SPACERKIEM PO ZAMOŚCIU

SPACERKIEM PO ZAMO CIU
Collège GERMINAL Biache
Saint Vast
Zespół Szkół im. Czarnieckiego
w Tyszowcach
"Ce projet a été financé
avec le soutien de la
Commission européenne.
Cette publication n'engage
que son auteur et la
Commission n'est pas
responsable de l'usage qui
pourrait être fait des
informations qui y sont
contenues."
Comenius 1.2
2006 -2007
„Niniejszy projekt został
zrealizowany przy wsparciu
finansowym Wspólnoty
Europejskiej w ramach
programu SocratesComenius. Tre ci samego
projektu lub materiałów nie
odzwierciedlaj stanowiska
Komisji Europejskiej czy
Agencji Narodowej w danej
sprawie, a w zwi zku z tym
ani Komisja Europejska, ani
Agencja Narodowa nie
ponosi za nie
odpowiedzialno ci.”
Witamy w hetma skim grodzie, w mie cie wpisanym do wiatowego
dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Zapraszamy na spacer po Zamo ciu
Cele: poznanie dziejów miasta i najciekawszych zabytków Starówki Zamojskiej.
Zapraszamy do Zamo cia - miasta zbudowanego w ci gu 20 lat (1580 – 1600). Prace
rozpocz to 10 kwietnia 1580 roku fundatorem zało ycielem miasta był Jan Zamojski. Miasto
budowali głównie architekci włoskiego pochodzenia, głównym projektantem Zamo cia był
Bernando Morando. Miasto było siedzib rodu, centrum naukowym, kulturalnym, religijnym
i handlowym oraz jedn z najpot niejszych twierdz Rzeczypospolitej. Miasto wpisane
w pi ciobok miało 24 hektary powierzchni, 600 metrów długo ci i 400 metrów szeroko ci.
Pocz tkowo
w
niewielkim
Zamo ciu mieszkało 3 tysi ce
mieszka ców dzi prawie 70
tysi cy.
Zamo : Plan Brauna z 1617 r.
Jan
Zamoyski
podejmuj c
decyzj o budowie Zamo cia,
chciał by był on nie tylko
miastem pi knym, ale te siln ,
nowoczesn
twierdz .
Całe
miasto kazał otoczy pot nymi
murami, siedmioma bastionami i
fosami. Od południa dost pu do niego broniły bagna i rozlewiska, do rodka prowadziły trzy
bramy ze zwodzonymi mostami. Prawa miejskie otrzymał Zamo 12 czerwca 1580 roku od
króla Stefana Batorego. Od 1589 roku do pocz tku XIX wieku był stolic Ordynacji
Zamojskiej, wa nym o rodkiem naukowym dzi ki funkcjonuj cej Akademii Zamojskiej.
Zamo
od pocz tku był miastem otwartym: wielonarodowym, wielowyznaniowym i
wielokulturowym. W ród mieszka ców Zamo cia znale li si : Polacy, Ormianie, Grecy,
Rusini, ydzi i Szkoci. Byli w ród nich kupcy, bankierzy, medycy, naukowcy rzemie lnicy.
Kupcy ormia scy utrzymywali rozległe kontakty handlowe. Dzi ki nim w Zamo ciu mo na
było kupi chi skie jedwabie, futra, ozdobne skóry, bi uteri , bro m.in. Z Indii, Persji,
Turcji. Barwna, narodowa, wyznaniowa i kulturowa mozaika, jak przez wieki tworzyli
mieszka cy Zamo cia była wa nym ogniwem współtworz cym kulturowy pomost mi dzy
wschodem i zachodem Europy. Miasto poło one jest na wa nym szlaku handlowym do
Lwowa.
Starówka Zamojska zaliczana jest do najwspanialszych zespołów architektonicznych wiata.
14 grudnia 1992 wpisana została na List wiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Zamo okre lany jest mianem „Padwa Północy” lub „Perła Renesansu”
Po zapoznaniu si z krótk histori Zamo cia zapraszamy do spaceru po Starówce Zamojskiej
według zamieszczonego planu.
Waszym zadaniem b dzie rozpoznanie najciekawszych zabytków Starówki po opisie
i przyporz dkowanie zdj .
1. Kwadratowy plac o wymiarach 100m x 100 m jest jednym z pi kniejszych XVI
wiecznych placów w Europie. Dookoła placu usytuowane s reprezentacyjne
kamienice.
Podaj nazw placu.
(Rynek Wielki)
2. Obiekt ten rozpoznamy po 52 metrowej wie y, po szerokich dwuskrzydłowych
schodach. Przy wej ciu do obiektu zobaczymy barokowy portal z XVII wieku
zwie czony herbem miasta.
Podaj nazw obiektu.
(Ratusz)
Obok herbu znajduj si trzy tablice pami tkowe.
Podaj co uwiecznione jest na tablicach pami tkowych.
Tablice pami tkowe:
(wpisanie Zamo cia na List wiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO w 1992 r),
(wizyta papie a Jana Pawła II w Zamo ciu w 1999 roku),
(nadanie miastu w 1947 roku Krzy a Grunwaldu III klasy).
Co współcze nie mie ci si w tym obiekcie.
(Siedziba władz miasta)
3. Wspólna nazwa 5 kamienic i ulicy przy której s usytuowane pochodzi od nazwy
grupy ludno ci która otrzymała przywilej osiedlania si w mie cie. Byli to najbogatsi
kupcy i rzemie lnicy. Wnie li do architektury Zamo cia elementy orientalne: bogate
dekoracje fasad kamienic. Na fasadach domów (3, 4,5) znajduj si figury
i płaskorze by od których kamienice otrzymały nazwy: „Pod Aniołem”,
„Pod Mał e stwem”, „Pod Madonn ”.
Podaj wspóln nazw kamienic i nazw ulicy przy której s usytuowane.
(Kamienice Ormia skie, ulica Ormia ska),
W jednej z kamienic znajduje si wej cie do Muzeum Zamojskiego.
Podaj adres czyli ulic , numer domu oraz płaskorze b na fasadzie kamienicy,
w której jest wej cie do Muzeum Zamojskiego.
(Ulica Ormia ska 26, Kamienica „Pod Aniołem”)
Spaceruj c dookoła Wielkiego Rynku zgodnie z ruchem wskazówek zegara ogl damy teraz
kamienice mieszcza skie.
4.
5.
Kamienica pod wi tym Kazimierzem.
Podaj adres (ulica, numer domu).
( Rynek Wielki 8)
Kamienica Piechowiczowska zwi zana od XVII wieku z farmacj . Wła cicielem był
aptekarz i profesor medycyny Akademii Zamojskiej Szymon Piechowicz.
Podaj co obecnie mie ci si w tej kamienicy.
( Apteka Rektorska)
6. Naprzeciw Ratusza wi kszo kamienic pochodzi z pocz tku XVII wieku. Zachowały
si w nich stare portale wej ciowe i dekoracje podcienia. Zwracamy uwag
na kamienic Telanowsk (Zamojskich) zbudowan przez Bernardo Morando.
W piwnicach tej kamienicy mie ci si restauracja, której nazwa ci le zwi zana jest
z okre leniami Zamo cia.
Podaj nazw restauracji, w której szczególnym daniem jest „piecze Marysie ki”
na cze królowej Marii Kazimiery Sobieskiej (d’Arquien)
(Padwa)
7.
Jest to naro na kamienica przy ulicy Moranda. Nazwa tej kamienicy zwi zana jest
z nazwiskiem głównego projektanta Zamo cia.
Podaj nazw kamienicy. Policz ile jest w fasadzie kamienicy okien i arkad.
(Kamienica Morandowska, 4 okna i 4 arkady).
8.
Przechodzimy obok Kamienicy Szczebrzeskiej- mieszczan ze Szczebrzeszyna.
9.
Mijamy Kamienic Turobi sk - mieszczan z Turobina.
10.
