Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki

Marcin Urbanek*
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia
a rzeczywistość
Wstęp
Kształcenie zawodowe nie od dziś jest tematem szeroko dyskutowanym. Na jego kształt mają wpływ przemiany ustrojowe, globalizacja,
rozwój technologiczny, jak również interesariusze, wśród których dominująca rolę odgrywają przedsiębiorstwa. Pomimo szybkiego rozwoju
cywilizacyjnego i postępu technologicznego, wykwalifikowani robotnicy, fachowcy w konkretnym zawodzie zawsze będą potrzebni. Wprowadzane reformy szkolnictwa nie zawsze trafnie sformułowane, długotrwale wprowadzane i kosztowne nie zawsze dają oczekiwany efekt.
Tak, jak w gospodarce funkcjonują, innowacyjne, otwarte na zmiany,
szybko dostosowujące się do zmieniającego się otoczenia nowoczesne
przedsiębiorstwa, tak również działać powinna szkoła zawodowa. Inwestycja w kadry szkoły, innowacyjne podejście nauczycieli do wykonywanej pracy – z poszerzaniem i rozwijaniem swojej praktycznej wiedzy w nowoczesnym biznesie, wielopłaszczyznowa współpraca
z przedsiębiorstwami – tak powinny w obecnej chwili funkcjonować
szkoły zawodowe, aby być godnymi, szanowanymi i poszukiwanymi
partnerami dla swoich interesariuszy. Dobrze wykształcona młodzież,
która poprzez szkołę zawodową wkroczy w dorosłość, po raz pierwszy
spotka się z biznesem może okazać się za kilka lat interesariuszem, który będzie chciał współpracować ze szkołą, ale już z innego poziomu.
Wykształcenie dobrego fachowca jest kosztowne, utrzymanie go
dla siebie, aby inwestycja się zwróciła, nie jest łatwe. Kraje, które kształcą kadrę zawodową pod kątem swoich przemysłów, opierają system
nauczania o dualną naukę zawodu: teoria w szkole, praktyka w zakładzie pracy. W ten sposób problem braku kadr dla własnej gospodarki
dotyka ich w mniejszym stopniu niż kraje, które od takiego systemu odstąpiły.
Mgr, Katedra Zarządzania Zasobami Ludzkimi, Wydział Zarządzania, Uniwersytet
Łódzki, [email protected], ul. Matejki 22/26,90-237 Łódź
*
438
Marcin Urbanek
Analiza treści literatury tematycznej oraz ocena istniejących dobrych praktyk pozwala autorowi stwierdzić, że istnieje niedopasowanie
kształcenia zawodowego w stosunku do zapotrzebowania zgłaszanego
przez rynek pracy.
Celem artykułu jest ukazanie stanu szkolnictwa zawodowego
w Polsce oraz roli jaką odgrywa współpraca przedsiębiorstw i szkół dla
poprawy jakości praktycznego kształcenia ponadgimnazjalnego, rynku
pracy i funkcjonowania gospodarki.
1. Szkolnictwo zawodowe w Polsce
Reformy gospodarcze zapoczątkowane w latach 90-tych doprowadziły do szeregu istotnych zmian na rynku pracy. Z jednej strony wzrosły wymagania pracodawców odnośnie wiedzy i kwalifikacji pracowników, z drugiej zaś pojawiło się dotychczas praktycznie nie znane zjawisko masowego bezrobocia. Początkowy brak wystarczającej liczby wykształconych kadr skutkował wzrostem znaczenia wykształcenia wyższego i szkolnictwa tego typu. Na początku okresu transformacji ukończenie studiów praktycznie gwarantowało możliwość uzyskania zatrudnienia, ale również niejednokrotnie skutkowało znacznie wyższym
poziomem dochodów. Te impulsy rynkowe skutkowały wzrostem zainteresowania i roli szkolnictwa wyższego, jednocześnie doprowadzając
do znaczącego obniżenia rangi szkolnictwa zawodowego.
Tymczasem, doświadczenia pierwszej dekady XX wieku pokazują,
że rynek pracy w Polsce cechuje wysokie nasycenie pracownikami legitymującymi się wyższym wykształceniem. Ukończenie studiów nie stanowi już gwarancji otrzymania pracy. Podczas gdy obserwuje się znaczący wzrost stopy bezrobocia wśród absolwentów uczelni wyższych,
przedsiębiorcy w coraz większym stopniu zgłaszają trudności w znalezieniu odpowiednich pracowników z wykształceniem zawodowym. Nie
oznacza to oczywiście, że każdy absolwent szkoły zawodowej czy technikum znajduje zatrudnienie. Oprócz ukończenia odpowiedniej szkoły,
formalnego zdobycia zawodu, ważne są także inne aspekty, tj. adekwatność posiadanego zawodu do potrzeb rynku pracy, zdobycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych i wiedzy praktycznej [Dziugieł,
2012, s. 13].
