Granice: przekraczane czy przesuwane? Świat

Granice: przekraczane czy przesuwane?
Świat arabski w perspektywie postkolonialnej.
Kraków 22-27.04.2013
1
Partnerzy
Patronat medialny
Wsparcie finansowe
Współorganizatorzy
2
Informacje
Wprowadzenie
Lata 60 ubiegłego wieku to czas wielkich przemian w naukach o kulturze. Ostateczny upadek porządku
kolonialnego skutkował narodzeniem metodologii postkolonialnej, jednej z najważniejszych gałęzi
współczesnej humanistyki. Dziś, bogatsi o pół wieku dyskusji zauważamy, że zagadnienia analizy stereotypów,
wpływów dyskursów, nacjonalizmu, szowinizmu, imperializmu, migracji czy kulturowych transgresji
i odrębności wydają się nabierać szczególnego znaczenia, w czasie „arabskiej wiosny” i nasilających się
transformacji społeczno-politycznych na całym obszarze Bliskiego Wschodu.
Podtrzymując niewyczerpaną ideę badań postkolonialnych, Bliskowschodnie Koło Naukowe, w ramach IX Dni
Arabskich, zaprasza na konferencję naukową, której tematyka łączyć ma pragmatyczną analizę fenomenów
społecznych, kulturowych, politycznych i ekonomicznych świata arabskiego z rewizyjnym spojrzeniem na
metodologie współczesnej humanistyki. Problematyka, odwołując się do tematu konferencji, obejmuje zatem
szerokie spektrum zagadnień – od sztuki poprzez politykę i stosunki międzynarodowe po prawo, ekonomię czy
życie codzienne.
Mamy nadzieję, iż wykłady i wspólna dyskusja pozwolą uczestnikom na otwarcie nowych, konstruktywnych
pól do dalszych badań nad przenikaniem się kultur i cywilizacji postkolonizujących
i postkolonizowanych, oraz przybliżą choć nieznacznie odpowiedź na współcześnie nurtujące tytułowe pytanie
o pogranicza „świata arabskiego” i „Zachodu”.
Miejsce
Polska Akademia Umiejętności
ul.Sławkowska 17
31-016 Kraków
Goście specjalni
1. prof. dr hab. Paweł Siwiec
„Odzyskać raj - w cieniu katastrofy ekologicznej południa Iraku”
2. dr Katarzyna Górak-Sosnowska
„Nieheteronormatywność w świecie islamu – tradycja a wpływy zachodnie”
3. Patrycja Sasnal
4. Dr Katarzyna Jędrzejczyk-Kuliniak
„Umma al-islam. Bezpieczeństwo kulturowe globalnej wspólnoty muzułmańskiej”
Organizatorzy
Bliskowschodnie Koło Naukowe UJ
Kontakt:
[email protected]
3
Abstrakty
1. Agata Karbowska - Jemen dawniej i dziś, burzliwa historia postkolonialnego państwa.
Celem mojej pracy jest ukazanie pokrótce historii Jemenu, od uzyskania niepodległości Północy 1918,
a następnie Południa w 1967, przez ich połączenie się w 1990 oraz wojny jakie toczyły się na jego terytorium,
do rebelii szyitów, aby skupić się na arabskiej wiośnie i walkach przeciwko złej sytuacji materialnej,
bezrobociu, korupcji, ograniczaniu swobód obywatelskich i długoletnim rządom prezydenta, problemach
z jakimi się boryka w XXI wieku, jak zakończyły się protesty oraz jak plemienność wpływa na jego ustrój
polityczny. Chciałabym również spróbować odpowiedzieć na pytanie: dlaczego stało się państwem
dysfunkcyjnym?
2. Aleksandra Żebrowska - Motyw jedności w transgresyjnej religii Bahaickiej.
Referat ma na celu przedstawienie podstawowych haseł Bahaizmu. Należą do nich min. namawianie do
globalnego zjednoczenia się ludzkości, równość pod względem rasy, płci, wyzbycie się uprzedzeń oraz uznanie
jedności wszystkich największych religii świata, która wyraża się w akceptowaniu ich słuszności. Ukazanie
synkretyczności religii bahaickiej, jej pokojowego charakteru, ukazanie sposobu w jaki bahaizm zaadaptował
elementy pochodzące z innych religii, jak również zaprezentowanie stosunku do wiary wyznawców bahaizmu.
