1 Ergonomia jest to nauka o pracy, dziedzina wiedzy

Ergonomia jest to nauka o pracy, dziedzina wiedzy, która obejmuje problematykę
dostosowania warunków pracy do morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych
moŜliwości człowieka, mająca na celu zapewnienie maksymalnej wydajności pracy w
taki sposób by nie powodować pogorszenia stanu zdrowia.
Słowo ergonomia pochodzi z 2 greckich słów:
•ergon - oznaczające czyn, praca
•nomos - wiedza, prawo, zwyczaj
W dosłownym tłumaczeniu zatem ergonomia oznacza wiedzę o pracy ludzkiej:
ergon + nomos = wiedza o pracy ludzkiej
Polski przyrodnik prof. Wojciech Bogumił Jastrzębowski
(1799 - 1882) jako pierwszy
nazwę ergonomia uŜył i określił potrzebę rozwijania tej nauki w 1857 roku w serii artykułów
w czasopiśmie "Przyroda i przemysł" pod tytułem: "Rys ergonomji, czyli nauki o pracy,
opartej na prawach poczerpniętych z nauki przyrody"
Ergonomia jest to nauka o pracy, dziedzina wiedzy, która obejmuje problematykę
dostosowania warunków pracy do morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych
moŜliwości człowieka, mająca na celu zapewnienie maksymalnej wydajności pracy w taki
sposób by nie powodować pogorszenia stanu zdrowia.
W ergonomii dominującym elementem jest człowiek i załoŜenie stanowi podstawę podziału
dyscyplin składowych ergonomii na dwie grupy nauk:
A. dotyczących człowieka: społecznych i medycznych,
B. dotyczących techniki: technicznych i ekonomiczno-organizacyjnych.
Dyscypliny grupy A badają i przystosowują "człon ludzki", dyscypliny grupy B badają i
dostosowują "człon techniczny". Wspólnym ich celem jest zrównowaŜony stan układu
człowiek - maszyna i niezawodność jego funkcjonowania, a zasadą metodologiczną
kompleksowość i komplementarność działań
NajwaŜniejsze dyscypliny kształtujące dorobek współczesnej ergonomii to:
•
•
•
fizjologia pracy,
psychologia pracy,
antropologia,
1
•
•
•
•
•
•
•
•
•
organizacja pracy,
nauki techniczne,
medycyna pracy,
ochrona środowiska,
bionika,
pedagogika pracy,
socjologia pracy,
estetyka,
prawo ergonomiczne.
Często określa się cel ergonomii jako zapewnienie człowiekowi dobrego Ŝycia, zadowolenia,
poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, jakie moŜe on doznawać z chwilą
stworzenia mu optymalnych warunków do pracy, wypoczynku i w ogóle Ŝycia.
Ergonomia moŜe uczynić wiele dla poprawy "jakości Ŝycia" człowieka poprzez permanentne i
sterowane przez naukę stwarzanie najkorzystniejszych warunków do niezawodnego
funkcjonowania układu człowiek-technika poprzez obustronne przystosowanie jego
elementów
Zadania ergonomii moŜna najogólniej ująć w dwóch punktach:
- opracowanie planów i programów działań dla nauk technicznych, aby dostosować technikę
nie tylko do moŜliwości psychofizycznych człowieka, lecz takŜe do jego potrzeb i oczekiwań,
- opracowanie planów i programów działań dla nauk społecznych, aby przygotować
człowieka do roli nie tylko twórcy techniki (ergonomicznej) ale takŜe do roli
konsumenta, umiejącego z niej korzystać i doceniać jej wartości.
Standardy energonomiczne
są opracowywane przez organizacje międzynarodowe, europejskie i narodowe (polskie PN,
holenderskie NEN, brytyjskie BS itd.)
Międzynarodowe standardy energonomiczne są opracowywane przez ISO /International
Standard Organization/ - Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna. Za ich bezpośrednie
przygotowanie odpowiada Komisja Techniczna ISO/TC 159 – Ergonomics/.
W Europie instytucją ustanawiającą normy europejskie EN jest CEN – /Comite Europeen de
Normalisation/ Europejski Komitet Normalizacyjny.
Polskie standardy opracowują placówki naukowe:
-Centralny Instytut Ochrony Pracy /CIOP/
-Instytut Wzornictwa Przemysłowego /IWP/
lub
-Centralny Ośrodek Badawczy Normalizacji /COBON/
i ustanowione przez Polski Komitet Normalizacyjny /PKN/
Normy określone nagłówkiem „Ergonomia” wraz z normami dotyczącymi ochrony przed
zagroŜeniami wypadkowymi oraz normami dotyczącymi ochrony zdrowia pracowników
przed zagroŜeniami fizycznymi zostały zakwalifikowane według Międzynarodowej
Klasyfikacji Norm w jedną dziedzinę ICS 13 „Ochrona zdrowia i środowiska.
Bezpieczeństwo”, 13.180 – Ergonomia.
2
Ergonomia moŜe być określona jako: interdyscyplinarna nauka, zajmująca się
przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do autonomicznych i
psychofizycznych cech i moŜliwości człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne
wykonanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym
Ergonomia zajmuje się przystosowaniem narzędzi, maszyn, urządzeń i stanowisk pracy oraz
metod pracy i materialnego środowiska pracy do człowieka, do jego moŜliwości oraz potrzeb
biologicznych i psychicznych. Celem tego przystosowania jest zapewnienie duŜej sprawności
działania z jednoczesnym optymalizowaniem wysiłku fizycznego i psychicznego człowieka
oraz zagwarantowaniem zdrowych i bezpiecznych warunków pracy.
