Transakcje terminowe

Echo ćwiczeń...
Transakcje terminowe (kontrakty terminowe)
Transakcja terminowa polega na zawarciu umowy zobowiązującej sprzedającego do dostarczenia
określonego co do ilości i jakości dobra, będącego jej przedmiotem, a kupującego-do jego
odebrania w wyznaczonym przyszłym terminie (dłuższym niż 2 dni), po cenie ustalonej
w momencie zawierania umowy. Zamiast dostarczenia i odebrania przedmiotu transakcji jej
umowa może zobowiązywać strony do dokonania równoważnego z tymi czynnościami rozliczenia
pieniężnego.
Wyróżniamy trzy rodzaje kontraktów terminowych:
Forwards
Futures
Opcje
Transakcje terminowe dzielimy na:
Bezwarunkowe- to takie w których kontrahenci w dniu realizacji transakcji
bezwarunkowo muszą wykonać zobowiązania (kupna-sprzedaży) wynikające z zawartej
umowy. (forwards, futures)
Warunkowe- nabywca może odstąpić od jej wykonania, jeżeli uzna, iż z punktu widzenia
osiągnięcia zysku jest to nieopłacalne. (opcje)
Inny podział transakcji terminowych:
Rzeczywiste- w tych transakcjach następuje fizyczne dostarczenie instrumentu bazowego
w momencie realizacji transakcji. (forwards)
Nierzeczywiste- w tych transakcjach dokonuje się tylko rozliczenia gotówkowego
kontraktu. (forwards, futures)
Pozycja krótka i długa
O nabywcy kontraktu mówi się, iż zajął tzw. długą pozycję (long position), co oznacza, iż przyjął
zobowiązanie do zapłaty (kupna w przyszłości) ustalonej ceny po dostarczeniu mu przedmiotu
kontraktu.
Z kolei o sprzedawcy kontraktu mówi się, iż zajął tzw. pozycję krótką (short position)
co oznacza, że przyjął zobowiązanie sprzedaży (dostawy przedmiotu kontraktu) w przyszłości.
Zajmując długą pozycje zakładamy wzrost wartości instrumentu bazowego w przyszłości.
Nabywca przewiduje, iż po otrzymaniu zakupionych walorów w dniu likwidacji transakcji będzie
je mógł odsprzedać po kursie korzystniejszym od ustalonego w umowie, a więc z zyskiem.
Zajmując krótką pozycję zakładamy jednocześnie spadek wartości instrumentu bazowego .
Sprzedający oczekuje więc, że będzie mógł kupić niezbędny do przekazania nabywcy instrument
podstawowy w ustalonym dniu likwidacji transakcji-po kursie niższym aniżeli kupujący będzie
musiał zapłacić zgodnie z umową.
Kupujący – długa pozycja – zyskiem będzie wzrost wartości instrumentu bazowego
Sprzedający – krótka pozycja – zyskiem będzie spadek wartości instrumentu bazowego
Przykład.
Dnia 2 kwietnia zawarto transakcje kupna-sprzedaży pakietu 1000 sztuk walorów przy kursie 20zł
za sztukę z datą rozliczenia 22 kwietnia. W dniu realizacji transakcji (czyli 20 dni po zawarciu
umowy) kurs jednego waloru wyniósł:
a) 22zł
1
Jeżeli cena waloru w dniu 22 kwietnia wynosiła 22 zł to traci sprzedający, ponieważ jeżeli nie
posiada on tego waloru to musi go najpierw kupić po 22zł za sztukę (22zł*1000=22000zł)
i sprzedać zgodnie z umową po 20zł (20zł*1000=20000zł). Zatem jest stratny 2000zł. Gdyby
sprzedający posiadał te walory to i tak nie może ich sprzedać na rynku za 22zł, tylko musi
je sprzedać za 20 zł osobie która zawarła z nim umowę. Natomiast kupujący zyskuje 2000zł,
ponieważ kupuje 1000 walorów za 20zł i sprzedaje je 22zł za sztukę.
b)19zł
Jeżeli kurs 22 kwietnia ukształtował się w wysokości 19zł to zyskuje sprzedający, ponieważ
kupuje 1000 walorów po 19 zł (19zł*1000=19000zł) i sprzedaje po 20 zł za sztukę
(20zł*1000=20000zł) więc zyskuje 1000zł. Natomiast kupujący traci 1000 zł bo zamiast kupić
na rynku walor po 19zł, musi kupić po 20zł tak jak było zawarte w umowie.
W transakcjach nierzeczywistych sprzedający nie musi dysponować odpowiednim pakietem
walorów w momencie likwidacji transakcji, ani kupujący nie jest zobowiązany do jego odbioru.
Transakcja sprowadza się zatem jedynie do spekulacji kursowej.
Przykład.
Dnia 2 kwietnia zawarto transakcje kupna-sprzedaży pakietu 1000 sztuk walorów przy kursie 20zł
za sztukę z datą rozliczenia 22 kwietnia. W dniu realizacji transakcji (czyli 20 dni po zawarciu
umowy) kurs jednego waloru wyniósł:
a) 22zł
W tej sytuacji sprzedający wyrównuje kupującemu różnicę w wysokości 2000zł, tj. 1000 (22-20).
b)19zł
W tej sytuacji kupujący wyrównuje sprzedającemu kwotę 1000zł, tj. 1000 (20-19).
Wykres pozycji
zysk
Pozycja długa
Strefa zysku
pozycji
krótkiej
Strefa zysku
pozycji długiej
Cena 19zł
Cena 22zł
Cena wykonania
kontraktu
20zł
cena kontraktu
Pozycja krótka
2
Kontrakt forward
Jest umową zobowiązującą jedna ze stron do dostawy, a drugą do przyjęcia określonego dobra
w ustalonym terminie, w określonej ilości i jakości, a także po cenie wyznaczonej w momencie
zawierania umowy.
Ustalona cena nosi nazwę ceny kontraktu i jest płacona w terminie realizacji kontraktu
(likwidacji transakcji).
Instrumentami bazowymi kontraktu forward są:
Produkty rolne
Metale szlachetne
Ropa naftowa
Waluty
Akcje, obligacje skarbowe
Sposoby realizacji kontraktu forward:
Fizyczna dostawa instrumentu podstawowego- rozliczenie polega na zobowiązaniu
do fizycznej dostawy przedmiotu transakcji, co występuje w przypadku kontraktów
towarowych i walutowych
Rozliczenie pieniężne (gotówkowe)- w którym strony naliczają sobie jedynie różnicę
między ceną bieżącą a ustaloną w dniu zawarcia kontraktu.
Wycena kontraktu forward polega na obliczeniu sprawiedliwej ceny rozliczenia.
Cechy kontraktu forward:
W transakcji biorą udział dwie strony oraz niekiedy pośrednik (diler)
Kontrakt niestandaryzowany tzn. wszystkie warunki są ustalane przez strony w procesie
negocjacji, może on dotyczyć dowolnej ilości dobra z dostawą w dowolny dzień i po
dowolnej cenie
Handel jedynie na rynku pozagiełdowym- spowodowany brakiem płynności wynikającym
z braku standaryzacji
Nie wymaga wniesienia depozytu, stąd tez kontrakty te zawierane są najczęściej miedzy
wiarygodnymi partnerami
Rozliczany w czasie likwidacji kontraktu
Ryzyko ponoszą obie strony
Realizacja niezależna od skutków finansowych, które muszą ponieść strony
Kontrakt futures
Podobnie jak kontrakt forward jest umową zawartą pomiędzy stronami zobowiązującą jedną z nich
do zakupu a drugą do sprzedaży określonej ilości przedmiotu transakcji, po wyznaczonej cenie,
w ustalonym dniu przyszłym lub do dokonania rozliczenia pieniężnego mającego na celu
wyrównanie różnicy cen.
Instrumentami bazowymi kontraktu futures są:
Waluty
Papiery wartościowe
3
Indeksy ekonomiczne
Wszystkie kontrakty utworzone na bazie tych instrumentów finansowych muszą być dopuszczone
do handlu giełdowego przez władze giełdy.
Sposoby realizacji kontraktu futures
Przeważająca większość transakcji futures jest rozliczana przez wyrównywanie pozycji stron
wynikające z różnicy ceny, bez potrzeby rzeczywistej dostawy tego przedmiotu.
Cechy kontraktu futures:
W transakcji borą udział z jednej strony uczestnicy rynku giełdowego a z drugiej izba
rozrachunkowa. Kontrahenci kontraktu nie znają się i nie mają zobowiązań względem
siebie, ale mają je wobec izby, która gwarantuje jego wykonanie. Izba staje się
kontrpartnerem każdego z kontrahentów zawartego kontraktu, czyli sprzedawcą dla
kupującego i nabywcą dla sprzedającego.
Kontrakt standaryzowany-wszystkie warunki kontraktu, poza ceną, są ustalone przez giełdę
Handel na giełdzie
Wymagane depozyty:
a) depozyt początkowy-powinien być wniesiony w momencie składania przez inwestora
zlecenia, jego celem jest pokrycie ewentualnej straty, jaką jedna ze stron może ponieść
w czasie jednego dnia giełdowego, wysokość może być zróżnicowana, zależy od
stopnia zmienności cen instrumentu bazowego, ryzyka przypisywanego danej
transakcji, warunków rynkowych
b) depozyt uzupełniający- gdy inwestor ponosi w danym dniu stratę i złożony na jego
rachunku depozyt staje się niewystarczający do zabezpieczenia otwartych pozycji, musi
być niezwłocznie uzupełniony. Ten dodatkowy depozyt to depozyt uzupełniający.
Rozliczenia codzienne - izba rozrachunkowa stale aktualizuje poziom depozytu
zabezpieczającego na podstawie prowadzenia codziennego rozliczenia kontraktów, które
polega na codziennym ustalaniu i dokonywaniu odpowiedniego przelewu środków
z rachunku inwestora tracącego w wyniku niekorzystnego ukształtowania się ceny
instrumentu bazowego, na rachunek inwestora osiągającego zysk z powodu korzystnej
zmiany kursu.
Ryzyko ponosi giełda i izba rozrachunkowa
Można zamknąć kontrakt przed terminem rozliczenia
Rodzaje kontraktów futures:
a) walutowe-przedmiotem transakcji są waluty
b) procentowe-przedmiotem transakcji są oprocentowane instrumenty finansowe
c) indeksowe- przedmiotem transakcji są różnego rodzaju indeksy ekonomiczne, w tym
szczególnie indeksy kursów akcji
Różnice między kontraktami forward i futures.
Cecha
Kontrakt futures
Rynek
giełda terminowa
Standaryzacja kontraktu
Standaryzowany
Depozyt zabezpieczający
Wymagany
Raczej nie występuje,
Wykonanie transakcji
zamknięcie przed terminem
4
Kontrakt forward
pozagiełdowy
niestandaryzowany
raczej nie wymagany
Raczej występuje,
zwykle dochodzi do dostawy
realizacji lub wcześniej
lub końcowego rozliczenia gotówkowego
Rozliczanie transakcji
codzienne, marketing to market
w momencie dostawy
Poprzez rozliczenie
Poprzez fizyczną
Sposób rozliczenia kontraktu
zmian ceny kontraktu
dostawę walut na konto
w oparciu o depozyt zabezpieczający
Ryzyko kontrpartnera
Ponosi giełda i izba rozliczeniowa
ponoszą strony kontraktu
Opcja
(w łacinie optio znaczy prawo, ale nie obowiązek) jest instrumentem finansowym, mającym postać
kontraktu między dwiema stronami, dającymi jego nabywcy prawo dokonania
w przyszłości transakcji po ściśle określonej cenie (tzw. cenie wykonania). Istotą opcji jest chęć
zabezpieczenia się przed stratami wynikającymi z wahań w czasie cen przedmiotu transakcji.
Instrumentami bazowymi opcji są:
 Papier wartościowy,
 Waluta,
 Indeks giełdowy,
 Stopa procentowa, itp.
Rodzaje opcji:
1)Opcje na rynku regulowanym:
 opcje na akcje,
 opcje na towary,
 opcje na obligacje,
 opcje na stopę procentową,
 opcje na indeksy,
 opcje na kontrakty futures.
2)Opcje na rynku nieregulowanym:
 opcje na waluty,
 opcje na swapy.
Podział opcji ze względu na rodzaj transakcji
1)Opcja kupna (call option)Prawo kupna określonej ilości instrumentu podstawowego po z góry
ustalonej cenie i z góry ustalonym terminie.
Opcja sprzedaży (put option)Prawo sprzedaży określonej ilości instrumentu podstawowego po z
góry ustalonej cenie i z góry ustalonym terminie.
Uczestnicy transakcji kupna i sprzedaży opcji mają do wykorzystania możliwości:
a) Nabycia opcji kupna, czyli posiadanie prawa do zakupu określonego instrumentu
finansowego – nabywca przyjmuje długą pozycję w kupnie.
b) Nabycia opcji sprzedaży, czyli posiadanie prawa do sprzedaży określonego instrumentu
finansowego – nabywca przyjmuje długą pozycję w sprzedaży, a zrealizowanie opcji
stawia dany instrument finansowy w pozycji krótkiej.
c) Sprzedaży opcji kupna, nakłada na wystawcę obowiązek sprzedaży określonego
instrumentu finansowego w przypadku zażądania jego zakupu przez posiadacza opcji –
sprzedawca przyjmuje pozycję krótką kupna.
d) Sprzedaży opcji sprzedaży, nakłada na wystawcę obowiązek odebrania określonego
instrumentu finansowego w przypadku gdy nabywca opcji zechce go sprzedać–
sprzedawca przyjmuje pozycję krótką sprzedaży, a zrealizowanie opcji stawia dany
instrument finansowy w pozycji długiej.
5
W opcji ustalone są:
 Rodzaj transakcji ( kupno lub sprzedaż),
 Przedmiot transakcji i ilość,
 Cena wykonania,
 Termin wygaśnięcia opcji,
 Termin wykonania opcji.
Podział opcji ze względu na okres przed terminem wygaśnięcia:
 Opcja europejska
Wykonanie opcji możliwe jest tylko w momencie wygaśnięcia jej ważności.
 Opcja amerykańska
Wykonanie opcji możliwe jest w dowolnym momencie jej ważności.
Cena opcji ( premia ) – płatność dokonywana przez nabywcę opcji na rzecz wystawiającego
opcję.
Zysk z opcji obliczany jest przez odpowiednie skorygowanie wypłaty o premię w momencie
rozliczenia opcji:
 dla pozycji długiej premia jest odejmowana,
 dla pozycji krótkiej premia jest dodawana.
W obu przypadkach premię należy uprzednio zaktualizować.
Przykład 1:Inwestor A nabył wystawioną przez inwestora B półroczną europejską opcję kupna
akcji z ceną wykonania 50 zł. Cena opcji wynosi 2 zł. Ile może zyskać i stracić inwestor
A? Przypuśćmy, że inwestor A wykorzysta swoje prawo do zakupu, jeśli za pół roku cena akcji
będzie większa niż 50 zł. Załóżmy, że cena akcji za pół roku wyniesie 60 zł. Wtedy wypłata dla
inwestora A wyniesie 10 zł. W celu obliczenia jego zysku należy od 10 zł odjąć zaktualizowaną
na koniec okresu półrocznego premię 2 zł. Przyjmując zerowa stopę procentową otrzymamy zysk
w wysokości 8 zł.
Jeżeli akcja kosztować będzie 50zł, to zarówno decyzja wykonania transakcji jak i nie
przystąpienia do realizacji transakcji prowadzi do takiego samego wyniku finansowego czyli straty
w wysokości 2zł.
Przykład 2:Inwestor A nabył wystawioną przez inwestora B półroczną europejską opcję
sprzedaży akcji z ceną wykonania 50 zł. Cena opcji wynosi 3 zł. Ile w tym przypadku może zyskać i
stracić inwestor A? W tym przypadku mamy do czynienia z opcją sprzedaży. Zatem przypuśćmy,
że inwestor A skorzysta z prawa sprzedaży akcji, jeśli za pół roku cena akcji będzie nie większa
niż 50 zł. Załóżmy, że za pół roku akcja kosztować będzie 40 zł. Inwestor A nabędzie ją na rynku
i natychmiast sprzeda inwestorowi B za ustaloną w opcji cenę wykonania 50 zł. Osiągnie więc
wypłatę 10 zł, a zysk w kwocie 7 zł.
Z drugiej strony jeżeli akcja kosztować będzie 50 zł lub więcej, wtedy wypłata dla
inwestora wyniesie 0 zł, co daje stratę 3 zł - tyle, ile zapłacił za opcję.
Czynniki wpływające na cenę opcji:
 aktualna cena instrumentu bazowego,
 cena wykonania,
 czas pozostający do wygaśnięcia opcji,
 zmienność instrumentu bazowego,
 stopa procentowa na rynku,
 stopa dywidendy.
