Badania młodzieży szkolnej HBSC oraz CHIP

Badania młodzieży szkolnej HBSC
oraz CHIP-AE jako źródło danych o
rozpowszechnieniu palenia tytoniu
i jego uwarunkowaniach wśród
nastolatków w Polsce.
Anna Dzielska
Instytut Matki i Dziecka
Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży
[email protected]
Plan prezentacji
1.
2.
3.
4.
5.
Badania HBSC i badania CHIP-AE –
założenia, cele, sposób realizacji.
Problem palenia tytoniu w badaniach HBSC i
CHIP-AE – pytania dotyczące palenia wśród
młodzieży.
Podstawowe wyniki.
Przykłady publikacji opisujących
uwarunkowania palenia tytoniu z
wykorzystaniem badań HBSC lub CHIP-AE.
Wnioski
CO TO JEST HBSC?
Międzynarodowe badania zachowań
zdrowotnych młodzieży szkolnej HBSC

Health Behaviour in School-aged Children.
A WHO Collaborative Cross-national Study
prowadzone pod patronatem Europejskiego
Biura Światowej Organizacji Zdrowia
HBSC Polska
Krajowy koordynator badań:
dr n. med. Joanna Mazur
Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia
Dzieci i Młodzieży
Instytut Matki i Dziecka
01-211 Warszawa
Ul. Kasprzaka 17a
22 32 77 459
[email protected]
Strona internetowa
projektu
www.hbsc.org
Zespół HBSC w Polsce:
Prof. Barbara Woynarowska
mgr Anna Dzielska
Dr n. kult. fiz. Hanna Kołoło
Dr n. med. Anna
Kowalewska
Dr n. hum. Agnieszka
Małkowska-Szkutnik
Dr n. hum. Izabela Tabak
Badania HBSC wykonywane są co 4 lata, od
1982 r., we wciąż rosnącej liczbie krajów
Polska uczestniczyła w badaniach w latach:
1990, 1994, 1998, 2002, 2006 i 2010
Anonimowe badania ankietowe uczniów
w trzech grupach wieku: 11, 13 i 15 lat, w
2010 dodatkowo w grupie 17-latków
przeprowadzane w szkołach
16 Belgia (Fl.)
17 Czechy
18 Estonia
19 Francja
20 Niemcy
21 Grenlandia
22 Litwa
23 Rosja
24 Ukraina
2526 Grecja
27 Portugalia
28 Irlandia
29 USA
30 Macedonia
31 Holandia
32 Włochy
33 Chorwacja
34 Malta
35 Słowenia
2009/2010
1
2
3
4
5
Finlandia
Norwegia
Austria
Belgia (Fr.)
Węgry
6 Izrael
7 Szkocja
8 Hiszpania
9 Szwecja
10 Szwajcaria
11 Walia
12 Dania
13 Kanada
14 Łotwa
15 POLSKA
36
37
38
39
40
41
42
43
Słowacja
Bułgaria
Islandia
Luksemburg
Rumunia
Turcja
Albania
Armenia
Cele badań HBSC
• Monitorowanie zdrowia i zachowań
zdrowotnych młodzieży w wieku szkolnym
• Upowszechnianie wyników badań (naukowcy
różnych dziedzin, decydenci resortów zdrowia i
edukacji, promotorzy zdrowia, nauczyciele, rodzice i
młodzież)
• Wspieranie promocji zdrowia w środowisku
szkolnym
• Powiązanie badań teoretycznych z ich
praktycznym wykorzystaniem (podstawa
do tworzenia programów interwencyjnych)
Obszary badań w HBSC














Zdrowie i zachowania
zdrowotne
Samoocena zdrowia, zadowolenie z
życia
Zdrowie psychiczne
Palenie tytoniu, używanie
marihuany, picie alkoholu
Aktywność fizyczna i zachowania
sedenteryjne
Higiena jamy ustnej
Zachowania związane z
odżywianiem
Obraz ciała i samoocena masy
ciała
Masa i wysokość
Zachowania seksualne
Przemoc
Urazy
Dolegliwości
Choroby przewlekłe
Rozwój
Kontekst społeczny i
rozwojowy






Struktura i relacje w rodzinie
Środowisko szkolne
Relacje z rówieśnikami
Kompetencje spoleczne
Warunki socjoekonomiczne
Nierówności społeczne
Cechy demograficzne:
•Wiek
•Płeć
•Zamieszkanie
Badania CHIP-AE
(Child Health and Illness Profile Adolescent Edition)
Polska adaptacja kwestionariusza CHIP-AE w badaniach IMiD z
2010 roku
Kwestionariusz opracowany na początku lat 90. XX wieku, w USA w
Johns Hopkins University (Barbara Starfield i Anne Riley).
Istnieje wersja dla rodziców młodszych dzieci (CHIP-CE – Child
Edition).
Według danych z bazy PROQOLID (www.proqolid.org), istnieje 20
wersji językowych CHIP-CE (w tym polska), ale tylko dwie wersje
CHIP-AE (angielska i hiszpańska).
Cechy kwestionariusza CHIP-AE
CHIP-AE zaliczany jest do narzędzi badających jakość
życia związaną ze zdrowiem. Jego specyfiką jest
rozbudowana część dotycząca zdrowia fizycznego.
możliwość identyfikowania profili zdrowotnych. Można w
ten sposób oceniać każdą osobę jednocześnie na wielu
skalach, identyfikując jej mocne i słabe strony oraz
interakcję między różnymi wymiarami zdrowia.
Możliwość badania interakcji między czynnikami ryzyka a
czynnikami zwiększającymi resilience i określenia ich
łącznego wpływu na wybrane wskaźniki zdrowia.
Budowa kwestionariusz CHIP-AE
Kwestionariusz CHIP-AE zawiera 194 pytania
(zmienne) indeksowane w dwudziestu skalach
cząstkowych i sześciu głównych wymiarach,
uzupełnione pytaniami odnoszącymi się do cech
socjo-demograficznych.
Młodzież przeważnie odpowiada z perspektywy
ostatnich 4 tygodni, a kategorie odpowiedzi są
ujednolicone w blokach tematycznych.
Najczęściej używana jest 5 stopniowa skala
Likerta
Opis i podsumowanie treści
kwestionariusza CHIP-AE
Główne wymiary i skale
cząstkowe (liczba pytań)
Podsumowanie treści skal
Zadowolenie:
ogólne zadowolenie (7)
poczucie własnej wartości (5)




Dolegliwości:
dolegliwości fizyczne (24)
dolegliwości psychiczne (14)

ograniczenia
w
podejmowaniu 
aktywności (7)

Resilience (czynniki ochronne):
relacje rodzinne (7)
rozwiązywanie problemów
społecznych (8)
aktywność fizyczna (5)
bezpieczeństwo i zdrowie w
środowisku domowym (12)





Postrzegany poziom zdrowia i dobrostanu
Ogólne postrzeganie i przekonania dotyczące
swojego zdrowia
Spostrzeganie siebie, zadowolenie z siebie
Specyficzne fizyczne i emocjonalne odczucia
zaburzające poczucie komfortu
Objawy i odczucia fizyczne
Symptomy i odczucia emocjonalne
Ograniczenia
w
podejmowaniu
aktywności
właściwych dla wieku i ograniczenia motoryczne
Wiedza i umiejętności dotyczące zachowań, które
chronią osobę przed zachorowaniem lub urazem
Działania podejmowane wspólnie z rodziną oraz
dostępność wsparcia społecznego w rodzinie
Aktywne podejście do rozwiązania hipotetycznych
problemów interpersonalnych
Zaangażowanie w różnorodne formy aktywności
fizycznej
Aspekty związane ze środowiskiem domowym,
które mogą redukować lub zwiększać
ryzyko
doznania krzywdy
Zagrożenia (czynniki ryzyka):
indywidualne (18)
związane z brakiem osiągnięć
(15)
związane z wpływem
rówieśników (5)

