Wykorzystanie koncepcji grup kapitaďowych w regulacjach

Transkrypt

Problemy ZarzÈdzania, vol. 9, nr 4 (34), t. 2: 75 – 107
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
Wykorzystanie koncepcji grup kapitaïowych
w regulacjach rachunkowoĂci i ich wpïyw
na wysokoĂÊ kapitaïów prezentowanych
w sprawozdaniach finansowych
Radosïaw Ignatowski
Celem niniejszego artykuïu jest przedstawienie wpïywu wypracowanych teoretycznych koncepcji grup kapitaïowych i zwiÈzanych z nimi koncepcji konsolidacji sprawozdañ finansowych przyjÚtych w miÚdzynarodowych regulacjach
rachunkowoĂci (MSSF) na pozycje i wielkoĂci kapitaïów wïasnych wykazywanych w sprawozdaniach finansowych. Ów wpïyw zostaï poddany analizie na
przykïadzie wybranych polskich gieïdowych spóïek publicznych i ich grup kapitaïowych.
Koncepcje sprawozdawczoĂci skonsolidowanej, wypracowane juĝ na przeïomie XIX i XX w., sÈ od dawna implementowane w regulacjach rachunkowoĂci i w róĝny sposób oddziaïujÈ na poziom kapitaïów wïasnych grup kapitaïowych przedstawianych w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych.
Na ich przykïadzie widaÊ wyraěny trend przechodzenia od koncepcji wïasnoĂciowej do koncepcji podmiotu gospodarczego, co odpowiada generalnej orientacji sprawozdawczoĂci finansowej z perspektywy wïaĂciciela na perspektywÚ
interesariuszy.
Wykorzystywana w regulacjach MSSF do koñca 2009 r. rozszerzona koncepcja podmiotu dominujÈcego, ale pomieszana z elementami koncepcji podmiotu gospodarczego sprawiaïa, ĝe kapitaïy wïasne grup kapitaïowych obejmowaïy zarówno kapitaïy wïasne przypisane udziaïowcom spóïek dominujÈcych,
jak i kapitaïy przypisane pozostaïym udziaïowcom podmiotów zaleĝnych (udziaïowcom mniejszoĂciowym). Dopiero od 2010 r. istnieje moĝliwoĂÊ alternatywnego zastosowania czystej koncepcji podmiotu gospodarczego, która przyczynia
siÚ co do zasady do wykazywania jeszcze wyĝszych kwot kapitaïów wïasnych w
tych samych warunkach dziaïania podmiotów. W obecnej sytuacji moĝliwoĂci
równolegïego zastosowania obu koncepcji zarzÈdy spóïek mogÈ dobieraÊ je
wedïug wïasnego uznania, co moĝe siÚ przyczyniaÊ do pewnych manipulacji na
wykazywanych kapitaïach wïasnych grup kapitaïowych, czego przykïady juĝ
moĝna zaobserwowaÊ w praktyce polskich podmiotów gospodarczych.
Analiza danych finansowych niektórych polskich grup kapitaïowych nie
pozwoliïa na wyprowadzenie pewnych wniosków uogólniajÈcych dotyczÈcych
wpïywu zastosowanej rozszerzonej koncepcji podmiotu dominujÈcego na kapivol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
75
taïy wïasne polskich grup kapitaïowych. W wielu przypadkach oddziaïywanie
podmiotów podporzÈdkowanych wpïywa pozytywnie na kapitaïy grupy kapitaïowej, ale moĝna takĝe wskazaÊ wiele sytuacji, w których dziaïalnoĂÊ podmiotów podporzÈdkowanych osïabiaïa pozycjÚ kapitaïowÈ grupy kapitaïowej,
przez co odrÚbne dane finansowe podmiotu dominujÈcego sÈ korzystniejsze
od danych przedstawianych w ukïadzie skonsolidowanym. Moĝe to jednak
potwierdzaÊ wyĝszoĂÊ sprawozdawczoĂci skonsolidowanej nad sprawozdawczoĂciÈ jednostkowÈ, którÈ charakteryzuje wiÚksza wraĝliwoĂÊ na zabiegi operacyjne i finansowe podmiotu dominujÈcego wzglÚdem swoich podmiotów
zaleĝnych. Wb przypadku sprawozdawczoĂci skonsolidowanej manipulowanie
transakcjami zb podmiotami podporzÈdkowanymi jest w duĝym stopniu neutralizowane, przez co korzystniej i bardziej obiektywniej przyczynia siÚ do oceny
efektywnoĂci dziaïañ zarzÈdów podmiotów dominujÈcych.
1. WstÚp
Znakomita wiÚkszoĂÊ ekspansywnych podmiotów gospodarczych zorientowanych na zyski realizuje swoje strategie rozwojowe poprzez tworzenie
grup kapitaïowych. W takim zwiÈzku podmiot gospodarczy wystÚpuje jako
podmiot dominujÈcy wzglÚdem podporzÈdkowanych sobie podmiotów zaleĝnych. Pozwala mu to na realizacjÚ swych celów dziaïania, gïównie zorientowanych na osiÈganie zysków w dïugofalowej polityce operacyjnej i finansowej. Przekïada siÚ to na wzrost jego wartoĂci, co wzmacnia jego siïÚ ekonomicznÈ oraz kreuje pozytywny wizerunek oceniany przez obecnych i potencjalnych inwestorów.
Na róĝnym etapie rozwoju podmiotu gospodarczego istnieje zróĝnicowane zapotrzebowanie na formÚ oraz skalÚ finansowania jego dalszego dziaïania. Róĝne sÈ teĝ priorytety w jego dziaïaniu oraz relacje wymienne z ich
wïaĂcicielami – posiadaczami wyemitowanych przez podmiot instrumentów
kapitaïowych. Przekïada siÚ to na okreĂlone strategie kapitaïowe, dywidendowe, inwestycyjne, przyjmowane i realizowane przez organy spóïek, w tym
ich zarzÈdy. Ocena skutecznoĂci i efektywnoĂci dziaïania zarzÈdów podmiotów gospodarczych, szczególnie spóïek publicznych, przeprowadzana jest
wb wielu przypadkach na podstawie zróĝnicowanych mierników, choÊ najpopularniejszym i jednoczeĂnie najprostszym z nich jest cena akcji. Co do
zasady, poĝÈdany jest ich wzrost, gdyĝ gwarantuje on w najbardziej prostych sytuacjach realizacjÚ zysków przez sprzedaĝ akcji. Wzrost ceny akcji
danej spóïki publicznej zaleĝy od wielu czynników. DominujÈ zwykle czynniki nie bezpoĂrednio zaleĝne od zarzÈdu samej spóïki publicznej, czynniki
ogólnej koniunktury gieïdowej, rynkowej, cykli koniunkturalnych w skali
caïej gospodarki Ăwiatowej, ale nie bez znaczenia sÈ tu parametry wartoĂci
majÈtkowej spóïki oraz zdolnoĂci do generowania w przyszïoĂci dochodów.
½ródïem okresowej informacji o sytuacji finansowej, dokonaniach podmiotów gospodarczych oraz perspektywach ich wzrostu i rozwoju sÈ spra76
Problemy ZarzÈdzania
Wykorzystanie koncepcji grup kapitaïowych w regulacjach rachunkowoĂci…
wozdania finansowe ogólnego przeznaczenia. CzÚsto okreĂla siÚ je takĝe
mianem sprawozdañ statutowych i gdy uzupeïniane sÈ sprawozdaniem
zarzÈdu (niekiedy takĝe informacjami w postaci listu przewodniczÈcego rady
nadzorczej) nazywa siÚ je popularnie raportami finansowymi. SÈ one sporzÈdzane wedïug okreĂlonych zasad, które w zakresie informacji finansowych zawartych w sprawozdaniach finansowych i powiÈzanych z nimi opisów
jakoĂciowych wyznaczajÈ Ăcisïe prawne regulacje sprawozdawczoĂci finansowej.
W przypadku polskich spóïek gieïdowych regulacje sprawozdawczoĂci
finansowej zawarte sÈ gïównie w ustawie o rachunkowoĂci i wynikajÈcego
z niej obowiÈzku stosowania MiÚdzynardoowych Standrdów SprawozdawczoĂci Finansowej (MSSF), które skoordynowane sÈ z regulacjami wïaĂciwymi dla regulowanych rynków kapitaïowych. Na mocy tychĝe regulacji
gieïdowa spóïka publiczna, która wystÚpuje w roli podmiotu dominujÈcego,
zobowiÈzana jest do sporzÈdzania i upublicznienia m.in. rocznych sprawozdañ finansowych, które obejmujÈ swym zakresem zasoby i procesy gospodarcze bezpoĂrednio kontrolowane przez zarzÈd spóïki. ZarzÈd gieïdowej
spóïki publicznej zobowiÈzany jest takĝe do sporzÈdzania i prezentacji (upublicznienia) rocznych sprawozdañ finansowych grupy kapitaïowej, w której
spóïka jest podmiotem dominujÈcym. Zatem sprawozdanie takie obejmuje
swym zakresem takĝe zasoby i procesy gospodarcze realizowane w podmiotach zaleĝnych, kontrolowanych przez spóïkÚ dominujÈcÈ. Skoro bowiem
spóïka kontroluje podmiot zaleĝny, to oznacza to takĝe, ĝe kontroluje zasoby
i procesy gospodarcze zachodzÈce w spóïce zaleĝnej. StÈd dane finansowe
spóïek zaleĝnych powinny znaleěÊ siÚ w sprawozdaniu finansowym sporzÈdzanym dla caïej grupy kapitaïowej, widzianej jako pojedynczy, zwarty podmiot sprawozdawczy (i gospodarczy).
Sprawozdania finansowe danej grupy kapitaïowej, zwane sprawozdaniami skonsolidowanymi, obejmujÈ swym zakresem nie tylko dane finansowe czïonków danej grupy kapitaïowej, ale takĝe dane finansowe innych
podmiotów gospodarczych, w których podmioty grupy kapitaïowej posiadajÈ udziaïy kapitaïowe, pozwalajÈce im na ich wspóïkontrolowanie lub
wywieranie znaczÈcego wpïywu. Przyjmuje siÚ bowiem, ĝe takie formy podporzÈdkowania przyczyniajÈ siÚ takĝe do osiÈgania korzyĂci ekonomicznych
z ich dziaïalnoĂci i w ten sposób w lepszy sposób odwzorowujÈ rzeczywistÈ
sytuacjÚ finansowÈ oraz dokonania finansowe grupy kapitaïowej niĝ miary
wartoĂci udziaïów oparte na cenie ich nabycia lub ich wartoĂci godziwej
(zb zaïoĝenia wartoĂci rynkowej lub szacowanej z dnia ich wyceny bilansowej).
To, jakie pozycje i kwoty zostanÈ wykazane w kapitaïach wïasnych grup
kapitaïowych w ich skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, zaleĝy
w duĝej mierze od regulacji rachunkowoĂci. Te stanowiÈ wyraz teoretycznych koncepcji leĝÈcych u podstaw okreĂlenia zakresu samej grupy
kapitaïowej oraz zwiÈzanych z nimi teoretycznych koncepcji konsolidacji
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
77
sprawozdañ finansowych, wywodzÈcych siÚ z podmiotowych teorii rachunkowoĂci. Znaczenie zasadnicze ma tu podejĂcie do kwalifikacji i wyceny
kapitaïów wïasnych przypisywanych udziaïowcom podmiotów zaleĝnych.
Mamy tu zasadniczo ich dwie klasy: udziaïowców posiadajÈcych udziaïy
wb podmiocie dominujÈcym i pozostaïych udziaïowców, zwanych udziaïowcami mniejszoĂciowymi (niekontrolujÈcymi).
Celem niniejszego artykuïu jest przedstawienie wpïywu wypracowanych
teoretycznych koncepcji grup kapitaïowych i zwiÈzanych z nimi koncepcji
konsolidacji sprawozdañ finansowych przyjÚtych w regulacjach rachunkowoĂci na pozycje i wielkoĂci kapitaïów wïasnych wykazywanych w sprawozdaniach finansowych. Ów wpïyw zostanie poddany analizie na przykïadzie
wybranych polskich gieïdowych spóïek publicznych i ich grup kapitaïowych.
Poniewaĝ te od 2005 r. sporzÈdzajÈ statutowe skonsolidowane sprawozdania finansowe wedïug MiÚdzynarodowych Standardów SprawozdawczoĂci
Finansowej (MSSF), to te wïaĂnie regulacje bÚdÈ stanowiÊ odniesienie do
przedstawionych w artykule koncepcji teoretycznych i ich praktycznych zastosowañ.
2. Teoretyczne koncepcje konsolidacji sprawozdañ
finansowych grup kapitaïowych
W celu przedstawienia koncepcji rachunkowoĂci leĝÈcych u podstaw sporzÈdzania skonsolidowanych sprawozdañ finansowych grupy kapitaïowej
przyjmijmy podstawowe (choÊ upraszczajÈce nieco problem) zaïoĝenie: relacja dominacji jednego podmiotu nad drugim – kontroli – wynika z powiÈzañ kapitaïowych i zapewnia podmiotowi dominujÈcemu wiÚkszoĂÊ, ale nie
caïoĂÊ udziaïów w kapitale wïasnym podmiotu zaleĝnego. Oznacza to, ĝe
czÚĂÊ udziaïów podmiotu zaleĝnego moĝe znajdowaÊ siÚ poza zasiÚgiem
samego podmiotu dominujÈcego lub kontrolowanych przez niego innych
podmiotów zaleĝnych. A zatem zakïadamy wystÚpowanie indywidualnych
bÈdě instytucjonalnych udziaïowców (akcjonariuszy) spoza krÚgu jednostki
dominujÈcej i jej grupy kapitaïowej, majÈcych prawa do czÚĂci majÈtku
netto podmiotu zaleĝnego, w tym: czÚĂci wygospodarowanych przez ten
podmiot w danym okresie zysków, w tym wyniku finansowego (zysku bÈdě
straty netto) oraz w okresach poprzednich. Prawa majÈtkowe tych udziaïowców – udziaïowców mniejszoĂciowych – zwykïo siÚ nazywaÊ od dawna
kapitaïami mniejszoĂciowymi, choÊ wspóïczeĂnie zaczynajÈ byÊ stosowane
inne nazwy: udziaïy niekontrolujÈce, udziaïy przypisane udziaïowcom niekontrolujÈcym czy udziaïy nie dajÈce kontroli (non-controlling interest)1.
Problem, jaki zatem w tej sytuacji zasadniczo wystÚpuje, to zakres ujmowania i prezentacji – wykazywania majÈtku netto podmiotu zaleĝnego ibpraw
do niego w sprawozdaniu finansowym sporzÈdzanym przez podmiot dominujÈcy. Czy zatem sprawozdanie grupy kapitaïowej (jednostki dominujÈcej
i kontrolowanej przez niÈ jednostki zaleĝnej) powinno uwzglÚdniaÊ tylko
78
prawa akcjonariuszy podmiotu dominujÈcego do majÈtku netto podmiotu
zaleĝnego, czy teĝ ujawniaÊ go w caïoĂci, uwzglÚdniajÈc przy tym prawa
udziaïowców (mniejszoĂciowych) spoza grupy? Jest to zasadnicze pytanie,
na które odpowiedě stanowi podstawÚ wystÚpujÈcych róĝnych teoretycznych
koncepcji grup kapitaïowych i skonsolidowanych sprawozdañ finansowych.
Jest to pytanie o pojÚcie i zakres sprawozdawczego podmiotu gospodarczego oraz zakres jego finansowego i majÈtkowego oddziaïywania.