Na Rynku Wielkim nr 5 na zachód od Ratusza swoj architektur wyró nia si
Kamienica Linkowska. Została wybudowana w ko cu XVII wieku przez Jana Michała
Linka zamojskiego architekta i in yniera wojskowego. Patrz c na fasad kamienicy nie
potrafimy oddzieli kondygnacji poniewa nie wyst puj na niej podziały poziome
Przez oba pi tra przebiegaj łobkowane pilastry. Wzrok przyci ga ceglana elewacja
budynku oraz barokowe popiersia rzymskiej bogini Minerwy i Herkulesa.
Po opisie wska Kamienic Linkowsk .
11. Budowla ta to pot ny czworoboczny zespół budynków z dziedzi cem po rodku.
Była to trzecia po krakowskiej i wile skiej wy sza uczelnia w Polsce. Studiowali w niej
oprócz Polaków, Anglicy, Szkoci, W grzy, Czesi, Niemcy, Francuzi, Hiszpanie i Włosi.
Mogli studiowa na czterech wydziałach: prawniczym, filozoficznym, medycznym i
teologicznym.
Podaj nazw budowli. (Akademia Zamojska)
Kto był jej fundatorem. (Jan Zamoyski)
Co obecnie mie ci si w tym gmachu? (I LO im. Jana Zamojskiego)
Przechodzimy przez przej cie dla pieszych na ulicy Akademickiej. Idziemy w stron Parku
Miejskiego (11,2 ha) zało onego po I wojnie wiatowej na terenach pofortecznych. Uwa any
jest on za najpi kniejszy park w Polsce po Łazienkach Warszawskich.
12. Na skraju Parku znajduje si najstarsza zamojska brama zbudowana przed 1588
rokiem przez Bernardo Morando. Fronton bramy ozdobiono płaskorze b Matki Polonii
na tronie.
Wymie nazw bramy. (Stara Brama Lubelska)
Przypatrz si i odpowiedz co trzyma w dłoniach Matka Polonia:
W prawej dłoni trzyma: (berło)
W lewej dłoni trzyma: (orła)
13. Nast pnie udajemy si do dawnej rezydencji kanclerza Zamojskiego zbudowanej
przez Moranda w latach 1579 –1586.
Co obecnie znajduje si w Pałacu Zamoyjskich? (Siedziba s dów).
14. Przed Pałacem Zamojskich widzimy posta na koniu z buław hetma sk . Pomnik
odlany z br zu i odsłoni ty 17 wrze nia 2005 roku jest autorstwa Mariana Koniecznego
z Krakowa.
Czyja posta uwieczniona jest na pomniku?
(Kanclerza Hetmana Wielkiego Koronnego Jana Zamojskiego).
15. Udajemy si na przej cie dla pieszych na ulicy Akademickiej. Idziemy w kierunku
Dzwonnicy Katedralnej. Wybudowano j w stylu barokowym w drugiej połowie XVIII
wieku. W jej przej ciu znajduj si płyty upami tniaj ce martyrologi mieszka ców
Zamojszczyzny (dzieci, partyzantów). Wchodzimy na dzwonnic , mijamy trzy
zabytkowe dzwony i z wysoko ci 40 metrów podziwiamy panoram miasta.
Dowiedz si jakie imiona nosz dzwony oraz czyj pomnik stoi obok dzwonnicy?
(Jan, Tomasz, Wawrzyniec. Pomnik Jana Pawła II).
16. Najokazalsza i najpi kniejsza budowla sakralna w Polsce. wi tynia wykazuje szereg
analogii do planu miasta – jest jego 15 – krotnym pomniejszeniem. Wybudowana na
przełomie XVI i XVII wieku przez Moranda, zachowała swój pierwotny wystrój
wn trz i bogactwo renesansowych dekoracji. W dziejach miasta i Ordynacji Zamojskiej
odgrywała wyj tkow rol . Odbywały si tu uroczysto ci obj cia maj tku przez
kolejnych ordynatów, chrzty nowo narodzonych Zamoyskich oraz pogrzeby zmarłych
wła cicieli ordynacji.
Podaj jakiej budowli dotyczy opis.
