Zarządzanie kosztami i wynikami - Kłodzko
Transkrypt
Zarządzanie kosztami i wynikami - Kłodzko
Zarządzanie kosztami i wynikami Prowadzący: dr Robert Piechota Literatura 1. A. Jarugowa, W.A. Nowak, A. Szychta: Rachunkowość zarządcza. Koncepcje i zastosowania. Wyd. Absolwent, Łódź 2001. 2. R. Piechota: Projektowanie rachunku kosztów działań, DIFIN, 2005. 3. E. Nowak, R. Piechota, M. Wierzbiński: Rachunek kosztów w przedsiębiorstwie, PWE 2004. Organizacja wykładu 1. 15 godzin wykładu 2. Egzamin – test teoretyczno-praktyczny – 15 pytań oraz 3 zadania. Wykład I: Rachunek kosztów i systemy rachunku kosztów Cel: zrozumienie problematyki kosztów i rachunku kosztów a) podstawowe pojęcia, b) systematyka kosztów na potrzeby zarządzania, c) systemy rachunku kosztów. Podstawowe pojęcia 1. Nakład – celowe zużycie zasobów jednostki wyrażone w jednostkach naturalnych 2. Koszt – celowe zużycie zasobów wyrażone w pieniądzu 3. Wydatek – rozchód środków pieniężnych, bez względu na cel 4. Strata nadzwyczajna – zużycie zasobów nie przynoszące korzyści ekonomicznych Koszty a działalność przedsiębiorstwa 1. Działalność operacyjna 2. Działalność inwestycyjna 3. Działalność finansowa Pojęcie kosztów Wyrażone w pieniądzu celowe zużycie środków trwałych, materiałów, paliwa, energii, usług, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia czynników produkcji, poniesione w związku z normalną działalnością przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których rezultatem są użyteczne produkty i (lub) usługi. Do kosztów nie wyrażających zużycia czynników produkcji zalicza się np.: ubezpieczenia społeczne pracowników, ubezpieczenia majątku rzeczowego, odsetki od kredytów bankowych. Podstawowe klasyfikacje kosztów do celów decyzyjnych 1. Kryterium możliwości odniesienia na jednostkę kalkulacyjną – Koszty bezpośrednie i pośrednie 2. Reakcja na zmianę wielkości produkcji - Koszty stałe i koszty zmienne 3. Wpływ na decyzje - Koszty istotne i koszty nieistotne 4. Stan dokonania – Koszty przesądzone i koszty nie przesądzone Koszty bezpośrednie Koszty, które są ściśle związane z wytworzeniem konkretnych wyrobów, czyli na podstawie dokumentacji źródłowej, bez żadnego dodatkowego przeliczania. Zwykle są to koszty materiałów bezpośrednich, płac bezpośrednich i innych kosztów bezpośrednich. Koszty pośrednie Koszty pośrednie są tymi kosztami których nie można na podstawie dokumentów źródłowych odnieść wprost do określonych jednostek kalkulacyjnych lub których ustalanie w danych warunkach jest nieopłacalne z powodu dużej pracochłonności czy nieistotne ze względu na małą ich kwotę. Koszty pośrednie rozlicza się więc na poszczególne jednostki kalkulacyjne za pomocą kluczy podziałowych Do kosztów pośrednich zalicza się koszty wydziałowe, koszty ogólnozakładowe (koszty zarządu), koszty zakupu i koszty sprzedaży. Koszty stałe i zmienne Podstawowym kryterium podziału kosztów w procesie decyzyjnym jest zachowanie się kosztów względem rozmiarów działalności przedsiębiorstwa. Za miernik rozmiarów działalności przyjmuje się najczęściej wielkość produkcji, ale może być nim również np. liczba godzin czasu pracy, liczba przejechanych kilometrów. Te rodzaje kosztów, które wykazują korelację z rozmiarami działalności przedsiębiorstwa, nazywamy kosztami zmiennymi, natomiast koszty niezależne od rozmiarów działalności przedsiębiorstwa są kosztami stałymi. Koszty