Wiedza i umiejętności dotyczące zachowań
zwiększających ryzyko zachorowania lub urazu
 Zachowania stanowiące zagrożenie dla rozwoju
 Negatywne
zachowania
zakłócające
rozwój
społeczny
 Przynależność
do
grup
rówieśniczych
podejmujących zachowania ryzykowne
Osiągnięcia:
 Spełnianie oczekiwań wynikajacych z pełnienia ról
szkolne (7)
właściwych dla danej fazy rozwoju
związane z pracą (4)
 Osiągnięcia szkolne
 Osiągnięcia związane z pracą
Choroby:
Zdiagnozowane stany/choroby/urazy (przykłady)
ostre o łagodnym przebiegu przeziębienie, zapalenie migdałków, skręcenie stawów
i pomyślnym rokowaniu (10)
zapalenie płuc, złamanie kości, zapalenie wątroby
ostre o poważnym przebiegu zapalenie ucha, astma, alergie
i niepomyślnym rokowaniu (9)
zapalenie stawów, cukrzyca, padaczka
nawracające (11)
skolioza, problemy związane ze słuchem lub wzrokiem
przewlekłe wymagajace leczenia zaburzenia mowy, zaburzenia odżywiania, problemy w
zachowawczego (6)
uczeniu się
przewlekłe wymagajace leczenia
operacyjnego (5)
psychospołeczne (4)
Dodatkowe zmienne w CHIP-AE
zmienne charakteryzujące status
społeczno ekonomiczny;
 zmienne/skale niezbędne do oceny
trafności kwestionariusza CHIP, czyli skale
też badające np. zdrowie i zadowolenie
życia;
 zmienne charakteryzujące kontekst
społeczny, np. klimat szkoły, relacje
rodzinne

