Apprendre le polonais par les textes
Transkrypt
Apprendre le polonais par les textes
Apprendre le polonais par les textes site: www.librairiehannattan.com [email protected] e.mail: [email protected] ~ L'Harmattan, 2005 ISBN: 2-7475-9490-4 EAN : 9782747594905 Stanislaw M~dak Boguslaw Biela Cécile Bruley-Meszaros Apprendre le polonais par les textes L'Harmattan L'Harmattan 5-7, rue de l'École-Polytechnique; 75005 Paris FRANCE L'Hannattan Hongrie Espace L'Harmattan Kinshasa L'Harmattan Italia L'Harmattan Burkina Faso Konyvesbolt Fac..desSc. Sociales,Pol.et ViaDegliArtisti,15 Kossuth L. u. 14-16 1053 Budapest Adm. ; BP243, KIN XI Université de Kinshasa - RDC 10124 Torino 1200 logementsvilla96 12B2260 ITALlE Ouagadougou 12 SOMMAIRE SOMMAIRE AVAN"T-PROPOS ABREVIATIONS. 5 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il 1. Textes littéraires 2. Mémoires 3. Essais 4. Journaux intimes 5. Lettres 6. Chan.sons 7. Scénario de film 8. Articles de presse 9. Interventions publiques 13 99 121 211 225 261 273 281 325 1 o. 3 63 Pub Ii cité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. Il. Humour politique ... 12. Littérature pour la jeunesse TABLE DES MATIERES ... ... ... 375 381 413 AVANT-PROPOS PUBLIC Le manuel Apprendre le polonais par les textes est destiné à un public de francophones de niveau intermédiaire (B 1 selon le Cadre Européen Commun de Référence) voulant poursuivre leur apprentissage de la langue polonaise. En effet, comme prérequis pour l'utilisation de ce manuel, il serait préférable que les apprenants possèdent déjà de solides bases grammaticales, ainsi que quelques connaissances concernant la culture et la littérature polonaise. Destiné à des adultes et à de jeunes adultes, cet ouvrage peut être utilisé aussi bien au lycée qu'à l'université ; nous tenons à mentionner que les textes et exercices proposés ont déjà été testés lors du cours de Stanislaw M~dak à l'INALCO (Institut National de Langues et Civilisations Orientales) à Paris, pendant l'année universitaire 2004-2005. OBJECTIFS Les objectifs principaux de ce manuel sont l'amélioration de la compréhension écrite du polonais et l'enrichissement lexical. C'est pour cette raison que nous avons tenu à présenter pour chaque texte une série de questions de compréhension de texte. Il faut préciser que celles-ci permettent de travailler la compréhension détaillée, sachant qu'il nous paraît indispensable que l'enseignant pose au préalable les questions-type de compréhension globale: Kto mowi ? 0 czym mowi ? Z /dm rozmawia ? Gdzie rozmawia? Kiedy dzieje si~ akcja? Ja/d jest glowny problem / glowny temat tekstu ? Jaki jest typ narracji? etc. Ces questions devront parfois être quelque peu modifiées selon les textes (par exemple dans celui de S. Lem où il n'y a pas de narrateur). Quant à l'enrichissement lexical, il se fera tout au long du travail sur les textes, aussi bien grâce aux défmitions présentées volontairement en polonais, que dans la partie consacrée aux synonymes. Nous signalons que ce manuel peut également servir de base de textes lors d'un enseignement de traductologie, afm de s'exercer à la version. Dans ce cas-là, les questions de compréhension, les défmitions et les synonymes seraient un travail préalable et une aide permettant d'amener les apprenants à une version française des textes proposés en polonais. CHOIX DES TEXTES Les 79 textes