stałe W obrębie kosztów stałych wyróżnia się: - koszty bezwzględnie stałe, - koszty skokowo (względnie) stałe. Koszty bezwzględnie stałe są całkowicie niezależne od skali produkcji. W praktyce kosztów bezwzględnie stałych jest niewiele; przykładem jest koszt amortyzacji ustalony metodą liniową. Koszty skokowo stałe zachowują jednakowy poziom tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji, po przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy poziom, na którym znowu występuje pewna ich stabilizacja do określonej wielkości produkcji. Takim kosztem jest koszt wynajmu pomieszczeń produkcyjnych. Koszty zmienne W obrębie kosztów zmiennych wyróżnia się najczęściej: • koszty zmienne proporcjonalne, • koszty zmienne progresywne, • koszty zmienne degresywne. Z kosztami zmiennymi proporcjonalnymi mamy do czynienia wówczas, gdy wzrostowi wielkości produkcji towarzyszy proporcjonalny wzrost kosztów. Koszty zmienne progresywne rosną szybciej od wzrostu wielkości produkcji. Koszty zmienne degresywne występują wtedy, kiedy wraz ze wzrostem wielkości produkcji następuje przyrost kosztów, ale w stopniu wolniejszym od przyrostu produkcji. Systemy rachunku kosztów Rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów rozwijał się i doskonalił wraz ze zmianą istoty i charakteru przedsiębiorstwa oraz warunków, w jakich ono funkcjonowało. Początki rachunku kosztów sięgają starożytności. Pomijając czasy odległe, należy stwierdzić, iż pierwszą dopracowaną koncepcją rachunku kosztów był rachunek kosztów pełnych. Ukształtował się on w okresie produkcji na skalę masową, czyli w końcu XIX i na początku XX w. Rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów pełnych powstał w okresie produkcyjnej orientacji przedsiębiorstw, kiedy głównym zadaniem przedsiębiorstwa była nie sprzedaż wyrobów, lecz produkcja. Podstawową cechą tego rachunku było ustalenie rzeczywistego kosztu jednostkowego wyrobu, uwzględniającego wszystkie poniesione w przedsiębiorstwie koszty. Taki rachunek kosztów miał charakter informacyjnokontrolny. Dostarczał danych o wysokości poniesionych kosztów w celu ich minimalizacji. Z charakteru i zadań tego rachunku wynika, iż był on bardziej związany z rachunkowością finansową niż zarządczą. MODEL RACHUNKU KOSZTÓW PEŁNYCH Koszty Koszty produkcyjne Koszty bezpośrednie Koszty nieprodukcyjne Koszty pośrednie Materiały Koszty okresu Koszty zarządu Koszty wydziałowe Koszty sprzedaży Płace Inne koszty sprzedane Produkcja w toku Produkty gotowe Rachunek wyników niesprzedane Bilans Funkcja kosztów w rachunku kosztów pełnych K k jp Q Funkcja wyniku w rachunku kosztów pełnych WF p Q k j p Q Q ( p k j p ) Zastosowania rachunku kosztów pełnych a) sprawozdawczość finansowa; pozwala on odpowiedzieć na pytanie: ILE KOSZTOWAŁO WYPRODUKOWANIE JEDNOSTKI WYROBU ? lub JAKI OSIĄGNĘLIŚMY ZYSK Z DZIAŁALNOŚCI ? b) analiza rentowności różnych form i rodzajów działalności; c) tworzenie cen (transakcyjnych, transferowych) przy wykorzystaniu formuły cenowej "koszt plus..." i "koszt plus zysk od kapitału" Wady rachunku kosztów pełnych Rachunek kosztów oparty na kosztach pełnych okazał się w warunkach orientacji rynkowej mało przydatny w zarządzaniu przedsiębiorstwem, ponieważ : 1) nie dostarczał informacji o kształtowaniu się kosztów i wyników pod wpływem zmian rynkowych i zmian stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych, 