Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I Przestrzenne

01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 1
Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I
Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju
społeczno-gospodarczego
obszarów wiejskich w 2010 roku
(wersja pełna)
01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 2
01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 3
Andrzej Rosner
Monika Stanny
Monitoring rozwoju
obszarów wiejskich. Etap I
Przestrzenne zróżnicowanie poziomu
rozwoju społeczno-gospodarczego
obszarów wiejskich w 2010 roku
(wersja pełna)
Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN
Warszawa 2014
01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 4
Publikacja prezentuje wyniki badań I etapu wieloletniego projektu „Monitoring rozwoju obszarów wiejskich” realizowanego w ramach Forum Inicjatyw Rozwojowych Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju
Wsi Polskiej we współpracy z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.
Zespół realizujący projekt: dr Mirosław Drygas dr Iwona Nurzyńska prof. dr hab. Andrzej Rosner
dr hab. Monika Stanny – kierownik projektu Marek Zagórski – prezes Fundacji EFRWP
Zespół doradczy: prof. dr hab. Katarzyna Duczkowska-Małysz dr Stanisław Kluza
prof. dr hab. Marek Kłodziński Ireneusz Niewiarowski Anna Owczarczak
prof. dr hab. Paweł Swianiewicz prof. dr hab. Andrzej Wiatrak
Recenzenci: prof. dr hab. Walenty Poczta prof. dr hab. Witold Orłowski
Redaktor prowadzący: Elżbieta Wierzbicka
Projekt okładki: Partner Poligrafia 2
Przygotowalnia: Dorota Majcher
Druk i oprawa: Partner Poligrafia 2
Współpraca techniczna: Edyta Kozdroń
W projekcie wykorzystano dane udostępnione przez: Główny Urząd Statystyczny, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, 8 okręgowych komisji egzaminacyjnych, Państwową Komisję Wyborczą, Ministerstwo
Finansów, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Urząd Komunikacji Elektronicznej, Stowarzyszenie KLON/JAWOR,
16 urzędów marszałkowskich oraz przeprowadzono badanie ankietowe w 2173 urzędach gmin wiejskich i miejsko-wiejskich.
Copyright © by Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej 2014
Copyright © by Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN 2014
ISBN 978-83-938806-1-4
Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
ul. Miedziana 3A, 00-814 Warszawa
tel. +48 22 639 87 63, fax +48 22 620 90 93
e-mail: [email protected]; www.efrwp.pl
01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 5
Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rozdział I. Ogólne cele i charakter badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Rozdział II. Założenia projektu badawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Rozdział III. Składowe rozwoju społeczno-gospodarczego w agregacji
według układów lokalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
III.1. Dostępność przestrzenna gmin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
III.2. Dezagraryzacja gospodarki lokalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
III.3. Charakterystyka funkcji rolniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
III.4. Rozwój funkcji pozarolniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
III.5. Lokalne finanse publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
III.6. Problematyka demograficzna gmin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
III.7. Zrównoważenie lokalnego rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
III.8. Problematyka edukacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
III.9. Aktywność społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
III.10. Zamożność i spójność społeczności lokalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
III.11. Elementy warunków mieszkaniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Rozdział IV. Zróżnicowanie przestrzenne poziomu rozwoju
społeczno-gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Rozdział V. Typologia obszarów wiejskich pod względem struktury
składowych osiągniętego rozwoju społeczno-gospodarczego . . . . . . . . . 223
Rozdział VI. Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Wykaz rysunków i tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Tabele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Rysunki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
5
01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 6
01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 7
Wprowadzenie
Polska wieś bardzo się zmieniła, a tempo zmian nasiliło się po akcesji
Polski do Unii Europejskiej – taka jest powszechna opinia o stanie polskiej wsi. Mówi się wręcz, że największymi beneficjentami naszego
członkostwa we Wspólnocie są rolnicy, rolnictwo i obszary wiejskie,
a pozytywne zmiany widać gołym okiem. No właśnie… Czy wszystkie
zmiany są pozytywne? Czy rzeczywiście są aż tak duże? Czy wszystko da się
dojrzeć „gołym okiem”?
Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej we współpracy z Instytutem Rozwoju Rolnictwa i Wsi Polskiej Akademii Nauk,
wdrożyła projekt badawczy, którego celem jest pomiar stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego polskiej wsi. Efektem dwuletnich
prac zespołu naukowców jest niniejszy raport: „Monitoring rozwoju
obszarów wiejskich”, który stanowi nie tylko swoistą fotografię zróżnicowania przestrzennego gmin wiejskich i miejsko-wiejskich dla
2010 roku, lecz także może (i powinien) być podstawą dalszych pogłębionych badań.
Jednym z zasadniczych założeń projektu jest jego powtarzalność.
Zamierzamy w cyklach dwuletnich poddawać analizie ten sam (co najmniej) zestaw zmiennych. Pozwoli to na uchwycenie dynamiki i kierunków zmian zachodzących w każdej gminie wiejskiej. W wieloletniej
perspektywie umożliwi to między innymi ocenę skuteczności podejmowanych działań na rzecz obszarów wiejskich oraz wskazanie zmieniających się potrzeb lokalnych społeczności. Celem raportu jest także
zdiagnozowanie lokalnych i regionalnych barier rozwojowych, z jakimi
borykają się gminy. Ponadto chcielibyśmy, aby niniejsze opracowanie
było jednym z punktów wyjścia do ustalania możliwych kierunków polityki społeczno-gospodarczej, adresowanej do obszarów wiejskich
i tamtejszych mieszkańców.
7
01_wstep.qxd
2014-06-09
00:07
Page 8
Wprowadzenie
Przygotowanie tak kompleksowego badania nie byłoby możliwe bez
pomocy wielu osób i instytucji. Wszystkim, którzy pomogli nam
w opracowaniu tego raportu, w tym przede wszystkim zespołowi badawczemu, kierowanemu przez dr hab. Monikę Stanny, chciałbym bardzo serdecznie podziękować. Słowa podziękowania należą się też
pracownikom wszystkich instytucji udostępniających dane do projektu, w tym gmin, którzy cierpliwie odpowiadali na nasze pytania i prośby. Bardzo cenne było merytoryczne wsparcie Rady Programowej
i Kapituły Fundacji EFRWP.
Jestem przekonany, że pomysł na to badanie, który przyszedł mi
kilka lat temu do głowy, znalazł fantastyczny finał w postaci niniejszego opracowania. Z tym większą radością dzielę się nim z Państwem.
Marek Zagórski
prezes zarządu Fundacji
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej