Szymańska K., Żywność ekologiczna elementem konkurencyjności

Szymańska
K.,
przedsiębiorstwa;
Żywność
[w:]
ekologiczna
Ekonomiczne
elementem
i
konkurencyjności
organizacyjne
aspekty
konkurencyjności przedsiębiorstw; red. Pierzak M., Gąsiorowska E., PWSZ w
Ciechanowie, Ciechanów 2010, ss.302-308.
mgr Katarzyna Szymańska
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Ciechanowie
ŻYWNOŚĆ EKOLOGICZNA ELEMENETEM KONKURENCYJNOSCI
PRZEDSIĘBIORSTWA
THE ORGANIC FOOD AND COMPETITIVENESS COMPANY
Wprowadzenie
W okresie utrwalania się zasad gospodarki rynkowej wyraźnie zmieniła się postawa
konsumentów w zakresie spożywania żywności. Przez wiele lat wyznawano zasadę, że żywność
jest sama w sobie zdrowa, ponieważ dostarcza organizmowi niezbędnych składników
pokarmowych, soli mineralnych i witamin dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zasada
ta ostatnio jednak nie znajduje odzwierciedlenia w produkcji żywności. W żywności można
znaleźć mnóstwo niebezpiecznych substancji: substancji zapachowych i smakowych, nawozów,
konserwantów, barwników czy ulepszaczy.1 Liczba substancji dodatkowych w Europie,
dozwolonych jako „E” (nie licząc aromatów) wynosi 400 i jest znacznie mniejsza niż w Stanach
Zjednoczonych, gdzie jest dozwolone stosowanie aż 2800 różnych substancji dodatkowych, z
czego około 1600 znajduje się na liście ogólnie uznanych za bezpieczne - General Recognised As
Safe (w skrócie GRAS). Do jednego produktu spożywczego dodaje się przeciętnie około 3,5
różnych substancji dodatkowych, przy czym największa ich liczba (ponad cztery) znajduje się w
wyrobach cukierniczych, koncentratach spożywczych w proszku i przetworach mięsnych.
W świetle tych informacji nie budzi zdziwienia fakt, że rośnie w społeczeństwie
zapotrzebowanie na zdrowy styl życia, zdrową konsumpcję i ekologiczną żywność. Żywność
1
Waszkiewicz – Robak B., Substancje dodatkowe w rynkowych produktach spożywczych, Przemysł Spożywczy nr.5, 2002r, s.
18 – 22.
1
ekologiczna jest alternatywą dla dynamicznie rozwijającego się rynku żywności konwencjonalnej
i daje możliwość uzyskania przewagi finansowej i konkurencyjnej na rynku żywności.
Czym jest żywność ekologiczna?
Żywność ekologiczna jest to żywność, która została wyprodukowana w gospodarstwach
posiadających zgodny z prawem certyfikat, przetwarzana jest sposobami chroniącymi jak
najwięcej wartości odżywczych, wytwarzana jest i przechowywana bez konserwantów,
sztucznych barwników i innych dodatków, kierowana do zbytu w przetwarzalnym biologicznie
opakowaniu (np. napoje, mleko i przetwory mleczne mogą być zbywane wyłącznie w
opakowaniach szklanych).2
Biorąc pod uwagę aspekt składu chemicznego żywności, należy stwierdzić, że żywność
ekologiczna jest to taka żywność, która w swoim składzie zawiera co najmniej 95% składników
wyprodukowanych
metodami
ekologicznymi
lub
w
pełni
czystych
(tzn.
surowców
ekologicznych), lub zawiera co najmniej 70% tych składników, a pozostałe składniki
pochodzenia
rolniczego
są
dopuszczone
do
przetwórstwa
prowadzonego
metodami
ekologicznymi.3
Rynek żywności ekologicznej
Rynek produktów rolnictwa ekologicznego należy obecnie do najdynamiczniej
rozwijających się sektorów rynku produktów żywnościowych na świecie.4 Szacuje się, że
produkcja żywności ekologicznej wzrasta od początku lat dziewięćdziesiątych o 20% rocznie.