W polskim systemie edukacji po 1989 r. kształcenie zawodowe
przestało być dominującą formą kształcenia i współcześnie boryka się
z wieloma problemami. Oferta edukacyjna średnich szkół zawodowych
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia a rzeczywistość
439
w Polsce nie spełnia standardów unijnych, a przede wszystkim nie odpowiada wymogom rynku pracy. Wśród problemów szkolnictwa zawodowego w Polsce wymienia się:
– niskie nakłady finansowe na szkolnictwo zawodowe,
– niedostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy,
– brak nowoczesnych programów nauczania,
– niska jakość kształcenia zawodowego,
– niedostatecznie wyposażone warsztaty i pracownie praktycznej nauki zawodu,
– deprecjacja szkolnictwa zawodowego w świadomości społecznej
[Osiecka-Chojnacka, 2007, s. 2].
Polski system przed 1989 rokiem zbudowany był o proporcję 30/70,
która oznaczała, że 30% uczniów odbiera wykształcenie ogólne, a 70%
trafia do szkół zawodowych. Obecny system zmierza w kierunku schematu 80/20, czyli jedynie co piąty uczeń po ukończeniu gimnazjum wybiera kształcenie zawodowe. Zmiana ta jest jeszcze głębsza, ponieważ
zmienia się również sama struktura kształcenia zawodowego – zmniejsza się rola i udział zasadniczych szkół zawodowych w tej formie edukacji [Dziugieł, 2012, s. 16].
W pięcioleciu 2001-2005 zlikwidowano 3056 średnich szkół zawodowych i 594 szkoły zasadnicze zawodowe. W sumie zlikwidowano
3650 szkół zawodowych, co oznacza, że w każdym dniu roboczym likwidowano (postawiono w stan likwidacji) 3 szkoły zawodowe.
W następnym pięcioleciu kontynuowano likwidację średnich szkół
zawodowych, chociaż zmniejszyło się tempo likwidacji, ale liczba tych
szkół zmniejszyła się o 537. Nastąpiło minimalne odwrócenie trendu
likwidacji zasadniczych szkół zawodowych w okresie pięciu lat; przybyło 7 szkół. W sumie w dziesięcioleciu 2001-2010 zamknięto 4180 szkół
zawodowych, czyli ponad połowę (52%) stanu z roku szkolnego
2000/2001.
Liczba uczniów zasadniczych szkół zawodowych zmniejszyła się
z 542 tys. w 2001 r. do 236 tys. w 2010 r., czyli o 306 tys. (-57%), średnich
szkół zawodowych o 412 tys. (czyli o 43%). W sumie liczba uczniów
szkół zawodowych w dziesięcioleciu 2001-2010 zmniejszyła się aż o 718
tys., czyli prawie o połowę w stosunku do stanu z 2001 r.
W Polsce – w porównaniu z innymi krajami UE – nastąpiła daleko
idąca deformacja struktur kształcenia. W rezultacie ekspansji kształcenia
wyższego Polska jest jedynym krajem UE o przewadze kształcenia wyż-
440
Marcin Urbanek
szego w stosunku do ogólnej liczby osób uczęszczających do szkół ponadpodstawowych (ponadgimnazjalnych). Udział procentowy studentów szkół wyższych był w Polsce prawie dwukrotnie wyższy niż w 15
krajach „starej” Unii Europejskiej. Liczba absolwentów szkół wyższych
na tysiąc osób była w Polsce także dwukrotnie wyższa niż w UE, prawie
trzykrotnie wyższa niż w Niemczech, Czechach i Włoszech [Kabaj, 2010,
s. 25].
Efekt likwidacji szkół zawodowych i brak napływu młodzieży chętnej do nauki w konkretnych zawodach zauważają również przedsiębiorcy. Dariusz Kozłowski – właściciel P.P.H.U. DARTEX z Łodzi od 20
lat specjalizującego się w konfekcjonowaniu kostiumów kąpielowych
pomimo funkcjonowania na terenie „ziemi obiecanej” ma duże problemy ze skompletowaniem wykwalifikowanej załogi specjalizującej się
w szyciu kostiumów: (…) Jestem przykładem firmy otwartej na współpracę ze szkołami zawodowymi. Dwa lata temu przyjąłem na praktyki
zawodowe 9 uczniów z łódzkiej szkoły odzieżowej. Wraz z szefową
produkcji przekazałem tym dzieciakom całą swoją wiedzę dotyczącą
funkcjonowania zakładu oraz pracy na stanowisku szwaczki. Pomimo
ogromnego zadowolenia uczniów z odbytych praktyk oraz podziękowań ze strony dyrekcji, żadna z tych osób nie zgłosiła chęci swojej pracy
w firmie. Młodzież ma dzisiaj inne aspiracje i wyobrażenie o pracy.
Obecnie zastanawiam się nad zatrudnieniem pracowników z innych
krajów, aby móc dalej prowadzić zakład. Bez wsparcia i zainteresowania
instytucji zajmujących się szkolnictwem zawodowym, tworzenia szkół
i klas pod kątem zapotrzebowania nas pracodawców, nie będzie mi łatwo dalej prowadzić swój biznes. (Firma DARTEX jest laureatem I miejsca w Polsce w konkursie „Pracodawca Pracy Bezpiecznej” w zakładach
do 50 osób organizowanym przez Państwową Inspekcję Pracy)1.
