tutaj - Stowarzyszenie Przyjaciół Białej Przemszy

Inwentaryzacja gniazd tarłowych pstrąga potokowego w
Białej Przemszy i dopływach.
Łukasz Drążewski
2009
Wstęp
Jesienią 2008 roku członkowie Stowarzyszenia Przyjaciół Białej Przemszy
przeprowadzili kolejną inwentaryzację gniazd tarłowych pstrąga potokowego na
tarliskach Białej Przemszy i jej dopływach.
W porównaniu do lat ubiegłych tym razem doliczono się większej ilości gniazd.
Wynikało to głównie z faktu szczegółowiej przeprowadzonych obserwacji. Jest
to o tyle ciekawe, że w czasie inwentaryzacji można było odnieść wrażenie, że
ilość ryb na tarliskach jest wyraźnie mniejsza niż rok czy dwa lata temu.
Po raz pierwszy w trakcie prowadzonych obserwacji wykonywane były pomiary
temperatury wody. Na ich podstawie określono w przybliżeniu czas wylęgu i
wypłynięcia z gniazd narybku pstrąga. Pomiary te potwierdziły także korelację
pomiędzy temperaturą wody a przebiegiem i intensywnością tarła.
Inwentaryzacja gniazd tarłowych
Naszą uwagę skoncentrowaliśmy na znanych nam już i opisanych wcześniej
tarliskach. Zostało także odkryte jedno nowe tarlisko.
- Biała Przemsza – Rudy (1)
- Biała Przemsza – Okradzionów (2)
- Sztoła – Ryszka (3)
- Tarnówka – Cieślin (4,5)
- Centuria (6)
- Potok Błędowski (7)
- Kanał Szczakowski (8,9,10)
Inwentaryzacja zaczęła się w połowie października a zakończyła z końcem
grudnia. Przy pomocy okularów polaryzacyjnych, idąc brzegiem rzeki,
obserwowano dno w poszukiwaniu gniazd tarłowych. Wszelkie znalezione
gniazda były opisane a ich długość (odsyp) skrupulatnie pomierzona i
odnotowana.
Pierwsze gniazda pojawiły się na Białej Przemszy (1) a także na Kanale
Szczakowskim (8,9) już pod koniec października. W pierwszej dekadzie
listopada tarło odbywało się w pełni na Tarnówce (4,5), Białej Przemszy (1) oraz
Kanale (8,9,10). Pojawiły się także pierwsze ryby na Sztole, jednak gniazd nie
widziano. W górnym biegu Białej Przemszy oraz na Tarnówce tarło skończyło
się pod koniec listopada. Natomiast na Sztole pojawiło się w tym czasie
najwięcej ryb oraz gniazd. W połowie grudnia zaskoczeni zostaliśmy
pojawieniem się kilku gniazd tarłowych w Białej Przemszy na wysokości
Okradzionowa.
Biała Przemsza i dopływy powyżej ujścia rz. Białej
Rzeki i strumienie na tym odcinku charakteryzują się krystalicznie czystą wodą,
dobrze widocznym, piaszczystym dnem z niewielką domieszką żwiru pod
postacią łupków wapiennych i odłamków skalnych. Na omawianym obszarze
doliczono się łącznie 42 gniazd na 5 stanowiskach. Na szczególną uwagę
zasługuje tarlisko na potoku Tarnówka (prawy dopływ Białej Przemszy).
Tarlisko to (4) znajduje się poniżej tamki na stawie w m. Cieślin. Rzeka płynie
tu wąskim (ok. 2m szerokości) kamienistym korytem i osiąga małe głębokości
(5-20cm). Staw stanowi przeszkodę dla ryb nie do pokonania. Pstrągi jednak,
mając wyśmienite warunki do tarła w tym miejscu, nie są zmuszone płynąć
wyżej. Na Tarnówce jest także drugie tarlisko (5) położone ok. 1km niżej na
wysokości stawów rybnych. Gromadzi ono trochę mniej ryb, ale także i tu widać
było gniazda.