Jak wskazują na to dane liczbowe międzynarodowej organizacji rolnictwa ekologicznego
(IFOAM), światowy rynek organic food rozwija się bardzo dynamicznie i w 2006 r. przekroczył
wartość 40 mld dolarów, z czego na Europę przypada 31 mld dolarów. Wskazuje to, że żywność
ekologiczna (organic food) najbardziej znaczące miejsce na rynku żywności osiągnęła w
Europie. Z krajów europejskich najbardziej obiecującym jest rynek niemiecki, na którym
osiągnięto najwyższą wartość sprzedaży tej żywności, która wyniosła w 2009 r. ponad 5,3 mld
euro. 5
2
Siebenneicher G.E., Podręcznik rolnictwa ekologicznego, WNT, Warszawa 1997
Ustawa z dnia 16 marca 2001 roku o rolnictwie ekologicznym, Dz.U. 2000 nr 38, poz. 452.
4
Szołtysek K., Zarys problematyki żywności ekologicznej, Wyd AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 22.
5
Dosch T., Gerber A. 2007: Die Ökologische Lebensmittelwirtschaft in Deutschland 2006. www.soel.de z 06.04.2007, s.1.
3
2
Wykres 1. Obroty handlu detalicznego w zakresie żywności ekologicznej i udziały w całym
rynku handlu żywnością w wybranych krajach Europy– szacunki 2009 r.
5,30
Germany
2,56
UK
France
1,90
Italy
1,87
0,79
Switzerland
0,74
Austria
Spain
0,60
Denmark
0,58
Netherlands
0,50
Sweden
0,49
0
1
2
3
4
5
6
Sales in billion Euros
Źródło: Moakes, S and Lampkin, N (2009) Welsh Organic Production and Market Report Jan 2009, Organic Centre Wales,
IBERS, Aberystwyth University.
Z dynamiki rozwoju rynku żywności ekologicznej wynika, że współczesny konsument
coraz częściej szuka wartości odżywczych w nabywanej żywności, przywiązując coraz większe
znaczenie do świeżości, smaku, ekologii i pochodzenia produktu.6 Coraz chętniej kupuje
tradycyjnie robione wędliny i pieczywo, naturalnie dojrzewający ser, warzywa, miody pitne, soki
wyciskane z owoców nie znających chemii, dżemy i konfitury oraz niepasteryzowane piwo. 7
Wielki powrót smaku i zapachu może się stać dobrym czasem dla producentów żywności
ekologicznej w Polsce, dając przedsiębiorstwu nową przestrzeń rozwoju, która dodatkowo zyska
akceptację społeczną.
Dlaczego produkcja żywności ekologicznej jest konkurencyjna?
O
atrakcyjności
produkcji
żywności
ekologicznej
decydują
potencjalne
zyski
przedsiębiorców, które zależą od: nakładów jakie muszą ponieść producenci by osiągnąć
rentowność produkcji oraz wsparcia jakie otrzymają z otoczenia.
6
Sustainable consumption and production, United Nations Environment Programme , 2003, s.46.
Newerli-Guz J., Śmiechowska M., Żywność ekologiczna w opinii młodych Europejczyków, Żywienie Człowieka i Metabolizm,
suplement 1, 2, 2004, Warszawa, s. 222-223.