Artur Grot – współwłaściciel Zakładów Przetwórstwa Mięsnego GROT
ze Starowej Góry zatrudniających blisko 240 osób zgłasza cały czas zapotrzebowanie na uczniów na praktyki zawodowe. (...) Do niedawna
wspólnie ze szkołami spożywczymi zatrudnialiśmy osobę na stanowisku mistrza, który miał za zadanie naukę zawodu. Obecnie na terenie
Łodzi funkcjonuje tylko jedna szkoła spożywcza (były dwie), a młodzi
ludzie coraz rzadziej wybierają ten profil kształcenia (wolą inne „czystWywiad pogłębiony przeprowadzony we wrześniu 2012 roku przez autora w ramach
badania pilotażowego przeprowadzonego na potrzeby pracy doktorskiej wśród przedsiębiorstw województwa łódzkiego.
1
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia a rzeczywistość
441
sze” zawody). Również w naszej kadrze jest coraz mniej osób młodych
pracujących np. na stanowisku masarzy. Brakuje zachęt dla przedsiębiorstw, aby mogły współpracować ze szkołami oraz jasnych przepisów
to regulujących. Firma może partycypować w kosztach zatrudnienia
mistrza zawodu i udostępniać swoje nowoczesne zaplecze technologiczne do praktycznej nauki zawodu, ale nie jest w stanie płacić wszystkim uczniom za praktyki choćby niewielkie wynagrodzenie. Na przełomie 2004/2005 roku mieliśmy około 100 uczniów w zakładzie, ale dzieciaki dostawały pieniądze za odbyte praktyki. Za to jednak powinny
odpowiadać inne instytucje, a nie przedsiębiorstwa, które są otwarte na
współpracę i wspólne kształtowanie kadry zawodowej dla Polski. (Firma GROT w 2012 roku została wyróżniona Przez Związek Rzemiosła
Polskiego i uhonorowana Złotym Medalem za zasługi dla Rzemiosła
Polskiego)2.
2. Polska młodzież i jej trudny wybór
Rozwój współczesnych społeczeństw cechuje intensywna dynamika
przemian. Młodzież staje więc obecnie przed nowymi wyzwaniami
szybko zmieniającej się rzeczywistości. Cechami charakterystycznymi
tych zmian są ich tempo i zakres geograficzny, określany powszechnie
jako globalizacja i rewolucja informatyczna. Hasła globalizacji, społeczeństwa informacyjnego i zrównoważonego rozwoju głoszą konieczność przystosowania się do nowych trendów cywilizacyjnych i do nowej
rzeczywistości społecznej.
Globalna integracja oraz zmiany we współczesnym świecie powodują, że ważną inwestycją społeczną, gospodarczą i polityczną jest edukacja. Obecne koncepcje społeczne wyznaczają edukacji kluczową rolę.
Osiągnięcie pewnego pułapu formalnego wykształcenia jest warunkiem
koniecznym – chociaż niewystarczającym – odniesienia sukcesu życiowego, realizacji zamierzeń, zapewnienia sobie spokojnej egzystencji.
Konieczne staje się zatem takie przygotowanie młodzieży, aby wchodząc w świat pracy, miała szansę na sukces, aby aktywnie dokonując
wyborów i świadomie planując karierę zawodową, brała odpowiedzialność za swoją przyszłość [Dubis, 2011, s.7].
Wywiad pogłębiony przeprowadzony we wrześniu 2012 roku przez autora w ramach
badania pilotażowego przeprowadzonego na potrzeby pracy doktorskiej wśród przedsiębiorstw województwa łódzkiego.
2
442
Marcin Urbanek
2.1. Gdzie uczyć się zawodu?
W 2005 r. w Polsce ponad 62% osób w wieku 20-24 kontynuowało
naukę. Był to najwyższy odsetek wśród wszystkich krajów OECD. Jednocześnie wśród młodych Polaków w tej grupie wieku, którzy już zakończyli edukację szkolną, jedynie 46% miało pracę, najmniej w porównaniu do wszystkich krajów należących do tej organizacji (nie licząc
Turcji). Przeciętnie w krajach OECD pracuje aż 76% osób w wieku 20-24
lat, które się już nie uczą. Niewiele lepiej kształtuje się udział pracujących w grupie 25-29 lat, w której zdecydowana większość zakończyła
już naukę. Także wśród tych osób odsetek pracujących, którzy się już
nie uczą jest jednym z najniższych wśród krajów rozwiniętych. To zestawienie pokazuje, że choć bardzo wiele młodych osób w Polsce uczy
się, to zdobyta wiedza słabo pomaga im w przejściu z edukacji do pracy
zawodowej [Sztanderska, Wojciechowski, 2008, s. 8]. Można też stwierdzić, że młodzi Polacy poprzez wydłużenie okresu swojej nauki odkładają decyzję o wejściu na niesatysfakcjonujący dla nich rynek pracy.
Gazeta Prawna donosi o rosnącej stopie bezrobocia wśród młodych,
gdzie już co czwarty jest bez pracy. We wrześniu liczba zarejestrowanych młodych bezrobotnych w wieku do 25 lat zwiększyła się o blisko
19 tys. – wynika z najnowszych danych GUS. Jeśli uwzględni się to, że
część z nich pracuje w szarej strefie, to i tak stopa bezrobocia jest wśród
młodych gigantyczna. Jak szacuje Eurostat, już w sierpniu wyniosła 25,9
proc. Wysokie bezrobocie wśród młodych to efekt spowolnienia gospodarczego, które powoduje, że w gospodarce powstaje mało miejsc pracy.