présentés sont classés en fonction de leur difficulté et de leur genre littéraire. Nous les avons choisis de manière à ce qu'ils soient assez représentatifs de la culture et de la civilisation polonaises des deux derniers siècles. Par ailleurs, nous avons absolument tenu à ce que les genres littéraires soient très variés. Nous vous proposons donc 12 types de textes: 1. Textes littéraires 2. Mémoires 3. Essais 4. Journaux intimes 5. Lettres 6. Chansons 7. Scénario de film 8. Articles de presse 9. Interventions publiques 10. Publicités Il. Humour politique 12. Littérature pour lajeunesse Le nombre de textes et de genres littéraires étant élevé, l'enseignant peut sélectionner les textes qui conviendront le mieux aux objectifs de son cours, ou qui correspondront plus spécifiquement au niveau de ses étudiants. UTILISATION DU MANUEL Nous préconisons l'utilisation de ce manuel en classe de langue, et moins, sans l'exclure, pour un travail en autonomie. Pour chacun des 79 textes, le travail autour de celui-ci se décompose en quatre mouvements, euxmêmes subdivisés. La partie appelée Compréhension de texte propose une série de questions permettant de travailler la compréhension détaillée. L'enseignant veillera, au préalable, à poser les questions-type de compréhension globale, rappelées ci-dessus au niveau des objectifs. Dans la partie intitulée Quelques définitions, le paragraphe Le monde des verbes permet à l'étudiant une approche des verbes très détaillée en immersion puisque la construction comme le sens des verbes sont indiqués en polonais. Cet apport lui permettra d'être en mesure par la suite de réutiliser les verbes puisqu'il saura dans quel type de structure ils s'inscrivent. Le paragraphe Proverbes - dictons - expressions apporte des définitions d'expressions idiomatiques en polonais. Nous avons choisi de laisser cette partie en polonais, afm de prolonger le plus longtemps possible l'immersion en langue polonaise, les explications en français n'étant présentées qu'à la fm de chaque texte. 8 Pour la partie Enrichissement lexical, nous avons relevé pour chaque texte les noms, adjectifs, adverbes et autres termes représentant un intérêt pour les apprenants et en avons donné quelques synonymes, pour permettre aux étudiants d'enrichir et de développer leurs connaissances lexicales. Enfm, la dernière partie appelée Commentaires s'articule en deux temps et c'est seulement à ce moment-là que nous introduisons le français car il s'agit d'explications métalinguistiques. Un premier paragraphe appelé Linguistiques propose d'abord dans la rubrique Remarques des indications linguistiques d'ordre général et dans la rubrique Lexique des explications sur le vocabulaire rencontré. Pour certains textes, nous avons également inclus des commentaires d'ordre culturel, au niveau du paragraphe intitulé Culturels. QUELQUES REMARQUES Nous avons insisté sur la construction des verbes (valence/rection) car ce problème essentiel dans l'apprentissage d'une langue étrangère n'est que trop rarement mentionné dans les manuels. Nous avons tenu à développer cet aspect car la connaissance précise des constructions verbales permet le réemploi ultérieur des termes appris, dans des contextes différents. Nous avons également voulu proposer un large choix de synonymes aussi bien pour les noms, les adjectifs que pour les verbes et autres termes, afm d'enrichir le lexique des apprenants. Les synonymes donnés sont très nombreux et différents selon le contexte; le rôle de l'enseignant est donc ici essentiel puisqu'il doit indiquer l'utilisation des termes et les nuances entre synonymes. 