Teoria relewancji - Kognitywistyka Komunikacji

Transkrypt

Teorie kompetencji komunikacyjnej
rok akademicki 2015/2016
semestr letni
Temat 2:
Teoria relewancji
– zagadnienia szczegółowe
Przypomnienie:
• relewancja jako własność bodźca;
• poznawcza / komunikacyjna zasada relewancji;
• idea interpretacji inferencyjnej oraz metapsychologicznej;
• idea jednego systemu inferencyjnego (→ one-system view);
• rola znaczenia językowego (tego, co odkodowane).
Przypomnienie:
• relewancja jako własność bodźca;
• poznawcza / komunikacyjna zasada relewancji;
• idea interpretacji inferencyjnej oraz metapsychologicznej;
• idea jednego systemu inferencyjnego (→ one-system view);
• rola znaczenia językowego (tego, co odkodowane).
Plan:
1. znaczenia proceduralne a znaczenie pojęciowe;
2. swobodne użycie języka (ang. loose talk),
metafory oraz ironia;
3. akty mowy;
4. modularny charakter kompetencji komunikacyjnej;
5. ewolucja kompetencji komunikacyjnej.
1. znaczenia proceduralne a znaczenie pojęciowe
dwa rodzaje znaczenia językowego, czyli kodowanego:
• znaczenie pojęciowe,
• znaczenie proceduralne.
informacja co przetwarzać / informacja jak przetwarzać
≠
element warunków prawdziwości / pozostałe elementy znaczenia
np. treść aktu / moc aktu
≠
element warunków prawdziwości / pozostałe elementy znaczenia
np. treść aktu / moc aktu
(1)
(Ja) obiecuję, że (ja) przyjdę na spotkanie koła naukowego.
→ stanowi materiał konstrukcji
pojęć wchodzących w skład:
→ nakłada ograniczenia na
wnioskowanie ustalające:
eksplikatur pierwszego rzędu
(tj. warunków prawdziwości),
ekspilkatur wyższego rzędu,
implikatur.
eksplikatury pierwszego rzędu
(tj. warunki prawdziwości),
ekspilkatury wyższego rzędu,
implikatury.
(2)
Piotr nie jest głupi. Potrafi sam znaleźć drogę do domu.
(2)
(3)
Piotr nie jest głupi, więc potrafi sam znaleźć drogę do domu.
(4)
Piotr nie jest głupi, gdyż potrafi sam znaleźć drogę do domu.
(2)
(3)
(4)
Spójniki dyskursywne (ang. discourse connectives):
• więc, zatem, dlatego, …
• gdyż, przecież, ponieważ, …
• chociaż, choć, ale, …
• ponadto, niemniej, jednak, …
(2)
(3)
(4)
Grice:
pojęcia wchodzące w skład implikatur konwencjonalnych
Bach
pojęcia wchodzące w skład warunków prawdziwości
RT:
znaczenia proceduralne (ograniczenia na implikatury)
(2)
(3)
(4)
Grice:
Bach
RT:
(E-3)
a. PIOTR NIE JEST GŁUPI.
b. PIOTR POTRAFI SAM ZNALEŹĆ DROGĘ DO DOMU.
a. UZASADNIA b.
(I-3)
(2)
(3)
(4)
Grice:
Bach
RT:
(E-4)
a. PIOTR NIE JEST GŁUPI.
b. PIOTR POTRAFI SAM ZNALEŹĆ DROGĘ DO DOMU.
b. UZASADNIA a.
(I-4)
(5)
A: Czy Zenek potrafi napisać wniosek o grant?
B: Przecież jest dziekanem.
(5)
(E-5b) ZENEK JEST DZIEKANEM.
(IW-5B) ZENEK POTRAFI NAPISAĆ WNIOSEK O GRANT.
(IP-5B) JEŚLI KTOŚ JEST DZIEKANEM,
TO POTRAFI NAPISAĆ WNIOSEK O GRANT.
(5)
(E-5b) ZENEK JEST DZIEKANEM.
(IW-5B) ZENEK POTRAFI NAPISAĆ WNIOSEK O GRANT.
(IP-5B) JEŚLI KTOŚ JEST DZIEKANEM,
TO POTRAFI NAPISAĆ WNIOSEK O GRANT.
(!) Znaczenie proceduralne spójników dyskursywnych
wskazuje kierunek, w którym należy poszukiwać
implikowanych konwersacyjnie wniosków
