Uwaga - Cinema Park

SCENARIUSZ ZAJĘĆ
Moduł IV - Uwaga
Autor scenariusza: Aneta Gąsiewska
SCENARIUSZ ZAJĘĆ
Moduł IV – Uwaga
Autor scenariusza: Aneta Gąsiewska
Cel zajęć:
Zapoznanie uczniów z podstawowymi pojęciami dotyczącymi procesu poznawczego jakim
jest Uwaga
Uczestnicy: uczniowie biorący udział w projekcie.
Realizatorzy: nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy z poszczególnych szkół biorących udział
w projekcie.
Metody: ćwiczenia, dyskusja
Czas trwania zajęć: 45 min.
Materiały: wydrukowane załączniki, ew. komputer i rzutnik
Wprowadzenie teoretyczne do tematu – informacje dla prowadzącego (mini wykład)
Uwaga jest mechanizmem, dzięki któremu spostrzegamy tylko część bodźców docierających
do organów zmysłowych, przypominamy tylko część informacji zakodowanych w pamięci,
uruchamiamy tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonujemy tylko jedną
z wielu możliwych do wykonania reakcji.1
Funkcje uwagi:
Selektywność: to zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji, lub ciągu myśli
kosztem innych (np.: rozważanie o ostatniej rozmowie i przejście na czerwonym świetle
„zagapienie się”). Dzięki selekcjonującej funkcji uwagi jesteśmy w stanie wykonywać
większość codziennych czynności, np. słuchać wykładu, czytać książkę lub wybierać
produkty w supermarkecie, mimo nieustannego działania innych źródeł informacji, takich jak
hałas, przypadkowo zasłyszana rozmowa lub własne, natrętne myśli. Niekiedy selektywność
uwagi zawodzi, a wtedy zaczynamy przetwarzać informacje, które powinny być skutecznie
zignorowane. Przysłuchujemy się więc „nieważnej” rozmowie, pogrążamy się
w „nieistotnych” myślach lub wspomnieniach, zdajemy sobie sprawę z mrowienia w dolnych
kończynach lub ze skrzypienia krzeseł w sali wykładowej, zamiast skoncentrować się na
bieżącej aktywności. Co jest istotne, a co należy zignorować, albo, kiedy i dlaczego uwaga
„przepuszcza” informacje nieistotne, należą do podstawowych zagadnień podejmowanych
przez teorie uwagi.
1
Psychologia procesów poznawczych - Nęcka 2002
Czujność: Czujność jest to zdolność długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle
określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców zwanych
szumem: np. nasłuchiwanie oddechu dziecka w nocy. Żołnierz na warcie musi być zdolny do
natychmiastowego zareagowania na najmniejszy sygnał zagrożenia, mimo że wcześniej przez
kilka godzin nic się nie działo tzn. działo się bardzo wiele, ale były to bodźce nieistotne, czyli
szum. Trudność, jakiej musi sprostać mechanizm uwagi, polega na tym, że szum działa
nieustannie, usypiając czujność, natomiast sygnały działają rzadko i w nieoczekiwanych
momentach. Tak naprawdę konsekwencje zignorowania sygnału mogą być ogromne np. praca
wartownika, kontrolera ruchu powietrznego, albo innej osoby, której sprawność decyduje o
życiu ludzkim. Czujność uwagi decyduje też o kompetencji społecznej człowieka, ponieważ
w wielu ważnych sytuacjach społecznych trzeba w porę wykryć sygnał, ukryty w olbrzymiej
ilości szumów.
Przeszukiwanie: Przeszukiwanie jest procesem aktywnym. Polega na systematycznym
badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium
np. urzędnik pocztowy przeszukuje plik listów, aby sprawdzić, czy wszystkie są prawidłowo
opłacone. Większość przykładów, jak również większość badań nad przeszukiwaniem,
dotyczy percepcji wzrokowej.
Kontrola czynności jednoczesnych: Człowiek prawie zawsze wykonuje wiele czynności
w tym samym czasie, np. gotując spaghetti, słucha wiadomości radiowych albo słuchając
wykładu i analizując jego treść, jednocześnie robi notatki. W większości wypadków
jednoczesne wykonywanie kilku czynności nie pociąga za sobą negatywnych skutków,
ponieważ czynności są dość proste albo dobrze zautomatyzowane. Problem pojawia się, gdy
jedna z jednoczesnych czynności staje się bardziej wymagająca np.: sporządzenie notatek
podczas wykładu może przekroczyć nasze możliwości, jeśli wykład jest trudny, źle
przygotowany lub wygłaszany w obcym języku. Dlatego jednoczesne wykonywanie dwóch
czynności naraz doprowadza do pogorszenia wykonania przynajmniej jednej z nich, chyba, że
obie są proste i nie przekracza to wówczas ogólnych możliwości systemu. Jeżeli przekracza
oznacza to, że jedna z czynności może być uprzywilejowana i poziom jej wykonania się nie
obniża kosztem drugiej. Niekiedy, jeżeli nie wiadomo która czynność jest ważniejsza, może
dojść do obniżenia poziomu wykonania jednej i drugiej. Obsługa czynności jednoczesnych
wymaga skutecznego działania mechanizmu przełączania uwagi z jednej czynności na drugą.