9 ABREVIATIONS bIm: lm. : pogardl. : pot. : przym. : rzad. : wulg. : zn. : zob. : brak liczby mnogiej liczba mnoga pogardliwie potocznie przymiotnik rzadko wulgamie znaczenie/ w znaczeniu zobacz 1. Textes littéraires 1. B.E.O. Kasi - Eurydyko - cicho mowi Hermes - zdradz~ ci tajemnic~ bogow. Orfeusz zginie wkr6tce w podejrzanych okolicznosciach. Wtedy b~dziesz wolna. Weimiesz sobie zdrowego osilka 0 ramionach jak konary d~bu, mlodzienca bez polotu, ale na tyle m~drego, ze nie pragnie rzeczy nieosi~galnych. Nie masz poj~cia jakie to krzepi21ce po Zyciu z utalentowanym mazgajem. Przeczuwam - mowi szybko Eurydyka - ze moi rodacy pr~dzej mnie ukamienuj21 niZ pozwol21 na drugie zam21zpojscie.B~d~ dia nich reklam21poezji, czyms w rodzaju narodowej wdowy. PosadZ2l mnie na skale, abym plotla natchnione wyrocznie albo zamkn~ w swi~tyni, co na jedno wychodzi. A potem umr~ po raz drugi? Jak si~ umiera po raz drugi? W kazdym razie jest to chyba mniej powazne niZ za pierwszym razem. To wszystko slyszy Orfeusz przez ulewn21 ciemnosé. Po raz pierwszy podziwia m21drosé Eurydyki. Czy naprawd~ trzeba umrzeé, aby staé si~ doros~. Otwiera si~ przed nim pejzaz w bazalcie, dostojny spalony las, nieporuszony jak oko wulkanu, wn~trze g~stej materii, spalony od nicosci bl~kit nocy. - Opiewalem swity koronacje sionca podroz kolorow od ranka do wieczora a zapomnialem 0 tobie wiekuista DOCY z. Herbert, HE.O. Compréhension w: Zeszyty Literackie, 1991 (Rok IX), s.9-10 de texte Prosz~ wybraé wlasciw~ odpowiedi. 1. Eurydyka b~dzie wolna, poniewaZ : a. zabije Orfeusza b. bogowie wezm~ odwet za nieudane pOZyciemalzenskie Eurydyki c. Orfeusz zginie na palu walki 2. Przyszly m(lZEurydyki b~dzie : a. czlowiekiem z fantazj~ b. c. 3. a. b. c. 4. a. b. c. 5. a. b. c. 6. a. b. c. 7. a. b. c. m~zczyzn~ sldonnym do placzu mlodziencem bardzo silnym i rozs~dnym Wsp6lziomkowie Eurydyki : nie wyr~zgody najej koIejny sIub usmierc~j~ obrzucaj~c kamieniami pozwoI~jej na drugie zam~6jscie DIa Eurydyki pobyt na skaIe lub zamkni~cie w swi~tyni : jest takim samym cierpieniem jest kar~ latw~ do zaakceptowania ulatwia przepowiadanie przyszlosci DIa Eurydyki powtoma smieré : jest latwiejsza jest jej jeszcze nieznana jest mniej powaZna niz za pierwszym razem Orfeusz: nie slyszy slow Eurydyki z powodu ulewnego deszczu jest oczarowany wied~ Eurydyki zdobyUt przez doswiadczenie zastanawia si~, czy warto teraz umrzeé Niesamowity widok wypaIonego doszcz~tnie lasu widzilwi~ : podsluchuj~cy rozmow~ Orfeusz Eurydyka rozmawiaJ~ca z Hermesem wszystkie postaci uczestnic~ce w rozmowie Quelques définitions Le monde des verbes . opiewaé cos < chwaIié cos Iub kogos w spos6b wyszukany i piçkny > . plesé cos < opowiadaé bzdury, glupstwa, androny > . podziwiaé cos < darzyé kogos uznaniem i szacunkiem za jakies jego cechy, np. rozIegl~ wiedz~ Iub nadzwyczajne umiej~tnosci > . posadzié kogos na czyms < pomoc komus gdzies usi~sé, zmusié go do tego Iub poprosié 0 to > . pozwalaé/pozwoIié komus na cos < godzié siç na cos Iub nie pr6bowaé temu przeciwdzialaé> . pragn~é czegos < bardzo chcieé czegos, odczuwaé wielk~ chçé czegos> . przeczuwaé cos < domysIaé si~, ze czegos jeszcze nie widzimy Iub cos jeszcze nie nastgJilo - zaistnieje lub nastgJi> . spalié cos - cos jest spaIone od czegos < uIec zniszczeniu; zniszczyé > . stawaé si~ / staé siç kims < nabieraé / nabraé okresIonych cech > 14 . ukamienowaé kogos < zabié kogos, rzucaj~c w niego kamieniami . umieraé / umrzeé < przestaé Zyé > . wychodzié > - zob. najedno wychodzi/ wychodzi najedno . zamkn~é kogos < umiescié kogos w jakims pomieszczeniu tak, aby ta osoba nie mogla z niego wyjsé > . zapominaé / zapomnieé 0 kims < przestaé siç kims interesowaé > . zdradzaé / zdradzié cos komus < wyjawié komus cos, co bylo wczesniej tajemnic~ powiedzieé 0 tym komus innemu / czynié cos jawnym, widocznym > . zgin~é < umrzeé nagle, zwykle w wyniku nieszcz~sliwego wypadku > Proverbes - dictons - expressions byé czyms w rodzaju ezegos / kogos < byé podobnym do ezegos / kogos lub pelnié podobne funkcje > wychodzi najedno / najedno wychodzi < nie ma rorniey miçdzy jakimis dwiema rzeczami, sytuaejami, wypowiedziami itp. > zdrowy osilek < ktos, kto jest dobrze zbudowany i silny, lecz zazwyczaj malo inteligentny; pot. > Enrichissement lexical noms . bog, bogowie : w 1m.bozek, bOZyszcze,bostwo . mazgaj : niedol~ga, slamazara, beksa, plaksa . m~drosé : wiedza, rozs~dek, rozum, roztropnosé, inteligeneja . mlodzieniec : mlodzieniaszek, mlodzian, chlopiec ., okolieznosé,-osci : w lm. warunki, uwarunkowania, kontekst, zajscie . pojçcie : idea, wyobraZenie . polot : inteligeneja . reklama ezegos : propagowanie, promoeja, plakat, afisz, plansza, neon . rodak / rodaey : ziomek, wsp6lziomek . swi~tynia : przybytek, dom modlitewny, kosei6l, dom boZy . swit : brzask . tajemnica : sekret ; w zdaniu typu Otaczala go od lat tajemnica : zagadkowosé, tajemniezosé, enigmatyeznosé, niejasnosé . wyrocznia : przepowiednia, proroctwO, wyrok bogow . zamé\.Zpojscie: wyjscie za m~ 15 adjectifs ~ dorosla : dojrzala, pelnoletnia ~ dostojny : czcigodny, powamy, szanowany . g~sta : zawiesista, kleista ~ krzepi~ce : wzmacniaj~ce, podtrzymuj~ce ~ m~dry : rozumny, rozs(ldny Il sprytny, chytry . nieosicmalne : niedost~pne, niedoscignione . nieporuszony : nieruchomy . podejrzane : niepewne, wCltpliwe, budZClce w~tpliwosci ~ utalentowany : uzdolniony ~ wiekuista : niesmiertelna, nieskonczona, wieczna adverbes . chyba : prawdopodobnie, przypuszczalnie, zapewne, pewnie, moze, byé moze, mozliwe ze . cicho : bezglosnie, bezszelestnie, bezszmerowo ~ pr~dzej : raczej ~ szybko : pr~dko, (po)spiesznie, bystro, wartko, gor(lczkowo . wkr6tce : niebawem, niedlugo, niezadlugo, wnet, rychlo Commentaires Linguistiques Remarques na jedno wychodzi - on utilise l'expression na jedno wychodzi pour signaler qu'il n'y a pas à proprement parler de différence avec ce que l'on vient de dire ou de mentionner. nie masz poj~cia - lorsqu'on utilise l'expression familière nie masz poj~cia - cela signifie que quelqu'un n'a aucune idée de quelque chose qu'il ne connait absolument pas ; les expressions suivantes sont plus expressives: nie ma najmniejszego poj~cia, nie ma bladego poj~cia (familier). spalone - si les plantes qui poussent sur un sol sont spalone sloncem (lub od slonca), cela signifie que le soleil les a détruit en les brûlant de manière intense pendant un long moment. stala si~ - si une personne ou une chose stala sifl. kimS /ub czymS, l'adjectif doit s'accorder en genre et en nombre avec le sujet de la phraseEurydvka moie staé si~ doroslq. Dans cet exemple, l'adjectif prend la forme de l'instrumental singulier féminin. 