Pracy nie mogą znaleźć często nawet absolwenci szkół zawodowych,
ponieważ nie mają praktycznych umiejętności – uważa Piotr Rogowiecki, ekspert rynku pracy z organizacji Pracodawcy RP. Między innymi
dlatego, jak wykazał spis powszechny ludności i mieszkań stopa bezrobocia wśród osób w wieku 18 –19 lat wynosiła w ubiegłym roku aż blisko 44 proc. Brak pracy wśród młodzieży to nie tylko polski problem.
Wśród 27 państw Unii Europejskiej w sierpniu przeciętna stopa bezrobocia osób w wieku do 25 lat wyniosła 22,7 proc. Najgorzej pod tym
względem jest w Grecji, gdzie wskaźnik ten przekracza 55 proc.,
i w Hiszpanii – blisko 53 proc. W tym niechlubnym rankingu przed nami są jeszcze: Portugalia (35,9 proc.), Irlandia (34,7 proc.), Włochy (34,5
proc.), Słowacja (31,5 proc.), Bułgaria (29,4 proc.) i Węgry (28,9 proc.
w lipcu) [www.serwisy.gazetaprawna.pl, dostęp dnia 03.01.2012]
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia a rzeczywistość
443
Niemcy inwestują w młodych Polaków: będą przyuczać ich do pracy. Ponad 50 niemieckich izb rzemieślniczych wspólnie z przedsiębiorcami i lokalnymi władzami zamierza uczyć zawodu gimnazjalistów
z Europy Środkowo-Wschodniej. Na młodych uczniów liczą m.in. fabryka maszyn drukarskich Heidelberger Druck, agencja pracy tymczasowej Adecco, kasa oszczędnościowa Sparkasse Vorpommer, a także
mnóstwo restauracji i hoteli w północno-wschodnich landach. Na młodych Polaków czekają Brandenburgia, Saksonia, Maklemburgia czy Turyngia. Tam liczba chętnych do nauki zawodu w ciągu 7 lat spadła o 50
– 60 proc. Tylko w Brandenburgii w 2003 r. w zawodówkach uczyło się
35 tys. osób, a dziś niespełna 18 tys. Niemal w całym kraju pustkami
świecą wielkie ośrodki szkolenia zawodowego. Niektóre z nich, np.
w Poczdamie, to duże kompleksy zajmujące po kilka hektarów powierzchni. Oprócz sal wykładowych i internatów są tam nowoczesne
warsztaty mechaniczne, elektroniczne, a także fryzjersko-kosmetyczne
czy gastronomiczne. Połowę zajęć przeznaczonych na naukę uczniowie
spędzają jednak nie w ośrodku, ale pracując w firmach zrzeszonych
w izbach rzemiosła. I dostają za to pieniądze: na pierwszym roku od 600
do 750 euro, a na trzecim nawet 1,5 tys. euro. Niemieckie izby na to stać,
ponieważ są dofinansowane z budżetów landowych, a także ze środków federalnych – mówi Jerzy Bartnik, prezes Związku Rzemiosła Polskiego. My w Polsce utrzymujemy się głównie ze składek przedsiębiorców. Różnice widać już w wynagrodzeniach uczniów: ci w Polsce, którzy uczą się zawodu, praktykując np. w zakładzie fryzjerskim lub
warsztacie samochodowym, dostają od 100 do 200 zł miesięcznie
[www.praca.gazetaprawna.pl, dostęp dnia 03.01.2012 ].
Z opinią tą zgadza się Mieczysław Kabaj, który mówi o konkurencji
międzynarodowej w sferze edukacji zawodowej i podkreśla on trzy
ważne jej aspekty. Po pierwsze, jakość systemu kształcenia zawodowego
(Niemcy oferują kształcenie w systemie dualnym, który lepiej przygotowuje do pracy niż dominujący w Polsce system szkolny). Po drugie,
w okresie nauki i pracy w systemie dualnym praktykanci będą mogli
zarobić 350-700 euro w zależności od roku nauki; w Polsce młodociani
uczący się i pracujący w zakładach rzemieślniczych mogą zarobić
w pierwszym roku nauki 127,91 zł, w drugim 159,89 zł, a w trzecim
191,87 zł. Tak więc, średnio biorąc, wynagrodzenia wypłacane młodocianym są 10-15 razy niższe. Po trzecie, ukończenie szkoły w systemie
dualnym zapewnia szybsze niż w szkole uzyskanie legalnej pracy i go-
444
Marcin Urbanek
dziwe wynagrodzenie. Jeżeli procesy kształcenia zawodowego młodzieży przekroczą granice, a ich skala bardzo się rozszerzy, powstanie pilna
i dodatkowa konieczność zmiany systemu kształcenia zawodowego
i zatrudnienia młodzieży, biorąc pod uwagę trzy wymienione wyżej
wymiary (jakość kształcenia, wynagrodzenie stażystów i możliwość
szybszego uzyskania pracy) [Kabaj, 2010, s. 64].
Od 1 stycznia 2013 roku płaca minimalna w Polsce wynosi 1600 złotych brutto. Jak mówi IAR wiceminister pracy Jacek Męcina, pracodawcy często skarżą się, że zatrudnienie osoby bez kwalifikacji za płacę minimalną jest dla nich nieopłacalne. (…) Relatywnie wysoki poziom płacy
minimalnej utrudnia aktywność zawodową, zwłaszcza tych grup najsłabszych, najmniej produkcyjnych. To jest kwestia młodzieży która
wkracza na rynek pracy, ale też pracowników z najniższymi kwalifikacjami. Pewne działania już są realizowane i na przykład dla absolwentów którzy wkraczają na rynek pracy to 80% płacy minimalnej - uważa
Jacek Męcina [www.money.pl, dostęp dnia 03.01.2012]. Z takim podejściem przedsiębiorców i polskich władz możemy być pewni, że polska
młodzież mając wybór kształcenia dualnego, a co za tym idzie ułatwionego wejścia na rynek pracy oraz otrzymywania za praktyki godziwego
wynagrodzenia u naszych zachodnich sąsiadów będzie wybierała niemieckie szkoły zawodowe. Szczególnie teraz, kiedy mieszkamy w zjednoczonej Europie i wspólnie wprowadzamy Europejskie Ramy Kwalifikacji.
Poszerzanie i uznawanie wiedzy, umiejętności i kompetencji obywateli ma kluczowe znaczenie dla ich rozwoju osobistego, konkurencyjności, zatrudnienia i spójności społecznej Wspólnoty. Takie poszerzanie
i uznawanie wiedzy powinno ułatwiać międzynarodową mobilność
pracowników i osób uczących się oraz sprzyjać spełnianiu wymogów
w zakresie podaży i popytu na europejskim rynku pracy. Należy zatem
promować i zwiększać na szczeblu krajowym i wspólnotowym dostęp
do uczenia się przez całe życie i uczestnictwo w nim wszystkich osób,
w tym do osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, a także korzystanie z kwalifikacji [Bednarczyk, 2008, s. 11].
2.2. Rzemiosło polskie
Rzemiosło stanowi największą „wyspę” kształcenia dualnego
w Polsce. W grudniu 2009 r. u pracodawców – rzemieślników uczyło się
zawodu 93 814 młodocianych, a 2078 przyuczało się do wykonywania
określonej pracy. Łącznie więc, w skali kraju, umiejętności wykonywa-
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia a rzeczywistość
445
nia zawodu nabywało w rzemiośle blisko 96 tys. młodocianych, co
oznacza zwiększenie zainteresowania młodzieży tą formą przygotowania zawodowego. Rok 2009 był kolejnym, w którym wzrosła liczba osób
uczących się zawodu w rzemiośle, tym razem o ponad 1,1 tys. osób. Ten
fakt należy odczytywać jako pełne potwierdzenie społecznego uznania
dla takiej drogi przygotowania zawodowego. W roku szkolnym 2009/10
w zasadniczych szkołach zawodowych uczyło się w Polsce 236 tys.
uczniów. Oznacza to, że prawie co drugi uczeń szkoły zawodowej mógł
uczestniczyć w praktycznej nauce zawodu w szkołach rzemieślniczych.
Liczba młodocianych pracowników w całej polskiej gospodarce wynosiła łącznie 123 tys., czyli prawie 80% spośród nich uczyło się w zakładach
rzemieślniczych.
Oferta szkoleniowa rzemiosła obejmowała 110 zawodów, ale nauka
odbywała się w 67 zawodach, pozostałe nie spotkały się z zainteresowaniem uczniów. Zainteresowanie młodzieży skupiało się głównie na jednym z pięciu zawodów: fryzjer – 23 tys. uczniów, mechanik pojazdów
samochodowych – ponad 18,8 tys., stolarz – ponad 7,5 tys., cukiernik –
ponad 7,3 tys. i piekarz – około 4,8 tys. Łącznie w tych pięciu zawodach
uczyło się około 61,4 tys. młodzieży, co stanowi 2/3 ogółu [Kabaj, 2010,
s. 51].
3. Dobre praktyki współpracy szkół zawodowych
z przedsiębiorstwami
Pomimo wielu rozbieżności pomiędzy oczekiwaniami szkolnictwa
zawodowego wobec przedsiębiorstw i przedsiębiorstw wobec szkół,
możemy zaobserwować coraz więcej pozytywnych przykładów współpracy pomiędzy dwoma najważniejszymi graczami mającymi wpływ na
kształt i poziom szkolnictwa zawodowego.
Działające w Łodzi firmy z branży AGD nie szukając pracowników
z doświadczeniem, podjęły wspólne przedsięwzięcie pod nazwą „Licencja na zarabianie. Dobry zawód dla najlepszych”. Osiem przedsiębiorstw: Bilplast Sp. z o.o., BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego Sp.
z o.o., Coko-Werk Polska Sp. z o.o., Drahtzug Stein Polska, E.G.O. Polska Sp. z o.o., Mecalit Polska Sp. z o.o., Wirthwein Polska Sp. z o.o., PAS
Polska Sp. z o.o. oraz dwa Zespoły Szkół Ponadgimnazjalnych nr 9 i 10
podpisały wspólne porozumienie, którego celem jest zachęcenie młodych ludzi do zdobywania wykształcenia zawodowego w kierunku mechatroniki i mechaniki. W ten sposób wspólnie w utworzonych klasach
446
Marcin Urbanek
patronackich będą kształcić pracowników na potrzeby firm
[www.mechatronik.edu.pl, dostęp dnia 03.01.2012].
Firma Imtech Polska przy współpracy z Polsko-Niemiecką Izbą
Przemysłowo-Handlową
oraz
Technikum
ArchitektonicznoBudowlanym w Warszawie utworzyła specjalną klasę patronacką Imtech kształcącą w zawodzie technika instalacji sanitarnych. Uczniowie,
którzy ukończą tę klasę, otrzymają dyplom uprawniający do wykonywania zawodu na terenie całej Unii Europejskiej, a najlepsi absolwenci
otrzymają możliwość podjęcia pracy w firmie Imtech Polska. (…) Model,
w którym uczniowie łączą naukę z pracą i aktywnym zdobywaniem
umiejętności praktycznych, jest bardzo popularny w Niemczech – mówi
Jacek Andrzejewski, członek zarządu Imtech Polska. (…) Dzięki temu po
skończeniu szkoły taki młody człowiek nie ma problemów ze znalezieniem pracy (…) [www.imtech.pl, dostęp dnia 03.01.2012].
Volkswagen Poznań Spółka córka największego w Europie koncernu motoryzacyjnego jest w Polsce od 1993 r. W 2005 r. VW Poznań uruchomił klasy patronackie w Swarzędzu, gdzie wspólnie z Zespołem
Szkół nr 1 prowadzą kształcenie w zawodach: monter mechatronik, mechanik pojazdów samochodowych, elektromechanik pojazdów samochodowych, operator maszyn i urządzeń odlewniczych, mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych. Nauka w każdej z klas
trwa 3 lata. Firma oferuje: umowę o pracę na czas trwania nauki, możliwość zdobycia fachowej wiedzy i kwalifikacji w renomowanym koncernie, rozwijanie umiejętności technicznych, wprowadzenie w życie zawodowe dzięki współpracy z doświadczoną kadrą, szerszy program
nauki języka niemieckiego oraz przedmiotów technicznych, opcjonalnie
oferowane są egzaminy Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo Handlowej IHK nadającej prestiżowe certyfikaty uprawniające do wykonywania zawodu w całej Unii Europejskiej, dla najlepszych organizowane
są zjazdy integracyjne za granicą, po ukończeniu kształcenia, najlepsi
absolwenci mają możliwość dalszej współpracy z Volkswagen Poznań
[www.volkswagen-poznan.pl, dostęp dnia 03.01.2012].
Firma Haering Polska rozpoczęła w 2008 roku współpracę z Publiczną Policealną Szkołą Nowoczesnych Technologii dla Dorosłych
w Łodzi w celu stworzenia nowatorskiego systemu kształcenia opartego
na bazie najnowszego sprzętu techno-dydaktycznego. Rok później rozpoczęto kształcenie uczniów w systemie dualnym w zawodzie Technik
Mechanik wg autorskiego programu nauczania, opracowanego wspól-
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia a rzeczywistość
447
nie ze szkołą w formie innowacji pedagogicznej. Już na tym etapie do
dyspozycji uczniów jest najnowszy park maszynowy, który jest niezbędny do prawidłowego kształcenia praktycznego w systemie dualnym. Cały cykl kształcenia kładzie duży nacisk na rozwój umiejętności
praktycznych. Odpowiednie przygotowanie teoretyczne realizowane
jest na zajęciach w szkole (2 razy w tygodniu) oraz podczas specjalistycznych szkoleń, natomiast zajęcia praktyczne (3 razy w tygodniu)
odbywają się w firmie Haering Polska na przygotowanym do tego nowoczesnym parku maszynowym. Przez cały okres kształcenia firma zapewnia naukę języka niemieckiego. Uczniowie po trzech latach nauki
potrafią samodzielnie się komunikować i są przygotowani do zdawania
egzaminu na poziomie B2. Kształcenie w szkole zawodowej odbywa się
na kierunku Technik Mechanik w dwóch nowo otwartych kwalifikacjach: organizacja i nadzorowanie procesów produkcji maszyn i urządzeń oraz obsługa Obrabiarek skrawających [www.anton-haering.de,
dostęp dnia 03.01.2012].
Engorem sp. z o.o. wraz z Łódzkim Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego w ramach projektu „Kadry dla energetyki – wykształcenie z godne z oczekiwaniami rynku pracy” współfinansowanego z EFS przez dwa lata będzie kształcić uczniów trzecich
klas techników w Zespołach Szkół Ponadgimnazjalnych z Łodzi, Zgierza i Pabianic. Celem projektu jest ukształtowanie przez uczniów: niezbędnych wiadomości teoretycznych w obszarze zawodowym „mechanik urządzeń energetycznych” poprzez realizacje dodatkowych pozaszkolnych zajęć edukacyjnych, praktycznych umiejętności naprawy i eksploatacji urządzeń energetycznych poprzez realizacje praktyki zawodowej, osiągnięcie kwalifikacji zawodowych poprzez uzyskanie uprawnień zawodowych dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych, umiejętności aktywnego wejścia na
rynek pracy, opracowania indywidualnego planu rozwoju zawodowego, przygotowania dokumentów niezbędnych do zatrudnienia
[www.projekty.engorem.com.pl, dostęp dnia 03.01.2012].