Dnia 9 listopada doliczono się na Tarnówce 30 gniazd tarłowych, głównie
niewielkich (50-70cm dł. odsypu) oraz kilkadziesiąt pstrągów o wielkości 15-25
cm. Zauważono zaledwie 3 ryby o długości ponad 30cm.
Na tarlisku na Białej Przemszy na Rudach (1) tarło rozpoczęło się już w połowie
października. Pojawiły się wtedy pierwsze 3 gniazda. Ostatecznie do końca
listopada powstało 9 gniazd o przeciętnych rozmiarach. Bardzo niepokojąco
prezentowała się liczba pstrągów na tym tarlisku. Przez cały czas obserwacji
widziano zaledwie kilka ryb. W latach ubiegłych tarlisko gromadziło ich
znacznie więcej.
Na pozostałych dwóch jurajskich dopływach Białej Przemszy (Centurii i Potoku
Błędowskim) naliczono łącznie 3 gniazda: 2 na Centurii (6), 1 na Potoku (7).
Gniazda były bardzo małe, ryb nie zaobserwowano. Szczególnie przypadek
Centurii jest interesujący, gdyż jak powszechnie wiadomo żyje tam znaczna
populacja pstrąga potokowego.
Gniazdo tarłowe i pstrągi na Tarnówce.
Sztoła
W górnym biegu Sztoły w okolicy m. Bukowno nie udało się zaobserwować
tarła pstrąga, co spowodowane było słabą widocznością (mętna woda).
Znacznie czystsza woda tuż przed ujściem do Białej Przemszy pozwoliła
przeprowadzić inwentaryzację gniazd oraz trących się ryb.
Tarło na Sztole trwało najdłużej bo ponad miesiąc. Pierwsze ryby pojawiły się na
początku listopada przy temp. wody 9 st. C. Najwięcej ryb dało się
zaobserwować w ostatnich dniach listopada gdy temp. wody spadła poniżej 8 st.
C. Ze względu ma bardzo małą ilość żwiru na tym tarlisku trudno było wyróżnić
pojedyncze gniazda. Ostatecznie wyodrębniono 13 gniazd. Tarlisko na Sztole
charakteryzuje się największym zagęszczeniem gniazd na metr kwadratowy
powierzchni tarłowej.
Kanał Szczakowski
W 2008 roku na Kanale Szczakowskim nastąpił znaczny spadek poziomu wody.
W czasie tarła dało się to odczuć głównie w górnym odcinku Kanału, gdzie
obserwowano znacznie mniej ryb niż w latach ubiegłych. Tarlisko główne (na
połączeniu dwóch kanałów) zaczęło bardzo silnie zarastać, zmniejszając
powierzchnię możliwą do wykorzystania przez ryby.
Na Kanale Szczakowskim odnotowano łącznie 21 gniazd a w ciągu tylko dwóch
dni obserwacji naliczono ponad 20 ryb o długości co najmniej 40cm.
Tarlisko główne na Kanale Szczakowskim.
Biała Przemsza poniżej ujścia rz. Białej
Biała Przemsza na odcinku poniżej rz. Białej jest dużą rzeką niosącą znaczne
ilości zawiesiny. Pomimo intensywnych zarybień pstrągiem i znacznej populacji
tej ryby, do tej pory nie obserwowano tarła na tym fragmencie rzeki.
Spodziewano się raczej że pstrągi w poszukiwaniu odpowiednich miejsc do
złożenia ikry wędrują w górę Białej Przemszy, pokonując dwie trudne
przeszkody w postaci progu i tamy na małej elektrowni wodnej w
Okradzionowie. Podczas inwentaryzacji w 2008 roku zaobserwowano po raz
pierwszy trące się pstrągi na wysokości Okradzionowa w młynówce tuż poniżej
MEW. Okazało się, że miejsce wybrane przez pstrągi nie było przypadkowe,
gdyż znajduje się tutaj, na brzegu rzeki, wywierzysko. Bardzo możliwe że
wywierzysko znajduje się także w samej młynówce, w dnie koryta rzeki.
