syllabus - Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki Stosowanej UPH w

SYLLABUS
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki
w Siedlcach
Stosowanej
Wydział Humanistyczny
Zakład Językoznawstwa
Kierunek
Filologia polska
Specjalność bez specjalności
Punkty ECTS
3
Przedmiot Gramatyka opisowa języka polskiego.
Morfologia - Fleksja
Autor dr Małgorzata Jasińska
Prowadząca ćwiczenia dr Małgorzata Jasińska
1. FORMA I WYMIAR GODZINOWY ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
rok studiów semestr wykłady
ćwiczenia
l. godzin
l. godzin
stacjonarne
I stopnia
I
II
15
15
stacjonarne
magisterskie
stacjonarne
II stopnia
niestacjonarne I stopnia
niestacjonarne magisterskie
niestacjonarne II stopnia
2. Cele i efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje jakie powinien osiągnąć
student:Na ćwiczeniach omawia się podstawowe problemy morfologii współczesnego
języka polskiego ze szczególnym uwzględnieniem fleksji.
Student powinien umieć dokonywać analizy formy wyrazowej, określić wartości kategorii
gramatycznych, nazywać części mowy wg wybranych klasyfikacji (tzw. "szkolnej", Z.
Saloniego, Z. Laskowskiego).
Umiejscowienie przedmiotu w planie studiów – realizowany jest w drugim semestrze
pierwszego roku studiów, po zakończeniu zajęć z fonetyki i fonologii.
Metody dydaktyczne – Ćwiczenia – oparte są na analizie przykładów zaczerpniętych ze
współczesnej polszczyzny.
3. Kryteria, elementy i forma oceny przedmiotu – efektów kształcenia:
- podstawą zaliczenia ćwiczeń jest aktywność na zajęciach oraz zaliczenie 2 kolokwiów
śródsemestralnych, których celem jest sprawdzenie wiedzy w zakresie morfologii, ze
szczególnym uwzględnieniem: podziału formy wyrazowej, określania wartości kategorii
gramatycznych, określania części mowy wg wybranych klasyfikacji (tzw. "szkolnej", Z.
Saloniego, Z. Laskowskiego).
4. Treści kształcenia zgodne z obowiązującymi standardami kształcenia:
Podstawowe pojęcia morfologii, pojęcie morfemu, analiza morfemowa wyrazu. Alternacje
morfonologiczne i ich rodzaje. Kategorie morfologiczne współczesnej polszczyzny.
Klasyfikacja części mowy z uwzględnieniem różnych klasyfikacji.
5. PROGRAM
Ćwiczenia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
8.
Zajęcia wprowadzające i organizacyjne
Morfem jako podstawowy obiekt analizy morfologicznej.
Podstawowe pojęcia morfonologii.
Wyraz gramatyczny – podstawowy obiekt analizy fleksyjnej.
Podstawy klasyfikacji wyrazów na części mowy - teoria części mowy.
7.Czasownik.
Zasób form fleksyjnych czasownika.
9. Kategorie morfologiczne – imienne:
10. – 11.Rzeczownik.
12. Zaimek.
13. Przymiotnik.
14. Liczebnik.
15. Zaliczenie ćwiczeń
6. Literatura podstawowa:
 Bańko M., Wykłady z polskiej fleksji, PWN Warszawa 2002,
 Bodnarowska J., Problematyka doboru końcówek -a // -u w dopełniaczu liczby pojedynczej
rzeczowników męskich, „Język Polski” XLII, 1962, nr 1, s. 29 – 49
 Gramatyka współczesnego języka polskiego, Morfologia, t. 1., red. R. Grzegorczykowa, R.
Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998, wyd. 2. zmienione i następne
 Jodłowski S., Substantywizacja przymiotników w języku polskim, w: Studia nad częściami
mowy. Warszawa 1971, s. 178-184
 Mańczak W., Ile jest rodzajów w języku polskim?, „Język Polski”, XXXVI, 1956, nr 2, s. 116 –
121
 Nagórko A., Podręczna gramatyka języka polskiego, Warszawa 2010
 Nagórko A., Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 1998;
 Saloni Z. Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, W: Kategorie gramatyczne grup
imiennych w języku polskim, Wrocław 1976, s. 52-64 lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do
ćwiczeń, Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania., oprac. D. Kopcińska, Warszawa
1996, s. 105-119
 Saloni Z., Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, „Język polski” 1974, s. 3-13, 93-101
lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania., oprac. D.
Kopcińska, Warszawa 1994, 1996, s. 86-104
 Strutyński J., Gramatyka polska, Kraków 1998
 Tokarski J., Fleksja polska. Deklinacja, Warszawa 1978 lub Wyd. III z uzupełnieniami,
Warszawa 2001,
 Wróbel H., Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001
 Wróbel H., Nowa propozycja klasyfikacji syntaktycznej polskich leksemów, w: Studia z
leksykologii i gramatyki języków słowiańskich, Kraków 1996, s. 53-60
7. Literatura uzupełniająca:
 Saloni Z., Kategorie gramatyczne liczebników we współczesnym języku polskim, w: Studia
gramatyczne. T. I. Wrocław 1977
 Saloni Z. Wstęp do koniugacji polskiej, Olsztyn 2005
 Safarewicz J., O częściach mowy w języku polskim, „Język Polski” 1979, z. 3., s. 165-177.