(Dawna Kolegiata, a od 1992 roku Katedra p.w. Zmartwychwstania Pa skiego
i wi tego Tomasza Apostoła).
17. Jest to najstarszy obok Pałacu Zamojskich budynek w Zamo ciu – dawna zbrojownia
(cekhaus) hetmana Jana Zamoyskiego. Przechowywano w niej w czasie pokoju armaty
i or oraz składano trofea wojenne. Było tam mi dzy innymi działo ofiarowane w 1583
roku hetmanowi przez miasto Ryg . Dzi pozostał w Zamo ciu tylko jego gipsowy
odlew. Oryginał znajduje si na Wawelu. Obecnie w budynku tym mo emy ogl da :
zrekonstruowan zbrojowni z XVII wieku, bro biał i paln , zbroje, armaty, makiety
przedstawiaj ce rozwój twierdzy na pocz tku XVII wieku oraz fortyfikacje z połowy
XIX wieku.
Co obecnie mie ci si w hetma skiej zbrojowni?
(Muzeum Barwy i Or a „ARSENAŁ”)
18. ROTUNDA to ceglano-kamienna obronna budowla, pocz tkowo była
wykorzystywana jako działobitnia wysuni ta przed lini fortyfikacji o 500 metrów.
Wybudowana w kształcie koła o rednicy 54 metrów z dziedzi cem wewn trz. Grubo
jej murów zewn trznych wynosi 2,26 metrów i wysoko 9,4 metra. W czasie wojny
ROTUNDA pełniła rol wi zienia ledczego gestapo, obozu przej ciowego i miejsca
egzekucji Polaków, ydów i je ców Sowieckich. Według szacunkowych danych
rozstrzelano i spalono tu ciała 8 tysi cy wi niów. Wokół obiektu znajduje si cmentarz
wojenny, na którym spoczywaj ofiary ROTUNDY. W kwietniu 1947 roku otwarto tu
muzeum.
Podaj pełn nazw muzeum.
(Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny – Muzeum ROTUNDA).
19. Dawna cerkiew grecko-ruska obecnie ko ciół Redemptorystów.
20. Ko ciół Franciszkanów p.w. Zwiastowania NMP. Wzniesiony w stylu barokowym
z fundacji II Ordynata Tomasza Zamoyskiego był najwi ksz wi tyni w Zamo ciu (56 m x
29m). Po likwidacji zakonu franciszkanów w 1784 roku przez Austriaków, stracił na wiele lat
funkcj sakraln i był wielokrotnie przebudowywany. W latach zaboru rosyjskiego ko ciół
zamieniono na koszary. Przez 176 lat pełnił funkcje wojskowe, administracyjne i kulturalne.
Dowiedz si co mie ciło si w Ko ciele Franciszkanów po odzyskaniu niepodległo ci.
( Od 1918 roku Kino Stylowy, a od 1946 roku do 2005 roku Pa stwowe Liceum Sztuk
Plastycznych im. Bernardo Morando).
Ciekawostka: Od 1993 roku obiekt sakralny jest ponownie w posiadaniu
Franciszkanów jako Ko ciół Parafialny p.w. NMP.
21. STARA BRAMA LWOWSKA
Była główn bram wjazdow do miasta od wschodu. W zwie czeniu znajduje si
płaskorze ba przedstawiaj ca patrona miasta w. Tomasza Apostoła kl cz cego przed
Chrystusem. Z lewej i prawej strony płaskorze by widzimy kartusze z herbem
Zamoyskich (trzy skrzy owane włócznie).
Narysuj herb rodu Zamojskich.
22. NADSZANIEC
Długi 94 metrowy gmach z czerwonej cegły wzniesiony w latach 1825 –1827 pełnił
funkcj koszar. Atrakcj Nadsza ca i bastionu VII jest trasa turystyczna w podziemiach.
Dzi mie ci si tu jedno z wi kszych w mie cie centrów handlowych – Hala Targowa.
Co mo na kupi w Hali Targowej?
Spaceruj c ulic Łukasi skiego wzdłu dawnych fortyfikacji powracamy na Rynek Wielki.