Własności ceny opcji
6







Im wyższa (niższa) wartość instrumentu bazowego tym wyższa (niższa) wartość opcji kupna i
tym niższa (wyższa) wartość opcji sprzedaży,
Im wyższa (niższa) cena wykonania, tym wyższa (niższa) wartość opcji sprzedaży i tym niższa
(wyższa) wartość opcji kupna,
Im krótszy czas do wygaśnięcia opcji tym niższa wartość opcji,
Im większa zmienność instrumentu bazowego, tym większa wartość opcji,
Im wyższa (niższa) stopa procentowa, tym wyższa (niższa) wartość opcji kupna i tym niższa
(wyższa) wartość opcji sprzedaży,
Wartość opcji amerykańskiej jest większa lub równa od wartości opcji europejskiej,
Im wyższa wypłata dywidendy, tym cena opcji kupna jest niższa, natomiast cena opcji
sprzedaży jest wyższa.
Ryzyko na rynku opcji
Z inwestowaniem w opcje związane są wszystkie czynniki ryzyka charakterystyczne dla
instrumentu bazowego, na który dany kontrakt opcyjny opiewa.
Maksymalna strata klienta zajmującego pozycję długą na opcjach (nabycie opcji kupna
bądź sprzedaży) jest równa wartości zainwestowanego kapitału.
Maksymalna strata klienta zajmującego pozycję krótką na opcjach (sprzedaż opcji kupna
bądź sprzedaży) może przekroczyć wartość pierwotnie wpłaconego depozytu.
Wyróżniamy:
1)Ryzyko rynkowe:
Ryzyko rynkowe nabywcy opcji:
Nabywca opcji naraża się na ryzyko utraty zapłaconej premii opcyjnej w stosunkowo krótkim
czasie. Żeby nabywca miał możliwość osiągnięcia zysku, notowania instrumentu bazowego
powinny zmienić się w kierunku przewidzianym przez nabywcę opcji w określonym czasie.
Zmiana notowań instrumentu bazowego w kierunku przeciwnym od założonego, naraża
inwestora na utratę znacznej części lub całości zainwestowanych środków. To jak dużą część
posiadanych środków może stracić inwestor zależy od stopnia wykorzystania dźwigni
finansowej.
Ryzyko rynkowe wystawcy opcji:
Ryzyko, jakie ponosi wystawca opcji, której nie odpowiada przeciwna pozycja
w instrumentach bazowych, jest ekstremalnie wysokie.
Dla wystawcy opcji kupna jest ono teoretycznie nieograniczone. Jak wiemy, wystawca
opcji kupna jest zobowiązany do sprzedaży określonych aktywów, po określonej cenie,
w określonym czasie. Rozlicznie opcji czasem następuje poprzez dostawę instrumentu
bazowego, czasem odbywa się w gotówce.
Ryzyko wystawcy opcji sprzedaży, rozumiane jako maksymalna starta, którą może ponieść
inwestor, jest również ekstremalnie wysokie. Ogranicza je spadek wartości instrumentu
bazowego do zera. Wystawca opcji sprzedaży jest zobowiązany do kupna określonych
aktywów, po określonej cenie, w określonym czasie. Rozliczenie opcji następuje albo poprzez
odkupienie instrumentu bazowego lub w gotówce.
3)Ryzyko zmian zmienności instrumentu bazowego
Zmiany w zmienności instrumentu bazowego wpływają na wartość opcji. Im większa jest
zmienność instrumentu bazowego, tym wartość opcji wyższa, im mniejsza zmienność, tym
wartość opcji mniejsza.
4)Ryzyko upływu czasu
Cena opcji jest uzależniona od czasu, jaki pozostał do wygaśnięcia opcji. Zbliżanie się terminu
wygaśnięcia opcji może powodować spadek wartości opcji nawet przy niezmienionym poziomie
ceny instrumentu bazowego. Upływ czasu działa więc na niekorzyść nabywców opcji kupna
i nabywców opcji sprzedaży.
7
5)Ryzyko płynności
Ryzyko płynności ujawnia się szczególnie ostro w przypadku opcji akcji, kiedy następuje duży
spadek kursów akcji na giełdzie.
8