7
3
Na czynniki wytwórcze w produkcji żywności ekologicznej składają się: materiały użyte
do produkcji tej żywności, praca i kapitał. Wymienione czynniki zależą od tego, kto jest
producentem żywności ekologicznej: gospodarstwo rolne czy przetwórnia. 8
Rolnictwo ekologiczne pozwala zaoszczędzić koszty produkcji (występują tu oszczędności
na chemicznych środkach produkcji, kosztach weterynarza, leków, stosowaniu lekkiego sprzętu
mechanicznego, zamiast ciężkich maszyn niszczących strukturę gleby).9 Ponadto żywność
ekologiczna charakteryzuje się lepszą zdolnością przechowalniczą produktów (występują tu
mniejsze straty), wysoką jakością smakową, przede wszystkim zdrowotną, brakiem odłogów w
postaci azotanów, azotynów, nitrozoamin i metali ciężkich. Plony z gospodarstw ekologicznych
z reguły są niższe o 20-40% niż w przypadku upraw konwencjonalnych, 10 lecz cena
produktów ekologicznych jest wyższa średnio o ok. 30% w przypadku normalnej jakości i
do 130% w przypadku produktów w najwyższej klasie jakości.11 W poniższej tabeli zostały
zaprezentowane ekonomiczne aspekty przejścia na ekologiczną produkcję roślinną.
Tabela 1. Ekonomiczne aspekty przejścia na ekologiczną produkcję roślinną
Oszczędności / Dodatkowy zysk
- niestosowanie azotowych nawozów mineralnych;
- niestosowanie chemicznych środków ochrony roślin;
- możliwe wyższe ceny rynkowe (średnio 30-130 %);
- finansowe i prawne wsparcie rolnictwa ekologicznego;
- nie ponoszenie kosztów związanych z wykorzystaniem
maszyn przy nawożeniu mineralnym i zastosowaniu
środków ochrony roślin;
- wyższe ceny skupu zwierząt hodowlanych.
Dodatkowe koszty /dodatkowy nakład
- droższy materiał siewny;
- spadek wydajności (30-40 %);
- stosowanie płodozmianów i polonów (koszty
zakupu materiałów i maszyn do mechanicznej
uprawy roślin)
- ewent. inwestycje w magazyny i maszyny do obróbki
plonów;
- składka członkowska w organizacji zrzeszającej rolników
ekologicznych;
- koszty certyfikowania i kontroli;
- wysokie wymagania związane z chowem
(podściółka, wybieg);
- wyższe koszty paszy.
Źródło:
Rozporządzenia
UE
dotyczące
rolnictwa
ekologicznego:
http://europa.eu.int/eurlex/de/consleg/pdf/1991/de_1991R2092_do_001.pdf; Conversion to organic farming. Who benefits? http://orgprints.org/860/;
Wytyczne dotyczące przejścia na uprawy ekologiczne: http://www.gruene-werkstatt.de/leitfaden/seiten/1028.htm; Ministerstwo
Rolnictwa w Polsce: http://www.minrol.gov.pl/
8
W.F. Samuelson, S.G. Marks, Ekonomia menedżerska, PWE, Warszawa 1998, s. 228-229.
F. Offermann, , H. et Nieberg,: Economic performance of organic farms in Europe (Organic farming in Europe: economics and
policy Vol. 5), University of Hohenheim, Stuttgart-Hohenheim, 2000. EC 1999 Organic farming. Tyburski in Krakow.
10
Rolnictwo i przetwórstwo ekologiczne w Euroregionie Pomerania, Szwecja (Skania), Niemcy (Mecklemburg-Pomorze Przednie, Berlin i
Branenburg), Polska (województwo zachodniopomorskie), Przejście na rolnictwo ekologiczne,Projekt Balic Plus.
11
F. Offermann, , H. et Nieberg,: Economic performance of organic farms in Europe (Organic farming in Europe: economics and
policy Vol. 5), University of Hohenheim, Stuttgart-Hohenheim, 2000.
9
4
O produkcji
żywności
ekologicznej
decydują
oczekiwane zyski
(premie
dla
producentów). Średnie premie cenowe na poziomie producentów dla żywności ekologicznej na
świecie w 2001 r. wahały się w granicach 20-30%. Średnie premie na poziomie producenta w
Unii Europejskiej wahały się w 2001 roku dość znacznie w przypadku poszczególnych
produktów od 18% dla mleka do 242% dla cebuli i 266% dla drobiu. Wskaźniki te były różne dla
poszczególnych państw i oferowanego asortymentu żywności ekologicznej.
Tabela 2. Różnica między cenami żywności ekologicznej a konwencjonalnej
Premia cenowa na poziomie
producentów
Austria
25-30
Dania
20-30
Francja
25-35
Włochy
35-100
Niemcy
20-50
Holandia
15-20
Szwecja
20-40
Szwajcaria
10-40
Wielka Brytania
30-50
Japonia
10-20
Stany Zjednoczone
10-30
Źródło: L. Lohr, Factors Affecting International Demand And Trade in Organic Food Products, Changing Structure of
Global Food Consumption and Trade/WRS-01-1, Economic Research Service, USDA, 2001, s. 72.
Kraj
W krajach o rozwiniętym rynku żywności ekologicznej charakteryzującym się wysokim
poziomem popytu i podaży (Austria, Dania, Niemcy), a także występowaniem nadwyżek
prowadzących w długim okresie do spadku cen, ich poziom ogólnie jest bardziej zbliżony do
poziomu cen produktów konwencjonalnych niż w krajach o słabo rozwiniętym rynku (Grecja,
Portugalia, Hiszpania). Minimalne premie cenowe występują w krajach, w których rynek jest
najbardziej rozwinięty i istnieje wysoka podaż, natomiast najwyższe w krajach będących w
początkowej fazie rozwoju.12
Również wsparcie ze strony państwa (zarówno finansowe jak i niefinansowe) zwiększa
zainteresowanie przedsiębiorców produkcją ekologicznej żywności. W Unii Europejskiej
gospodarstwa ekologiczne objęte są wsparciem finansowym w postaci dotacji. Wysokość dotacji
jest zróżnicowana w poszczególnych państwach członkowskich, a często również w obrębie
danego kraju czy regionu.13 Dopłata do rolnictwa ekologicznego zróżnicowana jest także w
okresie przestawiania na rolnictwo ekologiczne. W Polsce dotacje przysługują zarówno rolnikom
12
W. Łuczka Bakuła, Rynek żywności ekologicznej, PWE, Warszawa 2007, s.96.
F. Offermann, , H. et Nieberg,: Economic performance of organic farms in Europe (Organic farming in Europe: economics and
policy Vol. 5), University of Hohenheim, Stuttgart-Hohenheim, 2000. EC 1999 Organic farming. Tyburski in Krakow.
13
5
rozpoczynającym produkcję ekologiczną już od pierwszego roku przestawiania gospodarstwa na
metodę ekologiczną jak i rolnikom, którzy posiadają certyfikaty.14
Dotację do produkcji żywności ekologicznej, dofinansowanie kosztów kontroli bądź
uzyskania certyfikatu
mogą również
uzyskać przedsiębiorstwa
produkujące żywność
ekologiczną. Wysokość stawki uzależniona jest od wielkości produkcji, rodzaju przetworzenia
żywności ekologicznej i sposobu produkcji. Oprócz dotacji do produkcji, certyfikacji i kosztów
kontroli państwo z budżetu dofinansowuje programy informacyjno - edukacyjne dotyczące
zdrowia.
Podsumowanie
Polska jest krajem o słabo rozwiniętym rynku żywności ekologicznej, będącym w
początkowej fazie rozwoju. Wartość krajowego rynku żywności ekologicznej w roku 2001
oszacowano na ok. 28 mln zł, co stanowi zaledwie 0,06% obrotów żywnością. Asortyment
żywności jest niewielki. Podczas gdy w wielu krajach zachodniej Europy wybierać można
spośród ponad 10 tys. asortymentów15, w Polsce wytwarza się nie więcej niż 300, z czego
większość stanowią różne odmiany przetworów zbożowych, płatków i kasz.
Faza rozwoju rynku żywności ekologicznej wpływa na ustalanie wysokiej premii cenowej
dla producentów i wysokiej ceny żywności ekologicznej na rynku, dofinansowania ze strony
rządu tej produkcji oraz kampanii promocyjnych. Dlatego też obecne warunki rozwoju wpływają
na osiąganie wysokiego zysku i dają możliwość producentom osiągnięcia przewagi
konkurencyjnej w długim okresie czasu.
