i przekazywane z pokolenia na pokolenie wzorce zachowań, nawyki, poglądy, wartości i sposoby działania zanikają wraz z powstawaniem nowoczesnego postindustrialnego społeczeństwa. Jest ono mniej stabilne,
wymaga mobilności intelektualnej i fizycznej. Życie w dużych skupiskach ludzkich zmienia charakter kontaktów społecznych. Coraz częściej mówimy o samotności w tłumie, o pobieżnym poznaniu człowieka, o anonimowości ludzi,
co stwarza okazje do braku szczerości kontaktów międzyludzkich, zafałszowania
i nieuczciwości. Zwiększa się liczba ludzi, którzy nie potrafią odnaleźć się w tym
rozpędzonym, wielorakim świecie. Dawne wzory społeczne albo nie są im znane,
albo nieprzydatne w życiu, a nowe, które się właśnie tworzą, nie stanowią jeszcze
spójnej, uniwersalnej formuły.
Poszukiwanie sposobów istnienia, które dawałoby poczucie satysfakcji,
wymusza określenie znaczenia bycia sobą we współczesnym świecie. „Zwykle
jednak uczymy się szybko życia w zgodzie z duchem świata i zbyt łatwo zapominamy o sobie. Zaczynamy nawet sądzić, że bycie sobą jest sprawą kłopotliwą,
że znacznie wygodniej i pewniej być takim samym jak inni ludzie, że łatwiej
ich »małpować« stając się po prostu jedną spośród jednostek tworzących tłum”9.
Bycie autentycznym, życie w zgodzie z tym, co się autentycznie czuje, z sobą,
8
9
druk_soc_XLIV.indd 49
J. Kozielecki, op. cit., s. 46.
M. Malicka, Bycie sobą jako ideał, Warszawa 2002, s. 72.
2008-11-03 14:13:01
50
ANDRZEJ BUJAK
stanowiło ważny element rozważań filozofów. Znajdziemy je u Hobbesa, Rousseau, Tischnera, Kierkegaarda. Niemożność bycia sobą doprowadza do rozpaczy.
Najważniejszym zadaniem człowieka jest stawanie się sobą. Proces ten jest procesem duchowym, do którego nie każdy jest w stanie się wznieść – jak pisze
Kierkegaard.
Współczesny człowiek jest coraz bardziej świadomy swojej autonomii,
konieczności szerszego wykorzystania własnych możliwości oraz możności
samodzielnego kreowania wartości. Coraz częściej i coraz wyraźniej nie tylko
dostrzega właściwości (cechy, umiejętności), jakie powinien mieć, ale również
dąży do ich zdobycia. Kształtowanie się tej nowej świadomości jednoznacznie
wskazuje na potrzebę odpowiedniego przygotowania współczesnego człowieka do odpowiedzialnego i w pełni świadomego funkcjonowania w otaczającej
go rzeczywistości, do współistnienia i współtworzenia jej. Ta sytuacja formułuje
konkretne zadania w wielu dziedzinach życia, w tym także w obszarze edukacji.
Niezwykle istotne staje się stworzenie jednostce warunków do rozwijania samoświadomości, samorealizacji, poszerzania możliwości sprawczych, umiejętności
wartościowania, umiejętności podejmowania decyzji i poczucia odpowiedzialności. Jednak równie ważne staje się przygotowanie człowieka do radzenia sobie
ze stresem, z szumem informacyjnym oraz innymi niedogodnościami ery globalizmu.
Współczesna rzeczywistość stawia przed pracownikami (żołnierzami),
a zwłaszcza kadrą kierowniczą (oficerami) coraz trudniejsze zadania. Muszą
oni rozwiązywać wiele problemów merytorycznych, metodycznych i organizacyjnych. Te problemy szczególnie widać w logistyce, której ranga i znaczenie
we współczesnym świecie stale rośnie, a w sytuacjach prowadzenia skomplikowanych operacji wojskowych ma pierwszoplanowe znaczenie. Ustawiczne
zmiany zmierzają do podnoszenia efektywności działania w różnym wymiarze,
np. organizacyjnym, transportowym czy też finansowym. Konieczność osiągania
coraz lepszych efektów jest elementem mobilizującym i zachęcającym do ciągłego samodoskonalenia się.