Mazowiecka Spółka Gazownictwa jest patronem Technikum Gazowniczego przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 w Łodzi.
Obecnie to jedyna tego typu placówka w centralnej Polsce. Pomysłodawcą jej utworzenia był Zakład Gazowniczy Łódź MSG – z jego inicjatywy 20 marca 2008 r. doszło do podpisania Listu intencyjnego w tej
sprawie. W nowo powstałym technikum realizuje się 4-letni program
448
Marcin Urbanek
nauki, ale od września 2009 r. oferta edukacyjna dla przyszłych gazowników rozszerzyła się, obejmując również 3-letnie technikum zaoczne
dla osób z wykształceniem zawodowym oraz 2-letnie policealne studium (również w systemie zaocznym). Specjalnie opracowany na potrzeby klasy gazowniczej (obecnie technikum) program nauczania zaopiniowany został przez wykładowców Akademii Górniczo-Hutniczej –
profesorów: Stanisława Rychlickiego i Czesława Rybickiego. Mając
świadomość, że teoria to nie wszystko, Mazowiecka Spółka Gazownictwa umożliwia uczniom technikum praktyczną naukę zawodu. Na terenie OZG Łódź przy ul. Targowej zorganizowała warsztaty szkolne. Do
dyspozycji uczniów oddano salę dydaktyczną, wyposażoną w laptopy
i rzutnik multimedialny, a także pomieszczenia dodatkowe (sekretariat,
szatnia, pomieszczenie socjalne itp.). Młodzi adepci gazownictwa
w trakcie praktyk mogą poznać specyfikę działania poszczególnych
działów technicznych w naszej firmie (pogotowie gazowe, ochrona antykorozyjna, sieci gazowe, sieci wysokiego ciśnienia, aparatura kontrolno-pomiarowa, działy logistyczne, archiwum, projektowanie i dokumentacja techniczna). Ponadto, 14 grudnia 2010 r. podpisano porozumienie pomiędzy Okręgową Komisją Egzaminacyjną w Łodzi a Mazowiecką Spółką Gazownictwa sp. z o.o. w sprawie organizacji egzaminu
potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie technik gazownictwa. MSG zobowiązała się miedzy innymi przygotować i wyposażyć
ośrodek egzaminacyjny oraz współorganizować egzaminy w zawodzie
technik gazownictwa dla absolwentów szkół zawodowych
[www.msgaz.pl, dostęp dnia 03.01.2012].
Zakończenie
Rosnąca stopa bezrobocia wśród młodzieży, która trafia na rynek
pracy bez przygotowania praktycznego, z zawodem, na który często
brakuje popytu ze strony pracodawców. Niskie wynagrodzenie na starcie, które rząd i przedsiębiorcy najchętniej obniżyliby do poziomu 80%
płacy minimalnej obowiązującej w Polsce. Takie perspektywy rysują się
przed młodym pokoleniem Polaków, które chce się kształcić, zakładać
rodziny i korzystać z możliwości, jakie daje zjednoczona Europa.
W momencie akcesji Polski do Unii Europejskiej wielu Polaków wyjechało do pracy zagranicę i już tam pozostało. Dzisiaj młodzież polska
kuszona jest ofertami nauki zawodu i dobrze płatnej pracy przez na-
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia a rzeczywistość
449
szych zachodnich sąsiadów (wynagrodzenie wyższe niż w Polsce już na
etapie praktyk zawodowych).
Polska gospodarka w poważnym stopniu opiera się na przedsiębiorstwach, które swoje centrale posiadają poza granicami kraju. Decyzje dotyczące ich rozwoju, nasycenia nową techniką czy uruchomieniem
nowego produktu, zapadają bez uwzględnienia potrzeb polskiej gospodarki. Nie zawsze uzasadniona likwidacja setek przedsiębiorstw w trakcie transformacji gospodarczej zaowocowała olbrzymim bezrobociem
i dewastacją przemysłu. By uporać się z bezrobociem, podejmowane są
decyzje o wprowadzaniu do Polski przemysłów o niskiej technologii
i kulturze organizacji (np. wszelkiego typu przedsiębiorstwa specjalizujące się w montażu np. sprzętu AGD), bazujących na taniej sile roboczej.
Brak miejsc dla wykształconej kadry różnych specjalności wywołał jej
odpływ poza granice Polski [Kubiak, 2012, s. 63].