oraz implikowanych konwersacyjnie przesłanek.
(6)
A: Co u Marioli? Lepiej?
B: Ciągle pije.
(7)
A: Awansujesz, bo podlizujesz się szefowi!
B: Zenek też dostał podwyżkę.
(8)
A: Czy Piotr ma szanse na awans.
B: Wczoraj znów się spóźnił.
Jak traktować wyróżnione wyrażenia?
(6)
A: Co u Marioli? Lepiej?
B: Ciągle pije.
(7)
A: Awansujesz, bo podlizujesz się szefowi!
B: Zenek też dostał podwyżkę.
(8)
A: Czy Piotr ma szanse na awans.
B: Wczoraj znów się spóźnił.
Hipoteza:
• KWP kodują znaczenia proceduralne
zawężające obszar możliwych implikatur (IW oraz IP).
(9)
A: Przyjdę na twój wykład.
(10) J: Przyjdź na mój wykład!
(11)
J: Przyjdziesz na mój wykład?
(12) A: W zaufaniu powiem, że przyjdę na twój wykład.
(9)
(11)
(EHL-9)
ANTONI MÓWI JARKOWI, ŻE ANTONI PRZYJDZIE NA WYKŁAD JARKA.
(EHL-10) JAREK MÓWI ANTONIEMU, ŻEBY ANTONI PRZYSZEDŁ NA WYKŁAD JARKA.
(EHL-11) JAREK PYTA ANTONIEGO, CZY ANTONI PRZYJDZIE NA WYKŁAD JARKA.
(EHL-12) ANTONI MÓWI JARKOWI W ZAUFANIU,
ŻE ANTONI PRZYJDZIE NA WYKŁAD JARKA.
(9)
(11)
Hipoteza:
• znaczenie trybów gramatycznych oraz przysłówków
illokucyjnych jest pojęciowe;
• wchodzi jednak w skład nie tyle warunków prawdziwości
(tj. eksplikatur pierwszego rzędu), ile eksplikatur wyższego
rzędu.
(13) Zimno tu.
(14) On jest wojownikiem.
(15) Ja nie żyję!
(13) Zimno tu.
(15) Ja nie żyję!
(E-13)
W SALI NR 105 JEST ZIMNO W CHWILI…
(E-14)
ANTONI JEST WOJOWNIKIEM.
(E-15)
ZENEK NIE ŻYJE.
(LF-14) [PEWIEN OSOBNIK PŁCI MĘSKIEJ] JEST WOJOWNIKIEM.
(LF-15) [NADAWCA TEJ WYPOWIEDZI] NIE ŻYJE.
(13) Zimno tu.
(15) Ja nie żyję!
(E-13)
W SALI NR 105 JEST ZIMNO W CHWILI…
(E-14)
ANTONI JEST WOJOWNIKIEM.
(E-15)
ZENEK NIE ŻYJE.
Hipoteza:
• wyrażenia okazjonalne kodują znaczenie proceduralne
ograniczające zakres możliwych eksplikatur.
Podsumowanie
• wyrażenia okazjonalne kodują znaczenia proceduralne
ograniczające zakres możliwych eksplikatur pierwszego rzędu
(→ truth-conditional procedural meaning);
• tryby gramatyczne i przysłówki illokocyjne kodują
znaczenie pojęciowe ograniczające zakres możliwych
eksplikatur wyższego rzędu
(→ non-truth-conditional procedural meaning);
• spójniki dyskursywne (oraz KWP) kodują znaczenie
proceduralne ograniczające zakres możliwych implikatur
(→ non-truth-conditional procedural meaning).
2. swobodne użycie języka, metafory oraz ironia
(16) Seminarium zaczyna się o siedemnastej.
(17) Holandia jest płaska.
(18) Muszę biec do banku.
(19) Jeśli będziesz w Tesco, kup pampersy.
(20) Piotr to komputer!
(21) Zenek to najwierniejszy druh na świecie.
nieostrość:
(16) & (17)
porównaj:
• nieostre znaczenia językowe, np. „starzec”;
• standardy precyzji jako elementy kontekstu.
przybliżone lub swobodne użycie języka:
(18)
synekdocha (odmiana metonimii):
(18)
(19)
metafora:
(18)
(19)
(20)
metafora:
hiperbola:
(18)
(19)
(20)
(21)
Pytanie:
• jaką maksymę konwersacyjną łamią ww. wypowiedzi?
Pytanie:
• jaką maksymę konwersacyjną łamią ww. wypowiedzi?
• jakości, ilości, czy sposobu?
Przypomnienie:
Czas to pieniądz.
Straciłem sporo czasu, by tu dojechać.
Czas zatrzymał się na chwilę.