Pstrągi zostały wyraźnie zwabione wodą z wywierzyska, gdyż ani powyżej ani
poniżej tego miejsca nie zaobserwowano gniazd tarłowych.
Pierwsze gniazdo zaobserwowano w młynówce w połowie grudnia. Pstrągi
jednak tarły się tutaj do końca grudnia, budując ostatecznie 3 spore gniazda.
Tak późne tarło mogło wyniknąć z utrzymującej się długo wysokiej temperatury
wody (wpływ wód kopalnianych ZGH Bolesław odprowadzanych poprzez rz.
Białą).
Pomiary temperatury
W czasie prowadzonej inwentaryzacji gniazd tarłowych wykonywano pomiary
temperatury wody. Poniżej zaprezentowano dwa wykresy zmiany temperatury w
czasie tarła pstrąga (dla Białej Przemszy (1) i Sztoły (3)).
Na wykresach przerywaną linią zaznaczono początek i koniec obecności
pstrągów na tarlisku, natomiast szara barwa oznacza okres szczególnej
aktywności trących się ryb. Jak widać na obu wykresach, pomimo ich różnych
przebiegów, tarło przypadło na czas gdy temperatura wynosiła pomiędzy 9 a 7,5
st. C. Także na pozostałych tarliskach przy tej temperaturze obserwowano
najwięcej ryb. Bardziej „płaski” wykres dla Sztoły (mniejsze zmiany temperatury)
wynika z ciągłego jej zasilania ciepłymi wodami pochodzącymi z zakładu
górniczego.
Podsumowanie
Jak zwykle podjęliśmy się próby oszacowania ilości złożonej ikry (na podstawie
wielkości gniazd, długości odsypu) a także skuteczności tarła (ilości wylęgu, na
podstawie „zapiaszczenia” gniazd). W szacowaniu wykorzystano pomiary
zawartości poszczególnych frakcji osadu rzecznego tarlisk wykonane rok
wcześniej (Drążewski 2008) a ilość ikry określono na podstawie pracy
J.Jeleńskiego (2004) dot. szacowania wyników tarła naturalnego pstrągów. Dla
miejsc, gdzie nie wykonano pomiaru zanieczyszczenia żwiru, zapiaszczenie
określono w przybliżeniu.
Tarlisko
Biała Przemsza (Rudy) (1)
Sztoła (3)
Kanał Szczakowski (tarlisko główne)
(8)
Kanał Szczakowski (kanał boczny,
Sosina) (9)
Kanał Szczakowski (góra) (10)
Udział poszczególnych frakcji osadu rzecznego
50-30 mm 30-20 mm
20-1 mm
<1 mm
12%
27%
41%
20%
16%
11%
67%
6%
71%
18%
8%
3%
18%
19%
39%
24%
17%
20%
44%
19%
lp
Gniazda
Rzeka
Ilość
i miejsce
gniazd
Duże
Małe
(pow. 1m
(do 1m
odsypu)
odsypu)
Zapiaszczenie
Ilość złożonej
Szacowany
żwiru
ikry
wylęg
[szt]
[szt]
1
B. Przemsza – Rudy (1)
9 (9)
2
7
20%
4800 (7400)
480 (730)
2
B. Przemsza (2)
3 (-)
3
0
30%
4000 (-)
40 (-)
3
Sztoła (3)
13 (9)
4
9
do 10%
8800 (8600)
3500 (2850)
4
Kanał Szcz. (8)
12 (10)
7
5
do 10%
9300 (15700)
3700 (6300)
5
Kanał Szcz. (9)
6 (6)
3
3
zmienne
4400 (10000)
1450 (100)
6
Kanał Szcz. (10)
3 (5)
-
3
do 20%
750 (1300)
300(140)*
7
Tarnówka (4,5)
30 (5)
8
26
ok. 20%
8900 (1700)
900 (330)
8
Centuria (6)
2
-
2
ok. 20%
300
30
9
Potok Błędowski (7)
1
-
1
ok. 30%
200
0
79 (44)
29 (23)
(50) 21
37850 (45000)
10400 (10300)
ŁĄCZNIE:
*W przypadku tarliska na Kanale Szczakowskim (10) celowo zawyżono szacowany wylęg (na
podstawie zeszłorocznych obserwacji wylęgu) pomimo wysokiego zapiaszczenia.