Elastyczność bahaizmu i umiejętność dopasowania do współczesnej epoki. Prelegentka postara się również
przybliżyć słuchaczom doktryny bahaizmu oraz zaprezentować motywy jedności wyrażające się również
w architekturze świątyń, jak i przedstawić pokrótce historie bahaizmu. Referat ma dowieść transgresyjnego
charakteru bahaizmu, którego wierzenia plasują się nad narodowymi, rasowymi oraz religijnymi podziałami.
Ukazać możliwość znalezienia jedności w różnorodności.
3. Anna Kurzak - Edukacyjna rola reklamy społecznej na podstawie eksploracji kampanii społecznych
organizowanych w krajach arabskich.
Reklama społeczna jest procesem komunikacji perswazyjnej, a jej najistotniejszym zadaniem jest wywołanie
wśród odbiorców, społecznie pożądanego zachowania lub postawy. Kampania społeczna ma na celu wywołanie
zmiany w zastanej rzeczywistości społecznej za pomocą rozwikłania, przybliżenia określonych zjawisk,
rozszerzania wiedzy na ich temat, uwrażliwienie ludzi na zamierzone kwestie oraz angażowanie w istotne
sprawy społeczne. Wszelkie kampanie społeczne wykorzystują różnorodne narzędzia, natomiast reklama
stanowi jeden z nich. Różnica pomiędzy reklamą komercyjną a społeczną jest taka, iż w reklamie komercyjnej
twórcy zależy na sprzedaniu danego dobra, lub usługi natomiast produktem reklamy społecznej, który ma
zostać sprzedawany jest zmiana postaw społecznych. Kampanie społeczne przekonują ludzi, aby zmieniali oni
swoje nawyki, często złe, przyzwyczajenia, postępowanie. Jest to o wiele trudniejsze do osiągnięcia dla
kreatorów kampanii społecznych aniżeli przekonanie odbiorcy reklamy komercyjnej do zakupu artykułu
określonej marki. Celem autorki będzie zaprezentowanie kampanii społecznych, które zrealizowane zostały
w krajach arabskich. W krajach tych, więcej aniżeli w Europie, organizowanych jest kampanii, które dotyczą
kobiet. Zwracają one uwagę na stosowaną w stosunku do nich przemoc oraz wskazują na profilaktykę zdrowia.
4. Anna Samborowska - Różny Irak: zmiana retoryki używanej przez dziennikarzy Gazety Wyborczej przed i po
zakończeniu „misji stabilizacyjnej“.
Zaangażowanie Polski w wojny na Bliskim Wschodzie stało się jednym z głównych tematów sporów i debat
publicznych. W zależności od stopnia sympatyzowania z rządem polska prasa tworzy dwa rodzaje tekstów: jeśli
redakcja popiera działania zbrojne, to teksty wojenne nacechowane są retoryką kolonializmu, jeśli zaś wydawca
jest przeciwny misjom zbrojnym, to drukowane artykuły prezentują postkolonialny punkt widzenia. Zadaniem
niniejszego referatu jest pokazanie, na przykładzie dwóch reportaży z Iraku, różnicy w opisie tego kraju i jego
mieszkańców, przed oraz po zakończeniu „misji stabilizacyjnej”. Obydwa, wydane z różnicą dziesięciu lat pod
egidą Gazety Wyborczej, teksty przedstawiają skrajne różny stosunek do irackiej kultury i stylu życia.
4
Opublikowana przed rozpoczęciem działań zbrojnych Modlitwa o Deszcz Wojciecha Jagielskiego pokazuje Irak
jako państwo dzikie i ze śladową kulturą, zaś wydany po zakończeniu wojny reportaż Mariusza Zawadzkiego
pt. Nowy Wspaniały Irak odsłania zupełnie inne oblicze wspomnianego kraju. Powojenny reportaż pokazuje
Irak jako cywilizowane, lecz skorumpowane państwo, które za sprawą złych decyzji oraz wyniszczających
wojen, nie było w stanie się obronić przed przytłaczającą siłą militarną NATO oraz ONZ.
