Show publication content!

Nr. 34.
Lw o w s k i
t y g o d n ik l e k a r s k i
Z oddziału dla chorób nosa i uszu szpitala izraelickiego w Krakowie
0 micjscowem stosowaniu nowszego środka znieczulające'
go w leczeniu chorób ucha i górnych dróg oddechowych
Dr. Rafał Spira,
k ie r o w nil; o tl tl z i a 1u.
Wykrycie kokainy przez N ie ma n n a stanowiło
epokę w historyi medycyny a wprowadzenie jej jako
środka znieczulającego do medycyny, w początku do oku­
listyki przez K o l l e r a w r. 1884., następnie do rynologii przez J e 11i n ek a, zapoczątkowało ogromny postęp
w lecznictwie chirurgicznem w ogólności, w leczeniu zaś
chorób oka, ucha, nosa, gardła i krtani w szczególności.
Długi czas lek ten panował niepodzielnie w chirurgii jako
środek miejscowo znieczulający.
Kokaina znalazła tu zastosowanie przeważnie w po­
staci wstrzykiwań miąższowych sposobem R e c 1 u s S ch i e ic h a, znieczuleń lędźwiowych metodą B i e r a
1 nacierań lub pędzlowań powierzchownych błon ślu­
zowych.
W chorobach usznych zastosowanie tego środka do­
zwoliło na bezbolesne wykonanie różnych zabiegów ope­
racyjnych w uchu zewnętrznem, na błonie bębenkowej,
w uchu środkoweni a nawet na wyrostku sutkowym
A l e k s a n d e r , G e m p e r z, Ne u ma n n , Ha u g i in.)
Znanem jest rozlegle zastosowanie kokainy w nosie, oku,
gardle i krtani w celach rozpoznawczych i leczniczych.
Nierzadko nareszcie używano kokainy także w chorobach
wewnętrznych (cardiulyia, vomitusj i t. p.
Wobec tak rozległego zakresu stosowania musiały
z biegiem czasu ujawnię się i ujemne strony tego leku.
Niema prawie lekarza, któryby, posługując się tym środ­
kiem w szerszym zakresie, nie miał sposobności spo­
strzegania niekiedy nieprzyjemnych następstw po za­
stosowaniu kokainy, jalc zemdlenia, mdłości, uczucia
znużenia i t. p. Krótki czas trwające uczucie upojenia
lub podochocenia i stan pobudzenia psychomotorycznego
ustępuje nieraz miejsca stanowi osłabienia i bezsilności.
Nierzadko w następstwie używania tego środka, wystę­
puje bezsenność. Jako objawy ostrego zatrucia kokainą
zauważono mdłości, uczucie zimna, pocenie się, drętwienie
członków, zawrót głowy, skłonność do wymiotów, tętno
miękkie, szybkie i nierówne, a nawet (aczkolwiek wyją­
tkowo) zejście śmiertelne. Główne niebezpieczeństwa za­
trucia kokainą polegają w niedokrewności mózgu. Nie
powinno się przeto nigdy używać tego środka w stojącej
pozycyi chorego, która ową niedokrewność może tylko
wzmódz i podtrzymać.
Na zjeździć laryngologów południowo-niemieckich
w Heidelberdze, L i n d t z Berna1 opisuje przypadek
uwięznięcia ciała obcego w prawem oskrzelu, w kórym
po zastosowania 10°/o mgły (spray) kokainowej obce ciało
wprawdzie szczęśliwie usunięto, ale chory zginął wśród
kurczów.
Pominąwszy te nieprzyjemne objawy ogólne kokaina
okazała się także szkodliwą w swem miejscowem działa­
niu na błonę śluzową. Używana w nosie częściej lub
w zbyt wielkiej ilości i u osób wrażliwych, już w bardzo
małej ilości wywołuje nieraz bardzo przykre uczucie:
zatkanie nosa t j. sapkę suchą, z następową wydzieliną
ropiastą. W krtani znów, występuje niekiedy po tych
pędzlowaniaeh skurcz mięśni połączony z uczuciem du­
szenia się, co chorych przejmuje trwogą.
Nadto, jak poucza doświadczenie, niektóre osoby
okazują szczególną wrażliwość osobniczą (idyosynkrazyę)
wobec tego środka i u tych już po bardzo małych daw­
kach kokainy, mogą wystąpić bardzo nieprzyjemne a na­
wet życiu zagrażające objawy.
Przez zastosowanie wyciągów z nadnercza do znieczulali
kokainą przez B r a u na zaznaczył się dalszy doniosły postęp
Lwów, 22 . sierpnia 1907.
487
w tym kierunku. Adrenalina zwężając naczynia opóźnia
wchłanianie środka znieczulającego i zatrzymując go dłużej
na miejscu, potęguje jego działalność znieczulającą Ta kombinacya może jednak tylko zmniejszyć szkodliwości k o ­
kainy, lecz nie potrafi całkowicie ich usunąć.
Różne i liczne nieprzyjemne następstwa z używania
kokainy, zmusiły lekarzy do szukania innych środków,
któreby obok działania znieczulającego, były pozbawione
działania ubocznego. I w krótkim czasie pojawiła się ich
taka ilość, że trudno było zoryentować się. Po części
były to połączenia kokainy z innymi lekami jak adralgina, fornalom, eusenina. benesol, nalicm i w in. Większa
część ich znikła po krótkim czasie z widowni —wartość
pozostałych wątpliwa. Wszystkie próby zastąpienia koka­
iny innym mniej szkodliwym środkiem przez długi czas
zawodziły, gdyż żaden z nich w rozczynach odpowiadają­
cych pod względem własności znieczulających odpowied­
niemu, normalnemu rozczynowi kokainy, nie był wolny
od ubocznych działań szkodliwych.
Na powierzchni utrzymać się zdołały jedynie nie
które, jak : eukaina, tropakaina, nowokaina, stowaina
i nirwanina.
Jako przetwór najmniej szkodliwy i najlepiej w wielu
przypadkach zastępujący kokainę, podnieść należy alypinę
Jest to bardzo praktyczny i skuteczny środek znieczula­
jący. W krótkim czasie zyskał uznanie szerokich kół le­
karzy i znalazł rozległe zastosowanie. Po licznych pró­
bach krytycznych a korzystnych, zajęła alypina naczelne
miejsce w szeregu środków znieczulających.
Wyraz „alypina-1 pochodzi od u — privativum i /,
Av/rij = ból. Lek ten przedstawia się w postaci proszku
krysztalicznego, topiącego się przy 16!|0, rozpuszczalnego
w wodzie i w wyskoku, nie rozkładającego się przy go.
towaniu i jest przetworem mniej trującym niż kokaina*
W oku nie wywołuje rozszerzenia źrenicy i porażenia
akkomodacyi jak kokaina, ani nie zwiększa parcia śródgałkowego, a tylko rozszerza małe naczynia krwionośne.
Środek ten znieczulający zwłaszcza skombinowany z k o ­
kainą okazał się skutecznym przy rozmaitych zabiegach
w uchu, nosie, krtani, drogach moczowych, przy wyjmo­
waniu zębów i innych drobnych zabiegach chirurgicznych.
S c h l e i c h polecił go do wstrzykiwań śródtkankowych.
Ma on te zalety przed kokainą, że nie zauważono wo be ;
niego idiosynkrazyi i w ogóle nie obserwowano objawów
zatrucia, i że rozczyny jego można gotować bez zmniejsze­
nia własności znieczulających. Właściwość alypiny wy­
woływania lekkiego przekrwienia nie zawsze jest wadą
w ostateczności zaś może być usuniętą przez dodanie
wyciągu z nadnercza.
Nie jest naszem zadaniem streszczać wszystkie te
liczne prace, w których autorowie podnoszą zgodnie do­
bre działanie tego przetworu. Ograniczając się do dziedzin
w tytule nazwanych, musimy podnieść na wstępie, że śro­
dek ten stosowano w otiatrii i laryngologii częso i z bar­
dzo dobrym skutkiem.
1 tak S e i f f e r t 9) sprawił znaczną ulgę choremu
na gruźlicę krtani, za pomocą wstrzykiwań do krtani 2-5
—3-0 — 10% towego i inhalacyi % 70 ro/.czynu alypiny •
U chorego tego eukaina, heroina, ortoform i inne stoso­
wane dawniej, pozostały bez skutku S. wykonał 65 zabie­
gów w nosie, w gardle i w krtani przy pomocy alypiny
z bardzo dobrym skutkiem.
F i n d e r 3) podnosi znieczulające działanie alypiny
w połączeniu z adrenaliną. Stosował on lek' ten przy operacyach w nosie i w krtani i odniósł wrażenie, że alypina
może bardzo dobrze zastąpić kokainę, szczególnie w chi­
rurgii wewnątrzkrtaniowej.
Ci s i e r 4) chwali 10% rozczyn alypiny używany
w celach rozpoznawczych i operacyjnych w chorobach
nosa i krtani.
B a u m g a r t e n 6) w Budapeszcie wycinał guziki
i brodawczaki z krtani przerosłemigdałki i muszle nosowe
otwierał jamę szczękową przez wyrostek zebu dołowy zu­
pełnie bezboleśnie po napędzlowańiu odpowiednich okolic
488
l w o w s k i t y g o d n ik l e k a r s k i
12% rozczyncm alypiny. B. jesf przekonany, że środek
ten może w wielu przypadkach zastąpić kokainę i zasłu­
guje na pierwszeństwo tam, gdzie ściągniecie się błony ślu­
zowej utrudniałoby zabieg operacyjny. Poleca on też po­
łączenie alypiny z kokainą.
Rup r e c h trj wykonał cały szereg doświadczeń po­
równując działanie alypiny nowokainy i kokainy w róż­
nych rozczynach z dodatkiem adrenaliny i bez takowego
i poznawszy tą drogą zalety alypiny zastosował ją przy
89 konchotomiach, 2-5 zabiegach g.ilwanokaustycznych
w nosie, 18 operacyach na przegrodzie nosowej, 44 wy­
cięciach migdałków, 5 operacyach w krtani. Alypinę uży­
wał w 10 °/0 rozczynie do pędzlowania, (np. w nosie) we
formie zasypki (w uchu). Do 10% rozczynów alypiny do­
dawał niekiedy suprareninę albo też sporządzał nasycony
rozczyn alypiny w suprareninic. Na podstawie swoich
badań i spostrzeżeń twierdzi R., że alypina w połączeniu
z suprareniną może całkowicie zastąpić kokainę, a wwielu
przypadkach zasługuje na pierwszeństwo przed kokainą
i nowokainą, ponieważ jest wolną od wielu stron ujem­
nych, właściwych tamtym środkom.
T a u s z k 7) podaje, że pędzlowanie gardła 5% rozczynem alypiny łagodzi nieprzyjemne uczucie w suchem
zapaleniu gardła, pędzlowanie części zapalonych 10% roz­
czyncm przed jedzeniem umożebnia chorym cierpiącym
na mieszkowe zapalenie migdałków. przyjmowanie pokar­
mów' i że wreszcie dodatek alypiny do płukanki działa
korzystnie w różnych chorobach gardła. \V ostrem zapa­
leniu krtani inhalacya 5’ 0 rozczynu alypiny przez przy­
rząd S i e g l a łagodzi łechtanie i skłonność do kaszlu —
1’rócz tego widział T bardzo dobre wyniki z równo­
czesnego podawmnia wewnętrznie alypiny z heroiną, dyoniną lub kodeiną w różnych chorobach oskrzeli i płuc.
W dychawicy sercowej tamponiki zamoczone w 10% roz­
czynie alypiny i włożone do nosa sprowadzały znaczną
ulgę w nasileniu napadów.
W odczycie wygłoszonym w akademii lekarskiej
w Nowym Jorku P h i l l i p s “i zdaje sprawę zc swoich
doświadczeń nad tym środkiem, którego używał do opcracyi
na inigdałkach, przegrodzie i muszlach nosowych. Już
po 7 minutowem działaniu 4% rozczynu alypiny mógł
operować zupełnie bezboleśnie. Nigdy nie spostrzegał nie­
przyjemnych objawów ubocznych. Ph. podnoś jako zaletę, to
że alypina nie wywołuje niedokrwistości miejscowej
i skurczenia się błony śluzowej i nic działa szkodliwie
na nerwy.
S c h l e i c h ^ podnosi mniejszą jadowitość alypiny
w porównaniu do kokainy. Na podstawie własnych do­
świadczeń zaleca ją do znieczuleń przez nacicczcnic w na­
stępujących kombinacyach :
R o z c z y n I - szy. R o z c z y n Il-gi. R o z c z y n III ci.
Cocaini ()-i
Oocaini 0 05
Cocaini 0-01
Alypini (PI
Alypini 0 05
Alypini 0-01
Natr. chlorat. 0-2
Na Ir chlorat 0 2 Natr. chlorat 0 2
Aqu. destill. 100 0
Aqu dcstill. 100*0 Aqu. destill. 10 0.
P a u l i P i 11 e m c n t 10; zastosowali alypinę w 60
przypadkach przyżegań galwanokaustycznych nosa, przyczem posługiwali się rozczyncm 0—8v0. Znieczulenie
miało występować bardzo szybko. Dodatek paru kropli adre­
naliny powoduje skurcz naczyń krwionośnych, ściągnięcie
s ę błony śluzowej i szybsze pojawienie się znieczulenia.
Jako zaletę podnoszą autorowic, to że alypina nie powoduje
kurczenia się błony śluzowej, co ułatwia zabieg, gdy cho
dzi o usunięcie tylnych końców muszli nosowych. Krwa­
wienie następowe bywa mniej obfite i ustaje szybciej, niż po
kokainie.
Nigdy nie zauważyli działania trującego i na pods a wie swoich doświadczeń zalecają alypinę jako znako­
mity .środek zastąpić mogący kokainę.
Stosując ten środek w dość znacznym rozmiarze
w zakładzie w tytule podanym, na podstawie własnych
doświadczeń mogłem wyrobić sobie sąd o lego wartości,
o ozem poniżej zdaję sprawę.
Nr. 34.
Na występie zaznaczyć muszę, że próby moje wyko­
nywane alypina, wypadły ku mojemu zadowoleniu Dzięki
miejscowemu zastosowaniu alypiny. mogłem operować metylko całkiem bezboleśnie lecz także bez obawy doczekania
się nieprzyjemnych objawów ubocznych, które dawniej uży­
wając kokainę obserwowałem nieraz. Zdolność znieczula­
jąca alypiny jest prawie równą kokainie, lecz alypinę
trzeba dłuższy czas zostawić w styczności z błoną ślu­
zową, względnie dłużej i energiczniej ją wcierać Główna
różnica leży w tem, że podczas gdy kokaina wywołując
skurcz naczyń, powoduje skurczenie się i niedokrwienie
obrzękłej lub przerosłej błony śluzowej, to alypina wy­
wołuje raczej przemijające przekrwienie i nie zmienia
wrej rżenia okolicy pola operacyjnego O mniejszych wda
snościach trujących alypiny mówdiśmy już. Z tego też
powodu nie należy przy operacyach nożem lub nożycz­
kami przy których spodziewać się można krwawienia,
utrudniającego przegląd, używać alypiny bez równoczes­
nego dodania adrenaliny, którą w ostatnich czasach
używamy także znieczulając kokainą.
Z jednakim efektem używałem paranefryny M e r c ka,
jak adrenaliny lub tonogenu R i c h t e r a .
Niestety wszystki; te preparaty mają tę wadę, że
łatwo się psują, i tracą po krótkim stosunkowo czasie
swre specyficzne działanie. Najtrwalszą okazała się adre­
nalina, jednakże ogólnemu jej rozpowszechnieniu się, prze­
szkadza wysoka stosunkowo cena.
