Praca z lekturą w klasach I

Małgorzata Bartyzel
Praca z lekturą w klasach I - III.
Praca z lekturą w klasach młodszych jest pierwszym, często decydującym etapem w przygotowaniu przyszłych odbiorców literatury. Praca dydaktyczno - wychowawcza z lekturą
wymaga od nauczyciela starannego przygotowania się pod wzglądem merytorycznym i metodycznym. Nauczyciel winien przede wszystkim przeczytać i przeanalizować wszystkie lektury z danej klasy, a szczególnie znać te, które poleca dzieciom do przeczytania.
Polecając z kolei książki do przeczytania nauczyciel powinien brać uwagę zespół klasowy,
który tworzą uczniowie o różnych strukturach psychicznych, o zróżnicowanym poziomie
rozwoju intelektualnego i różnorodnych zainteresowaniach. Ważne, aby nauczyciel pamiętał,
że w procesie lekcyjnym prawidłowo funkcjonują tylko te książki, które odpowiadają potrzebom psychicznym dzieci, trafiają do ich zainteresowań, są źródłem przeżyć i aktywności. Dobrze byłoby, gdyby uczniowie mieli dostęp do książek, które poleca nauczyciel, aby mogli je
wypożyczyć np. w bibliotece szkolnej. O wyborze lektury powinny więc decydować: treści
poznawcze, walory artystyczne, różnorodność tematyczna (zgodna z zainteresowaniami dzieci), wielorakość w zakresie rodzaju i gatunku literackiego, potrzeby zespołu klasowego, dostępność książek.
Następnym zadaniem nauczyciela jest ustalenie czasu realizacji wybranej lektury, korelacji
z innymi przedmiotami, zorganizowanie w miarę możliwości wycieczki tematycznej, zgromadzenie środków dydaktycznych. Aby dokonać poprawnej analizy utworu literackiego wymagane są od nauczyciela określone wiadomości o rodzajach i gatunkach literackich, ich charakterze, jak również swobodnego operowania terminami z poetyki i stylistyki.
Ważną sprawą jest również umiejętność omówienia wartości artystycznych ilustracji
przedstawiających treść utworu, ponieważ są one głównym źródłem uaktywnienia wyobraźni
dziecka we wczesnym wieku szkolnym. Wprowadzają je w świat sztuki, a nauczycielowi
umożliwiają przekazanie w ciekawy sposób wiadomości ze sztuk plastycznych dostosowany
do możliwości uczniów klas I - III. Wzbogacają ponadto przeżycia dzieci i poszerzają wiedzę
o otaczającym świecie.
Ilustracje są one nieodzowną częścią utworów literackich dla dzieci. W procesie dydaktycznym są wykorzystywane przede wszystkim do utrwalania treści utworu poprzez wskazanie związku ilustracji z tekstem. Mogą być również podstawą do ćwiczeń redakcyjnych,
słownikowych, stylistycznych poprzez:




ustne lub pisemne opowiadanie ilustracji
opis postaci
układanie i zapisywanie tytułów
bogacenie słownictwa związanego nie tylko z analizą treści ilustracji, ale również z zakresu sztuk plastycznych Ilustracje mogą być wykorzystywane przed, w czasie lub po przeczytaniu książki. W czasie omawiania ilustracji nauczyciel powinien kierować obserwacją
dzieci.
Środki dydaktyczne mogą w znacznym stopniu ułatwić dzieciom zrozumienie i uatrakcyjnić analizę treści utworu literackiego. Właściwie dobrana literatura, ciekawa analiza, pogodny
nastrój na lekcjach są najlepszą metodą na to, aby zachęcić dzieci do czytania książek.
Dzieci mogą zapoznać się z lekturą w trojaki sposób:
1. Głośne czytanie książki przez nauczyciela.
 czytanie nauczyciela musi być wzorowe
 podczas słuchania dzieci powinny mieć książki zamknięte i patrzeć na czytającego nauczyciela
 książki dłuższe mogą być czytane przez nauczyciela fragmentami, a urywki mniej istotne
dla zrozumienia treści opowiadane jego własnymi słowami
2. Czytanie w całości lub fragmentach przez uczniów w klasie pod kierunkiem nauczyciela.
Wcześniej nauczyciel powinien podzielić tekst na urywki przeznaczone do cichego czytania ze zrozumieniem jako przygotowania do indywidualnego lub zbiorowego czytania,
głośnego czytania przez ucznia dobrze czytającego, cichego czytania ze zwróceniem uwagi na zrozumienie treści jako przygotowanie do opowiadania tego fragmentu, czytania z
podziałem na role. Ten sposób poznawania utworów literackich sprzyja łączeniu czytania
z różnymi rodzajami ćwiczeń w mówieniu i pisaniu, ułatwia odwoływanie się do ilustracji, skłania dzieci do twórczej aktywności.
3. Samodzielne czytanie w domu.
Książki przeznaczone do samodzielnego czytania powinny być łatwe, ciekawe, ładnie ilustrowane. Bardzo ważne jest, aby nauczyciel potrafił nimi uczniów zainteresować przed rozpoczęciem czytania i określił termin przeczytania książki. Tak więc lektura umożliwia przeprowadzenie różnorodnych ćwiczeń w czytaniu, mówieniu, słuchaniu, pisaniu oraz ćwiczeń
frazeologicznych. Formy ćwiczeń uzależnione są od wieku uczniów, stopnia trudności i gatunku literackiego utworu oraz środków dydaktycznych, jakimi nauczyciel dysponuje.
W pracy z lekturą powinny wystąpić następujące etapy:








swobodne wypowiedzi dzieci na temat przeczytanej książki
sprawdzenie stopnia zrozumienia przez dzieci przeczytanej książki
wysunięcie i omówienie treści zawartych w utworze literackim
omawianie zagadnień wychowawczych
ocena postępowania bohaterów
ustalenie myśli przewodniej utworu
ustalenie gatunku literackiego utworu, formy wypowiedzi
wykorzystanie ilustracji
Do ciekawych prac należy komponowanie dalszych losów bohatera. Są to najczęściej samodzielne prace twórcze o charakterze swobodnych tekstów. Opisy występujące w utworach
mają ogromny wpływ na bogacenie słownictwa i stylu wypowiedzi uczniów i są ściśle związane z realizacją ćwiczeń słownikowo - frazeologicznych i syntaktycznych. Uczą dzieci między innymi:
 gromadzenia wyrazów o określonej tematyce
 zebrania wyrazów i związków frazeologicznych służących porównywaniu postaci,
zjawisk itp.
 uściślania znaczenia wyrazów i świadomego ich stosowania
 dobierania wyrazów bliskoznacznych
 grupowania wyrazów w rodziny wyrazów i tworzenia rodziny wyrazów
 układania słowniczków tematycznych
 rozwijania swoich wypowiedzi poprzez układanie zdań złożonych, stosowania przyimków, spójników, rozwijania zdań pojedyńczych
W pracy z poezją nauczyciel powinien pamiętać o wytworzeniu odpowiedniego klimatu,
który będzie odpowiadał nastrojowi wiersza. Bardzo ważne jest, aby uwrażliwić dzieci na
piękno języka poetyckiego. Należy w związku z tym przyzwyczajać je do wyszukiwania ładnych zwrotów, przenośni, porównań i tych wyrazów, które czynią wiersz rytmicznym. Wskazana jest również korelacja poezji z muzyką, rytmiką plastyką.
W zestawie lektur dla klas I - III zostały uwzględnione utwory z różnych gatunków literackich, różniące się jednak formą przekazu i tematyką. Ze względu na dominującą tematykę
lektur dla tych klas możemy ją podzielić na:
 książki przedstawiające problemy społeczne związane z życiem współczesnych dzieci
 książki opisujące życie zwierząt, realistycznie przedstawiające prawdę lub antropomorfizujące zwierzęta
 książki wprowadzające dzieci w baśniowy świat fantastyki
 utwory poetyckie o różnej tematyce
W klasach I - III przewiduje się wypowiedzenie się dziecka poprzez swobodną twórczość.
Lektura może być tutaj doskonałym pretekstem do tworzenia takiej twórczości dzieci ( np.
układanie dalszych losów bohaterów, inscenizowanie wybranych tekstów lub ich fragmentów
itp.). Inspiracją mogą tu być przeżycia bohaterów, miejsca zdarzeń, opisy zdarzeń itp. Nie
oznacza to jednak, że każdy utwór literacki wymaga ćwiczeń dramowych. Znaczna jednak
część może stanowić okazję do takiej działalności.
Bardzo ważne w pracy z lekturą jest, aby ich autorzy nie zostali anonimowi. Należy przybliżać ich dzieciom poprzez pokazywanie portretów, organizowanie wystaw książek, które
napisali, przekazywanie krótkich informacji o nich opowiadając ciekawostki z ich życia osobistego i pisarskiego.