Bibliografia:
1.
Burgmans A., Cescau P., Unilever Environmental report 2004.
2.
N. Dobrzyńska, Wsparcie finansowe dla rolników prowadzących gospodarstwa ekologiczne Pakiet
rolnictwo ekologiczne w ramach Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego, Materiały z seminarium pt.:
Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej,
Warszawa, 28 czerwca 2004 r. s.23.
3.
Dosch T., Gerber A. 2007: Die Ökologische Lebensmittelwirtschaft in Deutschland 2006. www.soel.de z
06.04.2007.
14
N. Dobrzyńska, Wsparcie finansowe dla rolników prowadzących gospodarstwa ekologiczne Pakiet rolnictwo ekologiczne w
ramach Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego, Materiały z seminarium pt.: Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki
działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Warszawa, 28 czerwca 2004 r. s.23.
15
Burgmans A., Cescau P., Unilever Environmental report 2004, s.6.
6
4.
Moakes, S and Lampkin, N (2009) Welsh Organic Production and Market Report Jan 2009, Organic Centre
Wales, IBERS, Aberystwyth University.
5. L. Lohr, Factors Affecting International Demand And Trade in Organic Food Products, Changing
Structure of Global Food Consumption and Trade/WRS-01-1, Economic Research Service,
USDA, 2001.
6.
W. Łuczka Bakuła, Rynek żywności ekologicznej, PWE, Warszawa 2007, s.96.
7.
Newerli-Guz J., Śmiechowska M., 2004 - Żywność ekologiczna w opinii młodych Europejczyków, Żywienie
Człowieka i Metabolizm, suplement 1, 2, Warszawa.
8.
F. Offermann, , H. et Nieberg,: Economic performance of organic farms in Europe (Organic farming in
Europe: economics and policy Vol. 5), University of Hohenheim, Stuttgart-Hohenheim, 2000. EC 1999
Organic farming. Tyburski in Krakow.
9.
Rozporządzenia
UE
dotyczące
rolnictwa
ekologicznego:
http://europa.eu.int/eur-
lex/de/consleg/pdf/1991/de_1991R2092_do_001.pdf
10. Siebenneicher G.E., 1997 - Podręcznik rolnictwa ekologicznego, Warszawa, WNT.
11. Sustainable consumption and production, 2003, United Nations Environment Programme.
12. Szołtysek K., 2004 - Zarys problematyki żywności ekologicznej, Wrocław, Wyd AE im. Oskara Langego we
Wrocławiu.
13. Ustawa z dnia 16 marca 2001 roku o rolnictwie ekologicznym, Dz.U. 2000 nr 38, poz. 452.
14. Waszkiewicz – Robak B., 2002r - Substancje dodatkowe w rynkowych produktach spożywczych, Przemysł
Spożywczy nr.5.
Streszczenie
Rynek żywności ekologicznej jest najbardziej dynamicznym sektorem produkcji żywności na świecie. Od początku lat
dziewięćdziesiątych wzrasta około 20% rocznie. Uprawy ekologiczne obejmują ponad 51 mln hektarów. W 120 krajach na
świecie istnieje ponad 623 tys. gospodarstw ekologicznych. W Polsce rynek żywności ekologicznej jest mały, a główne potrzeby
tego rynku zaspokajane są przez import żywności ekologicznej. Artykuł pokazuje że żywność ekologiczna może dać
przedsiębiorstwu przewagę konkurencyjną.
Słowa kluczowe: rentowność, żywność ekologiczna, rynek żywności ekologicznej.
Key words: profit, organic food, organic food trade.
Summary
The organic food market is the most dynamical sector of food product on the world. The organic food production increase from
the beginning ninety’s years about 20% for each year. Total raising area is more than 51 million hectares. In 120 country’s on the
world is more than 623 thousand ecological farms. But in Poland the organic food market is very small and main needs are satisfy
by import organic food. The article demonstration that the organic food can be competitiveness company.
7