PALENIE TYTONIU
W BADANIACH HBSC I CHIP-AE
HBSC - Palenie tytoniu
pytania podstawowe
Czy paliłeś kiedykolwiek tytoń (co najmniej
jednego papierosa, cygaro lub fajkę)?
tak
nie
Jak często obecnie palisz papierosy?
codziennie
co najmniej 1 raz w tygodniu, ale nie codziennie
rzadziej niż 1 raz w tygodniu
nie palę wcale
HBSC - Palenie tytoniu
pytania dodatkowe
•Liczba wypalanych papierosów w ostatnich 30 dniach (od
wcale do powyżej 20 dziennie)
•Palenie papierosów w ostatnich 30 dniach, 12 miesiącach
(od nigdy do 40 razy i więcej)
•Wiek zapalenia pierwszego papierosa
•Status palacza (czy rzucił/a palenie)
•Intencje rzucenia palenia
•Postrzeganie palenia przez kolegów (pali: nikt, prawie
nikt, niektórzy, większość, wszyscy)
Próba palenia
80
66,5
70
56,5
60
50
38,1
40
42,3
26,5
30
16,9
20
10
69,3
9,4
0
11
13
dziewczęta
15
chłopcy
17
Ogólne palenie tytoniu*
40
34,8
35
31,8
30
25
22,7
19,5
20
14,5
15
11,4
10
5
3,9
1,7
0
11
13
dziewczęta
15
17
chłopcy
* łącznie: codziennie, co najmniej 1 raz w tygodniu, rzadziej niż 1 w tygodniu
Trendy ogólnego palenia tytoniu
przez 15-latków
Ogólne palenie tytoniu przez 15-latków
wg miejsca zamieszkania (HBSC 2010)
chłopcy
23,4
dziewczęta
24,6
21,9
21,5
22,4
12,8
duże miasta
małe miasta
wieś
Pytania dotyczące palenia
papierosów w badaniu CHIP-AE
I. Kiedy ostatnio robiłeś następujące rzeczy?
Paliłeś papierosy (Nigdy; Ponad rok temu;
W ciągu
ostatniego roku; W ciągu ostatniego miesiąca; W ciągu
ostatniego tygodnia)
II. Ilu spośród Twoich kolegów/koleżanek możesz
powiedzieć, że robi następujące rzeczy:
Pali papierosy (Nikt ; Kilkoro; Większość; Wszyscy )
III. Czy ktokolwiek w Twoim domu pali papierosy?
(nie, tak, nie wiem) Nie wliczaj siebie jeśli palisz
Pytania dotyczące palenia w
badaniu CHIP-AE - wyniki
chłopcy
44,9
49,4
43,1
dziewczęta
48,5
21,3 20,1
pali ktokolwiek w
rodzinie
palą znajomi
(łącznie: wszyscy i
prawie wszyscy)
palił w ciągu
ostatniego
miesiąca/tygodnia
WYBRANE PUBLIKACJE
DOTYCZĄCE PALENIA TYTONIU
NA PODSTAWIE BADAŃ HBSC I CHIP-AE
BADANIA HBSC
1. Kowalewska A., Mazur J., Woynarowska B.: Charakterystyka wybranych czynników
psychospołecznych u 15-latków, którzy palą tytoń i rzucili palenie. Przegląd Lekarski 2007, 64, 10:
747-751
2. Mazur J., Woynarowska B., Kowalewska A.: Wybrane wskaźniki palenia tytoniu przez młodzież 15letnią na tle międzynarodowych statystyk. Przegląd Lekarski 2008, 65, 10, 541-545.
3. Kowalewska A., Mazur J.: Palenie tytoniu przez członków rodziny w domu a zdrowie subiektywne
nastolatków. Przegląd Lekarski 2008, 65, 10, 549-552
4. Mazur J., Tabak I., Małkowska-Szkutnik A., Kołoło H., Ostaszewski K., Dzielska A. i Kowalewska A.:
Czynniki chroniące młodzież 15-letnią przed podejmowaniem zachowań ryzykownych. Raport z
badań HBSC. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2008
5. Mazur J., Dzielska A., Małkowska-Szkutnik A.: Związek palenia tytoniu z zespołem zachowań
ryzykownych u młodzieży 15-letniej w Polsce i innych krajach europejskich. Przegląd lekarski
2009/66/10, 768-772.
6. Mazur J., Tabak I., Małkowska-Szkutnik A., Dzielska A., Kołoło H., Kowalewska A.: Risk and
protective factors among determinants of risk syndrome (RBS) In 15-year-old Polish adolescents.
Results from HBSC 2006 Survey [w:] Determinants of Heath and health beahiours in Polish
adolescents, Review of studies conducted in 2005-2008, IMiD, Warsaw 2009,9-32.
7. Mazur J., Woynarowska B., Małkowska-Szkutnik A., Kowalewska A.: Aktualne trendy palenia tytoniu
przez młodzież w Polsce w świetle danych HBSC 2010. Przegląd Lekarski 2010/67/10
8. Małkowska-Szkutnik A., Dzielska A., Mazur J.: Palenie tytoniu a podejmowanie zachowań
ryzykanckich przez młodzież. Przegląd Lekarski 2010/67/10, 949-952.
BADANIA CHIP-AE
1. Dzielska A, Małkowska-Szutnik A, Mazur J, Kołoło H, Astma a palenie tytoniu wśród nastolatków,
Przegląd Lekarski 2011 (w druku)
Polskie raporty HBSC 2010
1. Raport techniczny
 2. Raport o społecznych
determinantach zdrowia
 3. Trendy (w
przygotwaniu)

www.imid.med.pl
www.hbsc.org
WNIOSKI
Zarówno badania HBSC, jak i CHIP-AE stanowią
rzetelne źródło informacji na temat
rozpowszechnienia palenia tytoniu wśród młodzieży
 Obszerne kwestionariusze ankiet zastosowanych w
obydwu badaniach dają możliwość wieloaspektowej
oceny uwarunkowań palenia tytoniu
 Zaletą badań CHIP-AE jest nacisk na zdrowie
fizyczne i możliwość analizy uwarunkowań palenia
tytoniu w tym kontekście
 Zaletą badań HBSC jest ich społeczny wymiar,
cykliczność i międzynarodowy charakter