W nawiasach podano dla porównania wyniki inwentaryzacji przeprowadzonej w 2007 roku.
Z całą pewnością dane zaprezentowane w powyższej tabeli a dotyczące ilości
wylęgu są obarczone błędem wynikającym z istnienia wielu innych, nie do końca
rozpoznanych, procesów wpływających na przeżywalność ikry. Wiosenne
obserwacje tarlisk często potwierdzają nasze wcześniejsze obliczenia, ale zdarza
się też, że wylęgu nie obserwuje się wcale (np. Biała Przemsza na Rudach), bądź
obserwuje się go znacznie więcej niż wskazywały na to prognozy (np. Kanał
Szczakowski).
Na pewno jednym z parametrów mających wpływ na przeżywalność ikry jest
temperatura wody, która determinuje długość inkubacji ikry.
W przypadku Białej Przemszy (1) czy Tarnówki temp. w styczniu spada prawie
do 0 st. C, podczas gdy na Kanale utrzymuje się powyżej 0 st. a na Sztole wynosi
ok. 6-7 st. C. W związku z tym na Sztole należy oczekiwać wylęgu już pod
koniec stycznia a małe pstrągi opuszczą gniazda w lutym. Na Białej Przemszy
czy Tarnówce wylęgu będzie można się spodziewać dopiero w kwietniu. Ikra w
tym czasie będzie narażona na zewnętrzne czynniki np. drapieżniki lub wysoką
pośniegową wodę niosącą duże ilości osadów.
W porównaniu do lat ubiegłych można dostrzec pewne zmiany ilościowe. Na
niektórych tarliskach było zdecydowanie więcej ryb oraz w efekcie gniazd
(Tarnówka, Sztoła) na innych mniej (Biała Przemsza). Sytuacja najbardziej
stabilnie prezentuje się w środkowym i dolnym biegu Kanału Szczakowskiego.
Odkryto jedno nowe tarlisko (na Białej Przemszy w Okradzionowie). W
dalszym ciągu warunki do odbycia tarła przez pstrągi są na większości tarlisk
niekorzystne i niewystarczające. Wszędzie daje się we znaki zbyt mała ilość
żwiru oraz znaczne zapiaszczenie tarlisk. Na Kanale największym zagrożeniem
wydaje się być ciągły spadek poziomu wody i jednoczesne zarastanie.
Optymistycznie wygląda, utrzymująca się na wysokim poziom od początku
prowadzenia obserwacji, szacowana ilość złożonej ikry.
Na
stronie
internetowej
Stowarzyszenia
Przyjaciół
Białej
Przemszy
(www.bialaprzemsza.pl) znajdują się filmy oraz zdjęcia wykonane w trakcie tarła
pstrąga zarówno w roku 2008 jak w i w poprzednich latach. Zapraszamy.
Tarlisko na Sztole.
Literatura:
Drążewski, Ł., 2008. Inwentaryzacja gniazd tarłowych pstrąga potokowego w
dorzeczu Białej Przemszy. Komunikaty Rybackie nr2/2008.
Jeleński, J., 2004. Szacowanie wyników tarła naturalnego pstrągów. Referat
wygłoszony na Sympozjum „Naturalne tarło łososia i troci wędrownej – ochrona
i forma jego wspomagania” Krzynia 19-20 listopada 2004.
Fotografie: Łukasz Drążewski