 Saloni Z, Czasownik polski, Warszawa 2002
 Maliszewska A., Saloni Z. Opozycja czasowników niedokonanych i dokonanych w nauczaniu
szkolnym, „Polonistyka” 1986, z. 7, s. 337-343, lub w: Gramatyka opisowa. Materiały do
ćwiczeń. Seria druga. Opracowania, oprac. D. Kopcińska, Warszawa 1996, s. 119-131.
 Dyszak A., Mały słownik rzeczowników osobliwych (o nietypowej odmianie), Kraków –
Warszawa 1999
 Dyszak S. A., Rzeczownik i czasowniki defektywne w systemie fleksyjnym współczesnej
polszczyzny, Biuletyn PTJ, LVII, 2001; [http://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/PTJ/bWUW/57/10-dyszak.pdf]
 Mędak S., Słownik form koniugacyjnych czasowników polskich, Kraków 2005
 Mędak S., Słownik odmiany rzeczowników polskich, Kraków 2011
 Saloni Z., Uwagi o opisie fleksyjnym tzw. zaimków rzeczownych, w: Gramatyka opisowa.
Materiały do ćwiczeń, op. cit., s. 217 - 226.
 Schabowska M., O formalnej numeralizacji rzeczowników, „Język Polski”, XLII, 1962, nr 2, s.
116-123;
 Stefańczyk W. T., Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba
synchronicznej analizy morfologicznej. Kraków 2007
 Zaron Z., Aspekty funkcjonalne polskiej kategorii rodzaju. Charakterystyka fleksyjna.
Warszawa-Puńsk, 2004
8. ZAKRES SZCZEGÓŁOWY:
Ćwiczenia:
1. Zajęcia wprowadzające i organizacyjne
2. Morfem jako podstawowy obiekt analizy morfologicznej.
 morfem i wyraz.
 allomorfizm.
 struktura morfologiczna wyrazu: wyrazy proste (jednomorfemowe) i złożone
(wielomorfemowe).
 rodzaje morfemów: semantyczne-syntaktyczne (relacyjne), leksykalne-gramatyczne
(fleksyjne i słowotwórcze), główne i poboczne.
3. Podstawowe pojęcia morfonologii:
 alomorfy i morfonemy.
 pojęcie alternacji morfonologicznej
 rodzaje alternacji: spółgłoskowe i samogłoskowe, obligatoryjne i fakultatywne,
uwarunkowane fonologicznie i morfologicznie, regularne i wyjątkowe (izolowane).
4. Wyraz gramatyczny – podstawowy obiekt analizy fleksyjnej:
 wyrazy odmienne i nieodmienne.
 budowa fleksyjna wyrazów odmiennych: temat fleksyjny i końcówka.
 końcówki oboczne (morficzne) i równoległe (synonimiczne)
 kumulacja funkcji fleksyjnych w końcówce.
 pojęcie paradygmatu: paradygmat formalny i funkcjonalny.
 fleksja syntetyczna i analityczna.
5. Podstawy klasyfikacji wyrazów na części mowy - teoria części mowy.
 ujęcie tradycyjne, według Romana Laskowskiego, Zygmunta Saloniego, Henryka
Wróbla i innych.
 wyrazy morfologicznie polifunkcyjne.
 operacje przejściowe, np. substantywizacja przymiotników, adiektywizacja
imiesłowów, adwerbializacja przyimków.
6.-7. Czasownik
 podział czasowników na typy koniugacyjne.
 obraz koniugacji w ujęciu tradycyjnym, J. Tokarskiego i R. Laskowskiego.
 opis dwutematowy czy jednotematowy koniugacji?
 paradygmaty fleksyjne czasowników.
 czasowniki niefleksyjne.
8. Zasób form fleksyjnych czasownika
 formy syntetyczne i analityczne.
 deklinacyjne formy fleksyjne czasownika
 nieodmienne formy czasownika: imiesłowy, bezokoliczniki.
 formy aglutynacyjne (zlepkowe) czasownika.
9. Kategorie morfologiczne – imienne:
 kategoria liczby,
 kategoria przypadka
 kategoria rodzaju
 ile jest rodzajów w języku polskim
10.-11. Rzeczowniki
 paradygmaty fleksyjne rzeczowników.
 deklinacja mieszana.
 formy oboczne i synkretyczne w ramach deklinacji.
 kryteria repartycji końcówek wspólnofunkcyjnych w poszczególnych przypadkach.
 formy defektywne.
 osobliwości w odmianie rzeczowników
12. Zaimek
 deklinacja zaimków i ich specyfika gramatyczna.
 klasy znaczeniowe zaimków.
 wzorce deklinacyjne zaimków.
 formy pełne i skrócone: enklityczne i ściągnięte
13. Przymiotnik
 zakres klasy przymiotnika.
 formy fleksyjne przymiotnika: proste i złożone.
 paradygmaty fleksyjne przymiotnika.
 kategoria stopnia: stopniowanie syntetyczne i analityczne.
 zakres synkretyzmu form przymiotnikowych.
14. Liczebnik
 zakres klasy liczebników.
 fleksja liczebników głównych i zbiorowych.
 fleksja liczebników w ciągach liczebnikowych.
15. Zaliczenie ćwiczeń