Czas biegnie szybko.
Jego pamięć to szwajcarski ser.
Mam pewne luki w pamięci.
On jest chodzącą encyklopedią.
Jan jest wulkanem pomysłów.
Jan eksploduje pomysłami.
Jan zasypał nas pomysłami.
Jan wniósł do naszego projektu wiele dobrych pomysłów.
Obserwacja:
• różnica między znaczeniem dosłownym a znaczeniem
metaforycznym wydaje się różnicą stopnia;
• mamy do czynienia z kontinuum
mniej lub bardziej swobodnych użyć języka.
Obserwacja:
Teoria relewancji wyjaśnia tę obserwację!
Dwa sposoby użycia (lub zastosowania) reprezentacji:
opisowe
(→ prawdziwość)
interpretacyjne
(→ podobieństwo)
Dwa sposoby użycia (lub zastosowania) reprezentacji:
opisowe
(→ prawdziwość)
interpretacyjne
(→ podobieństwo)
wypowiedzi
(reprezentacje językowe);
artefakty
(mapy, piktogramy, …);
sądy
(reprezentacje mentalne).
przedmioty
naturalne;
(22) A: W jakim języku z nim rozmawiałaś?
B: Po angielsku.
B: Do you happen to know where is my wallet?
B: Po angielsku.
A: Co odpowiedział?
B: „Nie mam zielonego pojęcia”.
B: Po angielsku.
A: Co odpowiedział?
B: „Nie mam zielonego pojęcia”.
(24) A:
B:
A:
B:
W jakim języku z nim rozmawiałaś?
Do you happen to know where is my wallet?
Co odpowiedział?
Nie ma zielonego pojęcia. Nie wierzę mu.
TEZA:
• „(…) na pewnym bardziej fundamentalnym poziomie
każda wypowiedź jest używana po to, by przedstawić
jakąś myśl mówiącego” (Sperber & Wilson 2011: 321) …
• … czyli jest zastosowana interpretacyjnie.
TEZA:
→ radykalne zerwanie z modelem kodowym
oraz zasadą domyślnej dosłowności.
TEZA:
Model kodowo-inferencyjny (Bach & Harnish 1979, Bach 1994):
wypowiedź koduje znaczenie pierwotne nadawcy
oraz sugeruje znaczenie/znaczenia wtórne
TEZA:
Model ostensywno-inferencyjny:
wypowiedź koduje formę logiczną
forma logiczna (lub jej rozwinięcie) interpretuje myśl nadawcy
(25) A: Ile zarabiasz?
B: 5000.
zastrzeżenie: faktycznie B zarabia 4960 PLN.
B: 5000.
(*)
B ZARABIA 5000 PLN.
(**)
B ZARABIA 4960 PLN.
B: 5000.
(*)
B ZARABIA 5000 PLN.
(**)
B ZARABIA 4960 PLN.
Ważne:
• (*) jest podobne do (**) pod względem wniosków logicznych
i konwersacyjnych;
• wypowiedź „5000” stanowi bardziej relewantny bodziec,
niż „4960”.
Kluczowa idea:
• odkodowane znaczenia pojęciowe stanowią punkt wyjścia do
konstrukcji pojęć ad hoc.
Ważne:
• tę ideę można rozwinąć na przynajmniej dwa sposoby:
[T1] teoria pojęć atomowych, wzmocnienie i osłabienie;
[T2] pojęcia ad hoc jako „potencjały inferencyjne”.
[T1]
teoria pojęć atomowych, wzmocnienie i osłabienie
Trzy składowe pojęcia atomowego:
• logiczna,
• encyklopedyczna,
• leksykalna.
[T1]
teoria pojęć atomowych, wzmocnienie i osłabienie
Trzy składowe pojęcia atomowego:
• logiczna,
• encyklopedyczna,
• leksykalna.
Ważne:
• na gruncie [T1] możemy mówić o definicjach pojęć ad hoc.
[T2]
pojęcia ad hoc jako „potencjały inferencyjne”
(26) A: Czy z Piotrem można się zaprzyjaźnić?
B: On jest komputerem!
(27) A: Czy Piotr jest dobrym księgowym?
B: On jest komputerem.
[T2]
(E-26B) PIOTR JEST KOMPUTEREM*.
(E-27B) PIOTR JEST KOMPUTEREM**.
[T2]
(E-26B) PIOTR JEST KOMPUTEREM*.