Jak podkreĂlono w opracowaniu amerykañskiego Komitetu Badawczego
do Spraw Koncepcji i Standardów w RachunkowoĂci (Concepts and Standards Research Study Committee), powoïanego przy Amerykañskim Stowarzyszeniu RachunkowoĂci (AAA) w 1964 r., w rachunkowoĂci podmiot
gospodarczy, z którym mamy do czynienia, moĝe byÊ zdefiniowany jako
„obszar ekonomicznego zainteresowania konkretnej jednostki lub grupy”,
stwierdzajÈc dalej, ĝe „(...) granice takiego podmiotu gospodarczego mogÈ
byÊ zdefiniowane przez: (1) okreĂlenie zainteresowanej jednostki lub grupy
oraz (2) okreĂlenie charakteru interesu tej osoby lub grupy. Na pojÚcie
podmiotu gospodarczego skïada siÚ dziaïalnoĂÊ, którÈ prowadzi, zdarzenia
gospodarcze, wykorzystanie zasobów (materialnych i niematerialnych, kwantyfikowalnych i niekwantyfikowalnych), które razem wpïywajÈ na interes
jednostki lub grupy. MówiÈc proĂciej, Komitet przyjÈï za punkt wyjĂcia do
zdefiniowania podmiotu gospodarczego podejĂcie zorientowane na odbiorcÚ.
Oznacza to, ĝe rachunkowoĂÊ, w tym sprawozdawczoĂÊ finansowa rozwijana jest w celu zaspakajania potrzeb poszczególnych jednostek i/lub grup”
(American Accounting Association 1965).
W tej sytuacji, jeĂli przyjmiemy za punkt odniesienia odbiorców sprawozdañ finansowych podmiotu sprawozdawczego, którzy majÈ jakikolwiek
zwiÈzek wïasnoĂciowo-roszczeniowy z tym podmiotem, to w odniesieniu do
sprawozdawczoĂci grupy przedsiÚbiorstw wyróĝniÊ moĝna kilka podmiotowych „teorii” rachunkowoĂci, odpowiadajÈcych koncepcji sprawozdawczoĂci finansowej grupy. Trzy z nich rysujÈ siÚ automatycznie:
– koncepcja oparta na wïaĂcicielach kapitaïów z punktu widzenia grupy,
utoĝsamianych z prawami przypisanymi wyïÈcznie do wïaĂcicieli podmiotu dominujÈcego (koncepcja wïasnoĂciowa),
– koncepcja oparta na wïaĂcicielach kapitaïów podmiotów grupy, utoĝsamianych z prawami przypisanymi do wszystkich udziaïowców podmiotów tworzÈcych wielopodmiotowÈ strukturÚ gospodarczÈ (koncepcja
podmiotu gospodarczego),
– koncepcja oparta na wïaĂcicielach kapitaïów grupy, utoĝsamianych z prawami przypisanymi do wïaĂcicieli podmiotu dominujÈcego, którzy kontrolujÈc zasoby i procesy gospodarcze podmiotów zaleĝnych korzystajÈ
z tej ich czÚĂci, która naleĝna jest pozostaïym udziaïowcom podmiotów
zaleĝnych (koncepcja podmiotu dominujÈcego).
PróbÚ ujednoliconego podejĂcia do prezentacji wyksztaïconych w nauce
rachunkowoĂci koncepcji rachunkowoĂci (takĝe na potrzeby praktyki gospovol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
79
darczej i jej regulacji) do ujmowania udziaïów podmiotu dominujÈcego
wb podmiocie zaleĝnym, a co za tym idzie zasad sporzÈdzania i prezentacji
skonsolidowanych sprawozdañ finansowych, podjÚli dopiero w poïowie
XXb wieku jako pierwsi Kanadyjczycy G.C. Baxter i J.C. Spinney, dokonujÈc zwiÚzïej prezentacji oraz porównania teorii rachunkowoĂci leĝÈcych
ub podstaw konsolidacji sprawozdañ finansowych. Wyróĝnili oni cztery niezaleĝne, wewnÚtrznie spójne koncepcje konsolidacji sprawozdañ finansowych (Baxter i Spinney 1975):
– koncepcjÚ wïasnoĂciowÈ,
– koncepcjÚ podmiotu dominujÈcego,
– koncepcjÚ rozwiniÚtego podmiotu dominujÈcego, zwanÈ takĝe rozwiniÚtÈ
lub rozszerzonÈ koncepcjÈ podmiotu dominujÈcego,
– koncepcjÚ podmiotu gospodarczego.
BiorÈc wïaĂnie za punkt odniesienia podejĂcie do udziaïów mniejszoĂci
(kapitaïów akcjonariuszy mniejszoĂciowych, kapitaïów mniejszoĂci, udziaïów niekontrolujÈcych) w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych,
które jest podstawowym elementem róĝniÈcym wszystkie koncepcje konsolidacji sprawozdañ finansowych, podstawowe zaïoĝenia wymienionych koncepcji przedstawiÊ moĝna za pomocÈ rysunku 1. Na rysunku tym pola oznaczone elipsÈ pionowÈ odzwierciedlajÈ kapitaïy wiÚkszoĂci (podmiotu dominujÈcego i jego grupy kapitaïowej), zaĂ zacienione pola elipsy poziomej
oznaczajÈ kapitaïy naleĝne i przypisane udziaïowcom mniejszoĂciowym. Pole
eliptyczne stanowi o kapitaïach grupy kapitaïowej, w których wykazywane
sÈ równieĝ, choÊ odrÚbnie, kapitaïy mniejszoĂci.
Koncepcja
własnościowa
Kapitały
należne
podmiotowi
dominującemu
i jego
udziałowcom
Kapitały własne
grupy kapitałowej
Kapitały wykazywane
w sprawozdaniu finansowym
Koncepcja podmiotu dominującego
i rozszerzona podmiotu
dominującego
Kapitały
należne
podmiotowi
dominującemu
i jego
udziałowcom
Kapitały
mniejszości
Kapitały własne
grupy kapitałowej
w sprawozdaniu finansowym
Koncepcja podmiotu
gospodarczego
Kapitały
należne
podmiotowi
dominującemu
i jego udziałowcom
Kapitały
mniejszości
Kapitały własne grupy
kapitałowej
wsprawozdaniu finansowym
Rys. 1. PodejĂcie rachunkowoĂci do kapitaïów (udziaïów) mniejszoĂci w róĝnych koncepcjach grupy kapitaïowej (koncepcjach konsolidacji sprawozdañ finansowych). ½ródïo:
opracowanie na podstawie P.A. Taylor 1990. Consolidated Financial Statements. Concepts,
Issues and Techniques, Londyn: Paul Chapman Publishing, s. 111.
80
Wedïug koncepcji wïasnoĂciowej jedynie udziaïy wiÚkszoĂciowe (grupy
kapitaïowej, widziane gïównie jako udziaïy jednostki dominujÈcej) stanowiÈ przedmiot zainteresowania sprawozdawczoĂci finansowej, stÈd teĝ
udziaïy mniejszoĂciowe (kapitaïy mniejszoĂci) nie sÈ w sprawozdaniach finansowych w ogóle uwzglÚdniane. Oznacza to, ĝe wïaĂciwÈ metodÈ konsolidacji sprawozdañ finansowych odpowiadajÈcÈ tej koncepcji jest metoda konsolidacji proporcjonalnej.
Wedïug koncepcji podmiotu dominujÈcego udziaïy mniejszoĂci sÈ integralnÈ czÚĂciÈ sprawozdañ finansowych, ale stanowiÈ jedynie element uzupeïniajÈcy wykazywane ěródïa finansowania majÈtku podmiotu zaleĝnego,
gdyĝ najwaĝniejszym odbiorcÈ sprawozdañ wedïug tej koncepcji jest – podobnie jak w koncepcji wïasnoĂciowej – wïaĂciciel kontrolujÈcy podmiot zaleĝny.
Kontrola zaĂ prowadzi do dysponowania caïym majÈtkiem podmiotu zaleĝnego, a to oznacza, ĝe sprawozdanie finansowe grupy powinno przedstawiaÊ nie tylko majÈtek, do którego ma prawo udziaïowiec wiÚkszoĂciowy,
ale takĝe ten, który przypisany jest i finansowany jest przez innych udziaïowców. Wedïug tej koncepcji najlepszÈ formÈ sporzÈdzania i prezentacji
sprawozdañ skonsolidowanych jest metoda konsolidacji peïnej.
Wedïug koncepcji podmiotu gospodarczego udziaïowiec mniejszoĂciowy
ma takie same prawa udziaïowe, a wiÚc takĝe prawa do majÈtku podmiotu
zaleĝnego, jak udziaïowiec wiÚkszoĂciowy – podmiot dominujÈcy. Jest on
tu co prawda postrzegany jako oddzielny udziaïowiec, ale nie jako odmienny
udziaïowiec, który nie jest zainteresowany sporzÈdzanym sprawozdaniem
finansowym grupy kapitaïowej, do której naleĝÈ jego udziaïy w podmiocie
zaleĝnym. Zatem skonsolidowane sprawozdanie finansowe powinno byÊ sporzÈdzane zarówno dla udziaïowców wiÚkszoĂciowych, jak i mniejszoĂciowych z pespektywy obu tych grup udziaïowców, traktowanych wedle tych
samych zasad. Oznacza to, ĝe nie ma ĝadnych przesïanek do tego, by przy
sporzÈdzaniu i prezentacji skonsolidowanych sprawozdañ finansowych
wyróĝniaÊ jedynie udziaïowców wiÚkszoĂciowych, a zatem przy prezentacji
kapitaïów wïasnych grupy kapitaïowej naleĝy oddzielnie przedstawiaÊ prawa
akcjonariuszy jednej, jak i drugiej grupy akcjonariuszy ujÚtych w tej samie
grupie kapitaïów wïasnych.
Naleĝy jednakĝe zwróciÊ uwagÚ na stosowane okreĂlenie grupy kapitaïowej i kapitaïów grupy kapitaïowej. TÚ co do zasady tworzy podmiot dominujÈcy i podmioty od niego zaleĝne. MówiÈc wiÚc o kapitaïach grupy
kapitaïowej, naleĝaïoby mieÊ na uwadze wszystkie kapitaïy wïasne, w jakie
wyposaĝone sÈ wszystkie podmioty grupy. Jednakĝe w procesie konsolidacji sprawozdañ finansowych najczÚĂciej dochodzi do eliminacji tych kapitaïów wïasnych podmiotów zaleĝnych, które zostaïy do nich wniesione przez
udziaïowców (kapitaïy podstawowe), i innych kapitaïów, które zostaïy wypracowane przez podmioty zaleĝne do dnia przejÚcia nad nimi kontroli. StÈd
pojÚcie kapitaïów wïasnych grupy de facto oznacza kapitaï podstawowy
podmiotu dominujÈcego oraz te pozostaïe kapitaïy wïasne, którymi dyspovol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
81
nuje podmiot dominujÈcy, tj. jego wszystkie pozostaïe kapitaïy wypracowane przez niego od momentu jego powstania (kapitaïy zapasowe, zyski
lub straty ujÚte bezpoĂrednio w kapitaïach wïasnych, np. z tytuïu przeszacowania rzeczowych aktywów trwaïych lub wartoĂci niematerialnych i prawnych) i wyïÈcznie te pozostaïe kapitaïy wïasne podmiotów zaleĝnych, które
zostaïy przez niego wypracowane od dnia podporzÈdkowania (dnia przejÚcia, dnia rozpoczÚcia kontrolowania). StÈd w koncepcjach: wïasnoĂciowej
oraz dwu koncepcjach podmiotu dominujÈcego pojÚcie kapitaïów grupy
kapitaïowej oznacza kapitaïy wïasne przypisane udziaïowcom podmiotu
dominujÈcego. W koncepcji podmiotu gospodarczego zaĂ, wedïug której
kapitaïy wïasne podmiotów zaleĝnych naleĝne udziaïowcom mniejszoĂciowym sÈ uznawane za kapitaïy wïasne, pojÚcie kapitaïów grupy kapitaïowej
obejmuje takĝe czÚĂÊ kapitaïów wïasnych podmiotów zaleĝnych przypisanych udziaïowcom mniejszoĂciowym. Na przedstawionym rysunku 1 zachowano jednakĝe pojÚcie kapitaïów grupy kapitaïowej w znaczeniu kapitaïów
naleĝnych udziaïowcom podmiotu dominujÈcego. Ale skoro kapitaïy mniejszoĂci uznawane sÈ za kapitaïy wïasne, to w tym przypadku wÚĝsze i szersze znaczenia pojÚcia kapitaïów grupy kapitaïowej sÈ toĝsame.
Odmiennym elementem zróĝnicowania teoretycznych koncepcji konsolidacji sprawozdañ finansowych jest problem wyceny. Problem ten dotyczy
trzech elementów wyceny: majÈtku spóïki zaleĝnej, udziaïów mniejszoĂci
wbtym majÈtku, czyli kapitaïów mniejszoĂciowych, jeĂli majÈ byÊ one wykazane oraz wartoĂci firmy spóïki zaleĝnej.
Z punktu widzenia skonsolidowanych sprawozdañ finansowych istnieje
kilka róĝnych moĝliwych koncepcji wyceny majÈtku (aktywów netto). Zasadniczo na poziomie koncepcji teoretycznych rozpatruje siÚ ich wspóïczeĂnie
dwie: podstawÚ kosztowo-historycznÈ (zwanÈ czÚsto niesïusznie wb literaturze wycenÈ ksiÚgowÈ2) i podstawÚ opartÈ na koncepcji wyceny wb wartoĂciach godziwych:
1. Wedïug pierwszej koncepcji wyceny zarówno caïy majÈtek spóïki zaleĝnej, jak i udziaï w nim naleĝny udziaïowcom mniejszoĂciowym wycenia
siÚ z uwzglÚdnieniem dotychczasowego poziomu wyceny, wynikajÈcego
z ksiÈg rachunkowych spóïki zaleĝnej i sporzÈdzanych na ich podstawie
sprawozdañ finansowych.
2. Wedïug koncepcji wyceny w wartoĂciach godziwych kaĝdy ze skïadników majÈtku spóïki zaleĝnej (jej aktywów netto) poddawany jest wycenie w taki sposób, jakby skïadniki te zostaïy nabyte po raz pierwszy
wb dniu nabycia udziaïów w jednostce zaleĝnej.
PojÚcie i koncepcja wyceny w wartoĂciach godziwych zostaïo pierwotnie
wprowadzone w Stanach Zjednoczonych i stosowane byïo przez instytucje
finansowe w odniesieniu do kwoty zwrotu, jakÈ spodziewaï siÚ osiÈgnÈÊ
inwestor z poczynionej przez siebie inwestycji (Hendriksen 1970: 370; Hendriksen i van Breda 2002: 498). Wedïug ówczesnej wykïadni sÈdów amerykañskich wycena w wartoĂci godziwej powinna uwzglÚdniaÊ wszystkie
82
zdarzenia zwiÈzane z danym skïadnikiem podlegajÈcym wycenie, wïÈczajÈc
w to wycenÚ uwzglÚdniajÈcÈ jej historycznÈ, kosztowÈ podstawÚ, ale takĝe
wycenÚ opartÈ na kosztach (cenach) odtworzeniowych. Instytucje finansowe
staïy z kolei na stanowisku, ĝe podstawÈ oszacowania godziwej wartoĂci
powinna byÊ jedynie podstawa odtworzeniowa (Foster i Rodey 1951: 27–29).
Niektórzy teoretycy jednak twierdzÈ, ĝe nie moĝna przyjmowaÊ uniwersalnie podstawy odtworzeniowej dla wyceny wszystkich skïadników majÈtkowych nabywanych wraz z caïym przedsiÚbiorstwem. Podstawa wyceny takich
skïadników powinna bowiem zaleĝeÊ od intencji, jakie towarzyszÈ nabywajÈcemu w odniesieniu do konkretnych skïadników majÈtkowych. JeĂli nabyty
skïadnik majÈtkowy ma zostaÊ nastÚpnie odsprzedany, to podstawÈ jego
wyceny nie powinna byÊ cena odtworzeniowa, lecz jego moĝliwa do uzyskania cena sprzedaĝy (Harvey i Keer 1985; Ignatowski 1995).
W teorii rachunkowoĂci przyjmuje siÚ zatem, ĝe wartoĂÊ godziwa nie
stanowi odrÚbnej podstawy wyceny, jaka powinna byÊ zastosowana do wyceny
bilansowej w sposób ogólny. Jest to raczej zbiór róĝnorodnych podstaw
wyceny przyjmowany i okreĂlany przez róĝne instytucje, w tym takĝe sÈdy,
dla konkretnych celów. Ten punkt widzenia zgodny jest ze twierdzeniem
Y. Ijiriego (1967: 65), który uwaĝa, ĝe spoĂród wszystkich moĝliwych metod
wyceny, jakie moĝna zastosowaÊ w rachunkowoĂci, nie jest moĝliwe dokonanie wyboru najlepszej z nich. Twierdzi on dalej, ĝe w konkretnym przypadku wykorzystania informacji generowanej przez rachunkowoĂÊ jedna
metoda wyceny moĝe okazaÊ siÚ lepsza od innej. Nie moĝna jednak dokonaÊ takiego caïoĂciowego wyboru, który odnosiïby siÚ do wszystkich przypadków3.
Moĝna zatem przyjÈÊ, ĝe podstawÈ wyceny nabywanych aktywów netto
spóïki zaleĝnej, w tym udziaïów mniejszoĂci, sÈ ich wartoĂci ksiÚgowe lub
wartoĂci godziwe4.
Ostatnim elementem branym pod uwagÚ przez Baxtera i Spinneya wbformuïowanych przez nich teoretycznych koncepcjach konsolidacji sprawozdañ finansowych, który wpïywa takĝe na zróĝnicowanie podstaw wyceny
aktywów netto jednostki zaleĝnej, jest wycena i wykazywanie wartoĂci firmy
jednostki zaleĝnej.
Z punktu widzenia teorii rachunkowoĂci poczÈtkowo w literaturze przyjmowano trzy koncepcje wartoĂci firmy (Hendriksen 1982: 407):
1. WartoĂÊ firmy jako wartoĂÊ skïadników niematerialnych przypisywanych
podmiotowi gospodarczemu, które nie sÈ wykazywane jako aktywa, ale
które tïumaczyÊ mogÈ wystÚpowanie wartoĂci firmy.
2. WartoĂÊ firmy jako bieĝÈca (zdyskontowana) wartoĂÊ nadwyĝki szacowanych przyszïych zysków ponad sumÚ normalnego zwrotu na inwestycji, która nie obejmuje wartoĂci firmy.
3. WartoĂÊ firmy jako nadwyĝka wartoĂci przedsiÚbiorstwa ponad sumÚ
wartoĂci jego identyfikowalnych materialnych i niematerialnych aktywów
netto.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
83
Wedïug pierwszej i trzeciej koncepcji, w przeciwieñstwie do koncepcji
drugiej, wartoĂÊ firmy jest postrzegana jako odrÚbny skïadnik aktywów,
posiadajÈcy swoje charakterystyczne cechy, takie jakie posiadajÈ inne aktywa.
JeĂli wiÚc przyjÈÊ, ĝe za nabywane udziaïy spóïki zaleĝnej pïaci siÚ cenÚ,
która odzwierciedla jej wartoĂÊ godziwÈ, to równieĝ skïadniki aktywów netto
powinny byÊ wyceniane w wartoĂciach godziwych, co powoduje, ĝe nadwyĝka ceny nabycia udziaïów ponad wartoĂÊ skïadników aktywów netto
spóïki zaleĝnej, jaka moĝe byÊ przypisana do nabywanych udziaïów, moĝe
byÊ uznana za nabytÈ wartoĂÊ firmy przez jednostkÚ dominujÈcÈ5. Wedïug
drugiej koncepcji wartoĂÊ firmy nie powinna byÊ ujmowana jako skïadnik
aktywów, tak jak czyni siÚ to z innymi nabytymi skïadnikami przejmowanego podmiotu. Zasadne byïoby zatem nieujmowanie jej w ogóle w systemie rachunkowoĂci bilansowej, a co najwyĝej uznawanie jej za skïadnik
aktywów warunkowych. Z tego powodu ujÚcie jej jako poniesionego kosztu
dla osiÈgniÚcia przyszïych ponadprzeciÚtnych zysków, z którymi siÚ ona
wiÈĝe, musi oznaczaÊ uznanie, ĝe zyski te bÚdÈ w przyszïoĂci osiÈgniÚte
(czyli uznanie jej za skïadnik aktywów).
Spotykane we wczeĂniejszej praktyce ujmowanie nabytej wartoĂci firmy
jako kosztu okresu (lub ujmowanie jej bezpoĂrednio w kapitaïach wïasnych
jako ich zmniejszenie) nie mieĂci siÚ w kanonach wskazanych wyĝej koncepcji. Oznaczaïoby bowiem uznanie, ĝe korzyĂci ekonomiczne w niej tkwiÈce
zostaïy wïaĂnie zrealizowane. Uzasadnieniem dla kosztowego ujÚcia wartoĂci firmy lub uznania jej za stratÚ kapitaïowÈ byïoby przyjÚcie zaïoĝenia, ĝe
zbiór aktywów, któremu ona towarzyszy, nie osiÈgnie w przyszïoĂci juĝ ĝadnych ponadprzeciÚtnych zysków. Innymi sïowy, wartoĂÊ firmy realizuje swoje
korzyĂci w chwili jej nabycia.
JeĂli przyjmiemy wiÚc (zgodnie z pierwszÈ, ale przede wszystkim trzeciÈ koncepcjÈ), ĝe wartoĂÊ firmy jest skïadnikiem nabywanych aktywów netto
spóïki zaleĝnej, to moĝemy jÈ wykazaÊ w skonsolidowanym sprawozdaniu
finansowym jako nabytÈ wartoĂÊ firmy przez jednostkÚ dominujÈcÈ. Takie
podejĂcie od strony jednostki dominujÈcej moĝe byÊ z kolei przeciwstawione podejĂciu od strony wszystkich udziaïowców jednostki zaleĝnej i powodowaÊ, ĝe skonsolidowane sprawozdanie finansowe nie tylko powinno
wykazywaÊ nabytÈ przez jednostkÚ dominujÈcÈ wartoĂÊ firmy jednostki zaleĝnej, lecz takĝe jej caïkowitÈ wartoĂÊ. PodejĂcie takie jest wïaĂciwe koncepcji podmiotu gospodarczego. Problem, jaki siÚ tutaj rysuje, to oczywiĂcie
sposób wyceny tej caïoĂciowej wartoĂci firmy. O ile bowiem w ïatwy sposób moĝna wyceniÊ nabytÈ wartoĂÊ firmy przez jednostkÚ dominujÈcÈ, obtyle
wycena caïoĂciowej wartoĂci firmy jest juĝ nieco trudniejsza. UstalajÈc nabytÈ
wartoĂÊ firmy, posiïkujemy siÚ z reguïy w rachunkowoĂci jej trzeciÈ koncepcjÈ, okreĂlonÈ przez E. Hendriksena, a wiÚc jako róĝnicÚ miÚdzy cenÈ
nabycia a wartoĂciÈ skïadników aktywów netto spóïki zaleĝnej, jaka moĝe
byÊ przypisana do nabywanych udziaïów. Ustalenie caïoĂciowej wartoĂci
firmy spóïki zaleĝnej wymaga wiÚc znajomoĂci caïkowitej ceny nabycia
84
wszystkich jej udziaïów. Koncepcja podmiotu gospodarczego w uproszczeniu zakïada, ĝe jest ona wprost proporcjonalna do ceny nabytej czÚĂci udziaïów. Wiadomo jednak, ĝe w praktyce zasada ta z reguïy siÚ nie sprawdza.
W pewnych okolicznoĂciach wykupienie pozostaïych udziaïów naleĝÈcych
do udziaïowców mniejszoĂciowych wymaga zaangaĝowania niewspóïmiernie wyĝszych nakïadów w przeliczeniu na jeden udziaï, w innych zaĂ – wrÚcz
odwrotnie. W skrajnych przypadkach wartoĂÊ tzw. zïotej akcji moĝe równaÊ siÚ wartoĂci pozostaïych akcji lub nawet przewyĝszaÊ jÈ, a krañcowo
drugostronnie – niektóre z pozostaïych akcji mogÈ byÊ wycenione przez
rynek znacznie poniĝej wartoĂci majÈtku spóïki, jaki moĝna by do tych akcji
przypisaÊ.
3. Koncepcje grup kapitaïowych
i sprawozdañ skonsolidowanych w regulacjach
rachunkowoĂci miÚdzynarodowej
W przedmiotowych miÚdzynarodowych regulacjach rachunkowoĂci wszystkie wskazane w poprzednim punkcie teoretyczne koncepcje grup kapitaïowych i konsolidacji sprawozdañ finansowych byïy juĝ lub sÈ nadal wykorzystywane6. W regulacjach miÚdzynarodowych widaÊ obecnie wyraěnÈ orientacjÚ
na koncepcjÚ podmiotu gospodarczego, choÊ teĝ dwie z pozostaïych trzech:
koncepcja wïasnoĂciowa i rozwiniÚta koncepcja podmiotu dominujÈcego wciÈĝ
majÈ swoje zastosowanie. Rzecz jednak w tym, ĝe koncepcjÚ wïasnoĂciowÈ
przyjÚto w regulacjach MiÚdzynarodowych Standardów SprawozdawczoĂci
Finansowej (wczeĂniej w MiÚdzynarodowych Standardach RachunkowoĂci)
jako rozwiÈzanie alternatywnie dozwolone wbprezentacji udziaïów nie w podmiotach kontrolowanych przez podmiot dominujÈcy (w podmiotach zaleĝnych), lecz w podmiotach wspóïkontrolowanych7. Takie podmioty nie sÈ zaĂ
zaliczane do grupy kapitaïowej, ale – zgodnie z wymogami wïaĂciwymi dla
sporzÈdzania i prezentacji skonsolidowanych sprawozdañ finansowych –
powinny byÊ w nich wykazane równolegle z pozycjami przychodów, kosztów,
zysków, strat, aktywów, zobowiÈzañ i przepïywów pieniÚĝnych podmiotów
tworzÈcych grupÚ kapitaïowÈ. Tyle tylko, ĝe wykazywane kwoty, odwzorowujÈc dane finansowe podmiotów wspóïkontrolowanych, przeliczane sÈ procentowym udziaïem we wïasnoĂci grupy kapitaïowej. Podobnie rzecz siÚ ma
zbudziaïami w podmiotach stowarzyszonych, tyle tylko ĝe ich dane finansowe
stanowiÈ jedynie podstawÚ do zastosowania metody praw wïasnoĂci, w której nie nastÚpuje bezpoĂrednie ujÚcie ich danych finansowych, a jedynie na
ich podstawie nastÚpuje zaliczenie do kapitaïów wïasnych grupy kapitaïowej
zmian w wartoĂci udziaïów wynikajÈcych ze zmian w aktywach netto podmiotu podporzÈdkowanego.
Efekt kapitaïowy (ujmowanie zysków lub strat, w tym wyników finansowych) z punktu widzenia kapitaïów grupy kapitaïowej, ale tylko w czÚĂci
przypisywanej udziaïowcom podmiotu dominujÈcego we wszystkich przyvol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
85
padkach jest jednak taki sam. MówiÈc o tym mam na myĂli zastosowanie
moĝliwych wariantowych metod w stosunku do tego samego podmiotu podporzÈdkowanego, co na poziomie regulacyjnym moĝliwe jest wyïÈcznie
wbprzypadku podmiotów wspóïkontrolowanych i moĝliwej do zastosowania
alternatywnie metody proporcjonalej (konsolidacji wedïug koncepcji wïasnoĂciowej) lub metody praw wïasnoĂci, wywodzÈcej siÚ z koncepcji wïasnoĂciowej. W przypadku pozostaïych form podporzÈdkowania, zaleĝnoĂci
i stowarzyszenia, obecne regulacje MSSF wymagajÈ wyïÈcznie zastosowania odpowiednio: metody peïnej konsolidacji (wedïug rozszerzonej koncepcji podmiotu dominujÈcego lub wedïug koncepcji podmiotu gospodarczego)
i metody praw wïasnoĂci (u której podstaw leĝy koncepcja wïasnoĂciowa).
EwolucjÚ miÚdzynarodowych regulacji rachunkowoĂci w zakresie wykorzystania teoretycznych koncepcji konsolidacji sprawozdañ finansowych
wbich trzech, fundamentalnych obszarach, dotyczÈcych ujmowania, pomiaru
i wykazywania w SSF wartoĂci firmy (takĝe ujemnej), aktywów netto podmiotu zaleĝnego oraz kapitaïów mniejszoĂci, ilustrujÈ tabele 1–4 zamieszczone na koñcu tego opracowania. W tabelach uĝyto polskojÚzycznych nazw
poszczególnych MSR i MSSF. Dla odróĝnienia podejĂcia do wartoĂci firmy
w koncepcji podmiotu gospodarczego i pozostaïych koncepcjach przyjÚto
dla potrzeb tego opracowania okreĂlenia niewystÚpujÈce w regulacjach
rachunkowoĂci: caïkowitej i nabytej (przejÚtej) wartoĂci firmy. Wskazane
tabele opracowano na podstawie ěródïowych regulacji MSR i MSSF.
Ewolucja regulacji miÚdzynarodowych w ujmowaniu, wycenie i prezentacji wartoĂci firmy oraz powiÈzanych z niÈ innych kategorii wpïywajÈcych
na kapitaïy wïasne grup kapitaïowych, tj. aktywów netto oraz udziaïów mniejszoĂci (niekontrolujÈcych), jest takĝe wyraěna w przypadkach szczególnych
przejÚÊ. Dotyczy to zasadniczo trzech sytuacji: przejÚÊ wieloetapowych, przejÚÊ bez zapïaty oraz nabywania dodatkowych udziaïów w podmiotach juĝ
kontrolowanych.
PoczÈtkowo w MSR 3, a póěniej jeszcze w MSR 22 (1983) wskazane
wyĝej szczególne przypadki oddziaïujÈce na pozycje wykazywane w SSF
wb zwiÈzku z przejÚciami nie miaïy swych uregulowañ. Dopiero w MSR 22
(1998) zajÚto siÚ problemem przejÚÊ wieloetapowych. W regulacjach tych
okreĂlono zasadÚ odrÚbnego rozliczania kaĝdego etapu przejÚcia (na kaĝdy
z dni wymiany) wedïug dotychczas przyjÚtych ogólnych zasad, czyli: odrÚbnej identyfikacji aktywów i zobowiÈzañ oraz ich (ponownej) wyceny w wartoĂciach godziwych z ujÚciem róĝnicy jako zysku lub straty na przecenie,
jak równieĝ identyfikacjÈ i ujÚciem na kaĝdym etapie rozliczenia przejÚcia
niezaleĝnej wartoĂci firmy (takĝe ujemnej)8. Wskazane rozwiÈzanie przetrwaïo aĝ do przyjÚcia nowej wersji MSSF 3 (2008)9.