2) nie uwzględniał warunków rynkowych w kształtowaniu cen, przez co traciły one na konkurencyjności względem innych wyrobów, z powodu ustalania ich na podstawie pełnych kosztów jednostkowych, 3) nie był w pełni przydatny do podejmowania decyzji inwestycyjnych. Zmiana orientacji z produkcyjnej na rynkową Nowe wyzwania przedsiębiorstw: • przewartościowanie struktury celów przedsiębiorstwa, • koncentrowanie sił i środków nie na tym, co można wytworzyć, a na tym, co można sprzedać, • dążenie do sprostania coraz to nowym wymaganiom rynku, • uznanie rynku i jego wymogów, a nie tylko produkcji, za główne źródła sukcesu przedsiębiorstwa, • przestawienie się z koncepcji przedsiębiorstwa jako systemu zamkniętego na koncepcję przedsiębiorstwa otwartego na potrzeby otoczenia, • przesunięcie głównych zainteresowań przedsiębiorstwa z bieżącej produkcji i bieżącego zysku na rozwój produkcji mogącej sprostać przyszłym potrzebom i osiągnięciu przyszłego zysku. Rachunek kosztów zmiennych Polega na podziale kosztów na koszty stałe i koszty zmienne oraz na wliczaniu do kosztu jednostkowego wyrobu tylko kosztów zmiennych, czyli bezpośrednio zależnych od wielkości produkcji. Natomiast koszty stałe są wyeliminowane z kosztu jednostkowego. Nie oznacza to, że zostały całkowicie pominięte. Odnosi się je w całości wprost do wyniku finansowego, ponieważ zawsze występowały trudności w idealnym ich podziale pomiędzy poszczególne wyroby. MODEL RACHUNKU KOSZTÓW ZMIENNYCH Koszty Koszty produkcyjne Koszty bezpośrednie Koszty nieprodukcyjne Koszty pośrednie Materiały Koszty okresu Koszty zarządu Koszty wydziałowe Koszty sprzedaży Płace Zmienne Stałe Inne koszty sprzedane Produkcja w toku Produkty gotowe Rachunek wyników niesprzedane Bilans Funkcja kosztów w rachunku kosztów zmiennych K kz Q Ks Funkcja wyniku brutto w rachunku kosztów zmiennych (marża brutto) WF B p Q k z Q Q ( p k z ) Funkcja wyniku netto w rachunku kosztów zmiennych WF p Q k Q K Q ( p k ) K z s z s Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych 1. Wspomaganie podejmowania decyzji w krótkim horyzoncie czasu 2. Rachunki efektywności • analiza progu rentowności • rachunki kosztów: relewantnych (istotnych) i utraconych korzyści • ustalanie cen według formuły cenowej opartej o marżę brutto • planowanie elastyczne kosztów itp. Znaczenie kosztów zmiennych Ranga kosztów zmiennych w podejmowaniu decyzji i w zarządzaniu przedsiębiorstwem systematycznie wzrasta. Ten fakt sprawia, że następuje ciągły rozwój rachunku kosztów zmiennych. Rozwijają się rachunki problemowe dotyczące gospodarowania poszczególnymi czynnikami produkcji, np. rachunek kosztów pracy, czy też odnoszące się do rozwiązywania określonych problemów, np. rachunek kosztów jakości. Koszty produkcji Koszty okresu Wynik finans. amo. ST wydziału, energia oświetl. i grzewcza, czynsze, dzierżawy, k. remont. budynków i budowli płace zarządu i administr. amo. ST nieprodukcyjnych k. marketingu, sprzedaży, Wynik finansowy Koszty ogólnozakł., Koszty sprzedaży energia napędowa maszyn i urządzeń, amortyzacja narzędzi, koszty konserw. i remontów maszyn i urządzeń Wyroby got., prod. w toku Koszty pośrednie (koszty wydziałowe) materiały bezp. robocizna bezp. obróbka obca Koszty stałe Koszty bezpośrednie (produkcja podstawowa) Rachunek kosztów zmiennych: Koszty zmienne Wyroby gotowe, produkcja w toku Rachunek kosztów pełnych: