04_pgp_10_1_Krystyna Kurowska

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2013;10(1):33-40
artykuł przeglądowy review article
Wpływ wsparcia na jakość życia
mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
Overview of non-pharmacological interventions for
depression in the elderly
Krystyna Kurowska, Weronika Błaszczuk
Katedra Pielęgniarstwa i Położnictwa - Zakład Teorii Pielęgniarstwa CM w Bydgoszczy UMK Toruń
Słowa kluczowe: Dom Pomocy Społecznej, wsparcie społeczne, jakość życia
Key words: Social Welfare House, social support, quality of life
Streszczenie
Wstęp
Domy Pomocy Społecznej to instytucje opieki społecznej. Świadczą usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne zgodnie z określonym standardem. Często stają się miejscem, w którym ludzie
w podeszłym wieku spędzają swój ostatni etap życia. Odpowiednio dobrany poziom wsparcia może
mieć korzystny wpływ na jakość życia.
Cel
Określenie zapotrzebowania na wsparcie społeczne, jako wyznacznika optymalnej jakości życia pensjonariuszy DPS.
Materiał i metoda
W badaniu wzięło udział 80 osób przebywających w Domu Pomocy Społecznej „Promień Życia”
w Bydgoszczy. Użyto skalę Wsparcia Społecznego Kmiecik- Baran oraz Kwestionariusz Jakości Życia
WHOQOL-BREF.
Wyniki
Badana grupa uzyskała przeciętny poziom jakości życia oraz wsparcia. Im wyższe było wsparcie, tym
wyżej oceniana była jakość życia mieszkańców DPS. Najwyżej ocenianym rodzajem wsparcia było
emocjonalne a najniżej wartościujące. Najwyższe wsparcie społeczne wraz z jego kategoriami otrzymali
badani o pozytywnych wynikach jakości życia.
PGP 169
Wnioski
Otrzymane wyniki mogą wpłynąć na prawidłową postawę zespołu terapeutycznego oraz odpowiednie
wsparcie dla uzyskania optymalnej jakości życia.
Kurowska Krystyna
ul Techników 3
85-801 Bydgoszcz
[email protected]
Copyright © 2013 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
34
Krystyna Kurowska i wsp. Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
Abstract
Introduction
Social Welfare Department are social welfare institutions. Provide services of housing, care, support
and education in accordance with the specified standard. Often become a place where elderly people
spend their last stage of life. Carefully selected level of support can have a positive impact on quality
of life.
Aim
Identify the need for social support as a determinant of optimal quality of life of residents social
welfare house.
Material and method
The study involved 80 people staying in the nursing home, „Ray of Life” in Bydgoszcz. Social Support
scales used Kmiecik-Baran, Quality of Life questionnaire WHOQOL-BREF.
Results
The study group received an average level of quality of life and support. The higher was to support
the higher quality of life was assessed residents DPS. Top-rated type of support was the emotional
support and the lowest evaluation. Highest social support and its categories of subjects received the
positive results of quality of life.
Conclusions
The results can affect the posture of the therapeutic team and adequate support to achieve optimal
quality of life
Wstęp
U ludzi w podeszłym wieku dochodzi do naturalnego zmniejszenia się sieci wsparcia w związku z przejściem na emeryturę, usamodzielnieniem się dzieci czy śmiercią przyjaciół, partnera życiowego. Starszy
człowiek na ogół potrzebuje pomocy i wsparcia. Często staje wobec problemów przekraczających możliwość samodzielnego ich rozwiązania, szuka pomocy w instytucjach pomocowych. Zgodnie z ustawą
o pomocy społecznej, osoby starsze to jedna z grup, znajdująca się w kręgu zainteresowania pomocy
społecznej [1]. Wiele dotychczasowych badań wskazuje, że osobom starszym ciężko jest odnaleźć się
w obliczu przemian, wielu wyzwań i zagrożeń współczesnej cywilizacji [2]. Wzrasta zatem zapotrzebowanie na wsparcie społeczne oraz nabiera znaczenia jego wielkość i jakość, jakie otrzymuje osoba
w podeszłym wieku. Często to dom opieki społecznej staje się miejscem, w którym starsi ludzie spędzają swój ostatni etap życia [3]. Nierzadko w wyobrażeniach społeczeństwa dom pomocy społecznej
nie jest w stanie być domem zastępczym. Nadal powszechna jest opinia, że najgorsza rodzina jest
lepsza od domu pomocy społecznej [4]. Celem pracy było określenie zapotrzebowania na wsparcie
jako wyznacznika optymalnej jakości życia pensjonariuszy DPS. Zapewnienie optymalnej jakości życia
wiąże się ze wsparciem jakie otrzymują pensjonariusze. Ważna jest w codziennym życiu zarówno pomoc w podstawowych czynnościach higienicznych, ubieraniu się, co tworzy wsparcie instrumentalne,
ale niezmiernie ważne są także inne rodzaje wsparcia, które wzajemnie się dopełniają i dopiero razem
tworzą odpowiednią całość zapewniającą optymalną jakość życia.
Materiał i metoda badawcza
Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia osób
w wieku podeszłym. Badania przeprowadzono w okresie od września do października 2011 roku w grupie
80 osób przebywających w Domu Pomocy Społecznej „Promień Życia” w Bydgoszczy, za zgodą komisji
bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/500/2011). W przeprowadzonych
badaniach wykorzystano Kwestionariusz Jakości Życia WHOQOL-BREF w adaptacji Laury Wołowickiej
35
Krystyna Kurowska i wsp. Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
i Krystyny Jaracz [5], Skalę Wsparcia Społecznego autorstwa Krystyny Kmiecik – Baran [6] oraz ankietę konstrukcji własnej, odnoszacą się do różnych aspektów naszego życia. Kryterium doboru grupy
był zachowany kontakt werbalny (brak zaburzeń w zakresie komunikatywności). Do opisu zmiennych
wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji
Spearmana a testem U Manna-Whitneya dokonano oceny różnic pomiędzy dwoma grupami. Za istotne
statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p<0,05. Analizy wykonano przy pomocy
pakietu statystycznego STATISTICA 10.0.
Wyniki badań
Analiza danych pokazuje, że średnia wieku respondentów wynosiła niespełna 76 lat. Dominowały kobiety
(66,3%). W większości to osoby owdowiałe (50,0%) o wykształceniu podstawowym (50,0%) i średnim
(33,8%), posiadające rodzinę (93,8%) i potomstwo (52,5%). Zanim zamieszkali w DPS przebywali we
własnym domu (90,0%). Ponad połowa zamieszkuje ze współlokatorem (52,5%), od 1-5 lat (51,3%).
Źródłem dochodu jest emerytura (51,3%) lub renta (42,5%). 47,5% z nich wskazało, że utrzymuje
kontakt z rodziną (odwiedziny 76,3%). Ponad połowa może liczyć na pomoc personelu DPS (59,8%),
najbliższej rodziny (32,6%).
Skala wsparcia społecznego dotyczy rodzaju i siły wsparcia jakie mieszkaniec DPS-u otrzymuje
od wybranych pięciu grup wsparcia (rodzina, personel, znajomi, inni pensjonariusze, ksiądz). W skali
znalazły się twierdzenia odnoszące się do czterech rodzajów wparcia (informacyjnego, instrumentalnego, wartościującego, emocjonalnego). Łącznie można było uzyskać od 24 – 120 punktów. Wynik 24
punkty świadczy o dużym wsparciu społecznym, wynik maksymalny oznacza całkowity brak wsparcia.
Podobnie w podskalach wynik mieści się od 6 – 30 punktów i interpretacja jest analogiczna [12].
Najwyżej ocenionym wsparciem od rodziny było emocjonalne (10,29), dalej informacyjne (12,87),
instrumentalne (12,90), wartościujące (17,10). Wysoko ocenione wsparcie od personelu, to wsparcie
emocjonalne (10,39), kolejne informacyjne (11,71) a nisko ocenione wartościujące (17,36). Najwyżej
ocenione wsparcie od znajomych to również wsparcie emocjonalne (9,83), dalej informacyjne (12,31),
najniżej wartościujące (17,46). Wyżej ocenione wsparcie od pensjonariuszy, to również wsparcie
emocjonalne (10,31), kolejne informacyjne (11,77), niżej wartościujące (17,26). Najwyżej ocenione
wsparcie otrzymywane od księży to wsparcie emocjonalne (8,36%), kolejne informacyjne (10,54%),
najniżej wartościujące (16,54). Podsumowując, najwyżej oceniono wsparcie informacyjne od księży,
następnie otrzymywane od personelu, dalej pensjonariuszy i znajomych a najniżej od rodziny. Najwyżej
oceniono wsparcie instrumentalne od personelu, dalej od rodziny, księży i znajomych, pensjonariuszy. Wsparcie wartościujące najwyżej oceniono od księży, dalej znajomych, rodziny i pensjonariuszy
a najniżej otrzymywane od personelu. Najwyżej wsparcie emocjonalne oceniono od księży, dalej pensjonariuszy, znajomych i personelu a najniżej otrzymywane od rodziny. Globalne wsparcie społeczne
najwyżej oceniono otrzymywane od rodziny, następnie od personelu, księży i znajomych a najniżej
od pensjonariuszy.
Rozkład tabeli 1 ujawnia, że najwyżej oceniono wsparcie emocjonalne (9,84), dalej informacyjne (11,98),
najniżej wartościujące (17,18). Zarówno wsparcie wartościujące jak i instrumentalne, to poziom przeciętny. Generalnie poziom globalnego wsparcia społecznego to poziom przeciętny.
Analizując zarówno globalne wsparcie społeczne jak i w podskalach oraz w późniejszym etapie kwestionariusz jakości życia dokonano weryfikacji porównawczej, ze względy na zmienne socjodemograficzne,
do których wytypowano: płeć, grupy wiekowe, stan cywilny, wykształcenie, posiadanie dzieci, czas
pobytu w DPS oraz posiadanie przyjaciół w DPS. Wyższe wsparcie społeczne, informacyjne, instrumentalne oraz emocjonalne poza wartościującym otrzymują mężczyźni. Najwyższe wsparcie globalne
odnotowano wśród badanych w wieku 60-74 lata, informacyjne w wieku 90 i więcej lat, instrumentalne
i emocjonalne powyżej 90 lat, wartościujące 60-74 lata. Wyższe wsparcie odnotowano wśród badanych
zamężnych, informacyjne u owdowiałych, instrumentalne, wartościujące i emocjonalne u zamężnych.
Najwyższe wsparcie globalne, wartościujące informacyjne i instrumentalne u osób z wykształceniem
zawodowym a emocjonalne wyższe z średnim/ wyższym. Wyższe wsparcie globalne, instrumentalne
36
Krystyna Kurowska i wsp. Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
Tabela 1. Statystyki opisowe wsparcia społecznego.
Table 1. Descriptive statistics of the social support.
pozycja
społeczne
informacyjne
instrumentalne
wartościujące
emocjonalne
80
80
80
80
80
54,49
11,98
15,49
17,18
9,84
12,913
3,123
3,062
4,469
4,343
Ufnośćb - 95%
51,61
11,29
14,80
16,18
8,87
Ufność +95%
57,36
12,68
16,17
18,17
10,81
Mediana
50,0
11,5
14,8
16,2
8,4
Minimum
31,2
6,0
9,2
10,0
6,0
Maksimum
84,2
18,0
22,0
26,2
20,0
Dolny kwartyl
45,8
10,0
13,6
13,6
7,0
Górny kwartyl
59,4
14,1
16,6
20,2
10,5
N
Średnia
Odch.Std.
i emocjonalne odnotowano wśród posiadających dzieci. Najwyższe wsparcie wartościujące i emocjonalne
otrzymywali badani będący w DPS poniżej roku. Wyższe wsparcie informacyjne i instrumentalne będący
w DPS 1-5 lat. Wyższe wsparcie globalne, instrumentalne, wartościujące i emocjonalne odnotowano
wśród posiadających przyjaciół w DPS.