Warto ten problem dostrzegać wieloaspektowo. Już na wstępie warto zauważyć, że ludzie uczą się najlepiej wówczas, kiedy chcą się uczyć, a nie w narzuconym z góry okresie. Jak twierdzi Lech Witkowski, „filozofia, kulturoznawstwo,
psychologia, socjologia, teoria i historia literatury bardziej niż kiedykolwiek stają
się niezbędne do budowania zrębów naszej samowiedzy w gąszczu złożoności nowych problemów, jak i wobec nagminnej niewystarczalności starych rozwiązań”10.
Ponadto edukacja na poziomie szkoły wyższej, podobnie jak i cała edukacja, stała
się współcześnie jedną z głównych wartości uniwersalnych. Wyższe wykształcenie
umożliwia nie tylko uzyskanie pracy i dobrego zarobku, ale także sprzyja opa10
L. Witkowski, Edukacja humanistyczna czynnikiem warunkującym poziom kultury społeczeństwa obywatelskiego, [w:] Oficer. Dowódca. Wychowawca, Warszawa 1996, s. 9.
druk_soc_XLIV.indd 50
2008-11-03 14:13:01
Oficerskie kadry logistyczne a proces samorealizacji
51
nowaniu umiejętności samodzielnego uczenia się przez całe życie. Zadania stawiane szkolnictwu wyższemu na przełomie wieków obejmują, oprócz dydaktyki
i prowadzenia badań naukowych, także funkcje społeczne, nawiązujące do stale
poszerzających się wymagań wobec obywateli i konieczności łączenia kompetencji
osobowościowych, społecznych i zawodowych11. Konglomerat tych kompetencji,
ich posiadanie oraz umiejętne łączenie jest bardzo ważne u logistyków.
Ludzie pragną dzisiaj mieć dyplom ukończenia najatrakcyjniejszych studiów
i pozostawać najdłużej, jak to możliwe, w systemie edukacyjnym12. W większości systemów europejskich dyplomy są rozumiane jako filtr dopuszczający
do elit kierujących w administracji i przedsiębiorstwach, i do grupy profesorów
i badaczy13. Te zapisy zaczerpnięte z „Białej Księgi Kształcenia i Doskonalenia”
i podobne stwierdzenia, ujęte w raporcie przygotowanym pod przewodnictwem
Jacques’a Delorsa, wskazują, że: struktury zatrudnienia ewoluują wraz z postępem
społeczeństw i zastępowaniem człowieka przez maszyny: liczba robotników maleje, podczas gdy rozwijają się czynności nadzoru, kontroli i organizacji, zwiększając w ten sposób zapotrzebowanie na zdolności intelektualne u pracowników
na wszystkich poziomach14. Rosną również wymagania w zakresie znajomości
najnowszych technologii i umiejętności ich wykorzystywania, co z pewnością ma
ścisły związek z dostępnością do źródeł wiedzy.
Współcześnie wiedza stała się w wielu wypadkach wymierna, opatrzona
atrybutem wartości. Rozwój gospodarki rynkowej, wzrost wymagań rynku15, stymulowany poprzez wzrastające współzawodnictwo i rywalizację przedstawicieli
firm, przedsiębiorstw, koncernów spowodował konieczność zapewnienia w procesie edukacji lepszych kompetencji, gdyż one warunkują miejsce człowieka
w zastanej rzeczywistości, na rynku pracy. Sytuacja ta wymusza dokonanie wielu zmian w ofercie edukacyjnej, znaczne jej poszerzenie zwłaszcza w obszarze
kształcenia ustawicznego. Podstawową zasadą owych zmian powinna być kreacja
edukacji nie na możliwości dnia dzisiejszego (preferująca kształcenie zachowawcze), lecz na możliwości jutra. Antycypacja przyszłości, „kształcenie do zmian”
to podstawowy wyznacznik kierunku przemian edukacji w dobie przyspieszonego postępu technologicznego i globalnej konkurencji o lepszą pozycję zawodową
i prestiż społeczny. Skala i tempo zmian pozwala również na postawienie tezy, iż
zdecydowanie największe szanse na ingerencję w bieg zdarzeń mają ludzie otwarci, odważni, świadomi swojej wiedzy i kompetencji. Istnieje zatem szczególne
zapotrzebowanie na zwiększony potencjał intelektualny, cechujący się potrzebą
permanentnego uczenia się – kształcenia ustawicznego.