Wedïug tych nowych regulacji, obecnie obowiÈzujÈcych, w przypadku
przejÚcia wieloetapowego nie identyfikuje siÚ juĝ i nie ustala odrÚbnych
wartoĂci firmy na kaĝdy dzieñ wymiany (nabycia kolejnych transz udziaïów), co powoduje, ĝe wartoĂÊ firmy zostaje ujÚta dopiero w chwili przejÚ86
cia kontroli nad przejmowanÈ spóïkÈ. W takich sytuacjach dotychczas posiadane udziaïy zostajÈ przecenione do ich wartoĂci godziwych z dnia przejÚcia, a róĝnica z przeceny jest uznawana za zysk na przecenie i ujmowana
jest w zysku (stracie) okresu. Gdy zaĂ w zwiÈzku z posiadanymi udziaïami
podmiot przejmujÈcy ujmowaï jakiekolwiek inne caïkowite zyski (wyniki
lub dochody)10, to wówczas powinien je ujÈÊ tak, jakby przejmujÈcy zbyï
wb sposób bezpoĂredni dotychczas posiadane udziaïy11.
Innym szczególnym przypadkiem przejÚÊ, które znalazïy swoje pierwsze
uregulowanie w nowej wersji MSSF 3 z 2008 r. sÈ przejÚcia bez zapïaty.
SÈ to takie przejÚcia, w których przejÚcie kontroli nie wiÈĝe siÚ z faktem
przekazania zapïaty. Przykïadem takich przejÚÊ jest uzyskanie kontroli nad
innym podmiotem decyzjÈ samych wïaĂcicieli podmiotu, która moĝe wynikaÊ z jego statutu lub opanowanie wiÚkszoĂci skïadu kierownictwa podmiotu, który sprawuje kontrolÚ w podmiocie (przejÚcia na mocy umowy)12.
W przypadku przejÚcia bez zapïaty w celu rozliczenia przejÚcia wprowadzone regulacje obligujÈ do zastosowania normalnej metody nabycia, co
skutkuje takĝe zastosowaniem metody konsolidacji peïnej przy sporzÈdzaniu SSF13. Oznacza to, ĝe w przypadku przejÚcia na mocy umowy caïoĂÊ
aktywów netto podmiotu zaleĝnego jest przypisana do udziaïów mniejszoĂciowych, a skoro sÈ one elementem kapitaïów wïasnych, to tym samym
wpïywajÈ na kwotÚ kapitaïów wykazywanych w SSF. Udziaï kapitaïowy podmiotu dominujÈcego na tym poziomie jest oczywiĂcie zerowy. JeĂli udziaïy
mniejszoĂci wycenione sÈ na moment przejÚcia kontroli w ich wartoĂci godziwej, to moĝliwe jest tym samym ujÚcie takĝe caïkowitej wartoĂci firmy podmiotu zaleĝnego, de facto w caïoĂci przypisanej udziaïom mniejszoĂciowym.
Trzecim obszarem nowo uregulowanym w MSSF 3 (2008) jest rozliczanie nabywania dodatkowych udziaïów w podmiotach zaleĝnych. WczeĂniejsze regulacje MSSF nie zawieraïy ĝadnych postanowieñ w tym obszarze, co
powodowaïo bardzo zróĝnicowanÈ praktykÚ14. Z tego powodu przyjÚto rozwiÈzanie, polegajÈce na rozliczaniu wszelkich transakcji, które skutkujÈ
zmianÈ struktury wïasnoĂci w podmiotach zaleĝnych (nabycie dodatkowych
udziaïów lub sprzedaĝ ich czÚĂci), ale nie powodujÈcych utraty kontroli jako
transakcji na kapitaïach wïasnych. W efekcie tego nie jest ujmowana ĝadna
dodatkowa wartoĂÊ firmy (lub zysk na okazyjnym nabyciu) a wynik na transakcji jest ujmowany jako element innych caïkowitych dochodów, przypisanych udziaïowcom podmiotu dominujÈcego15.
W obszarze poïÈczeñ i przejÚÊ podmiotów gospodarczych brakuje wciÈĝ
miÚdzynarodowych regulacji w zakresie takich, które dotyczÈ poïÈczeñ pod
wspólnÈ kontrolÈ. Chodzi o takie poïÈczenia, w efekcie których wszystkie
ïÈczÈce siÚ podmioty (lub przedsiÚwziÚcia) sÈ ostatecznie kontrolowane przez
tÚ samÈ stronÚ lub strony, zarówno przed poïÈczeniem, jak i po ich poïÈczeniu16. W takich okolicznoĂciach zarzÈdy podmiotów gospodarczych, odpowiedzialne za sprawozdawczoĂÊ finansowÈ muszÈ okreĂliÊ same zasady rozliczania takich sytuacji17.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
87
4. Zastosowanie koncepcji grup kapitaïowych
w praktyce polskich spóïek gieïdowych i ich wpïyw
na kapitaïy wykazywane w SSF
Polskie spóïki gieïdowe notowane na Gieïdzie Papierów WartoĂciowych
w Warszawie, podobnie do tych, które podlegajÈ regulacjom rozporzÈdzenia Parlamentu i Rady Europy 1606/2002 o stosowaniu miÚdzynarodowych
standardów rachunkowoĂci, sporzÈdzajÈc i prezentujÈc SSF, co do zasady
od 2005 r. muszÈ stosowaÊ siÚ do regulacji MSSF. Oznacza to m.in., ĝe:
1. Wszelkie poïÈczenia prawne oraz przejÚcia kapitaïowe, które miaïy miejsce od dnia przejĂcia na MSSF, spóïki gieïdowe muszÈ rozliczaÊ wedïug
postanowieñ MSSF 3. Te z nich, które miaïy miejsce w roku obrotowym, rozpoczÚtym 1 lipca 2009 r. lub po tym dniu, obligatoryjnie muszÈ
byÊ rozliczane wedïug postanowieñ MSSF 3 ze stycznia 2008 r. Oznacza to, ĝe:
a) przejÚcia przeprowadzone od dnia przejĂcia na MSSF zgodnie
zbMSSF 3 (2004) rozliczane byïy wyïÈcznie metodÈ nabycia, wedïug
której:
– nastÚpowaïo ujÚcie nabytej wartoĂci firmy na kaĝdy moment
wymiany jako nieamortyzowanego skïadnika aktywów niematerialnych, ale poddawanego okresowym testom na utratÚ wartoĂci,
– ujemna róĝnica miÚdzy niĝszym kosztem nabycia a wyĝszÈ od niego
kwotÈ udziaïu w wartoĂci godziwej aktywów netto podmiotu przejmowanego, ustalona na kaĝdy dzieñ wymiany byïa ujmowana
wb zysku okresu, w którym miaïo miejsce przejÚcie (wymiana),
– na róĝnice, o których mowa w powyĝszych dwu punktach, wpïywaïy koszty bezpoĂrednio ponoszone w zwiÈzku z przejÚciem oraz
wszystkie zobowiÈzania warunkowe, które moĝna wiarygodnie zmierzyÊ, ale nie miaïy wpïywu nakïady ponoszone w zwiÈzku z restrukturyzacjami w podmiotach przejmowanych,
– nabycie dodatkowych udziaïów w podmiocie zaleĝnym mogïo powodowaÊ ujÚcie dodatkowej wartoĂci firmy lub ujemnej wartoĂci firmy,
zaĂ zbycie czÚĂci udziaïów niepowodujÈce utraty kontroli wiÈzaïo
siÚ z korektÈ nabytej wartoĂci firmy, co wpïywaïo na ustalenie
wyniku na zbyciu czÚĂci udziaïów;
b) przejÚcia przeprowadzone od dnia zastosowania MSSF 3 (2008) rozliczane sÈ takĝe wyïÈcznie metodÈ nabycia, ale wedïug której:
– nastÚpuje ujÚcie nabytej lub caïkowitej wartoĂci firmy wyïÈcznie na
moment przejÚcia jako nieamortyzowanego skïadnika aktywów niematerialnych, ale poddawanego okresowym testom na utratÚ wartoĂci,
– zysk na okazyjnym nabyciu (ujemna wartoĂÊ firmy) jest ujmowany
w zysku okresu, w którym miaïo miejsce przejÚcie,
88
– na róĝnice, o których mowa w powyĝszych dwu punktach, nie majÈ
juĝ wpïywu koszty bezpoĂrednio ponoszone w zwiÈzku z przejÚciem
oraz te z zobowiÈzañ warunkowych, które dotyczÈ Ăwiadczeñ przyszïych,
– nabycie dodatkowych lub zbycie udziaïów niepowodujÈce utraty
kontroli w podmiocie zaleĝnym nie moĝe powodowaÊ ujÚcia dodatkowej wartoĂci firmy lub ujemnej wartoĂci firmy, lub odpowiednio
korekty dotychczas ujÚtej wartoĂci firmy, gdyĝ tego rodzaju transakcje uznawane sÈ za transakcje na kapitaïach wïasnych (niekontrolujÈcych), a ich skutek ujmowany jest w innych caïkowitych
dochodach) w okresie, w którym miaïa miejsce dana transakcja;
c) przejÚcia pod wspólnÈ kontrolÈ nie sÈ objÚte regulacjami MSSF
ib mogÈ byÊ rozliczane innymi metodami niĝ metoda nabycia, co
pozwala w uzasadnionych przypadkach zastosowaÊ metodÚ ïÈczenia
udziaïów, wedïug której co do zasady wszystkie kapitaïy wïasne (poza
zakïadowym) podmiotu przejÚtego zwiÚkszajÈ kapitaïy wïasne grupy
kapitaïowej;
d) przejÚcia rozliczane metodÈ nabycia powodujÈ koniecznoĂÊ ujÚcia
wszystkich identyfikowanych na dzieñ przejÚcia aktywów i zobowiÈzañ przejÚtego podmiotu oraz ich wyceny w wartoĂciach godziwych,
co powoduje, ĝe im wiÚksza jest róĝnica miÚdzy dotychczasowÈ wartoĂciÈ ksiÚgowÈ aktywów netto a ustalanÈ na dzieñ przejÚcia ich wartoĂciÈ godziwÈ, tym wartoĂÊ kapitaïów wïasnych grupy kapitaïowej
jest mniejsza.
2. Kapitaïy wïasne grupy kapitaïowej obejmujÈ kapitaïy przypisane udziaïowcom mniejszoĂciowym (niekontrolujÈcym), których wartoĂÊ poczÈtkowa:
a) zgodnie z MSSF 3 (2004) ustalana byïa wyïÈcznie na podstawie
udziaïu w wartoĂci godziwej zidentyfikowanych na dzieñ przejÚcia
aktywów netto podmiotu przejÚtego;
b) zgodnie z MSSF 3 (2008) moĝe byÊ ustalana albo na podstawie udziaïu
w wartoĂci godziwej zidentyfikowanych na dzieñ przejÚcia aktywów
netto podmiotu przejÚtego, albo wedïug ich wartoĂci godziwej
(zbnaleĝnÈ im wartoĂciÈ firmy), którÈ w najbardziej wiarygodny sposób wyznacza ich wartoĂÊ rynkowa.
3. Dane finansowe dla grupy kapitaïowej spóïki gieïdowej zestawione sÈ
wb SSF przez zastosowanie metody konsolidacji peïnej, przez co SSF
wykazujÈ kapitaïy przypisane udziaïowcom mniejszoĂciowym, a to oznacza, ĝe im mniejsze jest zaangaĝowanie kapitaïowe podmiotu dominujÈcego w podmiocie zaleĝnym, tym korzystniej to wpïywa na wysokoĂÊ
kapitaïów wïasnych wykazywanych w SSF danej grupy kapitaïowej.
4. SSF obejmuje takĝe udziaïy w podmiotach stowarzyszonych oraz udziaïy
w podmiotach wspóïkontrolowanych, które pozwalajÈ na zaliczenie do
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
89
kapitaïów wïasnych grupy kapitaïowej w czÚĂci naleĝnej udziaïowcom
podmiotu dominujÈcego odpowiedniej czÚĂci ich kapitaïów wïasnych
odwzorowujÈcych zmiany w aktywach netto tych podmiotów, jakie miaïy
miejsce po dniu ich podporzÈdkowania, czyli w takim samym zakresie,
w jakim ujmuje siÚ kapitaïy wïasne podmiotów zaleĝnych w zwiÈzku
zbkonsolidacjÈ ich danych finansowych (liczba takich podmiotów wpïywa
pozytywnie na kapitaïy wïasne grupy kapitaïowej, o ile od dnia podporzÈdkowania do dnia bilansowego nastÚpuje przyrost wartoĂci ich aktywów netto; w przypadku podmiotów wspóïkontrolowanych wybór metody
objÚcia ich danych SSF nie ma ĝadnych konsekwencji z punktu widzenia kwoty ujmowanych kapitaïów wïasnych, w tym ich zysków lub strat
okresu).
Po tym krótkim przeglÈdzie najwaĝniejszych regulacji MSSF w zakresie
rozliczania przejÚÊ i sporzÈdzania SSF z punktu widzenia ich wpïywu na
kapitaïy wïasne podmiotów dominujÈcych i ich grup kapitaïowych przyjrzymy siÚ danym finansowym, jakie charakteryzujÈ grupy kapitaïowe wybranych 28 polskich spóïek gieïdowych. PodstawÈ do ich analizy sÈ tu roczne
sprawozdania finansowe sporzÈdzone za 2009 r., ale dla wstÚpnej oceny
zakresu zastosowania koncepcji podmiotu gospodarczego przy sporzÈdzaniu SSF posïuĝymy siÚ dostÚpnymi (w okresie przygotowania niniejszego
opracowania) danymi, pochodzÈcymi z póïrocznych SSF owych spóïek, sporzÈdzonych za 2010 r.
Analizowana zbiorowoĂÊ nie jest przypadkowa. Analizie poddane zostaïy
grupy kapitaïowe spóïek gieïdowych notowanych na GPW w Warszawie,
które albo sÈ, albo byïy zaliczane do indeksu spóïek najwiÚkszych WIG20.
Moim zdaniem, mimo celowego doboru próby, analizowane dane pozwolÈ
na tej podstawie oceniÊ wpïyw, jaki majÈ koncepcje grup kapitaïowych ibĂciĂle powiÈzane z nimi koncepcje grup kapitaïowych wykorzystywanych wbregulacjach sprawozdawczoĂci finansowej na wielkoĂÊ kapitaïów charakteryzujÈcych nie tylko wybrane do badania grupy, ale wszystkie polskie grupy
kapitaïowe, mimo tego, ĝe wnioskowanie jest tu oparte na analizie logicznej, a nie statystycznej.
Zyski okresu oraz kapitaïy wïasne najwiÚkszych polskich grup kapitaïowych przedstawia tabela 5 (zaïÈczona na koñcu opracowania). Grupy zostaïy
tu uszeregowane wedïug uproszczonych nazw ich spóïek dominujÈcych.
