Historia spisów powszechnych

Historia spisów powszechnych
Historia spisów powszechnych w Polsce liczy ponad 220 lat. Pierwszy ogólnokrajowy spis
ludności został uchwalony przez Sejm Czteroletni 22 czerwca 1789 r. pod nazwą „Lustracja
dymów i podanie ludności”. Objął on ludnośd miejską i wiejską, pomijając szlachtę
i duchowieostwo. Był to pierwszy w Europie i drugi na świecie powszechny spis ludności.
Kolejne spisy przeprowadzane w XIX wieku to spisy przeprowadzone na ziemiach polskich
pod panowaniem zaborców.
Ujednolicone zasady przeprowadzania spisów ludności po raz pierwszy uzgodniono
na Międzynarodowym Kongresie Statystyków w Brukseli w 1853 r. Najważniejsze
z ustalonych zasad to m.in. przeprowadzanie spisów co 10 lat, objęcie badaniem całej
populacji danego paostwa, stosowanie kryterium czasu, stosowanie jednakowych formularzy
i instrukcji spisowych, publikowanie wyników spisu. Ustalone ponad 150 lat temu zasady
obowiązują do dziś.
Pierwszy powszechny spis ludności obejmujący cały obszar Rzeczpospolitej Polskiej został
przeprowadzony w 1921 r., a kolejne spisy powszechne miały miejsce w latach: 1931, 1946,
1950, 1960, 1970, 1978, 1988, 2002 r.
Zbiory biblioteczne i archiwalne dotyczące spisów to skarbnica wiedzy o polskim
społeczeostwie. Każdy spis to zbiorowa fotografia, która pozwala dostrzec, jak zmienialiśmy
się w czasie. Aby przybliżyd obraz tych zmian opracowano krótką charakterystykę Siedlec
opartą na danych z dwóch spisów: z 1921 r. - pierwszego spisu przeprowadzanego
w niepodległej Polsce oraz z 2002 r. – pierwszego spisu przeprowadzonego po przemianach
ustrojowych. Warto podkreślid, że poniższe charakterystyki to zaledwie ułamek wiedzy, którą
możemy czerpad na podstawie tego najważniejszego statystycznego badania.
Siedlce w 1921 r.
Według danych uzyskanych podczas spisu powszechnego przeprowadzonego w 1921 r.
w Siedlcach mieszkało 30,7 tys. osób. Ważną cechą charakteryzującą społeczeostwo jest
struktura wieku. Ponad połowa mieszkaoców miasta była w wieku produkcyjnym (51,0%).
W wieku przedprodukcyjnym (0 - 17 lat) było aż 42,9% osób. Seniorzy, czyli osoby w wieku
poprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety – 60 lat i więcej) stanowili zaledwie
6,2% mieszkaoców Siedlec. Zdaniem demografów ludnośd Siedlec w latach 20. XX wieku
możemy określid jako populację względnie młodą demograficznie.
W spisach powszechnych jednym z badanych zagadnieo jest poziom wykształcenia ludności.
Analizując strukturę ludności według wykształcenia uwagę zwraca fakt, że 23,5% ludności
w wieku 10 lat i więcej nie umiało czytad. Co trzecia osoba mieszkająca w Siedlcach posiadała
wykształcenie początkowe (27,3%). Wykształcenie średnie posiadało 10,0% ludności,
a wyższe tylko 1,1%. W 1921 r. zaledwie 0,4% kobiet mogło pochwalid się dyplomem
ukooczenia studiów wyższych.
Spis powszechny z 1921 r. badał również zagadnienia związane z warunkami
mieszkaniowymi ludności. W roku spisowym liczba mieszkao w Siedlcach wynosiła ponad
6,2 tys. Przeciętna liczba izb w mieszkaniu to 2,27 - przeważały mieszkania z jednym lub
dwoma pomieszczeniami. Jedno mieszkanie zamieszkiwało średnio 4,81 osób, przy czym
co piąte mieszkanie zajęte było przez więcej niż siedem osób (21,9%).
Siedlce w 2002 r.
Według informacji uzyskanych w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkao 2002
w Siedlcach mieszkało 76,7 tys. osób – w ciągu 81 lat liczba ludności zwiększyła się o 46 tys.
Podobnie jak w 1921 roku w Siedlcach liczba kobiet była nieznacznie większa niż liczba
mężczyzn.
Charakterystycznym zjawiskiem dla współczesnego społeczeostwa jest proces starzenia się
ludności. Dane uzyskane podczas spisu przeprowadzonego w 2002 r. są potwierdzeniem
występowania tego procesu. W 2002 r. odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym wynosił
23,5%. W wieku poprodukcyjnym było 11,4% mieszkaoców miasta. Dane te świadczą
o niekorzystnych zmianach w strukturze wiekowej ludności – zwiększyła się liczba i udział
osób starszych w ogólnej liczbie ludności, a zmniejszył się odsetek dzieci i młodzieży.
Zachodzące zmiany można zaobserwowad także w strukturze wykształcenia ludności.
W 2002 r. 15,2% ludności posiadało wykształcenie wyższe, wśród kobiet odsetek ten wynosił
16,4%. Zaledwie 2,2% osób powyżej 13 lat przyznało się, że nie ma wykształcenia szkolnego
lub nie ukooczyło szkoły podstawowej. Co trzeci mieszkaniec miasta posiadał wykształcenie
średnie lub policealne (39,6%).
Duże zmiany zauważalne są w warunkach mieszkaniowych. W ciągu 81 lat powstało ponad
18 tys. nowych mieszkao – z danych spisowych wynika, że w 2002 r. liczba mieszkao
w Siedlcach wynosiła ponad 24,6 tys. Przeciętna liczba izb w mieszkaniu to 3,64 - przeważały
mieszkania z trzema lub czterema pomieszczeniami. Podniósł się tym samym komfort życia
ludności. O polepszeniu warunków mieszkaniowych świadczy również znaczące zmniejszenie
się liczby osób przypadających na jedno mieszkanie – w 2002 r. średnia liczba osób w jednym
mieszkaniu to 3,05.