Ergonomia warunków pracy
Dział ergonomii zajmujący się analizą warunków pracy
Ergonomia wyrobów
Dział ergonomii analizujący wyroby pod względem na dostosowanie ich do potrzeb
człowieka i cech jego organizmu
Fizjologiczny aspekt procesu pracy.
Fizjologię moŜna zdefiniować jako naukę o funkcjach Ŝywych organizmów, ich częściach
strukturalnych oraz zachodzących w nich procesach fizykochemicznych.
Fizjologia pracy wchodzi w skład fizjologii człowieka i zajmuje się badaniem wpływu pracy
wykonywanej przez człowieka na jego ustrój jako całość, a takŜe na funkcjonowanie
poszczególnych jego organów i układów oraz bioenergetykę.
RóŜne rodzaje pracy moŜna klasyfikować z punktu widzenia fizjologii, określając:
•
wielkość wysiłku mięśniowego dynamicznego - związany jest z kurczeniem i
rozkurczaniem się mięśni szkieletowych, co prowadzi do przemieszczania się
ciała lub jego części w przestrzeni,
wielkość wysiłku mięśniowego statycznego - związany jest z długotrwałym
skurczem (napięciem) niektórych mięśni szkieletowych,
•
stopień zaangaŜowania procesów poznawczych - określa złoŜoność
mechanizmów przetwarzania informacji zachodzących w mózgu w trakcie
wykonywania pracy.
•
W organizmie ludzkim zachodzi ciągły proces przemiany materii.
Podstawowa przemiana materii jest to najmniejsza ilość energii zuŜywana
przez człowieka w stanie spoczynku.
U osób dorosłych norma w zakresie podstawowej przemiany materii wynosi
w granicach 1.400 - 1.700 kcal/dobę i jest wyŜsza u męŜczyzn niŜ u kobiet.
Klasyfikacja rodzajów pracy fizycznej według całkowitego dobowego wydatku
energetycznego (przy 8-godzinnym dniu pracy)Stopień cięŜkości / Wydatek
energetyczny [kcal/dobę]Lekka
2300 – 2800
Umiarkowana
2801 – 3300
Średnia
3
3301 – 3800
CięŜka
3801 – 4300
Bardzo cięŜka
4301 - 4800
Cechy somatyczne i funkcjonalne człowieka
Podstawowymi kryteriami stosowanymi przy projektowaniu stanowiska pracy są kryteria
antropometryczne i biomechaniczne. Szczególnie uwagę naleŜy poświęcić cechom
somatycznym takim jak: wysokości, szerokości, długości i obwody (np. dłoni), oraz cechom
funkcjonalnym jak zakresy kątowe, zasięg kończyn i ruchów.
Wymiary człowieka podawane przez normę naleŜy skorygować biorąc pod uwagę uŜywaną
na stanowisku odzieŜ roboczą oraz środki ochrony indywidualnej. Przy wyznaczaniu stref
pracy naleŜy uwzględnić zasięgi: normalny, maksymalny i wymuszony
Zastosowanie danych antropometrycznych człowieka w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy zawiera norma PN-EN 547-1:2000 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wymiary ciała ludzkiego.
Zasady określania wymiarów otworów umoŜliwiających dostęp całym ciałem do
maszyny.Zasada określania wymiarów otworów umoŜliwiających dostęp, oparta jest na
ustaleniu:
-warunków bezpiecznego i swobodnego przemieszczania się oraz pracy z uwzględnieniem
aspektów specyficznych dla operatora i warunków wykonywanej operacji,
-wymiarów antropometrycznych człowieka wg normy PN-EN 547-3:2000 Maszyny Bezpieczeństwo - Wymiary ciała ludzkiego - Dane antropometryczne,danych
antropometrycznych naddatków wg norm PN-EN 547-1 lub PN-EN 547-2.
Podane w normie PN-EN 547-1 naddatki antropometryczne uwzględniają:
- parametry mające wpływ na łatwość przemieszczania:
- rodzaj ubrania, np. cięŜkie lub lekkie;
- przenoszenie narzędzi w celu np. konserwacji lub naprawy;
•- przenoszenie lub noszenie na sobie dodatkowego wyposaŜenia, jak np. środków
ochrony indywidualnej (łącznie z ubraniem ochronnym) lub przenośnego oświetlenia,
•- wymagania odnoszące się do wykonywanego zadania, np. pozycja, rodzaj i prędkość
ruchu, zasięg wzroku, wywierana siła,
•- częstość powtórzeń i czas wykonywania zadania,
•- drogę przejścia np. przez stosunkowo cienką ścianę (ściana zbiornika),
•- przestrzeń niezbędną dla ruchów koniecznych w czasie ucieczki przed zagroŜeniem,
•- umiejscowienie i wielkość podparć na ciało, np. podparcia na stopy, uchwyty na ręce,
· warunki środowiska (np. brak oświetlenia, temperaturę, hałas, wilgoć);
· poziom ryzyka w czasie wykonywania zadań.
•Zastosowanie danych antropometrycznych człowieka w zakresie dostępu przez otwory w
sytuacjach, w których wymagane jest częste wykonywanie zadania wymagającego dostępu do
maszyny, zawiera norma PN-EN 547-2:2000 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wymiary ciała
ludzkiego. Zasady określania wymiarów otworów umoŜliwiających dostęp.
4