(E-27B) PIOTR JEST KOMPUTEREM**.
•
KOMPUTER*
oraz KOMPUTER** różnią się potencjałem inferencyjnym,
a kodowane pojęcie KOMPUTER służy jego zakomunikowaniu.
[T2]
Konsekwencje:
• odrzucenie tradycyjnej koncepcji retorycznej
„metafory jako ornamentu”;
[T2]
Konsekwencje:
(28)
(29)
(30)
(31)
Twój pokój to chlew.
Twój pokój to chlewik.
W twoim pokoju jest bałagan.
Ten chirurg to rzeźnik.
[T2]
Konsekwencje:
• „deflacyjna” teoria metafory:
metafory nie tworzą rodzaju naturalnego;
[T2]
Konsekwencje:
(32) Piotr to anioł.
(33) Piotr jest najmilszym człowiekiem na świecie.
(34) Piotr to święty.
[T2]
Konsekwencje:
• potencjał inferencyjny, a nie asocjacyjny.
Przypomnijmy:
Kontinuum zastosowań języka:
— użycia dosłowne,
— nieostrości
— przybliżenia,
— hiperbole,
— synekdochy,
— metafory itd.
— nieostrości
— przybliżenia,
— hiperbole,
— synekdochy,
— metafory itd.
Żadna z ww. klas nie tworzy rodzaju naturalnego;
to klasy wyróżniane potocznie oraz w klasycznej retoryce.
— nieostrości
— przybliżenia,
— hiperbole,
— synekdochy,
— metafory itd.
Wszystkie ww. zastosowania są jednorodne
z punktu widzenia związanych z nimi procesów interpretacyjnych.
— nieostrości
— przybliżenia,
— hiperbole,
— synekdochy,
— metafory itd.
Wszystkie ww. zastosowania są jednorodne
z punktu widzenia związanych z nimi procesów interpretacyjnych.
Ważne: porządek wg „słaba/mocna komunikacja”.
Pozostaje rozważyć kwestię ironii…
(35) Piękna pogoda!
(36) A: Świetna komedia!
B: Tak, świetny film!
C. Rzeczywiście, świetny film.
(37) Zenek ogląda wyłącznie produkcje kina artystycznego.
Widział nawet „Listy do M. 2”.
Koncepcja przywołania echem (ang. echoic use):
• ironia wiąże się z dwoma interpretacjami:
– LF (lub jej rozwinięcie) interpretuje myśl nadawcy;
– myśl nadawcy interpretuje myśl kogoś innego lub
wcześniejszą myśl nadawcy.
(38) A: Profesor Kowalski nie przyjedzie na konferencję.
B: Hm, nie przyjedzie. To może zaprosimy Nowaka?
(39) A: Piękna pogoda!
B: Tak, piękna.
Widział nawet „Listy do M. 2”.
(34) Piotr to święty.
→ jako ironia i metafora „w jednym”
Ważne:
• wypowiedzi ironiczne też nie tworzą rodzaju naturalnego;
należą jednak do szerszej klasy jednorodnej ze względu na
związane z nimi procesy interpretacyjne (→ echoic use).
3. akty mowy
Austin:
• udana illokucja wywołuje odpowiednie przyjęcie
(ang. secures uptake),
czyli rozpoznanie mocy illokucyjnej i znaczenia aktu.
3. akty mowy
Austin:
• udana illokucja wywołuje odpowiednie przyjęcie
(ang. secures uptake),
czyli rozpoznanie mocy illokucyjnej i znaczenia aktu.
?
3. akty mowy
Głównym założeniem takiej koncepcji pragmatyki [tj. teorii aktów mowy] jest
[to], że przypisanie każdej wypowiedzi do konkretnego typu aktu mowy
stanowi część tego, co jest komunikowane i jest niezbędne do zrozumienia
wypowiedzi. Zaskakująco mało uwagi poświęcono uzasadnieniu tego
założenia. Czym innym jest stworzenie dla celów teoretycznych zbioru
kategorii stosowanych następnie do klasyfikowania wypowiedzi rodzimych
użytkowników języka lub próba ustalenia zbioru kategorii stosowanych przez
samych rodzimych użytkowników języka do klasyfikowania swoich
wypowiedzi. Natomiast czymś zupełnie innym jest twierdzenie, że tego
rodzaju klasyfikacja odgrywa kluczową rolę w komunikacji językowej
i rozumieniu wypowiedzi. Pogląd, że jedno z tych dociekań na pewno rzuci
światło na drugie, można porównać do przejścia od stwierdzenia, iż tenisiści
generalnie klasyfikują zagrania na woleje, loby, zagrania backhandem,
forehandem, forehandem po przekątnej itd., do konkluzji, że nie są w stanie
dokonać zagrania, jeśli odpowiednio go nie sklasyfikują. Takie posunięcie
zdecydowanie wymagałoby uzasadnienia. (S&W 2011: 341)
3. akty mowy
(40)
Ten stek jest surowy.
3. akty mowy
(40)
(E-40)
STEK* JEST SUROWY*.
(IW1-40) X NIE WYSMAŻYŁ ODPOWIEDNIO STEKU*.
(IW2-40) X POWINIEN PÓJŚĆ I DOSMAŻYĆ STEK*.
3. akty mowy
(40)
(E-40)
STEK* JEST SUROWY*.
→ oznajmienie
→ zarzut
→ polecenie
Klasyfikacja eksplikatur oraz implikatur jako, odpowiednio,
bezpośrednie i pośrednie akty mowy.
3. akty mowy
(40)
(E-40)
STEK* JEST SUROWY*.
→ oznajmienie
→ zarzut
→ polecenie
Klasyfikacja eksplikatur oraz implikatur jako, odpowiednio,
bezpośrednie i pośrednie akty mowy.
(…) wiele (…) aktów mowy można z powodzeniem realizować, nawet jeśli
nie zostaną rozpoznane jako akty mowy ani przez nadawcę, ani przez
odbiorcę. (S&W 2011: 342).
3. akty mowy
instytucjonalne akty mowy / potoczne akty mowy
(41)
Dwa bez atu!
(EHL-41) MÓWIĄCY LICYTUJE DWA BEZ ATU.
(42)
Jutro będzie ładna pogoda.
(EHL-42) MÓWIĄCY PRZEWIDUJE, ŻE JUTRO BĘDZIE ŁADNA POGODA.
3. akty mowy
instytucjonalne akty mowy / potoczne akty mowy
(41)
Dwa bez atu!
(EHL-41) MÓWIĄCY LICYTUJE DWA BEZ ATU.
(42)
Jutro będzie ładna pogoda.
(EHL-42) MÓWIĄCY PRZEWIDUJE, ŻE JUTRO BĘDZIE ŁADNA POGODA.
Ustalenie treści (EHL-41) jest niezbędne dla zrozumienia (41),
ale ustanie treści (EHL-42) nie jest niezbędne dla zrozumienia (42).
3. akty mowy
Trzy uniwersalne typy aktów mowy:
• mówienie,
• pytanie,
• nakazywanie.
3. akty mowy
• mówienie,
• pytanie,
• nakazywanie.
(43) Maciej kończy wykład.
(44) Czy Maciej kończy wykład?
(45) Macieju, kończ ten wykład!
3. akty mowy
• mówienie,
• pytanie,
• nakazywanie.
(EHL-43)
(EHL-44)
(EHL-45)
NADAWCA MÓWI, ŻE MACIEJ KOŃCZY WYKŁAD*.
NADAWCA PYTA, CZY MACIEJ KOŃCZY WYKŁAD*.
NADAWCA MÓWI, ŻEBY MACIEJ KOŃCZYŁ WYKŁAD*.
3. akty mowy
• mówienie,
• pytanie,
• nakazywanie.
Kontekstowo opracowana (LF-43) jest interpretacją
myśli nadawcy opisującej faktyczny stan rzeczy.
3. akty mowy
• mówienie,
• pytanie,
• nakazywanie.
myśli nadawcy opisującej pożądany stan rzeczy.
3. akty mowy
• mówienie,
• pytanie,
• nakazywanie.
myśli, że p, takiej, że:
• informacja o prawdziwości tego, że p, byłaby relewantna.

Teoria relewancji - Kognitywistyka Komunikacji

Transkrypt

Podobne dokumenty

Teoria relewancji – zagadnienia szczegółowe

przeczytaj recenzję

Metafora - Profesorek 2003

RAMOWY ROZKŁAD DNIA

PLAN DNIA

Na przełomie lipca i sierpnia Galeria OTWARTA PRACOWNIA stała

8.00-8.30 schodzenie się dzieci, powitanie dzieci, rozmowa