Zb kolei dane liczbowe o liczebnoĂci spóïek w ramach analizowanych grup
kapitaïowych oraz innych podmiotach podporzÈdkowanych, których dane
finansowe wpïywajÈ na kapitaïy wïasne grup, przedstawia tabela 6. W tabeli
zestawiono dane dla 2008 i 2009 r., co daje wyobraĝenie o wzglÚdnej stabilnoĂci analizowanych struktur wielopodmiotowych. Dla zobrazowania
wpïywu, jaki majÈ kapitaïy udziaïowców niekontrolujÈcych na kapitaïy wïasne analizowanych grup kapitaïowych, zestawiono je w tabeli 7. Zyski spóïek
podporzÈdkowanych, które obejmowane sÈ metodÈ praw wïasnoĂci, przedstawia tabela 8.
90
Generalny wniosek, jaki wypïywa z analizy kapitaïów wïasnych oraz
zysków grup kapitaïowych na tle danych finansowych podmiotów dominujÈcych jest taki, ĝe o potÚdze kapitaïowej polskich grup kapitaïowych decydujÈ w gïównej mierze same spóïki dominujÈce. W 14 z 26 przypadków
zyski okresu spóïki dominujÈcej stanowiïy ponad 90% tych, jakie naleĝne
sÈ ich udziaïowcom z perspektywy grupy kapitaïowej. Co interesujÈce, aĝ
w 7 przypadkach zyski spóïki dominujÈcej okazaïy siÚ wyĝsze od zysków
uwzglÚdniajÈcych udziaïy w podmiotach zaleĝnych i innych podmiotach podporzÈdkowanych. Podobna relacja zachodzi na poziomie sumy kapitaïów
wïasnych. W 15 z 26 przypadków kapitaïy podmiotu dominujÈcego stanowiïy ponad 90% kapitaïów wïasnych grupy przypadajÈcych na udziaïowców
spóïek dominujÈcych. Ale w 4 przypadkach kapitaïy wïasne samej spóïki
dominujÈcej byïy wyĝsze od tych, jakie naleĝne sÈ jej udziaïowcom z perspektywy grupy kapitaïowej. Trudno jest na tej podstawie wysuwaÊ dalej
idÈce wnioski, ale w miarÚ czytelna jest korelacja poziomu zysków i kapitaïów wïasnych spóïek dominujÈcych w stosunku do podobnych miar charakteryzujÈcych grupy kapitaïowe.
Ciekawa sytuacja przedstawia siÚ w przypadku trzech spóïek i ich grup
kapitaïowych: Agory S.A., Cersanitu S.A. oraz Stalexportu S.A., w których
wskazana wzglÚdna prawidïowoĂÊ nie zachodzi. W pierwszej spóïce jej zysk
bliski jest zyskowi grupy kapitaïowej (ponad 97%), ale kapitaïy wïasne spóïki
dominujÈcej stanowiÈ zaledwie nieco ponad 4% kapitaïów wïasnych grupy
kapitaïowej, przy czym nie majÈ na nie wpïywu kapitaïy udziaïowców niekontrolujÈcych, których poziom jest niemalĝe równy zero (vide dane zbtabelib7).
W przypadku spóïki Cersanit S.A. jej strata okresu jest ponad piÚciokrotnie
wiÚksza od straty grupy kapitaïowej, co naleĝy uznaÊ za zjawisko doĂÊ nadzwyczajne, szczególnie w sytuacji, gdy o sytuacji kapitaïowej jej grupy kapitaïowej de facto decyduje polityka finansowa i operacyjna podmiotu dominujÈcego18. Korzystne wyniki spóïek zaleĝnych wpïynÚïy na znaczÈcÈ redukcjÚ straty grupy. CechÈ znaczÈcej dysproporcji pomiÚdzy relacjÈ zysków ibkapitaïów charakteryzuje siÚ jeszcze tylko jedna spóïka: Stalexport S.A. i jej grupa
kapitaïowa. W tym przypadku zysk spóïki Stalexport S.A. stanowi niecaïe
20% zysku przypadajÈcego jej udziaïowcom z perspektywy zysku grupy, kapitaïy wïasne spóïki stanowiÈ zaĂ niewiele ponad poïowÚ kapitaïów wïasnych
z perspektywy jej udziaïowców w grupie kapitaïowej.
Polskie grupy kapitaïowe charakteryzuje ponadto znaczÈce zaangaĝowanie kapitaïowe spóïek dominujÈcych w spóïkach zaleĝnych. W 21 przypadkach kapitaïy (vide dane z tabeli 7) przypisywane udziaïowcom mniejszoĂciowym (niekontrolujÈcym) stanowiïy nie wiÚcej niĝ 5% kapitaïów wïasnych
grup kapitaïowych. Ale aĝ w 14 przypadkach udziaïy kapitaïowe mniejszoĂci byïy bliskie lub mniejsze od 1%, przy czym w 5 grupach udziaïy mniejszoĂci w ogóle nie wystÚpujÈ.
Innym, raczej oczywistym wnioskiem z analizy danych o kapitaïach wïasnych spóïek dominujÈcych i ich grup kapitaïowych jest to, ĝe w znaczÈcej
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
91
wiÚkszoĂci spóïki podporzÈdkowane przyczyniajÈ siÚ do poprawy wizerunku
jej spóïek dominujÈcych. W 22 z 26 analizowanych przypadkach kapitaïy
wïasne grup kapitaïowych byïy wyĝsze od kapitaïów wïasnych ich spóïek
dominujÈcych. Ale nie jest obserwowalny zwiÈzek miÚdzy liczbÈ spóïek zaleĝnych w grupie a udziaïem zysku okresu lub kapitaïu wïasnego spóïki dominujÈcej w zyskach lub kapitaïach wïasnych grupy kapitaïowej. Na przykïad
spóïka Mondi ¥wiecie S.A. posiada tylko jednÈ spóïkÚ zaleĝnÈ, a udziaï
zysku okresu (kapitaïów wïasnych) spóïki w zysku okresu (kapitaïach wïasnych) grupy wynosi odpowiednio 98,6% (99,8%), ale w przypadku spóïki
Lotos S.A., posiadajÈcej 24 spóïki zaleĝne, odpowiednie wskaěniki wynoszÈ 105,5% i 98,8%. Dla porównania spóïka PKN Orlen S.A. posiada 68
spóïek zaleĝnych, a wskaěniki relacji zysków i kapitaïów wïasnych ksztaïtujÈ siÚ na poziomie odpowiednio 125,1% i 90,0%.
Ale nie wszystkie kategorie ekonomiczne odzwierciedlajÈce dziaïalnoĂÊ
grupy na tle jej jednostki dominujÈcej dajÈ zawsze równie pozytywny efekt.
Wystarczy przyjrzeÊ siÚ osiÈgniÚtym zyskom netto w grupie kapitaïowej
spóïki PKN Orlen. Tu doĂÊ, wydawaïoby siÚ, zaskakujÈco prezentuje siÚ
relacja zysku netto spóïki PKN Orlen (nieco ponad 1,6 mld zï) do zysku
netto caïej grupy kapitaïowej (1,3 mld zï) oraz zysku netto grupy kapitaïowej, który przypisany jest do akcjonariuszy spóïki dominujÈcej spóïki
PKN Orlen (nieco ponad 1,3 mld zï). Tym razem zysk samej spóïki dominujÈcej okazuje siÚ wyĝszy od zysków netto grupy kapitaïowej, stanowiÈc
niemalĝe porównywalnie 125% zysków netto caïej grupy i zysków grupy,
które przypisane sÈ do akcjonariuszy spóïki dominujÈcej. Moĝna rzec inaczej: zysk netto za 2009 r. caïej grupy kapitaïowej oraz zysk netto spóïek
grupy, który jest przypisany (ale nie zawsze w caïoĂci naleĝny) akcjonariuszom spóïki PKN Orlen, jest o nieco ponad 330 mln zï niĝszy od zysku
netto samej spóïki dominujÈcej – spóïki PKN Orlen, stanowiÈc niecaïe
80% jej zysku netto. Jaki moĝe byÊ powód takiego stanu rzeczy? Najprostszym wyjaĂnieniem tej sytuacji sÈ poniesione straty netto przez niektóre spóïki zaleĝne w grupie. Aby siÚ o tym przekonaÊ, naleĝaïoby siÚgnÈÊ do informacji dodatkowej skonsolidowanego sprawozdania finansowego, o ile dane o podstawowych charakterystykach finansowych spóïek
tworzÈcych grupÚ sÈ ujawniane. Niestety, regulacje ksiÚgowe, w tym przypadku MSSF, a konkretnie MSR 27, nie wymagajÈ od sporzÈdzajÈcych
ujawniania takich danych19. Nic wiÚc dziwnego, ĝe roczny raport finansowy sporzÈdzony przez spóïkÚ PKN Orlen dla swojej grupy kapitaïowej
za 2009 r. takich danych nie zawiera. Podobnie nie ma takich wymogów
na poziomie pojedynczego (jednostkowego) sprawozdania finansowego
spóïki dominujÈcej spóïki PKN Orlen20. Pozostaïoby zatem zweryfikowanie zaistniaïej sytuacji poprzez dotarcie do odpowiednich sprawozdañ
finansowych spóïek zaleĝnych, co nie jest juĝ tak ïatwe, jak w przypadku
danych finansowych spóïek publicznych.
92
Ale w analizowanym przypadku róĝnicy miÚdzy zyskiem spóïki dominujÈcej a zyskiem jej grupy kapitaïowej próba wyjaĂnienia jednego z powodów wyĝszego zysku jednostkowego od skonsolidowanego (straty spóïek
zaleĝnych) nie jest niemoĝliwa. Spójrzmy ponownie na dane zawarte wbtabeli
7, które przedstawiajÈ dane o kapitaïach udziaïowców mniejszoĂciowych
(niekontrolujÈcych), w tym zyskach (i stratach) okresowych (wynikach finansowych, które ujmowane sÈ w rachunku zysków i strat), jakie zostajÈ im
przypisane z zysków tych spóïek zaleĝnych, w których jednostka dominujÈca nie posiada wszystkich udziaïów.
Na podstawie danych o kapitaïach mniejszoĂci za 2009 r. w grupie kapitaïowej spóïki PKN Orlen S.A. wynika, ĝe zyski okresu, jakie zostaïy przypisane do udziaïów bÚdÈcych w dyspozycji udziaïowców mniejszoĂciowych
(w spóïkach zaleĝnych), sÈ ujemne, czyli sÈ stratami, które wynoszÈ ïÈcznie ponad 8 mln zï. To wïaĂnie ĂwiadczyÊ moĝe o tym, ĝe alokacja strat na
udziaïowców spóïek zaleĝnych miÚdzy spóïkÚ dominujÈcÈ i pozostaïych ich
udziaïowców (mniejszoĂciowych) wynika ze strat, jakie te spóïki poniosïy
w 2009 r., przez co te przyczyniajÈ siÚ do obniĝenia zysków spóïki dominujÈcej z perspektywy caïej grupy kapitaïowej oraz z perspektywy udziaïowców jednostki dominujÈcej. Kwoty ïÈcznych strat podmiotów podporzÈdkowanych (gïównie zaleĝnych) nie da siÚ jednak okreĂliÊ ze skonsolidowanego sprawozdania finansowego.
Inne powody, które przyczyniajÈ siÚ do tego, ĝe zysk spóïki dominujÈcej moĝe byÊ wyĝszy od zysku grupy kapitaïowej, to np. koniecznoĂÊ eliminacji dywidend uzyskanych przez spóïkÚ dominujÈcÈ, rejestrowanych
wb spóïce dominujÈcej jako dochody finansowe. W przypadku spóïki PKN
Orlen wyniosïy one w 2009 r. ponad 617 mln zï, o czym informuje spóïka
w swoim rocznym sprawozdaniu finansowym21. Innym powodem mogÈ byÊ
eliminacje zysków na handlowych i finansowych transakcjach wewnÈtrzgrupowych (sprzedaĝ produktów lub usïug miÚdzy spóïkami grupy kapitaïowej), które z perspektywy spóïki dominujÈcej kwalifikowane sÈ i ujmowane
w zyskach operacyjnych lub finansowych danego okresu, a które z punktu
widzenia grupy kapitaïowej ujmowane sÈ w zysku okresu wówczas, gdy
transakcje te zostajÈ zawarte z odbiorcami (podmiotami lub osobami)
zewnÚtrznymi. Zgodnie z podanÈ informacjÈ przez spóïkÚ PKN Orlen
wb 2009 r. transakcje tego rodzaju miaïy ïÈcznÈ wartoĂÊ ponad 22 mld zï
wbsprzedaĝy do spóïek zaleĝnych, co stanowiïo prawie poïowÚ (47%) obrotów handlowych spóïki. Zapewne wiele z tej sprzedaĝy w ciÈgu 2009 r. nie
zostaïo zrealizowanej w formie odsprzedaĝy poza grupÚ, przez co spora
czÚĂÊ zysków na takich transakcjach zostaïa z punktu widzenia grupy uznana
za niebyïÈ.
Przyjrzyjmy siÚ takĝe danym z tabeli 7 o spóïce Agora, której jednostki
zaleĝne, podobnie do spóïek zaleĝnych od spóïki PKN Orlen, w 2009 r.
przyczyniajÈ siÚ swymi stratami do obniĝenia poziomu zysków caïej grupy
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
93
kapitaïowej. Udziaï mniejszoĂci w stratach spóïek zaleĝnych w 2009 r.
wyniósï tu nieco ponad 1 mln zï. Ale w tym przypadku zyski grupy kapitaïowej jako caïoĂci (w kwocie 37 mln zï) oraz zyski grupy kapitaïowej,
jakie zostajÈ przypisane akcjonariuszom spóïki Agora S.A. (38 mln zï),
przewyĝszajÈ nieco zyski samej spóïki Agora S.A. (36 mln zï). Dlaczego
tak siÚ staïo? WyjaĂnienie znajdziemy, analizujÈc dane finansowe spóïki
Agora S.A. zawarte w jej jednostkowym sprawozdaniu finansowym. Tu
spóïka, mimo nieistnienia takiego wymogu, przedstawia wybrane dane
finansowe wszystkich swoich podmiotów podporzÈdkowanych, które podlegajÈ objÚciu w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym, a nie tylko
tych, które obejmowane sÈ metodÈ praw wïasnoĂci22. Zgodnie z informacjami zawartymi w nocie objaĂniajÈcej udziaïy w spóïkach podporzÈdkowanych w jednostkowym sprawozdaniu finansowym spóïki Agora S.A. (nota
35. Grupa Kapitaïowa Agora S.A.) wynika, ĝe spóïka zaleĝna Inforadio
Sp. z o.o., w której spóïka Agora S.A. posiada 66,1% udziaïów kapitaïowych, poniosïa stratÚ w 2009 r. na kwotÚ ponad 4 mln zï. Strata ta pomniejsza zyski grupy kapitaïowej (vide dane w tabeli 5), ale jej czÚĂciowe rozliczenie (alokacja) na udziaïy niekontrolujÈce (pozostaïych udziaïowców)
przyczynia siÚ do zwiÚkszenia okresowego zysku, jaki zostaï przypisany
akcjonariuszom spóïki Agora S.A. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku spóïki zaleĝnej AdTaily Sp. z o.o., choÊ wpïyw jej straty na zyski
grupy kapitaïowej sÈ tu duĝo mniejsze. Zyski w spóïce zaleĝnej IM 40 Sp.
z o.o., w której spóïka Agora S.A. posiadaïa w 2009 r. 72% udziaïów kapitaïowych, sprawiïy, ĝe sumaryczna strata spóïek zaleĝnych przypisana do
udziaïów mniejszoĂciowych wyniosïa nieco ponad 1 mln zï (vide dane
wbtabeli 5). Straty te równieĝ przyczyniïy siÚ do wykazania kapitaïów wïasnych spóïek zaleĝnych z punktu widzenia udziaïów niekontrolujÈcych
wb ïÈcznej, ujemnej kwocie nieco ponad 200 tys. zï, która to kwota w sposób nieistotny wpïywa na kapitaïy grupy kapitaïowej jako caïoĂci oraz kapitaïy wïasne spóïek tworzÈcych grupÚ kapitaïowÈ, jakie przypisane sÈ do
akcjonariuszy spóïki Agora S.A. w ïÈcznej kwocie prawie 1,2 mld zï (vide
dane z tabeli 5).
Naleĝy takĝe w tym miejscu wskazaÊ, ĝe dane jednostkowe spóïki dominujÈcej na poziomie sprawozdania skonsolidowanego uzupeïniajÈ nie tylko
dane jednostek zaleĝnych, ale takĝe dane jednostek wspóïkontrolowanych
lub jednostek stowarzyszonych. Udziaïy w nich najczÚĂciej obejmowane sÈ
metodÈ praw wïasnoĂci. Ich wpïyw na zyski i kapitaïy wïasne analizowanych grup kapitaïowych ilustruje tabela 8.
PrzyglÈdajÈc siÚ danym zawartym w tabeli 8, moĝna np. zaobserwowaÊ,
ĝe nie zawsze dane spóïek obejmowanych metodÈ praw wïasnoĂci przynoszÈ korzyĂci inwestorom. Dzieje siÚ tak dlatego, ĝe metoda praw wïasnoĂci
odwzorowuje w miarÚ dokïadnie stan majÈtkowy, finansowy i dochodowy
spóïek podporzÈdkowanych. JeĂli spóïki przynoszÈ zyski, te zaliczane sÈ
94
wb odpowiednim procencie takĝe inwestorom. Na przykïad dzieje siÚ tak
wb przypadku spóïek podporzÈdkowanych w grupie kapitaïowej spóïki
KGHM Polska Miedě S.A. oraz spóïki PGE S.A., w przypadku których
udziaï w wynikach finansowych spóïek obejmowanych metodÈ praw wïasnoĂci (stowarzyszonych i czÚĂci wspóïkontrolowanych) wyniósï w 2009 r.
odpowiednio ponad 270 mln zï oraz 242 mln zï.
W przypadku spóïki KGHM jest to udziaï w jednej spóïce stowarzyszonej (por. dane z tabeli 6), którÈ jest Polkomtel S.A., operatora sieci telefonii komórkowej. Nie dziwi wiÚc niezwykïa rentownoĂÊ tej spóïki i pozytywny wpïyw jej wyników na zyski caïej grupy kapitaïowej spóïki KGHM
oraz udziaïów kapitaïowych w tej spóïce, które w 2009 r. wynosiïy ïÈcznie
ponad 1,346 mld zï. Z punktu widzenia grupy kapitaïowej, przy niezwykle
rentownej dziaïalnoĂci samej grupy kapitaïowej, udziaï w zysku netto wypracowanym przez wszystkie podmioty grupy kapitaïowej KGHM, siÚgajÈcy
wb 2009 r. ïÈcznie prawie 2,360 mld zï (por. dane z tabeli 5), stanowi i tak
znaczÈce ponad 11%. Dla przypomnienia, grupÚ kapitaïowÈ spóïki KGHM
stanowi ïÈcznie 31 spóïek: spóïka dominujÈca i 30 spóïek zaleĝnych (vide
dane z tabeli 6).
DrugÈ ze wskazanych wyĝej grup kapitaïowych byïa grupa kapitaïowa
spóïki PGE S.A., w której liczba spóïek stowarzyszonych w 2008 i 2009 r.
wynosiïa cztery. Ich ïÈczne wyniki, liczone procentowo od posiadanych
wbnich udziaïów kapitaïowych, wynoszÈce nieco ponad 238,5 mln zï w 2008br.
i nieco ponad 242 mln zï w 2009 r., przynosiïy grupie nieco mniej zysku.
Ich udziaï w zyskach wszystkich spóïek grupy kapitaïowej PGE byï jednak
o poïowÚ niĝszy od udziaïu spóïki Polkomtel S.A. w grupie KGHM. Spóïki
stowarzyszone z grupÈ PGE przyniosïy tejĝe w 2009 r. ïÈcznie niecaïe 5,6%
zysku netto, a ïÈczna wartoĂÊ ich udziaïów (nieco ponad 1,346 mld zï)
wynosi porównywalnie tyle co do kwoty, ile samej spóïki Polkomtel S.A.
wb grupie KGHM.
Ale nie we wszystkich przypadkach dane finansowe spóïek obejmowanych
metodÈ praw wïasnoĂci przynoszÈ korzyĂci grupie kapitaïowej. Nie chodzi tu
oczywiĂcie o defekt metody, lecz wyniki finansowe, jakimi siÚ dane spóïki
podporzÈdkowane charakteryzujÈ. I tak na przykïad najwiÚksze straty w 2008
i 2009 r. dla caïej grupy kapitaïowej przyniosïy spóïki stowarzyszone z grupÈ
spóïki TVN S.A. (odpowiednio ponad 39 mln zï i prawie 94,5 mln zï strat).
Straty te spowodowaïy drastyczny spadek wartoĂci udziaïów kapitaïowych
wbtych spóïkach (ze 120 mln zï w 2008 r. do nieco ponad 1,2 mln zï wb2009br.).
GorszÈ sytuacjÈ moĝe siÚ jednak „poszczyciÊ” grupa kapitaïowa spóïki Bioton S.A., w której wyniki trzech spóïek stowarzyszonych przyczyniajÈ siÚ do
ujÚcia udziaïu w ich stratach okresu w latach 2008 i 2009 r. odpowiednio na
poziomie prawie 28,4 mln zï i prawie 16bmlnbzï strat. Te niekorzystne wyniki
spóïek sprawiïy, ĝe udziaïy kapitaïowe w tych spóïkach spadïy z 30 mln zï
wb 2008 r. do jedynych 11 tys. zï na koniec 2009b r.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
95
Przyjrzyjmy siÚ jeszcze danym spóïek stowarzyszonych z grupÈ Stalexport Autostrady S.A. Tu na osïabienie wyników grupy kapitaïowej wpïywa
jedna spóïka stowarzyszona – spóïka Autostrada Mazowsze S.A. W 2008
r. i odpowiednio w 2009 r. poniosïa ona straty okresowe wynoszÈce odpowiednio 6,879 mln zï i 3,937 mln zï, co przy 30-procentowym udziale spóïki
Stalexport daje udziaïy w stratach okresowych obciÈĝajÈcych wyniki finansowe grupy kapitaïowej odpowiednio kwotami 1,550 mln zï za 2008 r.
ib 1,181b mlnb zï za 2009 r. Udziaï w stratach spóïki Autostrada Mazowsze
przyczynia siÚ, co zrozumiaïe, do obciÈĝenia udziaïów kapitaïowych w tej
spóïce, które w latach 2008 i 2009 wynosiïy odpowiednio 397 tys. zï
ib 116b tys.b zï. Dalsze straty bilansowe tej spóïki mogÈ obniĝyÊ caïkowicie
wartoĂÊ ich udziaïów do zera, a w przypadku gdyby spóïka Stalexport zobowiÈzana byïa do pokrycia jej strat, udziaï kapitaïowy przerodziïby siÚ wbujÚcie
zobowiÈzania i wykazania tych udziaïów w pasywach bilansu grupy kapitaïowej. Miejmy jednak nadziejÚ, ĝe spóïka Autostrada Mazowsze S.A. wbnajbliĝszym czasie zacznie przynosiÊ zyski, gdyĝ oznaczaÊ to zapewne bÚdzie,
ĝe rozpoczÚïa ona wreszcie swÈ statutowÈ dziaïalnoĂÊ, na której nam wszystkim zaleĝy – budowÚ autostrad.
Przedstawione w tabelach 5 i 7 dane finansowe wybranych polskich grup
kapitaïowych pochodziïy m.in. ze skonsolidowanych sprawozdañ finansowych,
których podstawÈ sporzÈdzenia byïy regulacje wykorzystujÈce rozszerzonÈ
koncepcjÚ podmiotu dominujÈcego. Dopiero z poczÈtkiem 2010 r. spóïki
zastosowaïy siÚ do postanowieñ nowej wersji MSSF 3 z 2008 r., wb którym
zezwolono na zastosowanie koncepcji podmiotu gospodarczego. Analiza póïrocznych skonsolidowanych sprawozdañ finansowych wskazuje jednak, ĝe
jednie w grupie kapitaïowej spóïki Cyfrowy Polsat S.A. wykorzystano tÚ koncepcjÚ (dotyczy rozliczenia przejÚcia spóïki M.Punkt Holdings Ltd)23. Jej
zastosowanie przyczyniïo siÚ do ujÚcia kapitaïów mniejszoĂciowych na poziomie 4 509 tys. zï, tj. niemalĝe 12 krotnie wyĝszym wbstosunku do ich poziomu
(378 tys. zï), jaki byïby ustalony na podstawie wartoĂci godziwej aktywów
netto owej spóïki. Dziaïanie takie pozwoliïo spóïce dominujÈcej ujÈÊ
4b131btys.bzï dodatkowej wartoĂci firmy, co w kontekĂcie póěniejszego nabycia tych udziaïów niekontrolujÈcych spowodowaïo ujÚcie 23 tys. zysku (wykazanego jako inne caïkowite dochody) w miejsce 4 108 tys. strat na nabyciu
udziaïów niekontrolujÈcych24.
W przypadku przejÚÊ w innych grupach kapitaïowych, jakie miaïy miejsce w pierwszej poïowie 2010 r., zarzÈdy spóïek zdecydowaïy siÚ zastosowaÊ podejĂcie tradycyjne – dotychczas stosowane25. Powodem tego, jak przypuszcza autor tych sïów, moĝe byÊ trudnoĂÊ lub kosztochïonnoĂÊ wyceny
udziaïów niekontrolujÈcych w wartoĂci godziwej lub tradycyjna postawa
zachowawcza w stosunku do nowych rozwiÈzañ, którÈ charakteryzuje siÚ
wiÚkszoĂÊ ksiÚgowych i zarzÈdów europejskich spóïek26, a zapewne takĝe
moĝliwa do zaobserwowania na caïym Ăwiecie.
96
5. Podsumowanie
W rachunkowoĂci juĝ na przeïomie XIX i XX w. wypracowano podstawy wspóïczesnych teoretycznych koncepcji grup kapitaïowych i konsolidacji sprawozdañ finansowych. Zostaïy one od tego czasu uwzglÚdnione
wb regulacjach rachunkowoĂci, czego najdobitniejszym wyrazem sÈ MSSF.
Na ich przykïadzie widaÊ wyraěny trend przechodzenia od koncepcji wïasnoĂciowej do koncepcji podmiotu gospodarczego, co odpowiada generalnej orientacji sprawozdawczoĂci finansowej z perspektywy wïaĂciciela na
perspektywÚ interesariuszy.
Koncepcje sprawozdawczoĂci skonsolidowanej implementowane w regulacjach rachunkowoĂci (nie tylko miÚdzynarodowej) w róĝny sposób oddziaïujÈ na poziom kapitaïów wïasnych grup kapitaïowych przedstawianych
wbskonsolidowanych sprawozdaniach finansowych. Wykorzystywana w regulacjach MSSF do koñca 2009 r. rozszerzona koncepcja podmiotu dominujÈcego sprawiaïa, ĝe kapitaïy wïasne grup kapitaïowych obejmowaïy zarówno
kapitaïy wïasne, przypisane udziaïowcom spóïek dominujÈcych, jak teĝ kapitaïy przypisane pozostaïym udziaïowcom podmiotów zaleĝnych (udziaïowcom mniejszoĂciowym). Dopiero od 2010 r. istnieje moĝliwoĂÊ alternatywnego zastosowania koncepcji podmiotu gospodarczego, która przyczynia siÚ
co do zasady do wykazywania jeszcze wyĝszych kwot kapitaïów wïasnych
wb tych samych warunkach dziaïania podmiotów. W obecnej sytuacji moĝliwoĂci równolegïego zastosowania obu koncepcji zarzÈdy spóïek mogÈ
dobieraÊ je wedïug wïasnego uznania, co moĝe siÚ przyczyniaÊ do pewnych
manipulacji na wykazywanych kapitaïach wïasnych grup kapitaïowych, czego
przykïady juĝ moĝna zaobserwowaÊ w praktyce polskich podmiotów gospodarczych.
Analiza danych finansowych niektórych polskich grup kapitaïowych nie
pozwoliïa na wyprowadzenie pewnych wniosków uogólniajÈcych dotyczÈcych wpïywu zastosowanej rozszerzonej koncepcji podmiotu dominujÈcego
na kapitaïy wïasne polskich grup kapitaïowych, która to koncepcja w regulacjach MSSF byïa pomieszana z elementami koncepcji podmiotu gospodarczego, przejawiajÈcych siÚ w wykazywaniu w grupie kapitaïów wïasnych
tych, które sÈ przypisywane udziaïowcom mniejszoĂciowym. W wielu przypadkach oddziaïywanie podmiotów podporzÈdkowanych wpïywa pozytywnie na kapitaïy grupy kapitaïowej, ale moĝna takĝe wskazaÊ na wiele sytuacji,
w których dziaïalnoĂÊ podmiotów podporzÈdkowanych osïabiaïa pozycjÚ
kapitaïowÈ grupy kapitaïowej, przez co odrÚbne dane finansowe podmiotu
dominujÈcego sÈ korzystniejsze od danych przedstawianych w ukïadzie skonsolidowanym. Moĝe to jednak potwierdzaÊ wyĝszoĂÊ sprawozdawczoĂci skonsolidowanej nad sprawozdawczoĂciÈ jednostkowÈ, którÈ charakteryzuje wiÚksza wraĝliwoĂÊ na zabiegi operacyjne i finansowe podmiotu dominujÈcego
wzglÚdem swoich podmiotów zaleĝnych. W przypadku sprawozdawczoĂci
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
97
skonsolidowanej manipulowanie transakcjami z podmiotami podporzÈdkowanymi jest w duĝym stopniu neutralizowane, przez co korzystniej i bardziej obiektywnie przyczynia siÚ do oceny efektywnoĂci dziaïañ zarzÈdów
podmiotów dominujÈcych.
Rok
½ródïo podejĂcia
PodejĂcie
1974
MSR 1. Ujawnienie
polityki rachunkowoĂci
JeĂli uznana za skïadnik aktywów, to wykazywana
odrÚbnie
1976
Tylko nabyta wartoĂÊ firmy jako róĝnica miÚdzy
MSR 3.
kosztem inwestycji a udziaïem przejmujÈcego
Skonsolidowane
sprawozdania finansowe wb wartoĂci zidentyfikowanych aktywów netto.
Moĝliwe zaliczenie jako: skïadnika aktywów
amortyzowanych lub nieamortyzowanych, kosztu
okresu lub straty ujmowanej bezpoĂrednio
wb kapitaïach wïasnych
1983
MSR 22. RachunkowoĂÊ Tylko nabyta wartoĂÊ firmy, ujmowana
na podstawie wartoĂci godziwych zidentyfikopoïÈczeñ jednostek
wanych skïadników aktywów i zobowiÈzañ.
gospodarczych
Albo amortyzowana w okresie jej ekonomicznej
uĝytecznoĂci, albo odnoszona bezpoĂrednio
wb kapitaïy wïasne
1998
Jw., tj. z moĝliwoĂciÈ jej amortyzacji powyĝej 20b lat.
MSR 22. PoïÈczenia
jednostek gospodarczych Wb takim przypadku obowiÈzkowy test na utratÚ
wartoĂci zgodnie z MSR 36. Na wartoĂÊ poczÈtkowÈ
oddziaïujÈ koszty restrukturyzacji podmiotu
przejÚtego
1998
MSR 36. Utrata
wartoĂci aktywów
Odpis z utraty wartoĂci przez wartoĂÊ firmy
moĝliwy wb wyjÈtkowych okolicznoĂciach do
odwrócenia
2003
MSR 36. Utrata
wartoĂci aktywów
Caïkowity zakaz odwracania odpisu z utraty
wartoĂci przez wartoĂÊ firmy
2004
Ujmowanie nabytej wartoĂci firmy jako
MSSF 3. PoïÈczenia
jednostek gospodarczych permanentnego skïadnika aktywów (zakaz
amortyzacji) z obowiÈzkowym testem na utratÚ
wartoĂci. Na wartoĂÊ poczÈtkowÈ nie mogÈ
oddziaïywaÊ juĝ koszty restrukturyzacji podmiotu
przejÚtego, ale oddziaïujÈ zobowiÈzania
warunkowe
2008
Jw., ale z prawem do ujmowania caïkowitej
jednostek gospodarczych wartoĂci firmy z czÚĂciÈ przypadajÈcÈ na udziaïy
niekontrolujÈcych. Na wartoĂÊ poczÈtkowÈ
oddziaïujÈ jedynie niektóre zobowiÈzania
warunkowe i nie majÈ juĝ wpïywu koszty
bezpoĂrednio zwiÈzane z nabyciem
udziaïów
Tab. 1. Ewolucja regulacji MSSF w zakresie wartoĂci firmy. ½ródïo: opracowanie wïasne.
98
Rok
PodejĂcie
1974
MSR 1. Ujawnienie
polityki rachunkowoĂci
1976
MSR 3. Skonsolidowane Tylko przejÚta ujemna wartoĂÊ firmy jako ujemna
sprawozdania finansowe róĝnica miÚdzy kosztem inwestycji a wyĝszym
od niej udziaïem przejmujÈcego w wartoĂci
zidentyfikowanych aktywów netto. Moĝliwe
zaliczenie jako: skïadnika pasywów rozliczanych
wb czasie, dochodu okresu lub dochodu ujmowanego
bezpoĂrednio w kapitaïach wïasnych
1983
MSR 22. RachunkowoĂÊ Tylko przejÚta ujemna wartoĂÊ firmy, ujmowana na
podstawie wartoĂci godziwych zidentyfikowanych
poïÈczeñ jednostek
skïadników aktywów i zobowiÈzañ, wykazywana
gospodarczych
wb pasywach jako odroczony dochód lub alokowana
na zidentyfikowane skïadniki aktywów netto
1998
Jw., ale z rozliczeniem czÚĂci w zysk okresu
jednostek gospodarczych i zb rozliczeniem w czasie wedïug doĂÊ
skomplikowanej formuïy (§ 61 i 62)
2004
Ujmowanie przejÚtej „ujemnej wartoĂci firmy”, ustaMSSF 3. PoïÈczenia
jednostek gospodarczych lanej jak wartoĂÊ firmy, jako dochodu w zysku okresu
2008
Jw., ale pozycja nazywana zyskiem na okazyjnym
jednostek gospodarczych nabyciu
Brak rozstrzygniÚÊ
Tab. 2. Ewolucja regulacji MSSF w zakresie ujemnej wartoĂci firmy (zysku na okazyjnym
nabyciu). ½ródïo: opracowanie wïasne.
Rok
PodejĂcie
1976
MSR 3. Skonsolidowane Dozwolona wycena zidentyfikowanych aktywów
sprawozdania finansowe i zobowiÈzañ na dzieñ przejÚcia wedïug ich
dotychczasowych wartoĂci ksiÚgowych, rynkowych
lub w wartoĂciach rynkowych i dotychczasowych
wartoĂciach ksiÚgowych dotychczas ujÚtych
1983
MSR 22. RachunkowoĂÊ Dozwolona wycena zidentyfikowanych aktywów
i zobowiÈzañ na dzieñ przejÚcia wedïug ich
dotychczasowych wartoĂci ksiÚgowych lub
gospodarczych
w wartoĂciach godziwych i dotychczasowych
wartoĂciach ksiÚgowych dotychczas ujÚtych
1998
Dozwolona wycena zidentyfikowanych aktywów
jednostek gospodarczych i zobowiÈzañ na dzieñ przejÚcia wedïug ich
wartoĂci godziwych lub w wartoĂciach godziwych
ib dotychczasowych wartoĂciach ksiÚgowych
2004
Wycena zidentyfikowanych aktywów, zobowiÈzañ
jednostek gospodarczych ib zobowiÈzañ warunkowych na dzieñ przejÚcia
wedïug ich wartoĂci godziwych
2008
Jw., ale w ograniczonym zakresie ujÚcie zobowiÈzañ
jednostek gospodarczych warunkowych oraz okreĂlone szczególne zasady dla
niektórych pozycji aktywów i zobowiÈzañ
Tab. 3. Ewolucja regulacji MSSF w zakresie ujmowania, pomiaru i prezentacji aktywów netto
podmiotu zaleĝnego. ½ródïo: opracowanie wïasne.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
99
Rok
PodejĂcie
1976
MSR 3. Skonsolidowane Ujmowane na podstawie wyceny zidentyfikowanych
sprawozdania finansowe aktywów i zobowiÈzañ na dzieñ nabycia wedïug
ich dotychczasowych wartoĂci ksiÚgowych lub
rynkowych, lub na podstawie wartoĂci ksiÚgowych
dotychczas ujÚtych aktywów netto. Wykazywane
poza kapitaïami wïasnymi
1983
MSR 22. RachunkowoĂÊ Ujmowane na podstawie wyceny zidentyfikowanych
aktywów i zobowiÈzañ na dzieñ nabycia
wedïug ich wartoĂci godziwych lub na podstawie
gospodarczych
wartoĂci ksiÚgowych dotychczas ujÚtych aktywów
netto
1998
Jw., ale preferowane ujmowanie na podstawie
jednostek gospodarczych wyceny zidentyfikowanych aktywów i zobowiÈzañ
na dzieñ nabycia wedïug ich wartoĂci godziwych
zb ujÚtymi rezerwami restrukturyzacji
1988
MSR 27.
Wykazywane w pasywach skonsolidowanego
Skonsolidowane
bilansu odrÚbnie, poza sekcjÈ kapitaïów wïasnych
sprawozdania finansowe ib zobowiÈzañ
i rachunkowoĂÊ
inwestycji w podmiotach
zaleĝnych
2004
Ujmowanie na podstawie zidentyfikowanych
jednostek gospodarczych aktywów, zobowiÈzañ (bez rezerw na
restrukturyzacjÚ) i zobowiÈzañ warunkowych na
dzieñ nabycia wedïug ich wartoĂci godziwych
ib wykazywanie w odrÚbnej pozycji w grupie
kapitaïów wïasnych
2008
Dozwolone ujmowanie na podstawie
jednostek gospodarczych zidentyfikowanych aktywów, zobowiÈzañ i czÚĂci
zobowiÈzañ warunkowych na dzieñ nabycia wedïug
ich wartoĂci godziwych lub na podstawie ich
wyceny w wartoĂciach godziwych (z naleĝnÈ czÚĂciÈ
wartoĂciÈ firmy). Wykazywanie w odrÚbnej pozycji
w grupie kapitaïów wïasnych (jw.)
Tab. 4. Ewolucja regulacji MSSF w zakresie ujmowania, pomiaru i prezentacji udziaïów
mniejszoĂci (udziaïów niekontrolujÈcych). ½ródïo: opracowanie wïasne.
100
Zyski (straty) okresu
Lp.
Spóïka
JSF
SSF
JD
*
GK
**
Kapitaïy wïasne
JSF/JD
w%
JSF
SSF
JD
*
GK
**
JSF/JD
w%
1. AGORA
36
38
37
2. ASSECO
291
373
438
78,0
3 517
3 682
4 318
95,5
56
53
61
105,7
3 439
4 389
4 489
78,4
–388
–547
–600
70,9
1 135
1 004
1 080
113,0
57
129
131
44,2
1 522
4 120
4 271
36,9
6. BZ WBK
986
886
940
111,3
5 494
5 947
6 056
92,4
7. CERSANIT
–45
–8
–8
562,5
407
1 066
1 066
38,2
CYFROWY
8. POLSAT
232
230
230
100,9
328
322
322
101,9
9. ENEA
305
514
514
59,3
9 832
9 349
9 373
105,2
3. BANKBPH
4. BIOTON
5. BRE BANK
GETIN
10. HOLDING
11. GTC
12. KGHM
94,7
51
1 196
1 196
4,3
89
276
336
32,2
2 464
3 830
4 054
64,3
b.d.
–525
–571
x
b.d.
3 961
4 152
x
2 540 2 359
10 404 10 556 10 624
98,6
2 360
107,7
13. LOTOS
591
901
912
65,6
5348
6 677
6 714
80,1
MOSTOSTAL
14. POLIMEX
108
156
175
69,2
1 050
1 243
1 384
84,5
98
1 049
1 395
15. PBG
211
222
46,4
1 623
75,2
2 462 2 412
2 421
102,1
17 968 18 288 18 371
98,3
17. PGE (UoR/MSSF) 1 440 3 371
4 337
42,7
24 196 31 168 38 850
77,6
18. PGNiG
1 204
55,4
17 340 21 392 21 402
81,1
16. PEKAO
666 1 202
19. PKN ORLEN
1 636 1 308
1 300
125,1
17 133 19 038 21 707
90,0
20. PKOBP
2 432 2 306
2 312
105,5
20 180 20 429 20 436
98,8
21. POLNORD
22. PZU
64
64
90,6
2 510 3 763
58
3 763
66,7
23. STALEXPORT
24. STALPRODUKT
1 115
1 127
98,9
92,4
5
26
30
19,2
192
370
374
51,9
274
287
285
95,5
1 272
1 319
1 345
96,4
70
71
71
98,6
1 182
1 184
1 184
99,8
b.d. 1 280
1 282
x
b.d. 16 579 16 593
x
25. ¥WIECIE
26. TPSA
1 127
10 412 11 267 11 267
27. TVN
419
421
346
99,5
1 831
1 645
1 285
111,3
28. ¿YWIEC
350
370
370
94,6
700
704
704
99,4
*
**
Kwoty odnoszÈ siÚ do pozycji zysków (strat) oraz kapitaïów wïasnych, przypisanych
akcjonariuszom spóïek dominujÈcych (inwestorom).
Kwoty odnoszÈ siÚ do pozycji zysków (strat) oraz kapitaïów wïasnych grup kapitaïowych
spóïek dominujÈcych.
Tab. 5. Wybrane dane finansowe niektórych spóïek publicznych i ich grup kapitaïowych
za 2009 r. (dane w mln zï). ½ródïo: opracowanie wïasne.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
101
Zaleĝne
Lp.
*
Stowarzyszone
Joint ventures
Grupa kapitaïowa
2008
2009
2008
2009
2008
2009
1. AGORA*
12
13
–
–
1
1
2. ASSECO
75
68
5
6
4
3
2
2
–
–
–
–
3.
BANK BPH
4.
BIOTON
21
21
3
3
–
–
5.
BRE BANK
22
22
3
1
–
–
6.
BZ WBK
8
9
2
3
2
2
7.
CERSANIT
32
33
–
–
–
–
8.
CYFROWY POLSAT
1
2
–
1
–
–
9.
ENEA
24
24
3
3
1
1
10.
GETIN HOLDING
20
23
2
2
–
–
11.
GTC
111
108
7
7
10
12
12.
KGHM
25
30
1
1
–
–
13.
LOTOS
26
24
1
1
–
–
14.
MOSTOSTAL POLIMEX
27
29
4
4
–
–
15.
PBG
22
30
–
–
–
–
16.
PEKAO
25
23
8
8
–
–
17.
PGE
81
85
4
4
–
–
18.
PGNiG
33
35
2
2
–
–
19.
PKN ORLEN*
64
68
1
1
4
4
20.
PKOBP
21
23
5
4
6
6
21.
POLNORD
22
22
–
–
7
7
22.
PZU
21
25
3
2
–
–
23.
STALEXPORT
6
6
1
1
–
–
24.
STALPRODUKT
11
11
–
–
–
–
25.
¥WIECIE
1
1
1
1
–
–
26.
TPSA
19
20
3
3
–
–
27.
TVN
11
16
2
1
2
2
28.
¿YWIEC
16
5
3
2
–
–
Liczba spóïek objÚtych skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym. Skïad grupy i innych
spóïek podporzÈdkowanych grupie moĝe byÊ wiÚkszy
Tab. 6. Liczba spóïek podporzÈdkowanych w wybranych grupach kapitaïowych w Polsce.
½ródïo: opracowanie wïasne.
102
Kapitaïy mniejszoĂci razem
Lp.
Zyski mniejszoĂci
okresu
2009
Grupa kapitaïowa
2008
w tys. zï
2009
KM/
KGK
w%
ZM/
w tys. zï ZGK
w%
2008
1. AGORA
–93
–206
0,0
–119
–1 023
–2,7
2. ASSECO
379 903
635 789
14,7
77 882
64 501
14,8
5 719
3. BANKBPH
90 863
99 752
2,2
8 275
13,1
4. BIOTON
131 141
75 898
7,0
–4 141 –53 213
8,8
5. BRE BANK
153 584
150 967
3,5
31 885
1 595
1,5
6. BZ WBK
239 872
108 338
1,8
98 840
53 964
5,7
2 342
–
–
–
–1
0,0
–
–
–
–
–
–
31 078
23 778
0,3
6
21
0,0
10. GETIN HOLDING
218 473
224 324
5,5
51 849
60 103
17,9
11. GTC
237 786
191 076
4,6
88 217 –45 637
8,1
12. KGHM
58 360
67 875
0,6
–313
568
0,0
13. LOTOS
396 078
36 752
0,6
64 134
11 051
1,2
14. MOSTOSTAL POLIMEX
114 886
140 783
10,2
20 305
18 885
10,9
15. PBG
168 570
228 181
14,0
30 923
11 415
5,0
89 125
83 057
0,5
12 972
9 610
0,4
7 365 921 7 681 428
19,8
750 076 966 511
22,3
7. CERSANIT
8. CYFROWY POLSAT
9. ENEA
16. PEKAO
17. PGE
18. PGNiG
19 PKN ORLEN
20. PKOBP
21. POLNORD
22. PZU
23. STALEXPORT
24. STALPRODUKT
25. ¥WIECIE
26. TPSA
27. TVN
28. ¿YWIEC
10 477
0,0
445
1 647
0,2
2 718 556 2 669 308
9 030
12,3
–21 384
–8 354
–0,6
46 216
7 329
0,0
18 513
6 246
0,3
–
–
–
–
–
–
168
133
0,0
–23
–34
–0,0
3 753
3 711
1,1
3 873
3 789
13,3
28 072
25 514
1,9
–248
–1 945
–0,7
–
–
–
–
–
–
13 000
14 000
0,1
2 000
2 000
0,2
– –359 717 –27,9
89
–
–
– –74 665 –21,7
20
2
0,0
Tab. 7. Kapitaïy udziaïowców niekontrolujÈcych (mniejszoĂciowych) wybranych grup
kapitaïowych spóïek publicznych w Polsce. ½ródïo: opracowanie wïasne.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
103
Lp.