5. Anna Staniszewska - Status społeczno-polityczny kobiety w krajach muzułmańskich po Arabskiej Wiośnie. Rola
i znaczenie feminizmu islamskiego.
Ruch na rzecz kobiet w islamie powstał w latach dwudziestych XX wieku w Egipcie. Eskalacja dyskursu
feministycznego w krajach muzułmańskich nastąpiła na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych.
Jednakże dopiero protesty społeczne Arabskiej Wiosny z hasłami odwołującymi się do wolności, demokracji
oraz praw człowieka pozwoliły muzułmańskim działaczkom feministycznym głośno i zdecydowanie wysunąć
żądania dotyczące zmiany statusu kobiety w społeczeństwie. Przebieg rewolucji z uwagą śledziły zachodnie
media. Z nadzieją przyjęły zmiany, jakie pod wpływem rewolucji zachodziły w krajach muzułmańskich,
zwłaszcza w północnej Afryce. Wydarzenia te bowiem przyrównywano do burzliwych przeobrażeń
demokratycznych, jakie zaszyły pod koniec XX wieku w Europie Środkowo-Wschodniej.
Niestety fiasko demokratycznych przemian społecznych i politycznych w krajach biorących udział w rewolucji
i dojście do władzy radykalnych islamistów pogrzebało również dążenia muzułmańskich kobiet do uzyskania
równych szans do edukacji, pracy itd. W pracy podjęto próbę odpowiedzi na pytanie o status kobiety we
współczesnym państwie muzułmańskim. Ponadto skoncentrowano się na podkreśleniu różnicy między
zachodnim ruchem feministycznym a islamskim feminizmem oraz wyróżnieniu czterech rodzajów feminizmu
występujących w krajach muzułmańskich.
6. Ewa Górska - Nowa konstytucja Iraku a problem suwerenności państw Trzeciego Świata.
Wg. Anghiego system mandatowy charakteryzował się m.in. traktowaniem suwerenności państw Trzeciego
Świata odmiennie od suwerenności zachodniej. W 2003 r. podobną retorykę zastosowały Stany Zjednoczone
dla uzasadnienia interwencji w Iraku. Nowa konstytucja Iraku została przyjęta w 2005 r., jednak przy jej
tworzeniu część warunków została Irakijczykom narzucona. Proces powstawania Konstytucji Iraku jest więc
odmienny od klasycznych procesów, jakie znamy z historii Europy. Ten nowy model Arato nazywa „postsuwerennym” w tym znaczeniu, że żadna ze stron biorących udział w tworzeniu konstytucji nie może
całkowicie identyfikować się z suwerennym narodem.
Pytaniem, na które spróbuje odpowiedzieć prelegentka, będzie kwestia na ile świat zachodni współcześnie
kieruje się polityką imperializmu na Bliskim Wschodzie oraz na ile w mentalności zachodnich decydentów
pokutuje orientalistyczna koncepcja „gorszej” suwerenności krajów Trzeciego Świata, na przykładzie
interwencji w Iraku i tworzenia jego nowej konstytucji.
7.
Hanna Żurek – „Tunezja. Czy Kraj Jaśminu to na pewno wzór wśród krajów Wiosny Arabskiej?”
Abstrakt: Rewolta w Tunezji obaliła trwający od dwóch dekad twardy reżim Zajn El Abidine Ben Alego.
Reżim, który przez lata tłumił głos Tunezyjskiej ulicy. Nadużycia ze strony służb bezpieczeństwa ciągle
rozbudowywanych za rządów Ben Alego były codziennością w Tunezji. Szczególnie w biednych dzielnicach,
gdzie ludzie obok trudniej sytuacji materialnej codziennie musieli zmagać się z uciskiem. Przez lata każda
forma opozycji od fundamentalistów przez partie świeckie do dziennikarzy, próbujących ujawnić wnętrze
reżimu była brutalnie tłumiona, a wiele z opozycjonistów lądowało w więzieniu. Wywiad obecny był w każdej
sferze życia przeciętnego Tunezyjczyka, który nie mógł czuć się bezpiecznie we własnym kraju. Był to jednak
tylko jeden z powodów, dla których ludzie zdecydowali się wyjść na ulicę. Przez lata Tunezyjczycy zmagali się
z utrzymującym się na wysokim poziomie bezrobociem, szczególnie wśród osób młodych i wykształconych.
Brak pracy pociągał za sobą brak pespektyw i w rezultacie biedę. Tunezyjczykom udało obalić się długoletni
reżim i uzyskać upragnioną wolność. Jednakże 2 lata od „sukcesu rewolucji” w Kraju Jaśminu znów pojawiają
5
się zamieszki, a partia An-Nahda nie wydaje się być liberalna jak zapowiadała. Jak więc rozwinęła się sytuacja
w tym często stawianym jako model kraju? Jakie były plusy a jakie minusy rewolucji?
8. Jan Kulig - Tymczasowe Porozumienie - stałe podporządkowanie? Zarządzanie zasobami wodnymi na
Zachodnim Brzegu w świetle Oslo II.
Tradycja oskarżania państwa Izrael o imperializm i praktyki kolonialne sięga czasów jego powstania i jest przez
niektóre państwa arabskie pielęgnowana do dziś. Izrael odpowiada, że zarzuty te są absolutnie bezpodstawne.
Dodaje przy tym, że jedyne, czego trzeba do zakończenia konfliktu bliskowschodniego, to dobra wola
Palestyńczyków i ich arabskich pobratymców. Koronnym dowodem ma być współpraca w ramach wspólnego
zarządzania sektorem wodnym, utworzona na podstawie tzw. „Porozumienia Oslo II“.
Jednak to, co ma potwierdzać pokojowe intencje Izraela, odzwierciedla nie więcej, niż relacje sił w regionie.
Aby udowodnić tę tezę, w swoim wystąpieniu przeanalizuję „Tymczasowe porozumienie“ zarówno pod kątem
prawa, jak i praktyki funkcjonowania jego zapisów. Całość analizy zostanie osadzona w kontekście polityki
izraelskiej wobec Zachodniego Brzegu, w tym wewnętrznego ustawodawstwa Izraela. Podsumowanie
wystąpienia stanowić będzie odniesienie problemu stosunków wodnych na Terytoriach Okupowanych do zasad
międzynarodowego prawa wodnego.
9. Kamil Ciborowski - Strach, nienawiść, eurocentryzm? Postrzeganie świata arabskiego w Polsce i Wielkiej
Brytanii.
Liczby, statystyki i dane dotyczące muzułmanów w Polsce i Wielkiej Brytanii są diametralnie różne, w obu
krajach myślenie o świecie arabskim i muzułmańskim ma jednak pewne cechy wspólne – naznaczone jest ono
orientalistycznym podejściem opisywanym przez Saida, cechuje się nienawiścią, uprzedzeniem
i europocentrycznym myśleniem.
Co jednak łączy, a co dzieli sposób postrzegania świata arabskiego w obu krajach? Jak Polacy i Brytyjczycy
postrzegają muzułmanów. Jakie komentarze pojawiają się pod informacjami nt. Bliskiego Wschodu i jak
przekaz medialny kształtuje podejście społeczeństw do świata arabskiego? W swoim artykule autor postara się
odpowiedzieć na powyższe pytania porównując komentarze dotyczące muzułmanów i Bliskiego Wschodu
z polskich i brytyjskich stron internetowych, zwracając uwagę na kulturowe i językowe aspekty tych,
w większości nacechowanych negatywnie, wypowiedzi.