Tylko w 2, przeze ranie operowanych przypadkach
wystąpiło silniejsze krwawienie następowe po wycięciu
muszli dolnej, które wymagało tamponowania tylnych
otworów nosowych. W obu jednak razach powikłania nie
można było przypisać metodzie operacyjnej, ani środkom
przy niej używanym, jak to z podanego poniżej przebiegu
choroby zobaczymy.
Na tem miejscu zaznaczyć muszę, żc od 2 lat nie tampo­
nuję nosa po koneliotomii odkąd przekonałem się osobiście, na
oddziale docenta II a j e lea w Wiedniu, że zaniechanie to nie
pociąga za sobą żadnego niebezpieezeńswa. Noszenie tamponu
w nosie choćby przez ! lub 2 dni jest dla chorych ogromnie
nieznośnem. Każdy z. nich oświadcza, że wolałby dać sobie nos
9 razy operować, niż raz jeden tamponować. Zdarzało mi się
dawniej, że chory, u którego bez. holu wyciąłem muszle po je­
dnej stronie nosa, nie chciał poddać się tej samej opcracyi po
drugiej stronie, jedynie z powodu przykrości połączonych z tam­
ponowaniem przewodów nosowych. Chorzy przezczas tkwienia tam­
ponu narzekają na silne bóle głowy, nierzadko występują też
obrzmienia odpowiedniej połowy twarzy, łzawienie, ogólne niedo­
magania i inne dolegliwości. Te i inne przypadłości i objawy
chorobowe tłumaczą się tom, żo przez wytamponowanie nosa
stosunki krążenia i ucisku w nosie i całej głowie doznają bar­
dzo znacznych zaburzeń. Wszakże pierwszą zasadą rinologii jest
staranie się o drożność nosa dla powietrza i swobodny odpływ
wydzieliny z jam bocznych nosa. Tym zasadom sprzeciwia się
wszelkie tamponowanie nosa. Jeżeli nadto uwzględnimy, że poza
przerostem muszli nosowych może się kryć ropolok jakiejś za­
toki nosowej, to rzecz jasna, że wytamponowanie przewodów
nosa, może spowodować zastój ropy i doprowadzić w na­
stępstwie do zakażenia innych jam bocznych ewenl. groźniejszych
nawet powikłań.
Obecnie na podstawie nowszych moich doświadczeń mogę
potwierdzić, że przy odpowiedniej uwadze i przezornem postępo­
waniu, tamponowanie nosa po wycięciu muszli jest po najwięk­
szej części zbytecznem. Ważnom jest, aby chory po opcracyi
eonajnmioj 2 godziny pozostawał pod dozorem lekarza i przez ton
czas, jak niemniej przez następne 2 dtiiza chowywał się możliwie
spokojnie, mało mówił, unikał gwałtownych ruchów i logo
wszystkiego, co może spowodować nawał krwi do głowy.
Tu zaznaczyć wypada, że niektórzy autorowic jak N o Il­
ia unii, H i el (posiedzenie Kakuskiego towarzystwa otologicznogo
z ilnia 90 września lOOó r. Mcmatschrifl fur Ohronheilkiuido)
i in. wycinają muszle nosowe boz wszelkiego znieczulenia i bez
tamponowania i nie widzieli ani większych holów podczas, ani
też krwawienia po tak wykonanej opcracyi. Z tern jednakże ja
nie mógłhcm się zgodzić. Przedewszystkicm zabieg ton josl za-
Nr. 34.
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI.
489
wsze mniej lub więcej bolesny i niejeden chory poddaje się z nosa już więcej się nic pokazywała i chory w krótkim czasie
operacyi l\lko pod warunkiem, że operacya wykonaną zostanie zupełnie wyzdrowiał, licz żadnych następstw.
bez holu. li (l/ieci zabieg ten bez znieczulenia bvłby bardzo
Przebieg krwawienia wskazuje, że mieliśmy tu do czynienia
rzadko wykonalnym. To drugie krew podczas wycinania muszli z przypadkiem krwawiączki utajonej. To obfito krwawienie kilka
nosowej bez użycia adrenaliny tak zalewa pole operacyjne, że godzin po lak nieznacznej operacyi, mimo głębokiego tampono­
dokładne usunięcie wszystkiego zbytecznego byłoby połączone wania, mimo spokojnego zachowania się, to wznowienie się krwa­
z wielkiemi trudnościami.
wienia jeszcze w 3-eim dniu przy próbie wydalenia gazy z nosa,
W 2 naslępująch przypadkach powikłanych krwotokiem choć uszkodzenie większego naczynia można było wykluczyć,
następczym byłem zmuszony wykonać tylną tamponadę nosa.
mimo że krwawienie bezpośrednio po zabiegu było tylko niezna­
Prot. Nr. 381 J. F. krawiec z Podgórza pozornie całkiem czne i w 2 godziny później prawie całkiem ustało nic daje się
zdrów, narzeka tylko na zatkanie nosa i stałą sapkę. Lewa w inny sposób wytłumaczyć. A przecież nigdy nie zapominam
jama nosowa znacznie ścieśniona z powodu silnego przerostu o tem, aby przed każdym zabiegiem krwawym zbadać chorego w kie­
muszli dolnej.
runku krwawiączki. 0 tem nie zapomniałem i tvm razem. Ale na
26. maja o 9 rano wycięcie muszli dolnej po znieczuleniu wszystkie moje odpowiednie pytania, chory stale i stanowczo od­
tonogenem i 20°/0 rozczynem alypiny. Operacya niebolesna, chory powiadał przecząco. Także późniejsze wypytywania się otoczenia
pozostaje pod moją obserwacyą przez 2 godziny. Krwawienie chorego miały ten sam wynik. Nie można też było odszukać
z początku nieznaczne, ustaje prawie całkiem. O 11 godzinie u chorego żadnego innego objawu krwawiączki. Dlatego sądzę,
że należy przypadek ten pojmować jako rzadki przykład krwa­
chory wraca do domu. '
Około 4-ej popołudniu zawezwano mnie do chorego, któ­ wiączki ukrytej. To zapatrywanie podzielili też koledzy, którzy
rego zastaję zbroczonego krwią w łóżku leżącego, w pościeli mieli sposobność razem ze mną przypadek ten obserwować. Przed
silnie zakrwawionej. Dowiaduję się, że choremu zaraz po po­ taką ewentualnością lekarz nigdy się nie uchroni, dlatego też nie
wrocie ze szpitala zaczęło krwawić z nosa i zawołany lekarz powinno się wykonywać takiej lub podobnej operacyi u chorego
domowy kol. dr. P i s e k zatkał nos z przodu gazą jodoformową. przyjezdnego, chcącego zaraz po zabiegu wrócić do domu.
Prot. Nr. 518. U 11-letniego chłopca wyciąłem muszlę
Krwawienie jednakże trwało dalej przez tylne otwory nosowe
i po nicjakimś czasie chory zwymiotował ogromne masy krwi. dolną po jednej stronie przed rokiem. Przebieg pooperacyjny był
Zamierzyłem odruzu założyć rurkę De l l o q u c’a. Jednakże prawidłowy, bez zaburzeń. Dnia 3 lipca 1906 r. wykonałem
chory przy próbie usiądnięcia w celu oczyszczenia nosa i zba­ u niego tę samą oporacyę po stronie drugiej przy pomocy tonodania, nagle zbladł, omdlał i opadł napowról na poduszki. Pró­ genu i 10°'Q rozczynu kokainy, bez następowego tamponowania
bowałem zatem zatamować krwawienie przez silne i głębokie nosa. Podczas zabiegu nie było bólów, ani krwawienia, później
wytamponowanie nosa z przodu. Zdawało się, że to się nam krwawienie nieznaczne ale rychło ustające. Tydzień później za­
miało. Krwawienie jakoby ustało, a przecież chory do siebie wezwano mnie późno w nocy do chorego. Zastałem go bla­
przyjść nie mógł. Po kilkurazowjch zaslrzyknięciacli kamfory dego, trzęsącego się ze strachu, broczącego z obu nozdrzy. We­
tętno wprawdzie się poprawiło, jednak na krótki tylko czas. dług podania otoczenia chory przez całv czas po operacyi był
Wkrotce staje się znów nitkowałem, przepuszczującciu, nikłem. zdrów aż do tego dnia, w którym bez znanej przyczyny zaczął
Aiitolrans.uzui, czarna kawa, wino, injekcye eteru, wywierają krwawić z obu nozdrzy. Wieczorem krwawienie wzmogło się tak,
tUko przemijający wpływ. Tak przepędziliśmy długie i przykre żc otoczenie było ziiiuszoiieni wezwać pomocy lekarskiej. Po za­
godziny przy łóżku chorego. Coraz uporczywiej występujące nu­ łożeniu tamponady tylnej po stronie ostatnio operowanej krwawie­
dności i zrywania do wymiotów przypisywaliśmy używanym nie natychmiast ustało. Później dowiedziałem sio, że chory, chło­
pak żywy i dziki, wbrew poleceniu, przez cały czas po operacyi
w wielkiej ilości napojom i środkom pobudzającym, aż nareszcie
był
niespokojny, w ostatnich dniach dużo gimnastykował i mimo,
napad silnych wymiotów wydobył na jaw kolosalną ilość płynu
oblicic zmieszanego ze skrzepami krwi. Obecnie stało się jasnem, że krew już się pokazywała z nosa, jeszcze w ostatnim dniu
że krwawienie przez clioany dalej trwało. Założenie rurki B el - wiele broił i skakał.
Po 2 dniach wyjąłem tampon. Dnia 12 lipca gorączka
l o q i i e ’a zdawało się nam wobec wysokiego stopnia osłabienia
i ból w obu uszach. Badanie wykazuje: obustronne ostre zapa­
chorego, postępowaniem ryz.ykownem, gdyż obawialiśmy się,
lenie ucha środkowego. Opaska zastoinowa B i r r n w s k a na
że chory rękoczynu tego nie przetrzyma. Nareszcie uciekliśmy
szyję. Po kilku dniach prawe ucho wyleczone, na lewem ropie­
się do podskórnych infuzyi rozczynu lizyologicznego. Na Cl. przy- nie. Po 6 dniach wyleczenie także ucha lewego. Z powodu istnie­
czem kol. Dr. K ro m i n e r był nam pomocny. Jednakże mimo jącej jeszcze bolesności wyrostka sutkowego lewego założenie
wstrzyknięcia znacznej ilości płynu, poprawa tym zabiegiem przyrządu ssącego bez nacięcia, w celu wywołania przekrwienia
osiągnięta była nietrwałą.
biernego miejscowego, sposobem na innom miejscu opisanym. —
Teraz dopiero, skoro zdawało się, że chory niema już nie Po dalszych 3 dniach, całkowite wyzdrowienie. W tym przypadku
do stracenia, zdecydowałem się w obecności wymienionych dwóch krwawienie późniejsze należy bozwąlpienia przypisać niestoso­
kolegów i z ieTi pomocą przystąpić do' tylnego tamponowania wnemu zachowaniu się chorego.
nosa. Do usunięciu tamponów i wielkiej ilości skrzepłej krwi
Prócz w ycięcia muszli nosow ych, zastosow ałem
z nosa, wprowadziłem rurkę i zatkałem silnie tylne otwory no­
alypinę do otw arcia jamy szczękow ej przez dolny p rz e ­
sowe gazą zmoczoną w lonogenie. Chory cały zabieg zniósł nad­
wód nosow y, do operacyi zboczeń p rzeg ro d y nosow ej,
spodziewanie łatwo.
uklejów nosow ych in. zaw sze z dobrym w ynikiem W je ­
Od tej obwili zmienił się obraz choroby i zaznaczył się dnym przypadku gruźlicy k rta n i z w ielkiem i d o leg liw o ­
wyraźny zwrot ku lepszemu. Tętno stawało się coraz pełniejszem, ściami przy połykaniu stosow ałem bez w yraźnego efektu
napady omdlewania nie powtórzyły się więcej, wzrok chorego wdmuchiwania ortoform u, zak rap ian ie 2 °/0 rozczy n u k o ­
stał sic żywszym, wyraz twarzy świeższym i zdrowszym, (idy kainy, pędzlow ania silnie ob rzęk ły ch ch rząstek n a le w k o ­
po kilku godzinach poprawa okazała się trwale postępującą, mo­ wych 3 5°/0 rozczynem m entholu w oliw ie. W reszcie
gliśmy uspokojeni chorego opuścić późno po północy.
napędzlowałem m iejsce schorzałe rozczynem m entolu do
W następnych dniach chory poprawiał się dalej i wracał którego dodałem nieco p roszku alypiny. S kutek był zna­
coraz więcej do sił. (idy zaś 3-go dnia chciałem tampony z nosa cznie lepszym. C hory podaje, że po tym ostatnim śro d k u
usunąć, zauważyłem że zaraz po zwolnieniu przedniego tamponu doznaje ulgi znacznie w ybitniejszej i dłużej trw ającej, niż
wystąpiło tak silne i świeże krwawienie, że musiałem natychmiast po środkach daw niej używ anych.
Nie chciałbym bynajm niej tw ierdzić, że aly p in a
świeżo z przodu tamponować. Następnego dnia zawiadomił mnie
kol. Dr. 1’i s c k , że chory gorączkuje. Wobec tej okoliczności usu­ zawsze i w szędzie może k o k ain ę zastąpić. O w szem
nięcie tamponów z nosa było bezwarunkowo wskazanem. Dłuż­ dałbym kok ain ie pierw szeństw o tam , gdzie zależy na
sze bowiem pozostawianie ich groziło ogólncm zakażeniem. Przy­ tem, by osiągnąć jak najszybsze znieczulenie, dalej g d z ie
stąpiłem zatem do wyjęcia tamponów po poprzedniem przygolo- rozchodzi się o ściągnięcie błony śluzow ej, by osiągnąć
w niu wszystkiego ito świeżej tamponady. Ostrożność la okazała lepszy przegląd p o la operacyjnego i w y g o d n iejszy d o s tę p
się na szczęście zbyteczną. Po oslrożncm usunięciu tamponów dla narzędzi, czego zapom ocą aly p in y o sią g n ą ć n ie mo
nie zauważyłem świeżego krwawienia. Także i później krew
zemy Dalej w p rzypadkach, gdzie nie mamy p„d
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI
490
adrenaliny, kokaina daje lepsze usługi niż alypina Alypina sama bez dodania adrenaliny nie nadaje się do operacvi krwawvch.
Natomiast może nam alypina oddać świetne usługi
wszędzie tam, gdzie nie rozchodzi się tyle o zapobieże­
nie krwawieniu ile raczej o znieczulenie. Tu należą n. p.
przypadki w których znieczulamy jedynie w celu ułat­
wienia sobie zbadania osób bardzo wrażliwych. Zdarzają
sic osoby tak tkliwe że wykonanie u nich choćby rhinoskopii lub laryngoskopii bez pomocy środka znieczula­
jącego jest wprost niemożebnem. Napędzlowanie tylnej
ściany gardła, języczka, czasem też podstawy języka lub
nagłośni 10—2O°/0 rozczynem alypiny ułatwia znakomicie
te rękoczyny nawet u dzieci. Przcdewszystkiem jednak
w przypadkach, w których musimy używać środka znie­
czulającego w większych dawkach i na rozleglejszych
przestrzeniach jak przy tracheo-broncho-oesophago — lub
cysto — skopii środek ten szczególniej się nadaje i zasługuje
na pierwszeństwo przed znacznie szkodliwszą kokainą.
jeżeli cewnikowanie trąbki usznej jest utrudnione
z powodu zbytniej drażliwości błony śluzowej natenczas
napędzlowanie tej błony alypiną ułatwia rękoczyn. Gdzie
zaś głównie obrzęk błony śluzowej rzecz utrudnia, wtedy
kokaina zasługuje na pierwszeństwo.
Zdarzają sie jednak przypadki, gdzie nawet przy
operacyach krwawych wolimy posługiwać się alypiną niż
kokainą Ma to miejsce tam, gdzie mamy do czynienia
z chorymi słabowitymi, niedokrewnymi lub z dziećmi
a szczególnie z osobami, o których wiemy, że kokainę źle
znoszą Z doświadczenia wiemy, źe z używaniem kokainy
trzeba być ostrożnym u dzieci i u starców, cierpiących
często na niedokrewność mózgu, u których należy się
obawiać zapadu i osłabienia serca; dalej u alkoholików
i wogóle u osób nerwowych wątłych i słabowitych
u których już małe dawki kokainy mogą wywołać objawy
zatrucia. We wszystkich podoboych przypadkach możemy
przy pomocy alypiny z adrenaliną operować z większym
spokojem, bez obawy niespodzianek, które zdarzyć się
mogą po kokainie
Nareszcie są przypadki w których, skądinąd tak
pożyteczne skurczenie się błony śluzowej, może się stać
nicpożądanem, utrudniać bowiem może uchwycenie na
rzędziami małych narośli lub przerostów. Niektóre z tych
tworów pod wpływem kokainy a właściwie anemii nią
wywyłanej mogą chwilowo całkiem zniknąć z pola widzę
nia. Alypina zaś znieczula je tvlko nie zmieniając ich wej­
rzenia.
\\ spomnieć jeszcze wypada, że nieraz zaleca się
kombinaeyę kokainy z alypiną, przez co można wyko­
rzystać zalety obu tych środków, a uniknąć ich stron
ujemnych.
Piśmiennictwo.
1 h i n ii t. Jloiiiitscdmft fiir Ohrenheilk. 1906. str. 681.2S r i f l'r r t.
Di-msrlir mci Worli. 190Y Nr 35. 3. F i n d u r. B e r ­
lin. klin.
arii. linii. Nr. 5, 4. (1 i s 1 e r. Czasopis lékimi ceskych
II),iii. Nr. 4 i 5. It.i n iii g a r t e n . Wieii. klin ltumlschau 1‘.Kj6. 'str.
ii 6. 6. U n |> v e e h t. Mimatsrhr f. OHtcnli. I!ju6. .utr. 399. 7. T a u s z k.Allgoin Wirn mód. Zt-j. Illtlt). Nr. 12. 8. I* h i I 1 1 p 8. The I.aryngoe.-.ipe. St. l.oiiiB -iniy. 1906, 9. S e h 1 e i e h. Sclunerzlose Operatioiitn IJ.'vlin, I ‘.ii»i> lii. H a n i i P i l l e m oni . Archives intermitinnales .le l.aryng'dogic rt de liliinolngie 1901. Nr. 2.
0 leczeniu spraw zapalnych przydatków macicy.
Referat przygotowany na X. Zjazd
lekarzy i przyrodników we Lwowie.
Spisał
Prof. Dr Antoni Mars.
ICi ag dalszy).
I.
leczeniu przypadków spraw zapalnych przydatków
maciev i pierwotnem wystąpieniem sprawy zapalnej
w przymncicznej tkance łącznej.
Przypadki należące do tej kategoryi podzieliliśmy
' w których równocześnie z zapaleniem powsta-
o
Nr. -34
jącem w przydatkach macicy nastąpiło ogólne zakażenie
organizmu i na takie, w których sprawa zapalna przy­
datków jest samoistną.
Mniej lub więcej złośliwy przebieg ogólnego zaka­
żenia organizmu wpływa niemal decydująco na przebieg
sprawy chorobowej miejscowej, którą musimy uważać
jako jeden z objawów zakażenia.
Wobec tego leczenie musi być skierowane przeciw
ogólnemu zakażeniu. Jak długo sprawa tocząca się w ca­
łym organizmie istnieje w większem nasileniu, nie może­
my się spodziewać rychłej poprawy zmian miejscowych
i niewiele zdziałać możemy leczeniem. W miarę ustępo­
wania objawów ogólnych ogranicza się zazwyczaj i po­
lepsza sprawa chorobowa miejscowa, a po zupełnem ustą­
pieniu objawów ogólnych sprawa zapalna miejscowa za­
chowuje się tak, jak w przypadkach, w których nie było
ogólnego zakażenia w ścisłem tego słowa znaczeniu.
W czasie trwania objawów ogólnego zakażenia le­
czenie sprawy chorobowej miejscowej jest ograniczone,
dlatego też waźniejszemjest postępowanie zapobiegawcze,
które też święci dzisiaj tryumfy znamienite.
Każdy lekarz, który pamięta czasy nieco odleglejsze,
który pamięta czasy przed przyjęciem i zaprowadzeniem
postępowania bezgnilnego w chirurgii i położnictwie, spo­
tykał się z podobnymi przypadkami bardzo często, dzi­
siaj na cześć i chwałę postępu nauki, widujemy podobne
przypadki bardzo rzadko. Dawniej było to cierpienie co
dzienne dzisiaj lata mijają, a podobny przypadek się nic
nadarza Zawdzięczamy to przyjętemu, zaprowadzonemu
i coraz to lepiej wykonywanemu postępowaniu bezgnil
nemu w obec zetknięcia się z osobą rodzącą, względnie
z osobą, która ma być operowaną. Naturalnie, że tu nie
idzie tylko o lekarza — o tego dziś może najmniej, —
ale o osoby otaczające wchodzące w zetk ięeie z osobą
chorą i o chorą samą.
Coraz silniejsze popieranie i rozszerzenie postępo­
wania bezgnilnego, uświadomienie mas ludności o poję
ci u bezwzględniej czystości, to najdzielniejszy środek zapo­
biegający powstawaniu tych zmian
Jeżeli przypadek taki nam się dostaje do leczenia
to z natury rzeczy główną uwagę musimy zwrócić na le­
czenie ogólne organizmu, skierowane przeciw ogólnemu
zakażeniu.
Postępowanie to nie wchodzi w zakres leczenia,
o którein mówić mamy. Jakiejkolwickby ktoś z lekarzy
hołdował teoryi i jakicjkolwiekby chciał użyć metody le­
czenia, to dopiero po uwzględnieniu stanu ogólnego
w pierwszym rządzie, może skierować uwagę na sprawę
rozwijającą się miejscowo.
jak długo widzimy objawy ostrej sprawy zapalnej,
jak długo sprawa nie ograniczyła się ale się szerzy i co
raz dalej postępuje, możemy stosować tylko leczenie ob
jawowe. W pierwszym rzędzie musimy polecić spokój
ogólny i miejscowy, a w tym celu chora musi leżeć
w łóżku, unikać ruchów, oddawanie wydalin musi się
odbywać w łóżku przy starannej i umiejętniej pomocy.
W miarę możności uspokoić należy ruch robaczku
wy jelit, który bywa czasami bardzo żywy, o ile zatem
niema przociwskazania, podajemy opiata. Miejscowo
należy stosować środki termiczne, działające przeciwza­
palnie zatem okłady lodowe. W razie bólów — środki
znieczulające. Do dziś dnia między publicznością w Ga-
Nr. 34.
LWOWSKI TYGODNIK
licyi ulubionym środkiem są pijawki przystawione na
podbrzusze. Nie dawniej jak w dniu, gdy to piszę, opo­
wiadała mi jedna chora, że zawdzięcza życie pijawkom
postawionym nad pachwiną. W ciągu mej wieloletniej
działalności lekarskiej, a w tern i długiej klinicznej mimo
że wyniki mam zupełnie zadawalniające, nigdy w życiu
nie ordynowałem pijawek w podobnym przypadku. Bolesność i napięcie ustępują, sprawa miejscowa się polepsza
i bez pijawek. W praktyce w naszym kraju pod tym
względem w tej szczególnej kwestyi istnieje taki napór
ze strony publiczności, że wielu kolegów, jak mi to opo­
wiadali, nie może się oprzeć i z obawy utraty praktyki
sprzeciwić postawieniu pijawek.
W przypadkach, w których organizm cały zagrożo­
ny, w których często istniała utrata krwi znaczniejsza no­
wa utrata krwi przez pijawki jest szkodliwą. Postępowa­
nia tego powinno się zaniechać, a ogół lekarzy powinien
walczyć z tern uprzedzeniem publiczności, aby go wyko­
rzenić, jak to się już uczynić udało z wieloma innemi
uprzedzeniami.
Jeżeli naciek w parametryum przechodzi szybko
w ropienie, to z chwilą, gdy obecność ropy możemy
stwierdzić, powinniśmy dążyć do otwarcia ropnia. Wy­
znać należy, że w przypadku zakażenie ogólnego niełat­
wo się uda lekarzowi skłonić chorą do zabiegu, po któ­
rym nie może czynić obietnic wyzdrowienia, i gdzie mu
grozi, że w razie niepomyślnego przebiegu choroby, wi­
nę niekorzystnego zejścia, publiczność przypisze zabiego­
wi. I warunki miejscowe n.p bębnica, równoczesna spra­
wa' zapalna na otrzewnej mogą utrudniać przeprowadze­
nie zabiegu.
O otwarciu takiego ogniska ropnego można myśleć
albo od strony powłok brzusznych nad pachwiną drogą
pozaotrzewnową, albo od strony po-hwy. Warunki da­
nego przypadku muszą wskazać drogę. Droga przez po­
włoki brzuszne jest niewątpliwie, gdzie to możebne, ko­
rzystniejszą.
Jeżeli zakażenie ogólne przebiega pomyślnie, objawy
jego ustępują a sprawa ogranicza się do zmian miejsco­
wych w przydatkach macicy, to wskazane będzie lecze­
nie cierpienia miejscowego, jak w przypadkach, w któ­
rych nie było zakażenia ogólnego.
Jeżeli mamy do leczenia przypadek miejscowego za­
palenia tkanki łącznej przymacicznej, to w okresie ostrym,
gdy sprawa postępuje, gdy się jeszcze nie ograniczyła
i istnieją objawy ogólne będące odczynem organizmu
na rozgrywającą się sprawę Zapalną miejscową, leczenie
będzie takieżsame, jak to wyżej powiedzieliśmy o przy
padkach z równoczesnem zakażeniem ogólnem. Różnica
będzie tylko ta, że postępowanie nasze może być daleko
więcej stanowcze, możemy pewniej ordynować, gdyż
i lepsze i pewniejsze możemy stawiać rokowanie,
Po ustąpieniu ostrych objawów szerzenia się obrzęku
objawów ogólnych, jako odczynu organizmu na
sprawę zapalną miejscową, gdy sprawa się ogranicza do
obecności obrzęku wywołanego naciekiem zapalnym, na­
leży przystąpić do pobudzenia wessania złogów wypocinowych. Postępować należy zwolna i ostrożnie i stoso­
wać, zrazu środki bardzo łagodne, pamiętając o tem, ie
wszelki zabieg choćby z bardzo nieznacznym ura
zem połączony może na nowo objawy ostre wywołać.
l e k a r s k i,
491
Rozstrzygać tu powinna bolesność nacieku podczas
przedmiotowego badania. Jak długo istnieje bolesność wy­
raźna, należy być ostrożnym. Chora musi zachować spo­
kój ogólny i miejscowy, leżeć w łóżku, wypróżnienia po
winny się odbywać leżąco. Na powłoki brzucha można
stosować środki termiczne, okłady wysechające, ciepłe,
kataplasmy. Nadto pędzlowania albo smarowania lekkie
przetworami zawierającymi résorbent a do czego nadają się
środki ujęte vasogenem jak jod i ichtyol-vasogen. Można
podawać środki nie draźniające, pobudzające wessania od
strony odbytnicy w czopkach n.p. ichthyol, thigenol, jodek
potasowy, jodoform i t. p.
Stosowanie tych samych środków od strony pochwy
możebne jest dopiero wówczas, gdy są możebne i przestrzykiwania pochwowe, które w takich razach są nie­
zbędne w celu oczyszczenia pochwy.
W miarę ustępowania tkliwości przy badaniu można
stosować łagodne wcierania maści przez powłoki brzu­
szne, stosować w gałkach przez pochwę środki pobu­
dzające wessanie Wykonując przestrzykiwania pochwowe,
należy uważać, aby kanki nie wprowadzać zbyt głęboko
przy wprowadzaniu kanki należy się jej końcem trzy­
mać ściany pochwy położonej po stronie zdrowej,
a w przypadkach obustronnego cierpienia, ściany tylnej,
aby, o ile możności mechanicznie obrzęku nie urażać.
Wszelkie przyrządy ssące, tłoczące, balony gumowe do
takich przestrzykiwań nie nadają się gdyż dają prąd płynu
niejednostajny. Jedynie odpowiednim przyrządem jest koncweczka Esmarcha zastosowana w miejsce lejka Hegara
do wstrzykiwać. Uważać należy, aby prąd był łagodny
i dlatego nie należy podnosić koncweczki ponad części
rodne wyżej niż mniej więcej na 50 centimetrów. Wyso­
kość ta jest nietylko potrzebną ale i do wstrzykiwania
wystarczającą.
Wstrzykiwania takie powinna robić osoba obsługu­
jąca chorą, nigdy sama chora. Samo przez się rozumie się
że gdyby chora uczuwała przy wstrzykiwaniu ból, należy
koneweczkę obniżyć, albo wstrzykiwanie przerwać i czas
jakiś w ogóle wstrzykiwać zaniechać. lJłvn do przestrzy­
kiwań użyty powinien być ciepłotą zbliżony do ciepłoty
ciałaW miarę jak chora to postępowanie znosi, w miarę
jak obrzęk podczas badania staje się coraz to mniej tkli­
wym, należy stosować środki, po których moglibyśmy się
większego skutku spodziewać.
Bardzo dobrym środkiem są kąpiele ciepłe, zrazu
podajemy je — z wody czystej ogrzanej do Ź8°—2i>° R,
i polecamy chorej pozostawać w takiej kąpieli kilkanaście
minut. Do pierwszej kąpieli, jeżeli ją wcześnie polecimy,
należy chorą wsadzić, unosząc na rękach albo na prześce
radie. Jeżeli po kąpieli nie ma odczynu w podniesieniu się
ciepłoty, możemy kąpiele stosować dalej zrazu co drugi
dzień a potem codziennie. W dalszym ciągu możemy do­
dawać do kąpieli różne leki, których wiele rodzajów
jest w użyciu. Dodatki tc działają albo na skórę draż­
niąco i wywołują w niej żywsze krążenie, albo wywo­
łują rodzaj osmotycznego działania, co na skuteczność
kąpieli może wpływać dodatnio.
Zewnętrznie bardzo dobrze stosować można kata­
plasmy obciążające, jakie od lat wielu w klinice lwowskiej
bywają w użyciu. Kataplasmy te znaczniejszych rozmia
492
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI.
Nr. 34
rów pokrywające całe podbrzusze, grubości kilku centime- wietrzą wyniki świetne prawie zadziwiające spostrzega­
trów działają nietylko jako środek termiczny, ale zarazem my częściej i gdy na ogół są one dobre, musimy temu
i jako obciążenie powłok brzusznych, wywierające ucisk sposobowi leczenia przypisać wyjątkową skuteczność.Jakp
jednostajny na obrzęk zapalny. Nadają się do tego celu przykład niech posłuży następujący przypadek obserwo­
i termofory większych rozmiarów. Kataplasmy takie sto­ wany w klinice lwowskiej
W roku 1905 zgłosiła się do kliniki chora u której
sujemy codziennie przez czas krótki, zwykle przez jedną
w innem mieście lekarz wykonał był hysteroslomatomią. l’o
do dwie godziny.
operaeyi w pierwszych dniach wystąpiło zapalenie tkanki łącznej
Od lat kilku w klinice lwowskiej w użyciu są ką­ przymacicznej. Chora la leżała w łóżku po operaeyi 6 miesięcy.
piele z gorącego powietrza według Biera, w przyrządach Stosowano różne sposoby leczenia bez skutku à co więcej od
podanych przez Polana. Wyniki lecznicze uzyskiwane czasu do czasu występowało u chorej pogorszenie i od czasu
do czasu wzraslał guz wypocinowy w brzuchu. Zrozpaczona
przy użyciu tych kąpieli z gorącego powietrza nazwać chora kazała się przenieść na staeyę kolejową wprost z łóżka,
musimy wprost znakomitymi i dlatego bardzo gorąco odbyła podróż kilkogodzinną i wozem ratunkowym została d«sta
wioną ze stacyi kolejowej do kliniki lwowskiej.
muszę je Kolegom polecić.
Kąpiele te cieszą się w ogóle powszechnem uznaniem
Badanie wykazało stan podgorączkowy, tętno liche bardzo
i z różnych stron dochodzą nas sprawozdania o świet­ przyspieszone; w brzuchu obrzęk wypocinowy rozmiarów, jakie
nych wynikach uzyskanych przy ich pomocy. Nasze wy­ rzadko spostrzegamy, sięgał bowiem niemal wyżej pępka Gra­
niki potwierdzają w zupełności doświadczenia kolegów nica górna obrzęku przebiegała poprzecznie na boki, dzieląc
jamę brzucha na dwie połowy, z których dolna była zaję'q
innych. W wielu zakładach leczniczych, sanatoryach guzem wypoeinowym. Przy obmacywaniu obrzęk tkliwy. Badanie
w zakładach kąpielowych pozaprowadzano urządzenia dla wewnętrzne wykazuje częśó pochwową bardzo nisko ustawioną,
kąpieli z gorącego powietrza.
objętą w sklepieniach ze wszech stron naciekiem wypełniającym
W prywatnej praktyce w przypadkach świeżych, ką­ miednicę małą, Macica obmurowana ze wszystkich stron. —
piele tc u osób obłożnie chorych, jeszcze zbyt mało by­ Przyjęliśmy chorą niechętnie, więcej z litości, obiecując sobie
że skoro się stan nieco poprawi, wydalimy ją z klin.ki, gdyż
wają stosowane, a to dlatego, że istnieje pewna trudność nam się wydawało, żo przypadek ten będzie wymagał jeżeli nie
w urządzeniu tych kąpieli w domu, wymagają bowiem lat, to długich miesięcy. Prócz zwykłych środków pobudzają­
przyrządu bądź co bądź kosztowniejszego, tak że nie każda cych, wessanie złogów wypocinowycli które chora wciąż poprzód
osoba chora w razie potrzeby nabyć sobie go może, używała, a które jak zaznaczono, nic były dostateczne, zasto­
sowaliśmy kąpiele z gorącego powietrza. Z dnia na dzień chora
a i nie wszędzie jest taki przyrząd do nabycia.
mówiła nam o polepszeniu i niemal z dnia na dzień mogliśmy
W klinice lwowskiej staraliśmy się nadać temu przy­ spostrzegać ustępowanie i zmniejszanie się obrzęku zapalnego.
rządowi postać ile możności pojedynczą i trwałą. Przy­
W ośm tygodni po przyjęciu chorej stwierdziliśmy ledwo po­
rządów mamy kilka wykonanych przez jednego ze stola­ zostałości po sprawie zapalnej na otrzewnej i w tkance łącznej
rzy lwowskich. Powietrze ogrzewamy za pomooą elektry­ przymacicznej, a badaniem zostawionem można było stwierdzić
czności, zapomocą gazu, albo też lampkami spirytuso­ obustronną sacto salpinx, dającą się ściśle ograniczyć. Na dalsze
wemu —■ Kilku kolegów praktyków we Lwowie a, o ile lećzenie nie chciała się chora zdecydować i, czując: się dobrzi-,
wiem i na prowincyi posiada przyrządy wykonane przez opuściła klinikę.
Pjejąc hymn pochwalny dla tego sposobu leczenia,
naszego stolarza i używa ich w praktyce prywatnej. Aparat
nie
możemy
pominąć tych wyjątkowych przypadków,
cały daje się przenosić i z łatwością wszędzie zastosować.
w
których
i
ten
znakomity sposób leczenia, nie daje wy­
Naturalnie trzeba się umieć obchodzić z tym przyrzą­
bitnie
dobrych
wyników.
Jako przykład podam przypa­
dem, jak w ogóle z każdym przyrządem i dlatego zrazu
dek
zupełnie
podobny,
a
przecież
co do skutków leezemusi taką kąpiel urządzać osoba z przyrządem dobrze
obznajomiona. Później w domach ludzi inteligentnych człon­ nia zupełnie odmienny.
Akuszerka z jednego z większych miast Galicyi, osoba
kowie rodziny urządzają chorym te kąpiele poprawnie. Dla
cierpiąca na włókniaki ciała macicy różnej wielkości
praktyki prywatnej nadają się przyrządy ogrzewane lamp­ starsza,
i na krwawienia miesiączkowe zbyt obfite, udała się dla lecze­
kami spirytusowemi.
nia do Wiednia, gdzie podjęto wyskrobanie jamy macicy. Po
Rozpoczynając podawanie tych kąpieli, dochodzimy zabiegu nastąpiło zapalenie łącznotkankowe przymaciezne a dalej
zrazu do nie zbyt wysokiej ciepłoty, ogrzewając powie­ i zapalenie omaeiczne. Obrzęk zapalny zwolna wzrósł do bardzo
rozmiarów, zajmując dolną połowę brzucha. Obraz
trze do 70° lub 80° C a w następnych kąpielach szybko znacznych
chorobowy przedstawiał się zupełnie podobnie, jak w przypadku
przechodzimy granicę 100“ C. Ciepłotę do 1Ź0° C chore wyżej opisanym, tylko guz był nieco mniejszych rozmiarów.
znoszą bardzo dobrze.
Ocenienie stanu macicy było niemożebne, gdyż macica była ze­
wsząd
złogami wypocinowymi oblaną i w miednicy małej wmu­
W celach ginekologicznych stosujemy te kąpiele tylko
O obecności włókniaków wiedzieliśmy tylko, znając
na odpowiednią część ciał t wprowadzając do przyrządu dolną rowaną.
chorą przed zabiegiem operacyjnym. Po trzechmiesięeznym leże­
połowę tułowia i górną połowę ud. Chora leży w kąpieli niu w łóżku w Wiedniu zgłosiła się chora na naszą klinikę,
30—60 minut. Skóra w miejscach objętych gorącem po­ przywieziona również przez tow. ratunkowe. Badanie przedmio­
wietrzem poci się nadmiernie, a osoby, którym się te towe wykazało stan podgorączkowy, bardzo marne szybkie tętno,
i guz wypocinowy zajmujący więcej jak dolną trzecią część jamy
kąpiele stosuje odczuwają polepszenie niemal po każdej brzucha.
Prócz tych objawów chora żaliła się na bardzo znaczne
kąpieli.
bole, które ją codziennie prawie nawiedzały. Leczenie takie
Wprawdzie i dawniej, gdy kąpiele z gorącego po­ samo jak w przypadku poprzednim dawało zrazu bardzo
wietrza nic były w tych celach używane, spostrzegaliśmy dobro wyniki i obrzęk ustępował dość szybko. Po pewnym atoli
czasie pomimo kąpieli z gorącego powietrza i pomimo innych
w przypadkach zapaleń tkanki łącznej przymacicznej bar­ środków stan utrzymywał się bez poprawy a chora żaliła się
dzo szybkie ustępowanie zmian chorobowych, bywały wciąż na napadowe bole. Wprawdzie złogi wypoeinowe zostały
to jednak przypadki na ogół rzadkie, odosobnione. Obe­ w znacznej części wessane tak, że można było przy badaniu
cnie zatem, gdy przy używaniu kąpieli z gorącego po ‘określić kontury guzowatej macicy obianej warstwę wypocinową,
Nr. 34.
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI.
która jednak dalej nie ustępowała. Bóle bywały raz silniejsze,
to znówsłabBze a od czasu do czasu można było stwierdzić nawet
zaostrzanie się stanu miejscowego. Bole te, jak je chora opisywała,
miały cechę bólów porodowych, tak żeśmy je do kurczów
macicy musieli odnosić. Okoliczność ta tłómaczyła nam brak
dalszego postępu w leczeniu sądziliśmy bowiem, że drażnienie
skurczami macicy tkanin w stanie zapalnym było czynnikiem
tamującym dalsze wyniki leczenia. Przypadek ten był niemal
odosobnionym wśród znacznej liczby przypadków, w których
jużto zupełne wessanie złogów wypocinowych, już też znakomite
polepszenie nastąpiło
Wobec tego stanu rzeczy radziliśmy zabieg operacyjny,
na który chora się nie zgodziła i opuściła klinikę.
Kąpiele z gorącego powietrza stasowaliśmy też cho­
rym, u których podejrzy waliśmy obecność ropienia w guzie
wypocinowym. W przypadkach tych nie zauważano, ustę­
powania obrzęku natomiast stosunki układały się szybko
tak, że mogliśmy obecność ropnia stwierdzić i zabieg ope­
racyjny wykonać. Kąpiele te stosowane po otwarciu rop­
nia przyspieszały znacznie gojenie się ropni i przetok, a
guzy wypoci nowe ustępowały szybko. Najmniejszy wpływ
tych kąpieli dawał się wykazać w przypadkach sta­
rych, zbitych, zorganizowanych, bliznowatych stwardniałości, chociaż i w tych przypadkach w stosunkowo naj­
krótszym czasie najwięcej jeszcze można było uzyskać.
Gdy bolesności przy badaniu już niema, śmiało mo­
żemy wystąpić z całym arsenałem środków pobudzają­
cych wessanie. Środków i sposobów polecono bardzo
wiele; jedne są mniej, drugie więcej skuteczne.
Ocena skuteczności tych środków nie jest łatwa,
gdyż n e mamy sposobu dokładnego ocenienia skutków
działania. Dlatego też jedni koledzy posługują się tymi,
drudzy innymi środkami w miarę tego, jak z do­
świadczenia nabyli do jednego lub drugiego większego
zaufania
Jak już wyżej powiedziano możemy stosować dość
wcześnie przez pochwę różne środki pobudzające wessanie
używając masła kakaowego albo gelatyny jako objenica.
Do środków takich zaliczamy preparaty jodowe i środki
należące do przetworów ichtiolowych n. p. jodek pota­
sowy, jodoform, ichthyol, thigenol i t. p. Skuteczność
tych środków podawanych w tej postaci jest jednak dość
wątpliwa, gdyż błona śluzowa pochwy nic ma wiele zdol­
ności chłonniczej. Daleko też chętniej stosujemy te środki
w tej postaci przez odbytnicę, gdyż błona śluzowa odby­
tnicy ma bardzo wielką zdolność chłonienia i dlatego też
po stosowaniu leków tych od strony odbytnicy więcej mo­
żemy się spodziewać.
Daleko skuteczniejszem jest stosowanie przez po­
chwę nastoju jodowego, jotionu pędzlem na sklepienia
pochwowe, względnie część pochwową. Jod przedostaje
się przez błonę śluzową pochwy bardzo dobrze i dostaje
się do ogólnego obiegu krwi, jak o tern łatwo badaniem
śliny osób chorych przekonać się można.
Środek ten stosować może atoli tylko lekarz, po
odsłonięciu części pochwowej wziernikiem. Zakładanie
wziernika jest możebne dopiero wówczas, gdy naciek
wypocinowy jest zupełnie niebolesny, a i wówczas trzeba
to czynić bardzo delikatnie, aby nacieku nicugniatać. Po
zapędzlowaniu trzeba nadwyżkę nastoju jedowego albo
wypłukać prądem wody albo też wysuszyć watą wpro­
wadzoną szczypczykami. eżeliby się tego bowiem nie
uczyniło, łatwo przy wysuwaniu wziernika nioże się
493
dostać nalewka jodowa do przedsionka, gdzie wywo­
łuje bardzo przykre uczucie palenia i pieczenia, co
chore tak zraża, że na powtarzanie tego zabiegu nie p o ­
zwalają.
Na część pochwową szyję macicy i sklepienia można
stosować nawet nasyconą nalewkę jodową i chore tego
nie czują. Częściej jak raz na 3 dni takiego pomazywania nie wykonujemy, gdyż przy częstszem użyciu przybłonek łatwo ulega zniszczeniu i pozostają przeczosy.
Ma r t i n poleca, aby do płynu służącego do wstrzykiwań dodawać jodku potasowego i nalewki jodowej
i tym sposobem jod od strony pochwy wprowadzać. Spo­
sobu tego używamy bardzo chętnie.
Słusznie cieszy się bardzo wielkiem uznaniem zdawien dawna gliceryna wprowadzona do pochwy. Wła­
sność hygroskopijna gliceryny i zdolność osuszania
tkanin sąsiednich przez wyciąganie z nich surowiczego
płynu jest niewątpliwie bardzo dzielnym czynnikiem pobu­
dzającym wessanie złogów wypocinowych. Przez ogół gi­
nekologów przyjętem jest dodawanie do gliceryny środ­
ków mających własność pobudzania do wessania, jak np.
jodu i t. p. Dodatek ten nie może być szkodliwym, za­
stanawiając się jednak nad fizykalnem działaniem glice­
ryny, nie umiałem sobie wytłómaczyć dodatniego działa­
nia tych dodatków.
Zauważywszy jednak, że po wprowadzeniu glice­
ryny do jamy macicy występują niekiedy zmiany w ner­
kach, zależne od wchłonienia gliceryny uwierzyłem, że
nie działa ona przeciw zdolności chłonniczej tkanin
i od tego też czasu chętniej wszelkie dodatki dodaję.
Środki płynne, zawiesiny lub rozczyny pewnych
środków w glicerynie wprowadzamy do pochwy za po­
mocą tamponów t. j. kłębków odtłuszczonej waty prze­
wiązanych nitką, za którąby można było z łatwością ic
wydobyć. Leczenie tamponami napojonemi w danym leku
jest tak powszechnie używane) że się nawet już przysłowiowem stało; mimo to można niejedno o niem powiedzieć
zwłaszcza że rzecz jest i na dobie. Zwykle polecaliśmy cho­
rym, aby taki kłębek waty czyli tampon napojony rozczynem gliceryny wprowadzały sobie same do pochwy aż
do części pochwowej. Skutek takiego postępowania jest
ten, że tampon zamoczony w glicerynowym rozczynie
i wprowadzony do górnej połowy poi hwy drażni ściany
pochwy i pobudza je do kurczenia.
W lecznictwie podobne działanie zostało stwierdzone
i gdzieindziej pod wpływem gliceryny, wszak wiemy, że
gliceryna w bardzo skąpej ilości wprowadzona do odbyt­
nicy wywołuje ruch robaczkowy prostnicy, wprowadzo­
na do jamy macicy podczas ciąży wywołuje energiczne
skurcze macicy.
Skurcz pochwy wywołany obecnością tamponu na­
pojonego rozczynem glicerynowym przedews2ystkiem
wywiera wpływ na tampon. Już dawniej badałem, co się
dzieje z tamponem do pochwy wprowadzonym i przyszed­
łem do następujących wyników. Jeżeli tampon zostanie
tak do pochwy wprowadzony, żc część pochwowa
a względnie macica zostanie ku górze uniesiona i tam­
pon znachodzi się w samym szczycie pochwy, niejako
tam, gdzie przed jego założeniem leżała część pochwowa
macicy, to skurcz pochwy wywołany obecnością w niej
m
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI
gliceryny przyciska tampen do części pochwowej i tam­
pon pozostaje w miejscu, w które był założony.
. Jeżeli jednak tampon został wprowadzony do pochwy
pod część pochwową, tak żc macica w górę nie
została uniesiona, to skurcz pochwy, względnie jej ruch
robaczkowy sprowadza tampon w krótkim czasie do
wnijścia pochwowego, poza którem go wkrótce możemy
znaleść. Naturalnie, że tampon na dół zepchnięty niema
potem prawic żadnego wpływu na części narządu płcio­
wego wyżej położone.
W przypadkach, gdzie istnieje sprawa zapalna w paramctryach, gdzie zatem istnieje zawsze pewne unieruchom
mienie macicy wprowadzenie tamponu tak, aby unieść
część pochwową nie jest prawie możebne, a nadto jest
przeciwskazanc, dlatego też i zaprowadzanie pojedyn­
czych tamponów nie wielkie ma znaczenie.
Myśl utrzymania tamponu w górnej części pochwy
była w obec tego zupełnie usprawiedliwioną a za- porno
cą sposobu bardzo prostego, bo przez założenie poniżej
kilku tamponów, któreby w górnej części pochwy pierw­
szy utrzymały, została w zupełności rozwiązaną.
Tym sposobem powstało postępowanie, które stosu­
jemy obecnie powszechnie t. j. kolumnizacyą pochwy, zwa­
na u Niemców *SfaffeltanipoiiadeU11. Postępowanie to wyko­
nujemy w ten sposób, że do założonego wziernika rurko­
wego wlewamy jedną do dwu łyżek rozczynu gliceryno­
wego, a potem wkładamy tampony z waty jeden za dru­
gim przy równoczesnym wysuwaniu wiernika tak aby
pochwa w całości została wypełnioną.
W przypadkach spraw zapalnych w tkance łącznej
przymacicznej środek tak na pozór niewinny jak wypeł­
nienie pochwy watą, stanowi czasem już uraz zbyt silny
i chore skarżą się na bolesność w miejscu cierpienia.
W takim razie należy kolurnnizacyę wstrzymać. Dlatego
też kolumnizować pochwę możemy tylko tam, gdzie już
zupełnie bolesności niema, a gdy chcemy to uczynić
wcześniej, należy zacząć najpierw od mniejszej liczby
tamponów i codziennie dodawać ich więcej w miarę tego,
jak chora to postępowanie znosi.
Zwykle zakładamy tampony na noc pod wieczór a
lano je wyjmujemy. Ponieważ przy użyciu rozczynu
glicerynowego odpływa z pochwy wiele cieczy, chore
bywają tern zaniepokojone i do tego leczenia łatwo się
zrażają: aby tego więc uniknąć, trzeba chorą o tym ob­
jawie z góry powiadomić. Mówiąc o zakładaniu tampo­
nów, muszę zwrócić uwagę Panów jeszcze na jedną oko­
liczność.
Wiele chorych tamponów zakładać sobie nic chce,
zraża się prędko do tego sposobu leczenia, a to dlatego,
że wprowadzanie tamponu nieumiejętne jest dla pacjen­
tek przykre. Tarcie jakie powstaje przy nieumiejętnem
wprowadzeniu tamponu w okolicy cewki moczowej i łech­
taczki jest tak drażniące i niemiłe, że go pacyentki znieść
nie mogą i ze wstrętem się odwracają, gdy im się ten
sposób stosowania leków proponuje. Z przyczyn łatwo
zrozumiałych bywa tak szczególnie u kobiet, które
nic rodziły. Aby temu zaradzić wymyślano przyrządy,
które służą do zaprowadzania tamponów, i które zachwa­
lają w inscratach czasopism
lekarskich i rysują
w 'katalogach fabrykantów
instrumentów.
Wyznać
muszę, że nigdy takich instrumentów nie zalecałem i je
Nr. 34.
stem im przeciwny. Przedewszystkiem z zasady i z innych
względów, nad któremi się tutaj bliżej rozwodzić nic
chcę jestem przeciwny temu, aby sobie pacyentki do po
chwy, wprowadzały twarde, sztywne przedmioty jeżeli
to nie jest konieczne i czynię tutaj ustępstwo tylko dla
jednego przyrządu t. j. kanki pochwowej, używanej do
wstrzykiwali. Przeciwny jestem instrumentom takim i dla­
tego głównie, że uważam jeża zbyteczne. Jeżeli tampon jest
dobrze rozczynem napojony i pouczy się chorą, aby przy
wprowadzaniu tamponu unikała okolicy cewki moczowej
a wprowadzała tampon uciskając nim na okolicę więzadełka, to każda chora nauczy się łatwo wprowadzać
tampony bez przykrości.
Stosowanie przez pochwę ciepła jest teoretycznie
uzasadnione, w praktyce atoli nie cieszy się rozpowszech­
nieniem. Znaczenie mieć może woda tylko o wyż­
szej ciepłocie, przewyższającej ciepłotę normalną ciała.
Niewątpliwie jest to bardzo dobry środek pobudzający
wessanic. Woda o wyższej ciepłocie wypływająca z po­
chwy, drażni jednak zbyt okolicę przedsionka pochwowego
i chore nie chcą wykonywać takich przestrzykiwań. Aby
tego uniknąć, wymyślano różne ochraniacze przedsionka,
przyrządy z rurką odpływową, balony do pochwy wpro­
wadzać się mające, przez które przepływa gorąca woda,
termofory zastosowane do pochwy i t. d. Wszystko to są
przyrządy bardzo zmyślnie i dobrze obmyślane, do jedno­
razowego użycia znakomite, ale w codziennej praktyce,
dla pacjentek „na codzień" zanadto skomplikowane i dla­
tego też one je łatwo porzucają. Najlepszym eposobem
jeszcze jest pomazanie przedsionka waseliną przed takiem
wstrzykiwaniem.
Do dalszych sposobów należy- mięsieńie stosowane
od strony pochwy Jest to postępowanie niewątpliwie
w wielu razach znakomite, na ogół zdaje nam się atoli
przecenione, a przynajmniej musi być bardzo starannie
i umiejętnie wykonywane, aby było skuteczne. Lekarz
musi sobie też zadać istotnie bardzo wiele pracy przy
tego rodzaju leczeniu. Naturalnie, że możebne ono jest
tylko wówczas, gdy wszelkie objawy ostre zupełnie ustą­
piły. Wielu autorów poleca wykonywać mięsienie i wcze­
śniej; jeżelibym się na to zgodził, to tylko z zastrzeże­
niem bardzo delikatnego postępowania. Badałem wiele
przypadków przed i po przeprowadzonem mięsieniu przez
różnych kolegów i przyszedłem do przekonania, że w przy­
padkach mięsionych przez pewnych kolegów niewidziałem
żadnego skutku, a nie rzadko i pogorszenie. Nie mogę
atoli zaprzeczyć, że acz rzadko widziałem z drugiej strony
istotnie i zadziwiająco dodatnie wyniki. Mięsienie to spe­
cjalność, którą jedni wykonują bezskutecznie, a drudzy
mają świetne wyniki i ci ostatni powinni się tern zajmo­
wać. Nie mogę pominąć uwagi, która mi się zaws:e na­
suwa, gdy o mięsieniu ginekologicznem mowa, a miano­
wicie, mimowoli odnoszę wrażenie, że mięsienie gineko­
logiczne dokonywane nieraz przez kilkanaście minut ma
w sobie przecież coś nienaturalnego. Zaprzeczyć się atoli
nie da, że w przypadkach, w których sprawa chorobowa
już dłuższy czas istnieje, gdzie naciek świeży już ustąpił,
a mamy twarde, zbite, na poły zorganizowane blizny
i zrosty, najwięcej jeszcze mięsieniem uzyskać można.
W przypadkach takich wykonuję mięsienie chętnie i są­
dzę, że jest ono głównie dla tych przypadków wskazane.
Leczenie to wymaga wytrwałości ze strony lekarza i pa-
Nr. 34
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI
cyentki. Systematycznie powtarzane naciąganie blizn, prze­
rywanie zrostów, prowadzi nieraz do bardzo dobrych wy­
ników a skłębione przydatki macicy dają się rozwikłać
a co najważniejsza,' ustępują nieraz przy tem postępowa­
niu przykre dolegliwości, z jakiemi się pacyentki do nas
zgłaszają. Zarzucićby temu postępowaniu można głównie
to, że wyniki nie zawsze są trwałe, że po pewnym czasie
porozciąganc blizny i zrosty znów się ściągają i kurczą
a dolegliwości wracają. Nigdy jednak nie wraca to skłę­
bienie przydadków do tej postaci, w jakiej istniało przed
mięsieniem. Powtarzane mięsienie
poparte arsenałem
środków pobudzaj cych wessanie, prowadzi wreszcie do
dość trwałego polepszenia przedmiotowego i podmioto­
wego
Leczenie złogów wypocinowych za pomocą -obciąże­
nia wypociny mniejszym lub większym uciskiem stałym
może być stosowane już to od strony powłok brzusznych,
jużteż od strony pochwy. Od strony powłok brzusznych
stosujemy je w postaci bardzo pojemnych kataplasmów,
0 których była już mowa, stosujemy je chętnie, gdyż wi­
dzieliśmy po ich używaniu bardzo dobre wyniki, a mia­
nowicie szybkie ustępowanie złogów wypocinowych Czy
te wyniki jednak należy przypisać termicznemu działaniu
kataplasmów, czy też wpływowi obciążenia, nie chcemy
przesądzać; odpowiedź w tym kierunku jest co najmniej
wątpliwa. Obciążenie od strony pochwy za pomocą śrutu
myśliwskiego lub litej rtęci wpuszczanej do zaprowadzo­
nego pierwej do pochwy kondoma nie dawało jakichś
zbyt wyraźnych wyników, samo w sobie jest zabiegiem
dość skomplikowanym i do codziennego użytku uciążli­
wym.
Sprawy zapalne przydadków macicy aczkolwiek
nawet ściśle ograniczone, nie pozostają bez wpływu na
cały ustrój chorego osobnika. W okresie ostrego prze­
biegu widzimy odczyn organizmu w podniesionej ciepłocie
w przyspieszonej akcyi serca, w upośledzonem trawieniu
1 t. d. Po ustąpieniu objawów ostrych, wpływ ten sprawy
zapalnej miejscowej trwa dalej i jeżeli już nic spostrze­
gamy upadku stanu ogólnego, to w każdym razie lunkcye
poszczególnych narządów są jeszcze upośledzone. W miarę
ustępowania objawów zapalnych miejscowych poprawia
się i stan ogólny i na odwrót, z poprawą stanu ogólnego
możemy stwierdzać i szybszą poprawę stanu miejscowego.
Okoliczności te zniewalają nas do zwracania bacznej
uwagi na stan ogólny organizmu osoby leczonej i musimy
dążyć do podniesienia całego ustroju, a tem samem stoso­
wać i środki wpływające na stan ogólny.
Dbałość o przewód pokarmowy, uregulowanie wy­
próżnień stolcowych, uregulowanie dyety łatwo strawnej
a pożywnej, ma bardzo doniosłe znaczenie. Skutecznie
możemy także wpływać na czynność serca środkami pod­
niecającymi i regulującymi jego czynność.
W przypadkach nicdokrewności, odpowiednią dyetą
i środkami lekarskiemi daje się też wiele uzyskać.
Nie da się zaprzeczyć, że stworzenie, o ile możno­
ści, najswobodniejszych i najhigienicznicjszyeh warunków
dla chorej, wpływ moralny swoboda umysłu wspomagają
leczenie znakomicie.
W okresie chronicznego przebiegu spraw zapalnych
przydatków macicy, szczególniej świeżych, istnieje stan
przekrwienia narządu płciowego, a miesiączkowanie bywa
495
znacznie obfitsze; chętnie też w tych warunkach podajemy
środek wpływający niewątpliwie na. zmniejszenie tego
przekrwienia t. j. wyciąg Hydrastis canadensis, który
swoistem działaniem, zmniejsza przekrwienie, nie wywo­
łując rówmocześnie skurczów' mięśni gładkich. Lek. ten
podawać można stale czas dłuższy, tem więcej że i na
przewód pokarmowy jako goryczka zdaje się wpływa
korzystnie. Natomiast unikam i uwmźam jako przeciw­
wskazane podawanie środków', które pobudzają macicę
i jej przydatki do skurczów jak sporysz i różne jego
przetwory i które tem samem drażnią tkaniny będące w sta­
nie zapalnym, wzmagają dolegliwości i prowadzą do po­
gorszenia stanu miejscowego.
Prowadząc leczenie przypadku zapalenia przydatków
macicy, musimy zatem prowadzić leczenie ogólne i miej­
scowe równocześnie, a wrracając jeszcze do leczenia
stanu miejcowego, zaznaczyć musimy, że nieograniczamy
się nigdy do stosowania pewnej jakiejś jednej metody lub
sposobu, ale staramy się rówmocześnie stosować różne
sposoby i wywierać wpływ różnemi drogami. Działamy
zatem równocześnie od strony powłok brzusznych, od
strony pochwy i odbytnicy, używamy środków' pobudza­
jących wessanie farmaceutycznych, termicznych i fizycznych
i przy takiem rówmoczesnem w'szechstronnem leczeniu
uzyskujemy wyniki bardzo dobre.
Że postępowanie takie jest dobre, widzimy to na
znakomitych wynikach, jakie mamy z leczenia zdrojowokąpielowego w przypadkach zapaleń przydatków' macicy.
Środki, którymi w zdrojowiskach rozporzą­
dzamy są właśnie te, któreśmy omawiali ; ale tu stosowane
one bywają w bardzo dobrem zestawieniu i w możli­
wie najlepszych wrarunkach higienicznych i klimatycznych;
wywieramy wtedy równocześnie bardzo korzystny wpływ
na stan ogólny i miejscowy, a każdy obeznany z leczeniem
zdrojowo-kąpielowmm przyzna, że leczenie farmaceuty­
cznymi środkami popiera znakomicie leczenie zdrojowokąpielowe. Przypadki świeższe wysyłamy zw:ykle do za­
kładów solankowych, do zdrojowisk zaw'ierających jod,
przypadki starsze do w'ód żelezistych.
W dotychczasowym opisie omówiliśmy postępowanie
lecznicze w tych przypadkach, w których sprawa zapalna
uległa, mniej lub więcej zupełnemu wessaniu, albo w któ­
rych pozostawiła blizny, zrosty i złogi łącznotk an ko we.
Z porządku rzeczy wypada się nam obecnie jeszcze
zastanowić nad przypadkami w których przychodzi do
zropienia złogów wypocinowych.
W praktyce spotykamy zazwyczaj dwojakie przy­
padki tu należące.
Albo mamy wyraźny obraz ropnia przymacicznego,
który możemy stwierdzić wykazaniem chcłbotania i któ­
remu rówmocześnie towarzyszy odczyn całego organizmu
w postaci cechującej gorączki ropnej o właściwym torze
i objawach. Albo też ropnia badaniem fizykalnem wykazać
nie możemy, a objawy ogólne chociaż chara­
kterystyczne, przecież nie dają nam dostatecznego przeko­
nania o istnieniu ropienia, chociaż je podejrzywamy.
W tych przypadkach ostatnich bardzo pomocne jest w celu
rozpoznania badanie krwi. Obecność znaczniejszej ilości
białych ciałek krwi, przewaga ciałek jednojądrzastych
496
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI
w stosunku do wielojądrzastych przemawia wręcz za
obecnością ropienia.
Skoro raz obecność ropienia została stwierdzoną,
obowiązkiem naszym jest dążyć wszelkimi siłami do wy­
puszczenia ropy. Otwarcie ropnia może być dokonane
albo od strony powłok brzusznych, albo od strony po­
chwy. W dawniejszych czasach otwierano ropnie także od
strony kiszki stolcowej, postępowanie to atoli zostało za­
niechane.
Jeżeli w danym przypadku ropa, dążąc na zewnątrz
wytworzy wypuklenie, gdzie i chełbotanie stwierdzić mo­
żemy, otwieramy ropień w miejscu tego wypuklenia.
Jeżeli operujemy od powłok brzusznych, z zasady wy
konywuję to, idąc warstwowo, ze względu na pobliże
jamy brzucha i na możebność nieprawidłowego przebiegu
naczyń krwionośnych, które czasem znaczniejsze krwa­
wienie mogą spowodować. Tylko w przypadkach, w któ­
rych skóra już jest nieprzesuwalna i zcieńczała, możemy
wprost jednem cięciem ropień otworzyć.
Otwieranie ropni od strony pochwy budzi zawsze
obawę nadwyrężenia arteria utertna, z której krwotok
może być bardzo gwałtowny i trudny do zatamowania.
Nienależy zatem otwierać ropnia w sklepieniach bo­
cznych, ale trzymać się więcej drogi od tyłu albo od
przodu.
W celu ochronienia arteria uterina, można wykonać
najpierw nakłucie ropnia, a skoro się ropa ukaże, roz­
szerzyć otwór na tępo. Ku temu celowi podane zo­
stały przyrządy jak La n d a u a, W o l f l e r a itd.
Po otwarciu ropnia musimy zapewnić ropie odpływ
według zasad przyjętych w chirurgii. Jeżeli badaniem fizukalnem chełbotania nie jesteśmy w stanie wykazać,
a mimo to objawy chorobowe dowodzą obecności ropy,
jesteśmy w trudniejszem położeniu w obce zadania wy­
prowadzenia ropy na zewnątrz.
Postępowanie nasze zależnie od przypadku może
być rozmaite. Albo możemy wyczekiwać, czy podczas
powtórnych badań obecność ropy fizykalnie nie da się
wykazać, a czas uzyskany możemy zużyć na podanie
środków przyspieszających zropienic jak n p gorące
okłady, kataplasmy, kąpiele z gorącego powietrza ; albo
możemy szukać ropy przez nakłucia próbnym trojgrańcem, albo możemy dążyć operacyjnie ku środkowi na
cieku t. j. do miejca, gdzie się ropa najprawdopodobniej
znachodzi. I w tych przypadkach zachodzi pytanie: czy
operować od strony powłok brzusznych, czy też od po­
chwy. Odpowiedzi możemy szukać w zasadzie, aby szukać
drogi do otwarcia ropnia o ile możności najbliższej. Jeżeli
zatem naciek jest nisko położony jeżeli wypukła jedno
ze sklepień pochwowych a pochwa jest nieprzesuwalna,
wybierzemy drogę od strony pochwy, w razach przeci­
wnych będziemy dążyć do ropnia od strony powłok
brzusznych. Cięcie B a r d e n h a u e r a nad pachwiną nad
więzem Pouparta i drążenie popod otrzewną do nacieku
jest postępowaniem znakomitem, którem się najchętniej
posługujemy, gdzie tylko droga ta wydaje się możebną.
Otwieranie takich ropni jest dla operatora czasem
bardzo nieprzyjemne, gdyż zdarzają sic przypadki, że
mimo poprawnego postępowania i należycie wybranej
drogi, ropnia się nie znajdzie. W przypadku takim n i czy
drogę utorowaną pozostuwić otworem, uzyska y 1, nał
Nr. 34.
wytamponować i dni kilka oczekiwać. Często zdarza
się wówczas, żc skutkiem zmiany w kierunku napięcia
tkanin chorobowo zmienionych, ropa drąży ku stworzo­
nemu kanałowi, przebija się do niego i wypływa obficie
na zewnątrz. Gorsze są przypadki takie, w których mimo
otwarcia i wypuszczenia ropnia, objawy ogólne towarzy­
szące ropieniu nie ustępują, ale trwają dalej, co świadczy
tent, że obok ropnia otwartego znachodzi się drugi nie
otwarty I w tych przypadkach po pewnym przeciągu czasu
przychodzi do zlania się ropni i aczkolwiek po dłuższym
czasie, przy pomocy, leczenia przychodzi do wygojenia się
ropni i do wyzdrowienia.
Autorowie francuzcy a z niemieckich L a n d a u go­
rąco polecali, aby w przypadkach, w których istnieje
więcej ropni, albo istnieją przetoki, w których się ropa
zatrzymuje i gojenie nie postępuje wykonać, wycięcie ma­
cicy od strony pochwy in sita i tym sposobem sprawić,
aby nietylko wszystkie ropnie zostały otwarte, ale i uto­
rowaną została droga dla odpływu ropy z krętych niegojących się zatok i przewodów.
Przypadki tego rodzaju są rzadkie, doświadczenia
operacyjnego w tym kierunku nie mam. Widziałem cztery
przypadki, które się mogły nadawać do takiego leczenia
operacyjnego, w żadnym z nich jednak do zabiegu opera­
cyjnego nie przyszło. Jeden widziałem przed laty trzy­
dziestu, gdy to postępowanie nie było jeszcze znane.
W przypadku tym ropienie przydatków macicy doprowało do przebicia się ropy równocześnie do pęcherza mo­
czowego, do odbytnicy, do pochwy, nad więzem Pouparta,
w okolicy pośladkowej koło kości krzyżowej i nad kolcem
tylnym grzebienia kości biodrowej. Ze wszystkich otwo­
rów wylewała się ropa. stan taki trwał 14 miesięcy i za­
kończył się zejściem śmiertelnem. W dwóch innych przy­
padkach, które się też zakończyły zejściem śmiertelnem,
w jednym się chora nie zgodziła na proponowany zabieg
operacyjny, w drugim; gdy się chora do kliniki o pomoc
zwróciła, stan ogólny chorej był tak nędzny, skutkiem
daleko posuniętej ropnicy, że nic miałem odwagi do za­
biegu operacyjnego, który nie nawiele byłby się był przy­
dał, gdyż chora niebawem umarła. Wreszcie w przy­
padku czwartym chora się na operacyę nie zgodziła i po
bardzo długiem leczeniu bez zabiegu operacyjnego Wy­
zdrowiała.
Nie mając osobistego doświadczenia, nie mogę o tym
zabiegu wypowiadać zdania; sądzę, że jest technicznie
trudny do wykonania, opisy autorów są atoli tak zachę­
cające, żc nieomieszkam ze zdarzonej sposobności sko­
rzystać, aby pójść za ich radą i wyciąć macicę.
Przypadki, w których ropnie otwarły się do jam
narządów sąsiednich dobrowolnie, zatem do jelit, do po­
chwy, do pęcherza moczowego, a w bardzo rzadkich przy­
padkach do szyi albo nawet do jamy macicy, bywają na­
der uporczywe i stanowią wieloletnie kalectwo osób tymi
stanami obarczonych.
Jeżeli ropień przebił się do jelita, ropa, wylewając
się, pokazuje się w stolcach. Jeżeli kanał, który prowa­
dzi z ropnia do kiszki ma taki przebieg, że ropa może
się z ropnia do jelita wylewać, ale kał z jelita do ropnia
się dostawać nie może, gdzie więc istnieje rodzaj zastaw­
kowego urządzenia, to przypadki takie, acz po długotrwa­
łym przebiegu, ończą się pomyślnie. Przypadki takie są
Nr. 34
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI
najczęstsze. Od czasu do czasu wylewa sic ropa, w mię­
dzyczasie ropień się napełnia i powoduje objawy ogólne,
które z odejściem ropy ustępują, aby po napełnieniu się
ropnia znów powrocie. Wśród powolnego przebiegu ro­
pień coraz staje się mniejszym, ilość gromadzącej się
i wylewającej się ropy jest coraz to mniejsza, wreszcie
jama ropnia wypełnia się ziarniną i goi się zupełnie Zda­
rzają się atoli przypadki, w których gazy i kał z jelit
dostają się do jamy ropnia i następuje sposoczenie
treści ropnia, a chore takie ulegają ogólnemu septycznemu zakażeniu. W przypadkach takich, o ile szło o od­
bytnicę, starano się otwór do ropnia prowadzący rozsze­
rzyć ; odnalezienie jednak otworu bywa trudne i zabieg
bywał najczęściej udaremniony. Jedynem jeszcze postępo­
waniem w takim przypadku jest otwarcie jamy brzucha
usunięcie doszczętne zropiałych przydatków macicy, wy
cięcie i zespojenie przebitego jelita i sączkowanie pola
operacyjnego według zasad przyjętych w chirurgii.
Ropnie, które się do pochwy przebiły, mają zwykle
przebieg najpomyślniejszy i są dla leczenia chirurgicznego
najprzystępniejsze. Otwór daje się łatwo odnaleść, roz­
szerzyć i jama ropnia sączkować.
Jeżeli się ropa wylała do pęcherza moczowego, to
cierpi zazwyczaj w pierwszej linii pęcherz moczowy. Je­
żeli się w nim ropa zatrzymuje, powstaje nieżyt błony
śluzowej pęcherza moczowego, który łatwo przechodzi
na moczowody, na miedniczki nerkowe i wywołuje
poważne zmiany w nerkach. Nadmienić jednak musimy,
iż widzieliśmy przypadki długotrwałego ropienia, w któ­
rych ropa wylewała się od czasu do czasu do pęcherza
moczowego, a w międzyczasie mocz bywał zupełnie czy
Sty i nie zdradzał prawie zmian nieżytowych błony ślu­
zowej pęcherza. W przypadkach takich częste systema­
tyczne badanie moczu i leczenie zmian chorobowych na­
rządu moczowogo jest koniecznością. Przepłukiwanie pę­
cherza moczowego, usuwanie zalegających części stałych
daje dobre wyniki, jeżeli do ropnia dostanie się mocz,
może przyjść do moczowego nacieku tkanin i do nieko­
rzystnych zmian w ropniu. Odpowiednie le, zenie chirurgi­
czne, wycięcie zropiałych przydatków, zaszycie pęcherza,
albo wytworzenie otworu w pęcherzu drogą pozastrzewnową wskazaną przez B a r d e n h a u e r a dla ułatwienia
przystępu do pęcherza i leczenia miejscowego, są je­
dynie racyonalnymi sposobami postępowania
W ogólności o tych przypadkach, w których ropa
przedostała się do jam narządów sąsiednich, gdy nie ma
niekorzystnych powikłań, leczenie kąpielami bardzo do­
brze popiera leczenie miejscowe Solanki jodowe z miejsc
kąpielowych nadają się do takiego leczenia przedewszystkiem.
(Dok. nast.)
n o w e "d z i e ł a
.
E. M e y e r und H R je d er. Atlas der klinischen Mi­
kroskopie des Blutes. Lipsk. Nakładem F. B. W. 1royla.
li)07. Tablic XVI. Sirou tekstu 44.
Porównując atlas wymieniony w nagłówku z pierwszem jego wydaniem opracowanem przed 14 laty przez
samego tylko R i e d e r a zadziwić musi, mimo małego
względnie w ciągu tego czasu postępu klinicznej morfo­
logii krwi różnorodność, ilość i wykończenie obrazów po­
danych nam obecnie przez autorów. Na tę różnorodność
złożyły się głównie metody barwienia używane obecnie
é97
w hematologii, które ożywiły obrazy mikroskopowe i.uprzy­
stępniły badanie, a wykończenie obrazów m ikroskopo­
wych w atlasie przypisać należy postępom techniki
reprodukcyjnej, które sprawiają, że dostajemy ohrazy
tak bardzo odpowiadające rzeczywistości, jak je widzimy
w niniejszym atlasie.
Udogodnienia techniczne, dobór i umiejętne zesta­
wienie obrazów krwi prawidłowej i chorobowo zmienio­
nej przy użyciu rozmaitych sposobów barwienia, złożyły
się w atlasie na prawdziwie dobry poradnik dla począt­
kujących w hematologii klinicznej, dały dzieło pomocni­
cze dla chcących przebić się przez las luźnych spostrze­
żeń rozprószonych w literaturze a przez swój układ ze­
wnętrzny nadający się też dla demonstracyi.
M. i R. podając na dwu tablicach (I. i IV.) reprodukcyc obrazów krwi świeżej, zaakcentowali w teu sposób
dosadnie ważność badania krwi świeżej, które z powodu ła­
twości w przyrządzaniu preparatów barwionych bywa zanied­
bywane, choć często świeży preparat krwi pozwala na zu­
pełnie dokładne zoryentowanie się w przypadku bez po­
mocy następowego barwienia a np. dla odróżnienia nie­
dokrwistości złośliwej od innej, głównie zachowanie się
ciałek czerwonych w świeżym preparacie bywa rozstrzygającem.
Na jednej tablicy (V.) spotykamy się z trójbarwikieni E h r l i c h a , który dzięki rozpowszechnieniu się panoptycznych metod badania ( Jen n e r , M ay-G rii.nwal d) — nawiasowo mówiąc czasami zawodzących, gdy
chodzi o granulacye neutrofilne — coraz bardziej po
pada w zapomnienie.
Na sześciu tablicach odtworzono preparaty krwi,
barwionej eozyną i błękitem methylenowym w modytikacyi J e n n e r a lub May - Gr ii n w a Ida , dwie oddają
barwienie sposobem G i e m s y , jedna hematoksyiiną, na
jednej (XIII) widzimy krętki (spirochaete) zabarwione fu­
ksyną i zarodki włośnia we krwi <wedle metody Sta.ub l i e g o ) , wreszcie na trzech końcowych M a u r e r
daje nam obrazy pasożyta zimnioy we wszystkich
okresach jego rozwoju.
Omawiane dzieło przedstawia się, jak wspomnieli­
śmy, korzystnie, a celom klinicznym odpowiada ono bardziej
niż n. p. atlas S c h i c i p a , który odtwarza jednostronnie
tylko jeden rodzaj barwienia ( L e i s h m a n j lub atlas
P a p p e n h e i m a , w którym oddano obrazy barwione
wyłącznie hematoxyiiną — ważne co prawda ze względówzasadniczych — nie nadające się jednak jako jedy­
ny rodzaj barwienia do celów wyłącznie klinicznych.
lieichenstem.
Przegląd piśmiennictwa.
Chirurgia.
La u en s tu i n. W sprawie zgorzeli pętli łączącej „dwie.
pętle w przepuklinie uwięznlętej“. (Zatrll. f . Chir. 1907,
Nr. 2ü), Aulorowie, którzy obserwowali odpowiednie przypadki,
przyjmują, że zgorzel pętli leżącej wolno w jamie brzusznej,
powsląje skutkiem muśnięcia jej kreski w bramie przepuklino­
wej. Wyobrażają sobie bowiem, żo ta forma uwięznięeia powstaje
tym sposobem, iż szczyt pętli długiej przezbramę przepuklinową,
powracn do jamy brzusznej i w tej chwili powstaje „incoreeratio . A zatem zdaniem tych autorów kreska zgorzelinowego od­
cinka jelitowego łączącego dwie pętle w przepuklinie uwięzione,
przechodzi dwa razy przez bramę przepuklinową. Zdaniem h.
jest to niemożliwem. W tych warunkach zgorzel „odcinka łą ­
czącego11 nastąpiliby mogła jedynie wówczas, gdyby odcinek len
był najwyżej 8 etni. długi. W przypadkach opisau,'ych był on
tymczasem znacznie dłuższy. Zatem etiologia zgorzeli tej „pętli
łączącej" jest dotychczas niejasną i oczekuje wytłumaczenia.
. ^ « ij u r. Itak pierwotny
(vm m lÿi BtiMMto T. k i Z.
Herman.
wyrostka
robacak<wreo«j
Na podstawie 53 dgłftswntyeh
498
Ńr. 34.
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI
w literaturze i 7 własnych przypadków, dochodzi autor do na­
stępujących wniosków: Rak pierwotny wyrostka robaczkowego co­
raz częściej bywa obecnie rozpoznawany w stosunku do ogólnej
dości zapalenia tego wyrostka, stosunek tych cierpień wynosi
1..: 100; rak powstaje często na tle przebytego zapalenia prze­
wlekłego. Przebieg jego jest bardzo powolny; początkowo nie
daje się zupełnie rozpoznać, powodując objawy zwykłe dla za­
palenia; wzrastając nowotwór szerzy się na jelito ślepe, również
w kierunku ściany brzusznej, tworząc zrosty z nią. Jako chara­
kterystyczny objaw uważa autor guz wychodzący z okolicy wy­
rostka, dążący na zewnątrz i nie dający objawów ze strony je­
lit (niedrożność); najczęściej rozwija się w .młodym wieku (,20
do 30 lat). Często trudno bywa rozpoznać raka nawet w czasie
operaeyi, gdyż rozwijając się od wewnątrz wyrostka, powoduje
tylko widoczne zgrubienie wyrostka spotykane przy zwykłem
zapaleniu. Wobec tego radzi autor w każdym podejrzanym wy­
padku wycinać kreskę wyrostka, kiedy zaś guz umiejscowiony
jest blizko kątniey należy wycinać leż część tego jelita. W ka­
żdym przypadku należy dokładnie wyłuszczyć gruczoły limtatyczne.
T. Ostroicski.
M e i s s n e r . Uszkodzenia przewodów żółciowych, zależne
od tępego urazu. (Beitrage Bruns’a T. 54 Z. 1). Uszkodzenia
przewodów żółciowych, bez uszkodzenia miąższu wątroby należą
do rzadkości — dotychczas ogłoszono 2Ü takich przypadków,
w tern 12 dotyczyło ductus clioledocluis, 7 duduś hepaticus
i 1 ductus eysticus. Pęknięcie przewodów żółciowych po zadzia­
łaniu tępego urazu może powstać wskutek nagłego wzmożenia
ciśnienia hydraulicznego (Hildebrandli, wskutek nagłego przemie­
szczenia wątroby ' ku górze, przyczeni pękają przewody stojące
w związku z ustaloną dwunastnicą ; rzadko kiedy może się -/da­
rzyć, aby uraz zadziałał na same przewody, a to ze
względu na ich głębokie umiejscowienie. Początkowo wy­
stępują objawy ogólne podrażnienia otrzewnej, dalej obja­
wy nagromadzenia się . płynu w jamie otrzewnej, jakoleż
brak żółci w zawartości jelit, żółtaczka i na co zwrócił uwagę
Hahn, szybko postępujące wychudnięcie, z powodu utraty żółci.
Zejście w (55% śmiertelne. Leczenie operacyjne daje lepszo
wyniki.— 41 u/j wy nosi-śmiertelność w przypadkach oporowanych.
W przypadkach pęknięcia ductus eysticus wystarcza podwiązanie
kikuta z wycięciem pęcherzyka żółciowego ; pęknięcia duet. Iiepaticus należą do najcięższych; zeszycie zwykle nie udaje się
i należy zadowolnić się drenowaniem duet. hepatic. i lamponadą
sąsiedniej okolicy. — Leczone tym sposobem % przypadki dały
dobre wyniki. Rozdarcia duet. cholcdoehus można też nie zawsze
zeszyć i nieraz trzeba ograniczyć się do tamponowania rany i sącz­
kowania. Przyczyną zajścia śmiertelnego może być wstrząs, za­
palenie otrzewnej w razie obecności w żółci drobnoustrojów, utrata
znaczna żółci, przedostawanie się składników żółci do krwi (cholaemia).
Ostrowski.
R 0 i t h. O znaczeniu „flexura coli sinistra**. (Beitritge
Britns'a 1'. 54 Z. 2). W miejscu krzywizny lewej dzieli się je­
lito grube na 2 odcinki, różniące się od siebie pod względem
anatomicznym i lizyologicznym. Odcinek doprowadzający ma
słabszą warstwę mięśniową, bogaciej jest uposażony w naczynia
Umfalyczne, jest więcej ruchomy; w nieni dłużej zatrzymują się masy
kałowe, zachodzą w nich donioślejszo zmiany fizyczne; podczas gdy
w odcinku odprowadzającym, dzięki silnym skurczom warstwy
mięśniowoj masy kałowe zatrzymują się krótko, mała obecność
naczyń limfatycznyeh świadczy o nieznacznym procesie wchła­
niania zachodzącym w tym odcinku. Znaczne unieruchomienie
zagięcia lewego w porównaniu z prawostronnem warunkuje łatwe
powstawanie niedrożności w tein miejscu ; w przypadku niedro­
żności, bole umiejscowione zwykle bywają w całkiem innych
częściach jamy brzusznej, a to z tego powodu, że wobec unie­
ruchomienia tego zagięcia przez lig. phrenico-eolicum składającego
się z silnego pęczka tkanki włóknistej, nie może tu powstać ani
znaczne naciągnięcie kreski ani zadrażnienie otrzewnej ściennej
przez unieruchomioną pętlę jelita. Wspomniane właściwości tej
części jelita radzi autor wykorzystać w chirurgii, mianowicie :
anus praeternaturalis należy zakładać na jelicie poprzecznem
w blizkości zagięcia lewego, ponieważ, dzięki dobremu unieru­
chomieniu tego odcinka, jakoleż wysokiemu ułożeniu w jamie
otrzewnej, unika się powstawania wypadnięcia jelita; w tym od-
einku kał zwykle jest już sformowany co pozwala łatwiej utrzy­
mać ranę w czystości, z drugiej strony wchłanianie jest tylko
nieznacznie ograniczone.
T. Ostrowski.
Choroby nerwowe i umysłowe.
l i ai o Rossi .
Pierwotny, miąższowy zanik
móżdżku
(Nouv. Jconoyr. de Salpétrière 1007 Nr. 1). C r o u z o n zwró­
cił uwagę na zbiór objawów, spotykany lylkou starców, który
nie dawał się podrubrykować pod żadną z dotychczas ustalonych
form chorobowych. Ponieważ objawy u różnych osobników niei-o
się różniły, odróżnia przeto C r o u z o n dwa typy: jeden charaktery
żujący się niezbornością ruchów i kurczami tzw. type, ataxo
spasmodique, drugi zaś — 7ltytpe ataxo-cûrébcllo spas­
modique", w którym obok objawów spaslycznych w dolnych koń­
czynach występują objawy bezładu i schorzenia móżdżku. —
Autor przytacza trzy przypadki ostatniego typu. Choroba u wszyst­
kich trzech osobników' wystąpiła w podeszłym wieku, postępując:
nader powolnie. Najeharaklerystyczniejszeini były zaburzenia l
chodu : był on powolnym, chwiejnym, móżdżkowym z pewną ,do­
mieszką objawów kurczowych i niezborność i ruchów. Kuchy zamiarowe wykonywali dobrze, tylko przed osiągnięciem celu wy­
stępowało kilka wahań o małem wychyleniu.' Siła mięśniowa
dolnych i górnych kończyn była dobrze zachowaną. Odruchy
ściągniste były nader żwawe. U dwóch chorych występował
objaw Babińskiego. Ruchomość. gałek ocznych, oddziaływanie
źrenic były bez zmian. Inlpligcncya dobrze utrzymana. W je­
dnym przypa Iku, który przyszedł do sekcyi, stwierdzono lekkie
zboczenia czucia po Imioiowego pod postacią bólów w dolnych
kończynach tudzież nieznaczną hypeslezyę na nogach. Czucie głę­
bokie było w zupełności zachowane. Badanie histologiczne mózgu
w jednym przypadku wykazało w rdzeniu nader lekkie zrzędze­
nie w sznurach tylnych i bocznych — zmiany dość często spo­
tykane w rdzeniach starców. \V rdzeniu przedłużonym zmian
chorobowych nie było, natomiast w móżdżku znaleziono nader
znaczne zmiany zanikowe, które głównie dotyczyły warstwy dro­
binowej i ziarninowej tudzież komórek Purkinje’go. Zmiany te
polegały na zmniejszeniu grubości warstw, na zupełnym braku
lub na zwyrodnieniu zanikowem komórek Purkinjo’go. Istota biała
móżdżku była prawie nienaruszoną. Zaniki te, głównie istoty sza­
rej, uważa autor za pierwotne, ponieważ oliwki i drogi dopro­
wadzające do móżdżku nie wykazywały najmniejszego zwyro­
dnienia.
Solomowicz.
R a y m o n d i L. B a b o n n o i x . Przypadek przewlekłego
goścca kręgosłupa. (Nouvelle iconographie de la Salpêtrière
1907 N'r. 21). Do niedawna mniemano, że choroby kręgosłupa
ograniczają się do raka i gruźlicy, dopiero w ostatnich latach
zwrócono baczniejszą uwagę na zmiany chorobowe tej części
układu kostnego. Okazało się bowiem, że przewlekłe schorze­
nia kręgosłupa są dość częste. Najściślej odgraniczono są kli­
nicznie dwa typy chorobowe : garb dziedziczno urazowy Bcchterew’a i tz. — „spodyloze rhizomélique* Pierre Marie’go.
Pierwszy obraz chorobowy charakteryzuje się 1) nieruchomością
zupełną lub częściową kręgosłupa z powodu zrostu kręgów,
2) garbem o dużym łuku w części grzbietowej, na szczycie
którego widocznem jest mniej lub więcej wystające zgarbienie,
3) zanikiem mięśni obręczy barkowej i biodrowej, rzadziej zani­
kiem mięśni kończyn, 4) znacznemi zboczeniami czucia jak to;
znieczulenie, przeczulica, parestezyje, bóle w okolicy szyi i ple­
ców. Ankyloza tu postępuje powolnie ku obwodowi zajmując zwy­
kle także bliższe stawy. Dwa czynniki według B e c h t e r e w a s ą
niezbędne do wywołania tej choroby : neuropatyczne usposobie­
nie i uraz. Co do obrazu chorobowego skreślonego przez M ar i e ’g o , to charaklerystyczmm jest dla niego zupełny zrost
kręgów i zesztywnienie stawów bliższych. Zrost ten bywa nad­
zwyczaj silny, powoduje szczególną formę garbu przez nachyle­
niu ku przodowi kręgosłupa w części szyjno-grzbietowej, gdy
przeciwnie część lędźwiowa pozostaje stale wyprostowaną. To
zesztywnienie kręgosłupa polega, jak wykazały oględziny pośmiertne
na kostnieniu więzadeł żółtych, żebrowopoprzecznych i t. d. Autorowie przy ta zają przypadek ankylozy kręgosłupa u młodej
28-letniej kobiety, uważając go za atypową nieco „spodyloze
rlńzomelique“. U tej kobiety pojawił się w wieku pokwitania
procos ankylotyemy, powolnie postępujący, bez bólów który dwukrot-
LWOWSKI TYGODNIK LEKARSKI
Nr. 34
nie o tyle się polepszył, że paeyentka miała się za uzdrowioną. Cier­
pienie to spowodowało prawie zupełne zesztywnienie kręgosłupa ze
znacznym garbem tudzież nieruchomość stawów biodrowych.
Oględziny pośmiertne wykazały zrost włóknikowy kręgów i sta­
wów tudzież kostnienie chrząstek międzykręgowych. Oprócz tego
znaleziono niedorozwój aorty i zmiany chorobowe w gruczołach
0 wewnętrzne»! wydzielaniu.
Autorowie kładą nacisk na te
ostatnie zmiany, sądząc, że mogą one być wskazówką, gdzie na­
leży szukać przyczyn powstania podobnego cierpienia.
So/omowicz.
B r i s s a u d. Infantylizm prawdziwy. (Nouvelle Iconogra­
phie de la Salpétrière 1907 Nr. 1). Autor prz\taczając kilka
przypadków infantylizmu, zwraca uwagę na różnicę między in­
fantylizmem spowodowanym wrodzonemi schorzeniami serca
1 płuc, a powstającym wskutek braku lub niedorozwoju gru­
czołu tarezykowego, lub leż wskutek zaburzeń w jego funkcyi.
Pierwszy rodzaj infantylizmu zw. typem L o r r a i n ’:! daje się
scharakteryzować trzema słowami : „wątłość, szczupłość, karłowatośću, jest on rodzajem zatrzymania się w rozwoju, przylem
bardziej upośledzonym jest organizm w całości, niźli pojedyncze
jego funkcyie lub organa. Drugi rodzaj jest zboczeniem w roz­
woju, charakteryzuj ącem się pozostawaniem cech morfologicznych
wieku dziecięcego u osobnika, który osiągnął lub nawet prze­
kroczył wiek pokwilania. Infantvlizm ten może mieć najrozma­
itsze stopnie stosownie do wieku, w jakim gruczoł tarczyków;zatrzymał się w swym rozwoju lub też wystąpiły zaburzenia
w jego funkcyi.
Sołomowicz.
Odpowiedzi od ĄedaUcyi.
Kol M. Hrl w S. Aparat formalinowy Dr. G ą s i o ­
r ów s k i e g o służy do odkażania odzieży, pościeli podobnie jak aparaty dezynfekcyjne parowe — a ponadto
do odkażania wyrobów skórzanych i futrzanych, których
nie można odkażać zapomocą sterylizatora parowego.
Absolutnie więc aparat ten, jak zresztą w pracy ogłoszo­
nej w numerze 27 — 29 „Tygodnika Lekarskicgo“ zazna­
czył autor, nie nadaje się do odkażania mieszkań. Do
tego celu służą inne aparaty formalinowe jak Z a r e w ic z a , F l ü g g e g o i t. p. U nas najbardziej używanym
jest aparat Z a r e w i c z a , który też Szanownemu Koledze
polecamy. Opisu zasady działania i sposobu użycia udzieli
dostawca.
Tablice L a n d o 1ta i B e r n s t e i n a — 1-lomowy
zbiór dat z zakresu fizyki i chemii — można nabyć
w każdej większej księgarni.
Różne wiadomości.
* Jodyna artystyczna pamiątka z X. Zjazdu lek. i przyr.
polsk., a dodajmy, naprawdę artystyczna, plakieta N e n c k i e g o
zaprojektowana przez kol. Dra. II. K u n z e k a nie znalazła
widocznie u członków Zjazdu zainteresowania, najakiu pod każdym
względem zasługuje. Komitet gospodarczy ceniąc zmysł arty­
styczny rozwinięty n ogćłn lekarzy, kazał wybić znaczną ilość
egzemplarzy, co dozwoliło sprzedawać plakietę po f> kor. I.ecz
i ta nadzwyczaj
niska cena, nie była prawdopodobnie
wystarczającą zachętą, bo znaczna ilość sztuk pozostała niesprzedaną. Komitet gospodarczy wychodząc z założenia, że
jedynie skutkiem gorączkowej pracy podczas Ujazdu, plakieta
uszła uwadze i uznaniu Kolegów, pozostałe egzemplarze porozsyłał po księgarniach, gdzie je j o cenie 6-ciu koron nabywać
jeszcze można.
* 74 l e k a r z y p o l s k i c h zwiedzających po Zjeździć
Lwowskim Zakłady zdrojowe w Żegiestowie złożyło z okazyi
przyjęcia urządzonego dla nich przez Zarząd Zdrojowy Koron
I 16 hal. OS na cele Towarzystwa Szkoły Ludowej, za co Zarząd
Główny T. S. L. składa im serdeczne podziękowanie.
* Izba lekarska wschodnio-galicyjsku przysyła nam nastę­
pujące ostrzeżenia:
1) Dekarze przemyscy, podjęli starania celem poprawy
warunków pracy w powiatowej kasie chorych w Drzemyślu.
499
Wzywa się wszystkich Kolegów, aby nie obejmowali
względnie nie ubiegali się o posadę lekarza tejże kasy. rozpi­
sanej konkursem z dnia 15/7. i 29/7. 1907. — przed poprzodniem porozumieniom się z Izbą lekarską wschodnio-galic.
2) Lekarze: 1) powiatowej Kasy chorych w Brodach, za­
mieszkały w Szczurowicacli, 2) powiatowej Kasy chorych
w Sniatynie, zamieszkały w Horodenec i 3) powiatowej Kasy
chorych w Bóbrce, zamieszkały w Przemyślanach, podjęli sta­
rania celem poprawy warunków pracy w tych kasach. —
Wzywa się wsz\stkicli Kolegów, aby w razie ewentualnego
zatargu tych lekarzy z Zarządami kas i skutkiem tego wypowie­
dzenia im tych posad, nie obejmowali tychże bez poprzedniego
porozumienia się z Izbą.
* W lipcu b. r. oddano do użytku w Rabce dom
dla kolonii leczniczej izraeliekiej dziatwy szkół krakowskich.
Dom wybudowano z funduszów prywatnych. Prócz dużej sali
stołowej, iłom ten mieści dwie sale sypialne dla dzieci, każda
po 22 łóżek i ubikacye administracyjne.
* Dnia 17. lipca b. r. odbyła się w Pilśnie uroczystość
odsłonięcia tablicy pamiątkowej S e b a s t y a n a P o t r y t e g o ,
tamże urodzonego. Postać lego czcigodnego męża, który był
„Professor in Lycaeo, Pbilosoplius in vitau a przed trzema wie­
kami jasną gwiazdą Wydziału lekarskiego Lmw. Jagieł)., zdobi
obecnie berło dziekana tegoż Wydziału. W czasie uroczystości
przemawiali p. J. Wojtanowski. Dr. M. Mydlarski i Prof. Dr. K.
Koslimlcki.
* „Wiener Zlg.“ ogłasza rozporządzenie ministerstwa
oświaty o poborach adynnktów, zajęty cli przy zakładach nau­
kowych, istniejących przy uniwersytetach i innych akademiach.
Według Lego rozporządzenia, z w\jątkiem przydzielonych do IX.
rangi pobierają adyunkei 2400 kor. płacy z prawem do
Irzcchlecia po 300 kor. aż do sumy 3.300 ‘ kor. Adyunkei ci
pobierają dodatek akty walny w wysokości, przysługującej urzę­
dnikom IX. rangi.
Dalej ogłasza „Wiener Zlg.“ rozporządzenie ministerstwa
oświaty o remuneracyacli asystentów na uniwersytetach, techni­
kach. akademii ziemiańskiej i t. d., według którego renmneracyu
asystentów, posiadający eh charakter urzędników państwowych,
ma wynosić 1400 kor. z prawem do podwyżek co 2 lala o 300
kor. aż do sumy 2.600 kor. Wynagrodzenie pomocniczych
asystentów wynosić ma 1.400 kor. bez prawa podwyżki.
* iWinisleislwo spraw mcmii, w porozumieniu z minisl.
W. i O. postanowiło rozporz. z d. -'9.|5. 1906. skierowanem do
Namiestnictwa we Wiedniu i Pradze, aby w Uniwersyteckich
klinikach ocznych zapisywano okulary i inne aparaty optyczne
illa chorych w sposób zwykły (na receptach) a nic na karłach
adresowych pewnych hlko optyków.
* P r o f. Dr. F.. Ma i x n e r , dyrektor kliniki chorób wewn.
Uniw. czeskiego w Pradze otrzymał order żelaznej korony lii.
kl. a pr of . Dr. J. R e i n s b e r g , (z lego samego Uniwersytetu)
tytuł i charakter Radcy Dworu.
* Ministerstwo oświaty w Petersburgu zaproponowało ra­
dom uniwersyteckim, aby osoby, posiadające zagraniczne dsplomy
doktora medycyny, dopuszczane były do egzaminów państwo­
wych, tylko za każdorazowem specyaluem pozwoleniom ministra
oświaty.
f Kii SC N P MD li U: Ti n f a l 6 pi r a : () miejs nwcm mńsiiwaiiiu
nowszego sroill::i zniuo/.ułającego w toczeniu uliorol, uclni i yóniych
11róg: mLIouliowi cli. — A M a r s : O tuczeniu spraw zapalnych n r/.iilailiów macicy (c. d.J - Nowo ilzieta — P r z u R a l piśmiennictwa
Uil rc(lukeyi. — liożnc wiadomości.
Cl h u r o b I i w u ś ć i ś m i e r t e l n o ś ć z e li » r ó b /. a U a ż
n v <• li w e L w o w i e z e s l a w i o u e p r z e z I i z y k a t ,n i e j s k i
. (Liczba o b c y ch w nawiasie).
W czasie od do -4/VIII 17 /V111 19U7 zgłoszono p rz y p a d k ó w
dyftnryi 5 (I),
krzluśca Ô (|'j, es;iy O (Ol, płonicy 11 *2), odry
7 pij, d u m wysypkowegn V ę-1-), du ru brzusznego 6 (4), ezurwouki O ( l ) , cholery azyulyckiej O (0) gorączki połogowej O t.<<),
epulein. zapal, opon mózgowordzen. i (1). W tym ż e eznsio z m a r ło
z dyfteryi O (0), krzttiśea O (<>), ospy O (O), płonicy 3 (O), odry
O (0), d u r u wysypkowego 1 (2), du ru brz u szn e g o '■> (2), c z e r ­
wonki 0 ( 1 ) , cholery azyatyekioj 0 ( 0 ) , gorączki połogowej O (l) >,
epidetn. zapal, opon mózgowordzen. 1 ( ł ) .
Odpowiedzialny za redabcyę:
Doc. Dr. M. W. H e r m a n .
Prof. R. M a s s a lo n g o . z król uniwersytetu w Padwie. Prymuryusz Szpitala Maggiore w Veronic :
Próbowałem Mączkę dla dzieci K iif - k V i muszo Panu donieść,
żc miałem prawdziwą satysfakcyę widząc rezultaty z odżywiania cho­
rych jakóteż i zdrowych dzieci, n to szczególnie w zaciętych formach
zapalenia jelit następnie muszę jeszcze oświadczyć, że z ’ „niąezka Iftifek’a “ miałem toż pomyślne rezultaty przy chronicznych chorobach żo­
łądka u dorosłych.
„Próbki i piśmiennictwo przesyła chętnie W. P. Lekarzym darmo
i opłatnie :
R. K ufeke, W ien I. & B e rg e d o r f H am burg
W chwili gdy hasło popierania wszystkiego,
co swojskie, rozbrzmiewa po całym kraju, nie po­
winni nasi lekarze zapominać o
Wodzie Krościeńskiej ze zdroju STEFflflfl,
Z akład d e n ty s ty c z n y
która wedle badań klinicznych we Lwowie i Kra5 kowie, oddaje niespożyte usługi w chorobach
Docenta stomatologii Uni w. lwowskiego
D RA T . B O H O S I E W I C Z A
I nieżytowych, a nadto przewyższa stanowczo podobne wodv obce.
58
we
Godziny prz y ję c ia od 9—3.
Wykonuje: Obtunitory, protezy po wypiłowaniu szczęki,
szyny na złamaną żuchwę, regulacyę zębów, mostki
w ogóle wszelki zabiegi w zakres dentystyki operacyjnej
i konserwatywnej wchodzące.
-j
Dra EUG. PIASECKIEGO
ZaHład gimtiasłyKi leczniczej ortopedyi i masażu
we Lwowie, ul. Trzeciego Maja I. 2.
O rd. od 2. do 4.
I Każda flaszka zaopatrzona jest w znaczek receptowy Tow. Sam. lek.
10
Syrup thymosulfoguajakolowy
Gim nastyku bierna i oporna nu wzór G y u m a slisK a 'Jenfralinsiitu te t w Stockholmie. — Aparaty Knokego i DressJera, Beely’ego.
Lorenzu, Burwelia, Koiły i i. — Masaż zwykły, elektryczny i
wibracyjny. Ważniejszo wskazania: Klatka piersiowa płaska.
Skrzywienia kręgosłupa nawykowe i krzywicze. Przewlekłe
niegrużliczę zapalenia stawów’ i mięśni. Porażenia, niedowłady,
nerwobóle, nerwice. Osłabienie mięśnia sercowego i wiele innych
zaburzeń krążeniu. Niedomoga ruchowa /.«dudka i jelit i w. i.
H.
ptczedtem
R
A PTEK A
U
B
wyrobu
Kazim. Arm aty sa aptekarza w S ta n is ła w o w ie
d o z w o lo n y do obrotu i rozpowszechnienia reskryptem
Min. spraw wewn. z dnia 14. sierpnia 19<iG r. 1. 2755(5.
p o l e c o n y przez .Świetną Koinisyę przcmyslowo-lekarską w Krakowie
z a s t ę p u ję d r o ż s z e w y r o b y o b c o k r a jo w e ja k
S y r o lin a , S o r is ln a , P e r t u s s in a i in n e .
Cena jednej Laszki objętości 150 gr. — 1. K. 80 li.
52
D AW KA D ZIEN NA :
2 —1 łyżeczki na dzień.
1 - 2 łyżeczek dziennic
dla dorosłych
dla dzieci
Zawiera o 3% więcej Kalii sulfognajakolici 7 dodalkicni
sterylizowanego wyciągu lliymianowego.
Rp.
Syr, tliyniosidfngiiajacolici
89
fabric. Annaiys
I jij. orin.
L R
Z. I^UCKER^ w e L iw o w ie
p o le c a :
Wina lecznicze:
Malaga
„
„
„
„
z żelazem
n chiną
, , „ i z żelazem
„ rhabarbarum
„ kaskarą
Sagradą
„ mlekofosforanem*wapna
Wino hiszp. z Kondurango
*
„
pep yną
„
„
ko»ó
„
„
„
„
T le n
Amarol:
znany i wypróbowany środek dyetetyezny przez pierwszorzędne powagi
lekarskie zalecany i używany w oslryeli i chronicznych słabościach
żołądka tak u dzieci, jak i dorosłych.
Cena
L w o w i e , ul. J a g i e l l o ń s k a 7. I p. N r . t e l e f o n u 665
tl. 2 K. 50. ’/5 11. 1 K. 5U li.
K ra jo w y
p r z e t w ó r l e c z n ic z y .
| Każda flaszka zaopatrzona jest w znaczek receptowy Tow. Sam. lek. |
$
ilińska s z c z a w a
iiiijznsikoiiiitszH wśród szczaw alkalicznych
somatoią
peptonem
Lód
d o w d y c h lw a n la .
z w o d y d e s ty lo w a n e j
d o p o ły k a n ia .
1
»■ 19.000 części : węglami ?od. .‘I3.09.il, siarkami soilow 0,11679, siarkn-
nu gmlas 2,1191, węglami wapń. .'i.lEłl‘2, chlorku snd. S,9812. węglami
magii. 1.7178, węglami lim 0.i9UI, węglanu żelaz 0,0282, węglanu inugan. O.UUlsf,
fosforami glin 0.0071. kw. krzemów 0,02211, składników stalycli ń2,”KJl I. kw wę­
glowego 50,17:57, 7. tego wolnego i pól-związ. 118,7000 Ciepłota źródła lu,I— ll<>(.’.
O d d a w n a w y p r ó b o w a n e z d r o je w
c h o ro b ac h
n e re k ,
p ę c h e r z a , m o c z o w y c h , je lit I ż o łą d k a , w d n ie , n ie ż y c ie
o s k r z e l i , k r w a w n i c a c h , m o c z ó w c e I t. d . N a j l e p s z y
C. Ic. dostawcy yjfgf nadwornego
HAYA
PUDER AjmSEPTYCZNY
MYDŁO HYGIENICZNE
da niemowląt i dzieci
Zaljtatf lecznicy Saucrbrunit
n apój d y ete
urządzony « najwię­
kszym komfortem.
zupełnie urządzony zakład le­
Kąpieli1 w iraimneh. pniowe eicklryczue, świetlni1.
żenia wodą zimną. Wziewnlnia : î’okoje osobne K 'Zpylaniu płynów za łomocą
ciśnienia powietrza sysiem flar) Kominy pneumatyczne. Mięsicnio.
l.ckarz zdrojowe :
104
Med. Dr. WILHELM von REUSS.
Dyrekcya zd ojowa B I L I N (Czechy)
p r z e z pouuagi le k a r s k ie za leca n e
< «•■!» 7 0 liai. — Wszędzie do nabycia.
J e d y n y g ł ó w n y sk ła d w y s y łk o w y
S . HA Y aptekarz, c. i k. dostawca nadw.
L.\ów.
Dr. Bielecki
j a k w la ta c h p o p r z e d n i c h o r d y n u j e
w
R ym an o w ie.
101
»
LE
FER
l C T O B A f ^ C I L L I N
Wyłączne zastępstwo na Austryę towarzystwa „LE FERMENT'1 w Paryżu
W
K R A K O W IE , U L .
PO DW ALE L . 5 .
7 h
Z.naą
9U" ochronny.
Ł
'a1^
Wyrób mleka kwaśnego zapomocą laktobacyliny czyli czystych kultur bakteryi mlecznych
według metody Dra Miecznikowa, profesora instytutu Pasteura w Paryżu.
Wyrób fermentu płynnego i sp rzed aż laktobacyliny pod postacią proszku i pastylek. - Na życzenie wysyła się darm o I opłatnii
broszury, traktujące o znaczeniu dla zdrowia prepiratów laktobacyliny.
Zakład prowadzony pod kontrolą lekarza został otwarty w dniu 15 grudnia 1906.
----
pr. 3. HoUczHow^i
—
Dyrekcya.
—
------------
|)r. tôühelm Zathey
81
ordynuje od 27 lal-slale w Szczawnicy i prowadzi
wodoleczuię z Pensyonatem.
po kilkuletnich studyach w szpitalacli i klinikach
Oddzielny park 20 mórg. dla pensyonaryuszy.
w Krakowie, Berlinie i Paryżu
ordynuje w chorobach wewnętrznych i nerwowych
Urządzenia nowoczesne. Ceny przystępne.
W K R Y N I C Y — Willa Ulana.
95
Zarząd.
Zakład i pensyonat leczniczy
F
MARYENBAD
(Willa Dra Stemsberga)
Dr. St. Benedykt Kwiatkowski
I. asystent kliniki chorób wewnętrznych Uniw. Jagiell.
o rd y n u je jak d aw n ie j
K A IS E R S T R A S SE, S T A D T H A M B U R G .
z k o m fo rte m
u r z ą d z o n y i w s p a n i a l e położony.
D r. s i o M
Na żądanie prospekty.
5?
(Nazwa prawnie strzeżona).
K a lifo rn ijs k i s y ru p
P r zy jem n e
i sk u tec zn e
fig o w y .
£axativum
dla dorosłych
i dla dzieci.
Oalitig — zdobył sobie ogólne uznanie jako środek przeczyszczający o stwierdzonej, wysokiej wartości
leczniczej. Niema prawie drugiego środka, który by z równio dobrym skutkiem szedł w pomoc n a ­
turze i_ nadawał sio lepiej do trwałego leczenia upośledzonej funkoyi jelit. Jego łagodne działanie na
błonę śluzową przewodu pokarmowego i naturalny ruch robaczkowy jelit występujący po podaniu „Onlifig'1 nadaje temu przetworowi niezrównaną wartość jako środkowi przeczyszczającemu : równocześnie
nadaje się on wskutek swego przyjemnego smaku nadzwyczajnie w praktyce dziecięcej i kobiecej.
Ogromne znaczenie ma ten środek dla tyci), którzy wskutek choroby czy przez swoje zajęcie zmuszeni
są do prowadzenia siedzącego trybu życia. Jest to środek p o j e d y n c z y , n i e s z k o d l i w y i d z i a ­
ł a j ą c y n i e z a w o d n i e i nastręcza przytem tę szczególną korzyść, żc nic pociąga za sobą stałego
stanu podrażnienia kiszek a we wszystkich przypadkach w których środek przeczyszczający jest wska­
zanym, sprowadza pożądany skutek bez jakichkolwiek niemiłych następstw.
Tych Pp. lekarzy którzy dotychczas nie zaznajomili się z tym preparatem upraszamy uprzejmie,
by w praktyce zechcieli stwierdzić słuszność naszych twierdzeń. Próbki stoją Pp. lekarzom chętnie
do dyspozycyi.
D o n a b y c i a w e w s z y s t k i c h a p t e k a c h 3 l i . 'j z a f l a s z k ę , a 2 K . z a !/j f l a s z k i .
California Fig Syrup Company, Lyndon, E.
j p
^
C A L IF IG ^ jg
Snów Hill.
58