Grupa kapitaïowa
Udziaï w zysku
grupy dla podmiotu
dominujÈcego (w %)
Zyski okresu
(w tys. zï)
2008
2009
2008
–7
2009
1.
AGORA
–1 633
–1 012
–2,6
2.
ASSECO
2 889
1 608
0,9
0,4
3.
BANKBPH
–
–
–
–
4.
BIOTON
–28 394
–15 947
12,8
2,9
5.
BRE BANK
555
23
–0,05
0,0
6.
BZ WBK
–777
–334
–0,07
0,0
7.
CERSANIT
–
–
–
–
8.
CYFROWY POLSAT
–
–69
–
0,0
9.
ENEA
414
7 766
0,2
1,5
10.
GETIN HOLDING
224
–523
0,04
–0,2
11.
GTC
–3 661
–10 887
–0,06
2,1
12.
KGHM
267 579
270 072
9,7
11,4
13.
LOTOS
26 551
8 227
–5,9
0,9
14.
MOSTOSTAL POLIMEX
2 821
6 241
2,3
4,0
15.
PBG
–
–
–
–
16.
PEKAO
123 028
58 076
3,5
2,4
17.
PGE
238 561
242 157
12,4
7,2
18.
PGNiG
221
–359
19
PKN ORLEN
266 533
272 375
–10,6
20,8
20.
PKOBP
15 594
342
0,5
0,0
21.
POLNORD
–
–
–
–
22.
PZU
–
–
–
–
23.
STALEXPORT
–1 550
–1 181
–5,2
–4,5
24.
STALPRODUKT
–
–
–
–
25.
¥WIECIE
134
–15
0,07
0,0
26.
TPSA
–
–
–
–
27.
TVN
–39 132
–94 440
–10,7
–22,4
28.
¿YWIEC
8 755
–10 497
2,2
–2,8
0,02
0,0
Tab. 8. Wpïyw metody praw wïasnoĂci na wyniki finansowe wybranych grup kapitaïowych
w Polsce. ½ródïo: opracowanie wïasne.
104
Informacje o autorze
Dr hab., prof. U Radosïaw Ignatowski – Zakïad RachunkowoĂci MiÚdzynarodowej, Katedra RachunkowoĂci, Uniwersytet ódzki.
E-mail: [email protected].
Przypisy
1
Zob. § 4 IAS 27 Consolidated and Separate Financial Statements 2008. IASB uznaïa
bowiem, ĝe pojÚcie „udziaïy mniejszoĂciowe” moĝe przez swÈ nazwÚ sugerowaÊ, ĝe
kontrolowanie przez raportujÈcÈ jednostkÚ dominujÈcÈ danej jednostki zaleĝnej
zawsze wynika z wiÚkszoĂciowych udziaïów, przez co – w kontekĂcie moĝliwoĂci kontrolowania podmiotu zaleĝnego na podstawie innych przesïanek – moĝe odbiorcÚ
mniej zorientowanego w koncepcjach rachunkowoĂci wprowadzaÊ w bïÈd.
2
NiesïusznoĂÊ uznania podstawy wyceny w koszcie historycznym za wycenÚ ksiÚgowÈ
wynika gïównie stÈd, ĝe odnosi siÚ ona do uznania, ĝe wszystkie inne podstawy
wyceny nie mogÈ ujÚte w systemie ksiÈg rachunkowych (w rachunkowoĂci). JeĂli wiÚc
uznamy, ĝe wartoĂÊ skïadnika aktywów w cenie realizacji netto moĝe byÊ ujÚta wbksiÚgach rachunkowych, to tym samym uznajemy, ĝe jest ona takĝe wyrazem wartoĂci
ksiÚgowej.
3
Zob. takĝe § 4.54–4.56 w Zaïoĝeniach koncepcyjnych sporzÈdzania i prezentacji sprawozdañ finansowych, wedïug których nie okreĂla siÚ wartoĂci godziwej jako podstawy
pomiaru wartoĂci pozycji sprawozdañ finansowych (International Financial Reporting
Standards 2011: A49 i nast.).
4
W regulacjach rachunkowoĂci przez wartoĂÊ godziwÈ najczÚĂciej rozumie siÚ kwotÚ,
za jakÈ skïadnik aktywów moĝe byÊ wymieniony, a zobowiÈzanie uregulowane w drodze transakcji zawartej dobrowolnie miÚdzy dwiema niezaleĝnymi, Ăwiadomymi warunków i skutków zawartej transakcji stronami, dziaïajÈcymi bez przymusu. Por. np. MiÚdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĂci Finansowej 2007: 1227. PodobnÈ definicjÚ
wartoĂci godziwej przyjÚto równieĝ w przepisach art. 28. ust. 6 ustawy o rachunkowoĂci.
5
Szerzej na temat teoretycznych koncepcji wartoĂci firmy, jej aspektów prawnych,
ekonomicznych, wykazywania i rozliczania oraz zmian w praktycznym i regulacyjnym
podejĂciu do tego zagadnienia piszÚ w ksiÈĝce Konsolidacja sprawozdañ finansowych
w teorii i praktyce rachunkowoĂci (Ignatowski 1995).
6
Dla wykorzystania koncepcji podmiotu dominujÈcego zob. § 32 IAS 22 Business
Combinations 1998. London: IASC i § 26 IAS 27 Consolidated Financial Statements
and Accounting for Investments in Subsidiaries 1994. London: IASC. Dla rozszerzonej
koncepcji podmiotu dominujÈcego zob. § 34 IAS 22 Business Combinations 1998.
London: IASC i § 26 IAS 27 Consolidated Financial Statements and Accounting for
Investments in Subsidiaries 1994. London: IASC. Dla koncepcji podmiotu gospodarczego zob. § 32 i B44 IFRS 3 Business Combinations 2008. London: IASB, § 27 IAS
27 Consolidated and Separate Financial Statements 2008. London: IASB oraz § 54
IAS 1 Presentation of Financial Statements 2007. London: IASB.
7
Zob. § 25 IAS 31 Financial Reporting of Interests in Joint Ventures 1998. London:
IASC oraz § 30 IAS 31 Interests in Joint Ventures 2003. London: IASB.
8
Miejsce ujÚcia i wykazania zysku lub straty na przecenie uzaleĝnione byïo od rozwiÈzañ wïaĂciwych dla danej przecenianej pozycji, które regulowaïy inne MSR ibMSSF.
Zob. § 36 i 37 MSR 28 (1998).
9
Zob. § 58–60 MSSF 3 (2004).
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
105
10
Ang. other comprehensive income. W oficjalnym tïumaczeniu MSSF 3 przeprowadzonym przez KomisjÚ EuropejskÈ pojÚcie to zostaïo nazwane „innymi caïkowitymi
dochodami”. Ta kategoria kapitaïowa wiÈĝe siÚ ĂciĂle ze zmianÈ podejĂcia IASB do
prezentacji zysków podmiotów, wprowadzona we wrzeĂniu 2007 r. w owej wersji
MSR 1 Prezentacja sprawozdañ finansowych. W miejsce odrÚbnego rachunku zysków
i strat, wykazujÈcego zysk lub stratÚ okresu (profit lub loss) oraz odrÚbnego sprawozdania z ujÚtych zysków i strat w okresie, w którym powinno siÚ wykazywaÊ te
zyski lub straty, które zgodnie z regulacjami innych MSSF powinny byÊ ujmowane
poza rachunkiem zysków i strat, jako alternatywy dla peïnej prezentacji zestawienia
zmian w kapitaïach wïasnych, wprowadzono obligatoryjne sprawozdanie z caïkowitych dochodów (zysków lub wyników) (ang. statement of comprehensive income). Moĝe
siÚ ono skïadaÊ z odrÚbnego rachunku zysków i strat oraz sprawozdania z caïkowitych dochodów, obejmujÈcego zysk lub stratÚ okresu oraz inne caïkowite dochody,
lub pojedynczego sprawozdania z caïkowitych dochodów. W obu przypadkach ustalany jest i wykazywany caïkowity dochód ogóïem, stanowiÈcy róĝnicÚ miÚdzy kapitaïami wïasnymi na poczÈtek okresu a kapitaïami wïasnymi na koniec okresu sprawozdawczego, nie wynikajÈcÈ z transakcji z wïaĂcicielami. Zob. § 81–96 MSR 1
(2007).
11
Zob. § 42 MSSF 3 (2008). UjÚcie innych caïkowitych dochodów mogïo wiÈzaÊ siÚ
zb tym, ĝe podmiot kwalifikowaï posiadane udziaïy do aktywów finansowych dostÚpnych do sprzedaĝy i tym samym ujmowaï zyski z aktualizacji (przeceny) udziaïów.
Ale mógï takĝe w SSF stosowaÊ w stosunku do tych udziaïów metodÚ praw wïasnoĂci, co pozwalaïo mu na ujmowanie zysków z przeceny aktywów netto podmiotu podporzÈdkowanego (wykazywanych np. w kapitale z aktualizacji wyceny).
12
Zob. § 43 MSSF 3 (2008) oraz por. § 13 MSR 27 (2008).
13
Zob. § 44 MSSF 3 (2008).
14
IASB zidentyfikowaï szeĂÊ róĝnych praktyk i podejĂÊ do rozliczania tego rodzaju
transakcji. Zob. Accounting for changes in the relative proportion of the controlling
and non-controlling interests 2008. Zob. takĝe Ignatowski 2009.
15
Zob. § 30 i 31 MSR 27 (2008).
16
Zob. § 2 (c) i B1 MSSF 3 (2008).
17
Zob. § 10–12 MSR 8 Zasady (polityka) rachunkowoĂci, zmiany w wartoĂci szacunkowych i korygowanie bïÚdów.
18
Spóïka Cersanit S.A. osiÈgnÚïa caïkiem niezïy poziom wskaěnika EBIT (nieco ponad
118 mln zï), na którego poziom wpïynÈï 3,4-procentowy wzrost sprzedaĝy operacyjnej w stosunku do poprzedniego roku. Powodem tak duĝej straty spóïki Cersanit
S.A. byïy wysokie koszty finansowe (pond 162 mln zï), wĂród których znaczÈcÈ kwotÈ
(ponad 76 mln zï) byïy straty poniesione na przecenie i transakcjach na instrumentach finansowych.
19
Zob. § 41 MSR 27 (2008).
20
Zob. § 43 MSR 27 (2008).
21
Zob. nota 31 d) na s. 66 Jednostkowego sprawozdania finansowego Polskiego Koncernu Naftowego Orlen Spóïka Akcyjna za rok zakoñczony 31 grudnia 2009 r.
22
Wymóg ujawniania takich danych w sprawozdaniu finansowym, w którym dane obejmowane sÈ metodÈ praw wïasnoĂci, okreĂlajÈ przepisy § 37 (i) MSR 28 Inwestycje
w jednostkach stowarzyszonych.
23
Zob. na s. 7 raportu: Grupa Kapitaïowa Cyfrowy Polsat. Rozszerzony skonsolidowany
raport póïroczny za okres 6 miesiÚcy zakoñczony 30 czerwca 2010 r.
24
Por. tamĝe, s. F8.
106
25
PrzejÚcia takie miaïy miejsce w grupach spóïek: Asseco, Globe Trade Centre, KGHM
Polska Miedě, PGNiG. W analizowanym okresie miaïy miejsca takĝe przejÚcia polegajÈce na nabyciu wszystkich udziaïów, jak np. w grupie spóïek: Lotos, PBG, Polnord.
W tych okolicznoĂciach rozszerzona koncepcja podmiotu dominujÈcego równowaĝna
jest koncepcji podmiotu gospodarczego, gdyĝ caïkowita wartoĂÊ firmy toĝsama jest
z nabytÈ wartoĂciÈ firmy.
26
Dowodów na to dostarcza m.in. raport przygotowany dla potrzeb Komisji Europejskiej, oceniajÈcy stosowanie MSSF w krajach naleĝnych do EOG. Zob. EU Implementation of IFRS and The Fair Value Directive. A report for the European Commission 2007. Zob. takĝe Ignatowski 2009: 346–349.
Bibliografia
Accounting for Changes in the Relative Proportion of the Controlling and Non-controlling
Interests 2008. London: IASCF.
American Accounting Association 1965. The Entity Concept, 1964 Concepts and Standards Research Study Committee Report. The Accounting Review, nr 2 (XL).
Baxter, G.C. i J.C. Spinney 1975. A Closer Look at Consolidated Financial Statement
Theory. Canadian Chartered Accountant (CA Magazine), nr 1 oraz nr 2.
Consolidated Financial Statements and Accounting for Investments in Subsidiaries 1994.
London: IASC.
EU Implementation of IFRS and The Fair Value Directive. A report for the European
Commission 2007. London: ICAEW, http://ec.europa.eu/internal_market/accounting/
docs/studies/2007-eu_implementation_of_ifrs.pdf.
Foster, J.R. i B.S. Rodey 1951. Public Utility Accounting, New York: Prentice-Hall.
Harvey, M. i F. Keer 1985. The Accounting Framework in Practice, London: The Certified
Accountants Educational Trust.
Hendriksen, E.S. 1970. Accounting Theory, Homewood: Richard D. Irvin.
Hendriksen, E.S. i M.F. van Breda 2002. Teoria rachunkowoĂci, Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
IAS 1 Presentation of Financial Statements 2007. London: IASB.
IAS 22 Business Combinations 1998. London: IASC.
IAS 27 Consolidated and Separate Financial Statements 2008. London: IASB.
IAS 27 Consolidated Financial Statements and Accounting for Investments in Subsidiaries
1994. London: IASC.
IAS 31 Financial Reporting of Interests in Joint Ventures 1998. London: IASC.
IAS 31 Interests in Joint Ventures 2003. London: IASB.
IFRS 3 Business Combinations 2008. London: IASB.
Ignatowski, R. 1995. Konsolidacja sprawozdañ finansowych w teorii i praktyce rachunkowoĂci, Warszawa: FRRwP.
Ignatowski, R. 2009. Nowa wersja MSR 27 Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdania finansowe ze stycznia 2008, w: A. Jaruga, M. Frendzel, R. Ignatowski i P. Kabalski MiÚdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĂci Finansowej (MSSF/MSR) 2009. Najnowsze zmiany, Warszawa: SKwP.
Ignatowski, R. 2009. Instytucjonalne uwarunkowania i otoczenie globalnych standardów
rachunkowoĂci, ódě: Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego.
Ijiri, Y. 1967. The Foundations of Accounting Measurement, A Mathematical Economic,
and Behavioral Inquiry, Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
International Financial Reporting Standards 2011. Part A. London: IFRS.
MiÚdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĂci Finansowej 2007. Warszawa: IASB, SKwP.
Taylor, P.A. 1990. Consolidated Financial Statements. Concepts, Issues and Techniques,
London: Paul Chapman Publishing.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
107

Wykorzystanie koncepcji grup kapitaďowych w regulacjach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Program szkolenia zaawanowanego

Pytania na egzamin dyplomowy Specjalność: Rachunkowość w

Nota 27 - Składniki aktywów niebędących

Wycena przedsiębiorstwa, firmy, spółki

Korekta szacunków a przejście na MSSF/MSR w związku z MSR 10

Projekt standardu Podatek dochodowy

Wycena pozwala manipulować wynikiem

MSR- MSSF a ustawa o rachunkowości

PRACA ZALICZENIOWA - BIURO RACHUNKOWE 1. Pojęcie