10. Karolina Jaworska - Czy arabskie media kłamią? O implikaturach w nagłówkach artykułów.
Jeszcze w ubiegłym wieku odbiorca musiał dołożyć starań, by dotrzeć do informacji. Dziś informacje są
wszechobecne: odbiorca ma łatwy dostęp (poprzez włączenie komputera czy telewizora, sięgnięcie po jedną
z wielu gazet) do większej liczby informacji niż może ich przyswoić. Dlatego zaobserwować można dwa
zjawiska:
 po pierwsze, odbiorca decyduje się przeczytać tylko te teksty, które go zainteresują – ta swoista
wersyfikacja opiera się najczęściej na ocenie tytułu i ilustracji;
 po drugie, medioznawcy dowodzą, że odbiorca kształtuje swoją opinię na dany temat najczęściej na
podstawie tytułu i nadtytułu artykułu oraz ilustracji w nim zawartych (np. Bralczyk).
A zatem analogicznie można założyć, że nadawca będzie miał na celu:
 przyciągnąć nagłówkiem uwagę czytelnika;
 zawrzeć w nagłówku sąd, opinię o danej sprawie.
Oczywiście cele te – a w szczególności drugi – nie mogą być realizowane w sposób oczywisty. Niniejszy
referat będzie próbą wskazania językowych sposobów (ze szczególnym uwzględnieniem implikatur)
opiniotwórczego wykorzystania tytułów w pisanych mediach arabskich (gazety, portale informacyjne), które
mają kodować odbiorcę (imprinting) i kotwiczyć w jego umyśle pożądane treści niewypowiedziane wprost.
11. Katarzyna Figura - Dążenie do piękna – rozwiązania ponad granicami.
Współczesne kobiety arabskie różnią się między sobą postrzeganiem świata, ról społecznych a także ideału
urody w zależności od miejsca, w którym się wychowały i w którym żyją. Propagowany przez zachodnie media
6
kanon urody (biała, szczupła, wymalowana) urzeczywistnia się w częściowej zmianie poglądów nt. urody
mieszkanek arabskich metropolii i Arabek mieszkających na Zachodzie.
Stosunkowo nowe rozwiązanie umożliwia firma kosmetyczna Inglot, która wprowadziła na rynek
„oddychający” lakier do paznokci O2M nail polish. Dotychczas pobożne Arabki nie malowały paznokci, gdyż
zobowiązane były zachować czystość przy ablucji przed modlitwą. Jednak od niedawna popularność zdobywają
opinie imamów, że produkt ten pozwala na zachowanie rygorów wiary.
Również przemysł operacji plastycznych wychodzi naprzeciw zmieniającym się oczekiwaniom kobiet
arabskich, oferując dostosowane do ich preferencji i społecznych wymagań sposoby osiągnięcia kanonu piękna.
W ten sposób zacierają się granice...
12. Khudair Al-Lamy - Wolność myśli współczesnego Iraku oparta na filozofii Awerroesa - Ibn Rushd.
We współczesnym Iraku pojawiło się wielu myślicieli i badaczy, którzy wsparli wolność myśli i słowa,
a niektórzy z nich wprowadzili elementy całkowicie nowej filozofii, która jest nawiązaniem do filozofii
Aworroesa. Jednym z takich myślicieli jest Ahmed Qabbanji urodzony w Nadżafie 1958 roku. Ahmed Qabbanji
dąży do tego, aby sformułować to, co nazywa się cywilnym islamem. Według niego nazwa ta oznacza wspólne
elementy pomiędzy prawami człowieka (oparte na Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ z 1948 roku)
i wymiarem sprawiedliwości. Uważa, że trzeba dostosować islam do czasów współczesnych i nie opierać się na
sztywnych zasadach, które obowiązywały w czasach początku islamu. Uważa także, że każda myśl religijna to
nie tylko przeczytane wersy Koranu, ale dostosowanie tych treści do realiów życia we współczesnym świecie.
Filozofia polityczna - Qabbanji wierzy w społeczeństwo obywatelskie, które opiera się na czterech istotnych
filarach:
 -indywidualność i prawa człowieka
 -demokracja
 -świeckość
 -pluralizm
Filozofia religijna - Ahmed Qabbanji uważa, że człowiek sam powinien decydować o wyborze swojej religii,
bez względu na to, jaką wiarę wyznawali jego rodzice. Definiuje wiarę jako siłę wewnętrzną człowieka, która
łączy go z Bogiem. Państwo nie powinno ingerować w te sprawy.