Zgodnie z hipotezą przełączania, nawet czynności w pełni zautomatyzowane i wykonywane
równolegle wymagają więcej czasu niż każda z nich osobno.
Warsztaty - zabawa z Uwagą
Wprowadzenie
Prowadzący zadaje pytanie: Co to jest uwaga i po co ludziom jest potrzebna, do czego służy?
Odpowiedzi uczniów zapisuje na tablicy. Za każdym razem prosi o podawanie przykładów.
Kiedy zbierze odpowiedzi sprawdza, czy na tablicy zawarte są podane wcześniej w mini
wykładzie informacje. Uczniowie budują odpowiedzi własnymi zdaniami. Następnie grupa
omawia to co zostało spisane. Prowadzący podsumowuje dyskusję zapoznając równocześnie
z podstawowymi funkcjami uwagi. Proponuje przeprowadzenie ćwiczeń z których korzysta
już psychologia procesów poznawczych. Prowadzący sam decyduje z których ćwiczeń
skorzysta, w jakiej chronologii je wykona.
I. Ćwiczenie - kolorowe wyrazy (załącznik nr 1 ,2,3)
Zadaniem osób badanych jest możliwie najszybsze odczytanie wyrazów na głos.
Prowadzący wybiera jednego ucznia, który przeczyta wyrazy (załącznik 1). Druga osoba
dokonuje pomiaru za pomocą sekundnika, stopera itp. Zapisuje wynik. Prowadzący kontroluje
poprawność przeczytanych wyrazów.
Następnie uczeń czyta załącznik 2, wyrazy pokolorowane są atramentem i uczeń ma za
zadaniem podać nazwę koloru jakim są napisane wyrazy. Druga osoba dokonuje pomiaru za
pomocą sekundnika, stopera itp. Zapisuje wynik. Prowadzący kontroluje poprawność
przeczytanych kolorów.
Ostatni załącznik 3 - uczeń ma za zadanie nazwanie barwy atramentu, na tle którego
wydrukowane zostały słowa, przy ignorowaniu treści wyrazu. Druga osoba dokonuje pomiaru
za pomocą sekundnika, stopera itp. Zapisuje wynik. Prowadzący kontroluje poprawność
przeczytanych kolorów.
Prowadzący omawia z uczniami ćwiczenie. Pyta, które zadanie było trudne i dlaczego?
Porównuje z uczniami trzy zadania.
Wnioski
Uczeń za każdym razem czyta te same wyrazy. Po wprowadzeniu koloru, zmianie poleceń co
czytać, osoba poddana ćwiczeniu potrzebuje więcej czasu na wykonanie zadania i popełnia
więcej pomyłek. Każda zmiana – nowa sytuacja, w której się znajdujemy wymaga
poświęcenia czasu i uwagi. Gdy prowadzisz samochód i robisz to już automatycznie (kontrola
czynności jednoczesnych), pamiętaj o tym, że zmiany na twojej drodze są poza twoją
kontrolą. Piłka tocząca się na jezdnię i biegnące za nią dziecko, wymuszą na Tobie nową
reakcję która potrzebuje więcej czasu, uwagi, poprawności.
II. Ćwiczenie – matematyka łatwa dla smyka
Krótkie wprowadzenie: Prowadzący mówi, że częstą przyczyną rozproszenia uwagi podczas
lekcji, czy też jazdy samochodem, jest używanie telefonu komórkowego. Pyta uczniów
o zdanie, co sadzą na ten temat. Dyskusja.
Zaprasza do ćwiczenia 3-4 uczniów. Sprawdza czy mają telefony komórkowe, czy mogą
z nich wysyłać sms do kolegów z tej grupy (mają techniczną możliwość oraz czy posiadają
numery ich telefonu).
1. Rozdaje uczniom kartkę (załącznik 4) z 6 zadaniami matematycznymi. Prosi o ich
podpisanie i rozwiązanie zadań jak najszybciej
2. Włącza stoper.
3. Zapisuje pierwszy i ostatni czas oddanych kartek (z pomocą innych uczniów może
mierzyć czas każdej osoby i zapisywać na kartce ucznia)
4. Zbiera kartki.
Następnie prowadzący przechodzi do drugiej części ćwiczenia:
1. Rozdaje uczniom kartki (załącznik 5) z 6 zadaniami matematycznymi (są to te same
zadania tylko ułożone w innej kolejności). Prosi o ich podpisanie i rozwiązanie
prawidłowo w jak najkrótszym czasie.
2. Jednocześnie informuje, aby w trakcie realizacji zadania wysłali sms do swojego
kolegi z klasy, który nie bierze udziału w eksperymencie. Zapisuje na tablicy treść sms
„Siema, niewykluczone, że wieczorem będę miał wolną chatę. Imprezka u mnie.” Po
oddaniu kartek prowadzący wraz z innymi sprawdza poprawność wysłanych smsów.
Prosi o ich odczytanie odbiorców wiadomości.
3. Podaje start i włącza stoper.
4. Zapisuje pierwszy i ostatni czas oddanych kartek (z pomocą ucznia może mierzyć czas
każdej osoby i zapisywać na kartce danego ucznia)
5. Zbiera kartki.
Prawidłowe wyniki zadań dopiero teraz prowadzący zapisuje na tablicy. Uczniowie, którzy
mierzyli czas swoim kolegom sprawdzają poprawność wykonania działań matematycznych.
Kartki 1 i 2 wracają do autorów, prowadzący prosi o sprawdzenie wyników zadań,
porównanie wyników z kartki 1 i kartki 2.
Pytania pomocne do omówienia ćwiczenia:
Które zadanie wykonano szybciej? Co pomaga wykonywać precyzyjne zadania, co utrudnia?
Na której kartce było więcej prawidłowych odpowiedzi?
Omówienie związku pomiędzy pisaniem sms a czasem i poprawnością wykonywanych
działań matematycznych. Poprzez analogię prowadzący porównuje wydłużony czas reakcji,
poprawność wykonania zadania w sytuacji rozproszenia myśli (selektywność procesu uwagi)
III. Ćwiczenie - dwoje uszu
Prowadzący wybiera ochotnika spośród uczniów, którego prosi o zapamiętanie 6 słów,
powiedzianych do lewego ucha: „Skoncentruj się, za chwile powiem 6 wyrazów (prowadzący
pamięta te wyrazy lub czyta je z kartki) do twojego lewego ucha, postaraj się zapamiętać
wszystkie.” Sprawdzamy ile zapamiętał, zapisując je. Powtarzamy eksperyment ale tym
razem jedna osoba mówi do lewego ucha i to te wyrazy trzeba powtórzyć, druga do prawego
i te należy ignorować. Mówienie do obojga uszu musi zacząć się jednocześnie. Ponownie
sprawdzamy ile wyrazów uczeń zapamiętał.
Przykładowa lista wyrazów powinna być sporządzona pisemnie.
do lewego ucha: telekomunikacja, szlafrok, akumulator, kwiatek, niespodzianka, kołowrotek,
do prawego ucha: śniadanie, komputer, prezent, kałamarz, cieciorka, dziewczynka
Następnie prowadzący omawia z uczniami ćwiczenie.
Czy drugie – prawe ucho i bodźce tam napływające przeszkadzało czy pomagało
w wykonaniu zadania? Co zapamiętano, gdy jednocześnie mówiono do dwojga uszu? Ile za
pierwszym razem? Co wtedy czuł słuchający? Do jakich sytuacji można odnieść taki stan?
Czy to służy osobie słuchającej?
IV. Omówienie i podsumowanie warsztatu.
Załącznik nr 1
Kolorowe wyrazy - Przeczytaj poprawnie wyrazy.
ZIELONY
CZARNY
NIEBIESKI
CZERWONY
ŻÓŁTY
ŻÓŁTY
NIEBIESKI
CZERWONY
ZIELONY
CZARNY
ŻÓŁTY
CZERWONY
NIEBIESKI
CZARNY
ZIELONY
NIEBIESKI
ŻÓŁTY
CZARNY
ZIELONY
CZERWONY
ZIELONY
NIEBIESKI
CZERWONY
CZARNY
ŻÓŁTY
Załącznik nr 2
Kolorowe wyrazy - Jakim kolorem napisane są te wyrazy?
ZIELONY
CZARNY
NIEBIESKI
CZERWONY
ŻÓŁTY
ŻÓŁTY
NIEBIESKI
CZERWONY
ZIELONY
CZARNY
ŻÓŁTY
CZERWONY
NIEBIESKI
CZARNY
ZIELONY
NIEBIESKI
ŻÓŁTY
CZARNY
ZIELONY
CZERWONY
ZIELONY
NIEBIESKI
CZERWONY
CZARNY
ŻÓŁTY
Załącznik nr 3
Kolorowe wyrazy - Podaj kolor tła na jakim zapisane są wyrazy.
ZIELONY
CZARNY
NIEBIESKI
CZERWONY
ŻÓŁTY
ŻÓŁTY
NIEBIESKI
CZERWONY
ZIELONY
CZARNY
ŻÓŁTY
CZERWONY
NIEBIESKI
CZARNY
ZIELONY
NIEBIESKI
ŻÓŁTY
CZARNY
ZIELONY
CZERWONY
ZIELONY
NIEBIESKI
CZERWONY
CZARNY
ŻÓŁTY