11
Zob. m.in. E.C. Wragg, Trzy wymiary programu, Warszawa 1999.
Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego się społeczeństwa, Warszawa 1997, s. 32.
13 Ibidem, s. 33.
14 Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO międzynarodowej Komisji do spraw
Edukacji dla XXI wieku, pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa, Warszawa 1998, s. 139.
15 Wykształcenie i rynek, I. Białecki, J. Sikorska (red.), Warszawa 1998.
12
druk_soc_XLIV.indd 51
2008-11-03 14:13:01
52
ANDRZEJ BUJAK
W tym miejscu dochodzimy jednak do problemu samorozwoju, dostrzeżenia
potrzeb w tym zakresie i zbudowania odpowiedniej motywacji (chęci). Ogromną
rolę w samorozwoju odgrywa umiejętność aktualizacji i wykorzystania własnych
wrodzonych możliwości intelektualnych. Trzeba doprowadzić do pełnego wykorzystania drzemiących w nas możliwości. H. Marcus16 problem ten ujął następująco: trzeba najpierw poznać Ja możliwe, czyli drzemiące w człowieku szanse,
później porównać Ja możliwe z Ja aktualnym i podjąć odpowiednie działania,
których celem będzie zamiana tego, co potencjalne, w to, co realne. Niestety takie działanie wymaga mrówczej pracy nad sobą, samozaparcia, hartu ducha. Jak
twierdzi J. Kozielecki „niewielu posiada te cechy osobowości”. Zasadniczym problemem staje się więc kwestia rozbudzania takich potrzeb i wskazywania potencjalnych możliwości, uczenia, jak się doskonalić.
Permanentna chęć samodoskonalenia leży u podstaw kształcenia ustawicznego. Zdaniem J. Półturzyckiego17 jedną z najciekawszych koncepcji kształcenia
ustawicznego przedstawił P. Lengrand, zaliczany do najwybitniejszych teoretyków tego nurtu oświaty. Uważa on, że kształcenie ustawiczne jest to zespół działań zmierzający do stworzenia nowego systemu edukacyjnego. Podstawową zasadą kształcenia ustawicznego – zdaniem P. Lengranda – jest zachowanie ciągłości
i systematyczności procesu uczenia się, co zapewnia z jednej strony stały rozwój,
a z drugiej uchroni przed zdezaktualizowaniem zdobytej wiedzy18. W wyniku
twórczej interpretacji tej koncepcji, wzbogacenia jej przez innych specjalistów
komisja UNESCO pod przewodnictwem E. Faure’a przyjęła, że edukacja jest najszerszą działalnością o charakterze spójnym, podejmowaną w celu przekazywania
wiedzy, kształcenia umiejętności, rozwijania i doskonalenia człowieka we wszystkich dziedzinach w ciągu całego życia. Uznano także, że edukacja jest zarówno
celem, jak i środkiem rozwoju, ponieważ człowiek – co wynika z jego natury
– jest przeznaczony do stałego wychowania19.
Kształcenie ustawiczne stało się ideą, która w coraz większym stopniu zaczyna decydować o kształcie i kierunkach rozwoju współczesnej edukacji20 i ma
olbrzymie znaczenie w procesie zdobywania odpowiedniej wiedzy i umiejętności logistycznych. Istotę kształcenia ustawicznego najpełniej wyraża obecnie
pogląd mówiący, iż obejmuje ono całe życie człowieka i służy jego rozwojowi21.
Głównym zadaniem edukacji ustawicznej jest w tym ujęciu wychowanie nowego typu człowieka, charakteryzującego się twórczym i dynamicznym stosun16
H. Markus, P. Nurius, Possible selve, „American Psychologist” 1986, t. 41.
J. Półturzycki, Kształcenie ustawiczne i jego konsekwencje dla edukacji, [w:] Kształcenie
ustawiczne – idee i doświadczenia, Z.P. Kraszewski, E.A. Wesołowska (red.), Płock 2003, s. 41.
18 Areas of Learning Basic to Lifelong Education, P. Lengrand (ed.), Oxford 1986.
19 Uczyć się, aby być, E. Faure (red.), Warszawa 1975.
20 Z.P. Kraszewski, J. Półturzycki, E.A. Wesołowska, Kształcenie ustawiczne – idee i doświadczenia, Płock 2003, s. 7.
21 J. Półturzycki, Tendencje rozwojowe kształcenia ustawicznego, Warszawa 1981.
17
druk_soc_XLIV.indd 52
2008-11-03 14:13:02
Oficerskie kadry logistyczne a proces samorealizacji
53
kiem do życia i kultury; człowieka, który potrafi doskonalić siebie, zmieniać
warunki życia i ulepszać je dla dobra społeczeństwa. Prof. B. Suchodolski pisał, że: „być może, że człowiek jest bardziej człowiekiem, im śmielej przekracza swe własne osiągnięcia i swe własne granice”. Edukacja ustawiczna winna
zapewnić nie tylko możliwość przyswojenia określonego zasobu wiedzy, lecz
przede wszystkim umiejętność samodzielnego jej zdobywania w toku aktywności poznawczej jej uczestników. Powinna kształtować umiejętności adaptacji
do szybko zmieniających się warunków życia, wykształcić takie cechy, jak: elastyczność w myśleniu i działaniu, przedsiębiorczość, aktywny i kreatywny stosunek do otaczającej rzeczywistości. Bardzo istotne jest wykreowanie zdolności
do przekraczania barier i granic, o których pisał prof. B. Suchodolski, a motywowanie i stwarzanie możliwości winno stanowić podstawę kształcenia na każdym
etapie rozwoju człowieka.
Współcześnie błyskawicznie maleje liczba zawodów i specjalności, do których wykonywania wystarcza przygotować się raz na całe życie, dotyczy to szczególnie kadr logistycznych. Współcześnie człowiek staje wciąż przed nowymi
wyzwaniami i aby im sprostać, musi przyswajać coraz nowe sprawności, nowe
umiejętności, nową wiedzę. XXI w. będzie stuleciem kompetencji22. Dlatego
ważnym zadaniem współczesnego systemu edukacyjnego jest dostarczanie takiej
wiedzy i takich umiejętności, które umożliwiają człowiekowi jego samorozwój.
L. Thurow zapewnia: „do uzyskania przewagi we współzawodnictwie wystarcza
obecnie wiedza i umiejętności”23.
Istotnym elementem funkcjonowania człowieka w trudnych i permanentnie
zmiennych uwarunkowaniach okresu globalizacji jest proces samorealizacji. Autokreacja człowieka XXI w. dokonuje się dzięki jego aktywnemu uczestnictwu.
Proces świadomego stwarzania siebie jako potencjalnego podmiotu własnego życia przebiega dzięki świadomości uwarunkowań funkcjonowania współczesnego
świata. I właśnie wiedza o nich każe poszukiwać sposobów na zachowanie własnej wyjątkowości, która stanowić będzie źródło satysfakcji życiowej.
Samorealizacja jest trudnym do zdefiniowania fenomenem. Jako zjawisko
opisywana jest na gruncie psychologii, filozofii, pedagogiki i socjologii. Ujmowana jest jako proces, który przebiega w relacji jednostki z otoczeniem. Dążenie
do realizacji swoich potencjalnych zdolności nazywamy samorealizacją. Istnieje
wiele teorii, które ten proces precyzują na gruncie swoich poglądów. Realizacja
samego siebie wskazuje na czynnik działania we własnym imieniu, bez niczyjej
pomocy. Jest to stan satysfakcji z własnych osiągnięć, akceptacji siebie, zadowolenia z własnego życia. Samorealizacja jest procesem toczącym się w stałej relacji
z otoczeniem, dlatego procesy samorealizacyjne polegają na przekształcaniu siebie, doskonaleniu siebie, dążeniu do rozwoju.
22 K. Denek, Szkolnictwo wyższe na progu nadchodzącego stulecia, [w:] Edukacja w wyższych szkołach wojskowych, R. Stępień (red.), Warszawa 2002, s. 31.
23 L.C. Thurow, op. cit., s. 68.
druk_soc_XLIV.indd 53
2008-11-03 14:13:02
54
ANDRZEJ BUJAK
Podstawowym warunkiem samorealizacji jest podmiotowość i tożsamość24.
Człowiek samorealizujący się potrafi wyodrębnić siebie z otoczenia, nie przeciwstawiając się mu. Postrzega siebie jako aktywny element świata, który zmierza do zmiany tego świata. Warunkiem samorealizacji jest także poczucie przynależności do świata ludzkiego, uczestniczenie w życiu zbiorowym i czerpanie
z kontaktu z innymi ludźmi poczucia wspólnoty z nimi. Mechanizm motywacyjny powstały z wrażliwości na różnice informacji napływających do jednostki
stanowi czynnik samorealizacji, który zmierza do likwidacji zaistniałych rozbieżności. Jednostka samorealizuje się, gdy akceptuje siebie i świat, w którym
żyje. Kolejną przesłankę samorealizacji stanowi silne przekonanie o wpływie
na zdarzenia.
Wobec takiego postrzegania samorealizacji można stwierdzić, że ma ona
miejsce, gdy przedmiotem aktywności człowieka są sfery, które pozwalają mu
efektywnie funkcjonować w dynamicznie zmieniającym się świecie. Jedną z nich
jest wiedza, która nadaje charakter współczesnemu światu i zmianom, warunkującym jego rozwój. Drogą poznawania i wykorzystywania wiedzy jest edukacja.
Tak więc nowoczesna edukacja, na miarę ery społeczeństwa informacyjnego, musi
stworzy szanse samorealizacji szerokim rzeszom uczących się. Samorealizujący
się człowiek wykorzystuje nowoczesną wiedzę w aktywnym życiu, w poznawaniu i tworzeniu kultury, w pracy zawodowej. To dzięki samorealizacji człowieka
w największym stopniu zmieniać się będzie współczesny świat. Samorealizacja
stanie się więc środkiem, w którym upatrywać należy swoistego „motoru napędowego” wielu zmian, przede wszystkim w dziedzinach kreujących wizerunek
społeczeństwa XXI w.
Wykształcenie i kompetencja ludzi stają się najważniejszymi wartościami
współczesnej cywilizacji informacyjnej oraz społeczeństw opartych na wiedzy.
Chodzi jednak przy tym nie o sam wzrost ilościowy, ale o nową jakość kształcenia. Wymaga ona szerokiego wprowadzania do programów nauczania umiejętności korzystania z komputera i internetu oraz szerokiej rozbudowy nauczania
języków obcych, zapewnienia większej elastyczności kształcenia w dostosowaniu
do potrzeb rynku pracy, wprowadzenia nowych i rozszerzenia istniejących form
kształcenia i odnawiania kwalifikacji osób dorosłych oraz doskonalenia kwalifikacji kadr nauczycielskich w systemie kształcenia ustawicznego.
Niespotykany w dziejach rozwój wiedzy i przyspieszenie życia, wynikłe
z rozpowszechnienia sposobów komunikowania się, zmieniają także rynek pracy.
Zarówno grupa kognitariuszy, jak i pozostałe grupy społeczne muszą zdobywać
kompetencje zawodowe odpowiadające wymaganiom społeczeństwa informacyjnego. W każdym zawodzie są to nowe umiejętności oparte na nowej wiedzy
i technologii. Wiedza, jaką dysponuje ludzkość, podwaja się co 10 lat i jest to nie24
J. Górnikiewicz, K. Rubacha, Droga do samorealizacji. Czyli w poszukiwaniu tożsamości,
Toruń 1993.
druk_soc_XLIV.indd 54
2008-11-03 14:13:02
Oficerskie kadry logistyczne a proces samorealizacji
55
spotykane w dziejach tempo przyrostu25. Wobec tego zmienić musi się obraz
szkoły, jej oferty edukacyjnej, a także wachlarz zawodów, które w społeczeństwie
przyszłości uprawiać będą dzisiejsi studenci i uczniowie.
Praca zawodowa stanowi rozległą sferę działalności człowieka, zwłaszcza
w wojskowych kadrach logistycznych. Stanowi podstawę egzystencji człowieka, zajmuje większość jego czasu, angażuje do wielu zadań, wymaga poświęceń.
Przysparza satysfakcji życiowej, stanowi o prestiżu i pozycji społecznej. Dlatego
w każdym społeczeństwie zwraca się uwagę, aby zapewnić młodemu pokoleniu
możliwość zdobycia zawodów zapewniających im godziwe, satysfakcjonujące
życie. Każda dziedzina aktywności ma swoich wygranych i przegranych, wygrają
ci, którzy docenią wagę naukowego przełomu. Trudno się nie zgodzić z poglądem
M. Kaku. Ci zaś, którzy odniosą się do niego z lekceważeniem, znajdą się zapewne na obrzeżach globalnej gospodarki XXI w.26 Ta sentencja w szczególny sposób
dotyczy logistyki i logistyków.
Wykształcenie i kompetencja ludzi stają się najważniejszymi wartościami
współczesnej cywilizacji informacyjnej oraz społeczeństw opartych na wiedzy.
Ten problem jest bardzo istotny w kontekście wojskowych kadr logistycznych,
poziom ich profesjonalizmu i umiejętności stanowi bowiem jednocześnie granice
bezpieczeństwa dla działających wojsk. Nie mniej istotne jest poczucie autorstwa
swego życia, świadomego kierowania jego przebiegiem oraz niewymuszonego
ponoszenia konsekwencji swych działań. Rozwój zawodowy człowieka, przebiegający drogą podmiotowego samostanowienia, przynieść może wiele satysfakcji
i, jak się wydaje, jest jedyną rozsądną drogą, samorealizacja jest bowiem również
umiejętnością okazywania szacunku własnej osobie. Pracownik wiedzy lub „wojownik wiedzy”, doskonalący się permanentnie, robiący to przez pryzmat własnych potrzeb i zainteresowań, to wzorzec logistyka XXI w., wieku globalizacji,
wieku nowych wyzwań i potrzeb. Ten problem jest bardzo ważny w odniesieniu
do wojskowych kadr logistycznych.
BIBLIOGRAFIA
Areas of Learning Basic to Lifelong Education, P. Lengrand (red.), Oxford 1986.
Denek K., Szkolnictwo wyższe na progu nadchodzącego stulecia, [w:] Edukacja w wyższych szkołach wojskowych, R. Stępień (red.), Warszawa 2002.
Doren Ch.V., Historia wiedzy. Od zarania dziejów do dziś, Warszawa 1996.
Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa, Warszawa 1998.
Górnikiewicz J., Rubacha K., Droga do samorealizacji. Czyli w poszukiwaniu tożsamości, Toruń
1993.
Kaku M., Wizje, czyli jak nauka zmieni świat w XXI wieku, Warszawa 2000.
25
26
druk_soc_XLIV.indd 55
M. Kaku, op. cit., s. 18.
Ibidem, s. 31.
2008-11-03 14:13:02
56
ANDRZEJ BUJAK
Kozielecki J., Koniec wieku nieodpowiedzialności. Eseje humanistyczne, Warszawa 1995.
Kraszewski Z.P., Półturzycki J., Wesołowska E.A., Kształcenie ustawiczne – idee i doświadczenia,
Płock 2003.
Malicka M., Bycie sobą jako ideał, Warszawa 2002.
Markus H., Nurius P., Possible Selve, „American Psychologist” 1986, t. 41.
Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego się społeczeństwa, Warszawa 1997.
Organ J., The End of Science, New York 1996.
Półturzycki J., Kształcenie ustawiczne i jego konsekwencje dla edukacji, [w:] Z.P. Kraszewski,
E.A. Wesołowska (red.), Kształcenie ustawiczne – idee i doświadczenia, Płock 2003.
Półturzycki J., Tendencje rozwojowe kształcenia ustawicznego, Warszawa 1981.
Thurow L.C., The Future of Capitalism, New York 1996, s. 68.
Uczyć się, aby być, E. Faure (red.), Warszawa 1975.
Witkowski L., Edukacja humanistyczna czynnikiem warunkującym poziom kultury społeczeństwa
obywatelskiego, [w:] Oficer. Dowódca. Wychowawca, Warszawa 1996.
Wragg E.C., Trzy wymiary programu, Warszawa 1999.
Wykształcenie i rynek, I. Białecki, J. Sikorska (red.), Warszawa 1998.
druk_soc_XLIV.indd 56
2008-11-03 14:13:02