13. Olga Kwiatkowska - Marokańska klasa średnia.
We współczesnych, arabskich społeczeństwach klasa średnia jest głównym motorem wszelkich zmian,
inicjatorem różnego rodzaju reform. Taki stan rzeczy wydaje się szczególnie ciekawy w Maroko, gdzie
inspirowane rewolucjami w Tunezji i Egipcie protesty miały specyficzny charakter.
Celem wystąpienia będzie pokazanie stanu liczbowego klasy średniej w Maroko, a zarazem podkreślenie
problemu z doliczeniem się faktycznej liczebności średniej warstwy społeczeństwa w tym kraju. Nieścisłości
biorą w swój początek w specyfice marokańskiej kultury, dążenia do bycia w środku, nie wybijania się ponad
innych. Z problemu, który będzie szerzej opisany w referacie. Pokazane zostanie gdzie bierze swe początki
klasa średnia w społeczeństwie marokańskim i jak kształtowała się od odzyskania niepodległości przez
Królestwo. Przedstawiona zostanie też struktura zawodowa i społeczna klasy średniej. Wpływ kryzysu
i tendencje w wydatkach tej warstwy społeczeństwa. Koniecznie będzie spojrzenie na ludność współczesnego
Maroko przez pryzmat ostatnich wydarzeń w północnej Afryce i migracji z południa Afryki i do Europy.
Przemówienie króla Maroka- Mohammeda VI z lipca 2008 roku zasygnalizowało jak ważne dla państwa jest
zagadnienie klasy średniej, której rozwój ma przynieść trzy rodzaje korzyści dla Maroka: polityczne,
ekonomiczne i socjalne. W silny sposób kształtuje ona też współczesną kulturę marokańską, co będzie
zaakcentowane w wystąpieniu. Podczas mojego referatu będę chciała wykorzystać fragmenty filmów i zdjęć
zdobytych przeze mnie w trakcie badań w Marrakeszu i Casablance.
14. Paweł Stefanek - Problemy mniejszości arabskiej w świetle ustawodawstwa wybranych państw europejskich
oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
7
Mniejszość arabska stanowi znaczny odsetek europejskiego społeczeństwa. Jej obecność w Europie stawia
przed rządami wielu krajów wyzwanie polegające na próbie pogodzenia zasady poszanowania ich tożsamości
narodowej oraz religijnej z koniecznością podjęcia działań na rzecz integracji Arabów z resztą społeczeństwa.
Często więc na tym tle dochodzi do sporów czego najbardziej głośnym przykładem była sprawa noszenia
muzułmańskich symboli religijnych w miejscach publicznych. Dlatego też chciałbym przyjrzeć się jak rządy
poszczególnych państw odnoszą się do praw mniejszości arabskiej i jak ta polityka jest oceniana przez
Europejski Trybunał Praw Człowieka pod kątem jej zgodności ze standardami ochrony praw człowieka. Z tego
też powodu w moim referacie chciałbym także poruszyć kwestie związane z prawem do budowy
muzułmańskich świątyń, ochroną przed tzw. „zabójstwami honorowymi“ czy też zasadą uznawania małżeństw
poligamicznych.
15. Veronika Ismailova - Alawites: mysterious sect of rulers.
The “Arab Spring” has shown that the culture and national boundaries of the Arab world are neither as
monolithic nor as homogenous as had been previously considered by most outside observers. In fact, there exist
a large number of both ethnic and confessional minorities, some of which have a disproportionate influence on
their region.
The Alawite minority can however be considered to be unique among these groups for three main reasons:
 The ambiguity in classifying them as either a branch of Islam or as a separate sect.
 Their own self-definition which has varied according to the political authority at the time.
 Their modern history and status which derives from their association with the Alawite al-Assad
dynasty, and what this may mean for their future.
This paper aims to consolidate existing information and dispel some of the misconceptions commonly held
about the Alawites. Although based mainly on a compilation of existing facts, the author strives to assess and
filter the mass of often ambiguous and self-contradictory material and to present a balanced and objective
picture.
In addition, the author considers several future scenarios within Syria and the possible impact on the Alawites
as they strive to build a relationship with the new authorities.
8