16 to wszystko - dans d'autres contextes que dans l'extrait du texte cidessus, le groupe de mots to wszystko peut également être utilisé pour terminer un énoncé afm de souligner qu'il ne reste rien de plus à dire ou à faire. trzeba - on dit que trzeba cos zrobié (il faut faire quelque chose), c'est-àdire qu'il faut remplir certaines conditions pour que quelque chose existe, si l'existence de cette chose dépend de ces conditions. umrzeé femme po raz drugi - il est important de mentionner dévouée d'Orfeusz - est morte d'une piqûre qu'Eurydyka - la de vipère. wieezor - le nom wieczor, dans le sens de pora mi~dzy zmierzchem a noc~ a deux variantes au génitif singulier: do wieczoru ou do wieczora. Lexique dorosla - ici employé en tant que nom; dans le sens de czlowiek dojrzaly, pernoletni. dostojny las - ici au sens figuré; comparer avec les synonymes de l'adjectif dostojny. polot - en général dans les expressions suivantes: laos bez polotu/ktos z polotem/ktos pelen polotu/ktos robi cos z polotem/ktos mowi z polotem/ktos obdarzony polotem (absencje de pluriel). rzeez nieosi~galna - le mot rzecz peut concerner n'importe quel objet, événement, état, etc., si l'on ne veut pas ou si l'on ne peut pas nommer quelque chose plus précisément, comme c'est le cas dans la prise de parole d'Hermes adressée à Eurydyka. w kaZdym razie - expression permettant de souligner de manière plus précise ce qui a été dit ou permettant de conclure sur un point abordé précédemment. wiekuista Doey - avec une touche de pathétisme - niezmiennie taka sama, trwala, odwieczna, ustawiczna, ciqgla, stala. 17 2. Podroie do Polski Zelazowa Wola. Tu stala kolyska Fryderyka Chopina. Sto kilkadziesi=tt lat temu. Nie mozemy sobie nawet wyobrazié, jak wtedy wygl=tdalo to miejsce. Jak wygl=tdala Zelazowa Wola, kiedy stal tu jeszcze palac zamieszkiwany przez rodzin~ Skarbkow, kiedy panowal tutaj oZywiony ruch. Podworze i ogrod palacowy peine byly najrozmaitszych tigur, dzieci, doroslych, domownikow, nauczycieli. Byly jakies kontakty z wsi=t, jakies gospodarstwo, plugi, konie, krowy, stodoly i stogi siana. Nic nie zostalo z tego Zycia. Jak powiedzialem, trudno jest nam sobie nawet wyobrazié to dawne oZywienie. Zelazowa Wola przechodzila burzliwe losy, jej dzieje jak dzieje calej Polski peine s=tniepokoj=tcych zdarzen i niewytlumaczonych upadkow. W dziewi~tnastym wieku zapomniano 0 tej miejscowosci. Rozsypywala si~ ona w proch, niby trumna. Poiary, ruiny i nieudolnosé niszczyly ten dwor i oficyny. Malo kto juz pami~tal nie tylko wysokiego i chudego nauczyciela j~zyka francuskiego, ktory si~ tu kr~iI przez lat par~, ale i samych wlascicieli, kt6rych scigala tragiczna Nemezis. J. Iwaszkiewicz, Podroie do Polski, Warszawa 1977, s.39 - Compréhension - de texte Proszç wybraé wlasciw,!:odpowiedZ. 