Biogram prof. Stanisława Szuszkiewicza

Stanisław Szuszkiewicz urodził się 15 grudnia 1934 roku w Mińsku w rodzinie inteligenckiej. Jego rodzice Helena
Romanowska i Stanislau Szuszkiewicz ukończyli studia filologiczne i byli wykładowcami języka białoruskiego,
rosyjskiego i polskiego. Zajmowali się również twórczością literacką, poezją i należeli do Związku Pisarzy ZSRR,
Helena od 1934 roku, Stanislau od 1935 roku. Zarówno matka, jak i ojciec byli prześladowani w czasie stalinowskich
czystek końca lat 30. skierowanych m.in. przeciwko inteligencji białoruskiej, której zarzucano szerzenie nacjonalizmu.
W ten sposób władze napiętnowały posługiwanie się językiem białoruskim oraz twórczość literacką w tym języku.
Ojciec zesłany po wyroku na Syberię do obwodu kemerowskiego, powrócił z obozu dopiero w 1956 roku.
Od „syna wroga narodu” do profesora
Po ukończeniu szkoły średniej S. Szuszkiewicz od 1951 roku rozpoczyna studia na Białoruskim Uniwersytecie
Państwowym, na kierunku fizyka, które ukończył w 1956 roku. Na ostatnim roku studiów nastąpiła ważna zmiana
statusu „studenta Szuszkiewicza”; z syna „wroga narodu” stał się synem „niesłusznie represjonowanego”, co miało
wpływ na Jego dalszą drogę naukową. Na podstawie ówczesnego nakazu pracy został doktorantem w Instytucie Fizyki
i Matematyki Białoruskiej Akademii Nauk. Jednocześnie pracował w specjalnym technologicznym biurze
konstruktorskim w Mińskich Zakładach Radiowych im. 50-lecia Rewolucji Październikowej. W 1963 roku obronił
pracę doktorską, zaś w 1970 roku zakończył procedurę habilitacyjną. Od 1973 roku jest profesorem, uznanym
specjalistą z zakresu radioelektroniki i fizyki jądrowej. W latach 1967–1969 był prorektorem ds. pracy naukowej
w Mińskim Instytucie Radiotechnicznym, zaś w latach 1969–1990 był wykładowcą, docentem, a
następnie profesorem i kierownikiem Katedry Fizyki Jądrowej i Elektroniki w Białoruskim Uniwersytecie
Państwowym. Był również prorektorem ds. pracy naukowej w Uniwersytecie, a od 1991 roku został członkiem
korespondentem Narodowej Akademii Nauk Białorusi. Jest autorem ponad 150 prac naukowych, dwóch
podręczników, siedmiu monografii oraz współautorem 73 wynalazków. Był promotorem 33 doktoratów z nauk
fizyczno-matematycznych.
Na drodze do niepodległej Białorusi
Do połowy lat 80. Prof. S. Szuszkiewicz nie angażował się w działalność polityczną. Dopiero katastrofa elektrowni
atomowej w Czarnobylu na Ukrainie w maju 1986 roku i jej skutki spowodowały zaangażowanie Profesora w
działalność publiczną. Polegała ona w początkowym okresie na uświadamianiu władzom i społeczeństwu
dalekosiężnych oraz tragicznych skutków tego wydarzenia. W pierwszych, częściowo konkurencyjnych wyborach w
okresie pierestrojki w 1989 roku, został wybrany na Zjazd Deputowanych Ludowych ZSRR, gdzie wszedł w skład
reformatorskiej Międzyregionalnej Grupy Deputowanych, której współprzewodniczyli: B. Jelcyn, J. Afanasjew, G.
Popow, W. Palm i A. Sacharow. W 1990 roku Profesor został deputowanym do Rady Najwyższej BSRR i z czasem
pierwszym zastępcą jej przewodniczącego, a we wrześniu 1991 r. Przewodniczącym Rady Najwyższej Republiki
Białorusi i jednocześnie Głową Państwa.
W obliczu postępującego chaosu gospodarczego i politycznego w ZSRR 8 grudnia 1991 roku na zaproszenie S.
Szuszkiewicza w daczy rządowej „Wiskula” w Puszczy Białowieskiej spotkali się razem z nim prezydenci Rosji B.
Jelcyn i Ukrainy L. Krawczuk. W podpisanym Porozumieniu stwierdzono, że „ZSRR jako podmiot prawa
międzynarodowego i byt geopolityczny przestał istnieć”. Jednocześnie powołano do życia Wspólnotę Niepodległych
Państw, której członkami stało się z czasem 11 poradzieckich republik. Porozumienie to ma historyczny wymiar i
dzięki niemu Profesor na trwałe zapisał się w dziejach świata. Na drodze pokojowej wyłonił się dzięki temu nowy
układ geopolityczny, odmienny od powojennego porządku „zimnej wojny”.
W niepodległej Republice Białorusi Profesor prowadził działania zmierzające do budowy instytucji demokracji i
społeczeństwa obywatelskiego oraz tworzenia podstaw gospodarki rynkowej. Starał się o zapewnienie bezpieczeństwa
międzynarodowego niepodległemu państwu przez rezygnację z zachowania poradzieckiej broni nuklearnej,
utrzymywania szerokich kontaktów z najbliższymi sąsiadami oraz państwami Europy, Azji i obszaru postradzieckiego.
Dbał o pokojowy przebieg procesów transformacji ustrojowej we Wschodniej Europie, co przyniosło mu uznanie
międzynarodowe. Nie było Mu dane dokończyć swojej misji i w rezultacie działań sił zachowawczych zmuszony
został do podania się do dymisji w styczniu 1994 roku.
W nowej sytuacji stał się ambasadorem demokratycznej opozycji i niepodległości Republiki Białorusi oraz
krytykiem autokratycznego reżimu prezydenta A. Łukaszenki. Od 1998 roku pełni funkcję przewodniczącego partii
Białoruska Socjaldemokratyczna Hramada, jest współzałożycielem w 2011 roku Narodowej Koordynacyjnej Rady
Opozycji, która domaga się powrotu do demokracji, przestrzegania zasady rządów prawa i wolnych, demokratycznych
wyborów. Za tę bezkompromisową działalność poddawany jest licznym szykanom, m.in. pozbawiony należnej Mu
emerytury państwowej czy piętrzeniem trudności przy wyjazdach za granicę.
Autorytet, przyjaciel SGH
Jego aktywność publiczna spotyka się z licznymi wyrazami poparcia i uznania na całym świecie, o czym świadczą
przyznane mu odznaczenia i medale w różnych państwach. Był trzykrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody
Nobla, w 2010 roku otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Witolda Wielkiego na Litwie, w 2012 roku Medal Wolności
Trumana-Reagana w USA. Prowadził wykłady gościnne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz
uniwersytetach w Lubljanie i Jenie, uczestniczył w konferencjach naukowych i nawiązał kontakty naukowe w Polsce
m.in. z Uniwersytetem im. M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katolickim Uniwersytetem Lubelskim im. Jana Pawła
II, który nadał Mu doktorat honoris causa w 2009 roku oraz Szkołą Główną Handlową w Warszawie. Uczestniczył
w konferencjach naukowych organizowanych przez Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH, a na co dzień wspierał i
wspiera doktorantów i studentów białoruskich studiujących w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie i innych
polskich uczelniach.