Dobre praktyki w sferze współpracy szkół i przedsiębiorstw pokazują jak powinno wyglądać kształcenie zawodowe w systemie dualnym
nauczania, które zostało zniszczone przez reformę szkolnictwa z 1999
roku. W dużej mierze dotyczy to przedsiębiorstw z kapitałem niemieckim, które zainwestowały w Polsce wiele lat temu i przenoszą na grunt
naszego kraju doświadczenia z niemieckiego systemu szkolnictwa zawodowego, kształcąc na własne potrzeby pracowników i wyręczając
w ten sposób polski system edukacji. Musimy jednak pamiętać, że wielkie zakłady z kapitałem zagranicznym nie rozwiążą problemów polskiego szkolnictwa zawodowego i młodzieży, ani rynku pracy. Doświadczenia pokazują, że w obecnych czasach kryzysów, zawirowań
decyzje o zmniejszaniu produkcji, zwalnianiu pracowników, przenoszeniu przedsiębiorstw w inne tańsze lokalizacje podejmuje się bez żadnych skrupułów. Powinniśmy być na takie sytuacje przygotowani. Ale
tego nie zrobią za nas inni.
Literatura
1. Bednarczyk H., Łopacińska L. (2008), Charraud A.M., Ksztalcenie zawodowe w kontekście Europejskich Ram Kwalifikacji, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii i Eksploatacji – PIB, Radom.
2. Dubis M. (2011), Młodzież wobec wyboru profilu kształcenia i zawodu,
Impuls, Kraków.
3. Dziugieł C. (2012), Szkolnictwo zawodowe w województwie łódzkim –
analiza desk research, 4P Research Mix Sp. z o.o., Warszawa.
450
Marcin Urbanek
4. http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/471721,niemcy_inwestuja_w_
mlodych_polakow_beda_przyuczac_ich_do_pracy.html, dostęp dnia
03.01.2012.
5. http://projekty.engorem.com.pl/kadry/, dostęp dnia 03.01.2012.
6. http://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/656883, gigantyczna_stopa_bezrobocia_wsrod_mlodych_co_czwarty_jest_bez_
pracy.html, dostęp dnia 03.01.2012.
7. http://www.anton-haering.de/cms/pl/akademie/akademie_ausbild
ung/, dostęp dnia 03.01.2012.
8. http://www.imtech.pl/aktualnosci/imtech-polska-wspiera-edukacjepo-technikum-z-wiedza-praktyczna-i-zawodem-w-reku.html, dostęp
dnia 03.01.2012.
9. http://www.mechatronik.edu.pl, dostęp dnia 03.01.2012.
10. http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/placa;minim
alna;w;polsce;bedzie;zroznicowana,234,0,1208810.html, dostęp dnia
03.01.2012.
11. http://www.msgaz.pl/onas/7481/9785/6662, dostęp dnia 03.01.2012.
12. http://www.volkswagen-poznan.pl/ksztalcenie_zawodowe, dostęp
dnia 03.01.2012.
13. Kabaj M. (2010), System kształcenia zawodowego i kierunki jego doskonalenia w warunkach integracji i wzrostu konkurencyjności, Związek Rzemiosła Polskiego, Warszawa.
14. Kubiak K. (2012), Samorządowe izby przemysłowo-handlowe jako środowisko kreujące rozwój innowacyjności i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, w: Obywatelski projekt ustawy o izbach przemysłowohandlowych w Polsce, Wykrętowicz S. (red.) Wydawnictwo Naukowe
WNPiD UAM, Poznań.
15. Osiecka-Chojnacka J. (2007), Szkolnictwo zawodowe wobec problemów
rynku pracy, „Infos” nr 16, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa.
16. Sztanderska U., Wojciechowski W., Czego (nie) ucza polskie szkoły?
System edukacji a potrzeby rynku pracy w Polsce, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Fundacja im. Friedricha Eberta, Warszawa.
Użyte skróty
IAR – Informacyjna Agencja Radiowa
Kształcenie zawodowe dla potrzeb praktyki - założenia a rzeczywistość
451
Streszczenie
Kształcenie zawodowe jest istotnym elementem budowania konkurencyjnej gospodarki. Interakcje, jakie zachodzą pomiędzy trzema graczami: szkołami
zawodowymi, przedsiębiorstwami oraz młodzieżą pokazują jak bardzo są oni
wzajemnie od siebie zależni.
Pierwsza część artykułu przedstawia aktualną sytuację szkolnictwa zawodowego oraz przykłady przedsiębiorstw, które napotykają problemy bezpośrednio związane z likwidacją szkół zawodowych. W drugiej części autor prezentuje możliwości wyboru drogi zawodowej przez młodzież i trudności związane z rynkiem pracy i wysoką stopą bezrobocia, jakie napotyka wchodząc
w dorosłe życie. Trzecia część to prezentacja dobrych praktyk współpracy szkół
zawodowych i przedsiębiorstw, których możemy zaobserwować coraz więcej.
Słowa kluczowe
kształcenie zawodowe, system dualny kształcenia
Vocational education for the practicen – the assumption and reality
(Summary)
Vocational education is an essential element In building a competitive
economy. Interactions that occur three players: vocational schools, enterprises
and Young people show how much they are interdependent. The first part of
the article presents current situation of vocational education and examples of
companies faced with problems directly related to the elimination of vocational
school. In the second part the author presents a career choice for young people
and the difficulties of the labour market and high unemployment rate faced
going into adult life. The third part is a presentation of good practices of cooperation in vocational schools and companies which we can observe more and
more.
Keywords
vocational education, dual system of education