1. Autor wspomien opisuje miejsce urodzenia Fryderyka Chopina : d. na podstawie dokument6w e. z wyobraZni f. z informacji przekazanych mu przez kogos 2. Obok palacu zamieszkiwanego przez rodzinç Skarbkow : a. bylo gospodarstwo roIne b. byly budynki gospodarcze c. byl ogr6dd. d. byly oficyny 3. Sto piçédziesi'!:t lat temu w palacu Skarbk6w : a. panowal oZywiony ruch b. dokonywaly siç niepokoj,!:ce zdarzenia c. zdarzaly siç poZary 4. Nauczycieljçzyka francuskiego : a. wciélZzamieszkuje palac rodziny Skarbkowb b. byl tam obecny w dziewiçtnastym wieku c. dopiero teraz przypomina sobie niszczej'lCYdwor 5. Przyczyn,!:upadku dworu : 18 a. b. c. 6. a. b. c. bylo opuszczenie go przez wlascicielib. byla ingerencja tragicznej Nemezisc. byly kolejne wojny tocnt:ce si~ na terenie Polski WlaScicieli palacu : jüZ nikt nie pami~ta pami~taj'ljeszcze niekt6rzy ludzie pami~ta tylko autor tego tekstu Quelques définitions Le monde des verbes . kr~cié si~ < poruszaé si~, byé w danym miejscu i uczestniczyé w Zyciu, przemieszczaé si~ w jakiejs przestrzeni z miejsca na miejsce, zwykle w jakims celu > . niszczyé < uszkadzaé w znacznym stopniu i doprowadzaé do tego, ze jakas rzecz przestaje istnieé, staje si~ bezuZyteczna > . oZywiaé - oZywienie czegos < stan zwi~kszonej aktywnosci w jakichs dzialaniach > . pami~taé < przywolywaé w mysli rzeczy takie jakie one kiedys byly > . panowaé < istnieé i byé wyraZnie widoczny lub odczuwany > . przechodzié cos < doswiadczaé / doswiadczyé, poznaé jakies zdarzenia lub sytuacje, zwykle nieprzyjemne lub niebezpieczne, uczestniczyé w nich > . rozsypywaé si~ w cos < rozpadaé si~ na drobne kawalki > . staé < znajdowaé si~ gdzies w pozycji pionowej > . scigaé < pod~é za kims w jakims kierunku, przesladowaé kogos > . wygl'ldaé - cos wyghtda < mieé okreslone cechy i sprawiaé jakies wraZenie > . wyobraZaé sobie / wyobrazié sobie < stwarzaé w myslach obraz czegos, co nie istnieje lub czegos, czego nie widzimy w danej chwili > . zamieszkiwaé - zamieszkiwany < mieszkaé w jakims budynku lub zajmowaé jakis teren > . zapominaé / zapomnieé 0 czyms < przestaé sobie cos uswiadamiaé > . zostawaé / zostaé - cos zostalo z czegos < nie zniszczyé si~, nie zuZyé si~, istnieé nadal > Proverbes -dictons -expressions rozsypywaé si~ w proch < przestaé istnieé > 19 Enrichissement lexical noms . domownik : mieszkaniec, czlonek rodziny, wspollokator, pracownik domowy . dwor : zob. palac ~ dzieje : historia, przeszlosé, koleje, wydarzenia, wypadki, zdarzenia ~ figura/figury : pos~, statua, pomnik ~ gospodarstwo : obejscie, zagroda, domostwo, gospodarka ~ kolyska : dziecinne lozeczko, kolebka . kontakt : I~cznosé, stycznosé, zwi~k, znajomosé ~ los/losy : tylko w liczbie pojedynczej - przeznaczenie, fatum; rzad. fortuna, przypadek, traf; w liczbie mnogiej - dzieje, historia ~ miejsce : okolica, obszar, teren, terytorium ~ miejscowosé : miasteczko, miescina ~ nauczyciel : pedagog, dydaktyk, instruktor, trener, mistrz ~ nieudolnosé : nieporadnosé, niezdarnosé ~ oficyna/oficyny : budynek ~ ogrod : park ~ palac : dwor, zamek, zameczek, rezydencja, gmach ~ podworze : podworko ~ poZar : ogien, plomien, rzad pozoga ~ proch: zob. rozsypywaé siç w proch ~ rodzina : krewny, krewniak, powinowaty, bliscy, familia, klan, dom ~ ruina: upadek ~ stog : stos ~ upadek : koniec, klçska, zaglada, ruina, kres, schylek ~ wies : wioska, siolo, osiedle, osada, przysi6lek ~ wlasciciel : posiadacz ~ zdarzenie : wydarzenie, przygoda, przeZycie, epizod, zajscie, incydent, fakt, historia ~ Zycie : byt, istnienie, egzystencja, Zywot adjectifs ~ burzliwe : gor~ce, gwahowne, ostre, niespokojne, oZywione ~ chudy: szczuply, smukly, wysmukly, cienki, suchy, mizemy ~ dawne : minione, poprzednie, ubiegle, zeszle, odlegle, byle, stare ~ dorosly / dorosli : pemoletni, czlowiek dojrzaly ~ najrozmaitsze : wszelki 20