Kwestionariusz WHOQOL - BREF przeznaczony jest do subiektywnej oceny jakości życia osób zdrowych
i chorych dla celów poznawczych i klinicznych. Umożliwia on otrzymanie profilu jakości życia w zakresie
czterech dziedzin: (fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych, środowiska). Punktacja dziedzin ma
kierunek pozytywny, co oznacza, że im większa liczba punktów, tym lepsza jakość życia [5]. Najwięcej
badanych oceniło jakość życia przeciętnie (43,8%), najmniej negatywnie (13,8%). Zadowolenie ze
zdrowia najwięcej oceniło przeciętnie (42,5%), najmniej pozytywnie (18,8%). Jakość życia w ocenie
badanych to wynik pozytywny (66,3%), zadowolenie ze zdrowia przeciętny (55,3%). Dokonano analizy porównawczej poczucia jakości życia, zdrowia oraz dziedzin, ze względu na wytypowane wcześniej
zmienne. Wyższą zarówno jakość życia jak i zadowolenie ze zdrowia prezentowały kobiety. Najwyższą
jakość życia i zadowolenie ze zdrowia prezentowali badani w wieku 90 i więcej lat. Zdecydowanie najwyższą jakość życia i zadowolenie ze zdrowia mają badani owdowiali. Zarówno jakość życia jak i własne
zdrowie zdecydowanie najwyżej ocenili badani ze średnim/ wyższym wykształceniem. Wyższą jakość
życia prezentowali badani mający dzieci a zadowolenie ze zdrowia osoby bezdzietne. Zarówno jakość
życia jak i własne zdrowie zdecydowanie najwyżej ocenili badani będący w DPS 1-5 lat. Wyższą jakość
życia i zadowolenie ze zdrowia mieli badani posiadający przyjaciół w DPS. W ogólnej ocenie dziedzinę
fizyczną najwięcej badanych oceniło przeciętnie (42,5%). Średnia ocena dziedziny fizycznej wyniosła
53,26 i jest przeciętna. Najwyższe oceny dziedziny somatycznej uzyskano z podskal: ból i dyskomfort
(3,43) oraz wypoczynek i sen (3,35), najniższe natomiast w zdolność do pracy (2,86) oraz czynnościach dnia codziennego (2,98). Wyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani mężczyźni, w każdej
z pozycji z wyjątkiem wypoczynku i snu. Najwyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani w wieku
do 59 lat, w energii i zmęczeniu 60-74 lata, w mobilności do 59 lat. Wyższe wyniki dziedziny fizycznej
uzyskali badani stanu wolnego. W bólu i dyskomforcie najwyżej punktowali badani stanu wolnego.
Najwyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani z wykształceniem zawodowym, w zależności
od leków i leczenia ze średnim/ wyższym, w mobilności z zawodowym. Wyższe wyniki dziedziny fizycznej
uzyskali badani posiadający dzieci oraz przebywający w DPS 1-5 lat. Wyższe wyniki dziedziny fizycznej
uzyskali badani posiadający przyjaciół w DPS. Najwięcej osób dziedzinę psychologiczną oceniło przeciętnie (53,8%). Średnia ocena dziedziny psychologicznej przeciętna (54,78). Najwyższe wyniki dziedziny
37
Krystyna Kurowska i wsp. Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
Tabela 2. Zestawienie statystyk zbiorczych oceny stanów i pytań o zdrowie i jakość życia.
Table 2. Summary statistics, cumulative assessment of conditions and questions about the health and quality of life.
Dziedzina
średnia
S.D.
Ufność
-95,0%
Ufność
mediana
+95,0%
min
max
Pyt.1
Ogólna percepcja
jakości życia
66,25
16,716
62,53
69,97
60,0
20,0
100,0
Pyt.2
Ogólna percepcja
własnego zdrowia
55,25
16,912
51,49
59,01
60,0
20,0
100,0
D.1
Dziedzina fizyczna
53,26
14,220
50,10
56,43
56,0
19,0
94,0
D.2
Dziedzina
psychologiczna
54,78
13,221
51,83
57,72
56,0
19,0
81,0
D.3
Dziedzina socjalna
55,04
14,550
51,80
58,28
56,0
6,0
81,0
D.4
Dziedzina
środowiskowa
64,64
9,688
62,48
66,79
63,0
38,0
94,0
psychologicznej uzyskali badani w podskali wygląd zewnętrzny (4,48) oraz negatywne uczucia (3,78),
najniższe w pozytywnych uczuciach (2,41) oraz duchowość/ religia (2,26). Nieznacznie wyższe wyniki
w dziedzinie psychologicznej prezentują mężczyźni. Również we wszystkich podskalach za wyjątkiem
pozytywnych uczuć, samooceny i negatywnych uczuć. Najwyższe wyniki prezentowali badani w wieku
90 i więcej lat. W myśleniu/ uczeniu się najwyżej punktowali badani w wieku 60-74 lata, w negatywnych uczuciach najwyżej 90 i więcej lat. Wyżej dziedzinę psychologiczną oceniają badani owdowiali.
W samoocenie i negatywnych uczuciach najwyżej owdowiali. Najwyższe wyniki prezentowali badani
z wykształceniem zawodowym. Wyższe wyniki w dziedzinie psychologicznej prezentują badani mający
dzieci, również w duchowości/ religii i samoocenie. Najwyżej dziedzinę psychologiczną oceniają badani
przebywający w DPS poniżej roku. Wyższe wyniki w dziedzinie psychologicznej prezentują badani mający
przyjaciela w DPS. W ogólnej ocenie dziedzinę socjalną większość oceniła przeciętnie (60,0%). Średnia
ocena dziedziny socjalnej to ocena przeciętna (55,04). Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej miała
ocena związków osobistych (3,55), najniższe aktywność seksualna (2,56). Wyższe wyniki w dziedzinie
socjalnej prezentują kobiety, również w wynikach związków osobistych. Najwyższe wyniki dziedziny
socjalnej prezentują badani w wieku 60-74 lata. Wyżej dziedzinę socjalną ocenili badani zamężni/ żonaci.
W związkach osobistych podobnie. Najwyżej dziedzinę socjalną oceniają badani z wykształceniem zawodowym. Wyższe wyniki w dziedzinie socjalnej osiągnęli badani posiadający dzieci, również we wsparciu
społecznym. Wyższe wyniki w dziedzinie socjalnej oraz wsparciu społecznym osiągnęli badani mający
w DPS przyjaciela. Ogólnie dziedzinę środowiskową większość badanych oceniła pozytywnie (75%).
Średnia ocena dziedziny środowiskowej wyniosła 64,64 i jest wynikiem pozytywnym. Najwyższe oceny
dziedziny środowiskowej uzyskano za środowisko domowe (3,9) oraz zdrowie i opieka zdrowotna (4,01),
najniższe za transport (3,1) oraz zasoby finansowe (2,01). Wyższe wyniki w dziedzinie środowiskowej
osiągnęli mężczyźni, zwłaszcza w zdrowiu i opiece zdrowotnej, transporcie i możliwości uczestnictwa
w rekreacji. Najwyższe wyniki dziedziny środowiskowej osiągnęli badani w wieku 90 i więcej lat. Najwyżej dziedzinę środowiskową oceniają badani owdowiali, z wykształceniem zawodowym, mający dzieci
w każdej podskali z wyjątkiem zdobywania nowych informacji oraz zdrowiu i opiece zdrowotnej.
Najwyżej dziedzinę środowiskową oceniają badani przebywający w DPS poniżej roku. Wyższe wyniki
w dziedzinie środowiskowej prezentują badani, mający w DPS przyjaciela. Podsumowując najwyżej
oceniona została dziedzina środowiskowa, w dalszej kolejności socjalna, najniżej fizyczna (tabela 2).
Wraz ze wzrostem wyników jakości życia wzrastała ocena poszczególnych dziedzin. Wyjątek stanowi
dziedzina socjalna, gdzie nieznacznie niższy średni wynik tej dziedziny osiągnęli badani oceniający
swoją jakość życia przeciętnie. Wśród badanych o negatywnej ocenie jakości życia najwyżej oceniono
środowisko, dalej relacje społeczne, najniżej dziedzinę psychologiczną. U badanych o przeciętnej ocenie
jakości życia najwyżej oceniono środowisko, dalej dziedzinę fizyczną i najniżej socjalną. Wśród badanych
38
Krystyna Kurowska i wsp. Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
Tabela 3. Korelacje jakości życia i wsparcia społecznego.
Table 3. Correlates of quality of life and social support.
pozycja
N
R
t(N-2)
poziom p
wsparcie globalne
80
-0,437
-4,291
0,000
wsparcie informacyjne
80
-0,394
-3,781
0,000
wsparcie instrumentalne
80
-0,276
-2,532
0,013
wsparcie wartościujące
80
-0,391
-3,748
0,000
wsparcie emocjonalne
80
-0,305
-2,827
0,006
o pozytywnej ocenie jakości życia najwyżej oceniono także środowisko, w dalszej kolejności dziedzinę
psychologiczna i najniżej fizyczną. Wraz ze wzrostem wyników oceny własnego zdrowia wzrastała ocena
poszczególnych dziedzin. Wśród badanych o negatywnej ocenie własnego zdrowia najwyżej oceniono
środowisko, dalej dziedzinę socjalną, najniżej fizyczną. U badanych o przeciętnej ocenie własnego
zdrowia najwyżej oceniono również środowisko, dalej dziedzinę fizyczną i najniżej psychologiczną.
Wśród badanych o pozytywnej ocenie własnego zdrowia najwyżej oceniono także środowisko, w dalszej
kolejności dziedzinę psychologiczną i najniżej dziedzinę socjalna. Najwyższe zadowolenie z własnego
zdrowia osiągnęli badani o pozytywnej ocenie jakości życia, najniższe o ocenie negatywnej. Wyniki
jakości życia (tabela 3) pozostawały w istotnej statystycznie, niskiej korelacji z wynikami wsparcia
instrumentalnego, w korelacji średniej natomiast z wynikami wsparcia społecznego, informacyjnego,
wartościującego i emocjonalnego.
Dyskusja
Poznanie problemów ludzi starszych oraz prowadzenie badań dotyczących ich problemów, jakości życia,
wsparcia jest konieczne w związku z procesem starzenia się społeczeństwa. Analiza zebranego materiału
wykazała, iż poziom wsparcia od poszczególnych grup to poziom przeciętny. Mieszkańcy DPS otrzymywali
spośród wszystkich typów wsparcia najwięcej pomocy o charakterze emocjonalnym, utożsamianego
z przekazywaniem emocji podtrzymujących, uspokajających, będących przejawem troski oraz pozytywnego stosunku do osoby wspieranej. Najwyżej oceniono wsparcie emocjonalne uzyskiwane od księży.
Prawdopodobnie jest to związane z tym, że praktyka religijna ma dla ludzi starszych duże znaczenie.
Najniżej oceniono wsparcie wartościujące, utożsamiane z podkreślaniem wartości drugiego człowieka.
Prawdopodobnie odczucia związane z tym rodzajem wsparcia wśród badanych osób, wskazują na to,
że wsparcie to nie jest odczuwalne dla mieszkańców DPS. Zaznacza się różnica pomiędzy danymi wsparciami oraz potwierdza zasadność rozróżniania tych wsparć, gdyż pełnią odmienne funkcje. W badaniach
Wojtyny na temat wpływu wsparcia społecznego na przebieg zaburzeń depresyjnych u pacjentów
w podeszłym wieku wykazano wpływ wsparcia emocjonalnego i instrumentalnego na obniżenie objawów depresji, przy czym spostrzegane wsparcie emocjonalne wyjaśniało jedną czwartą wariancji tego
czynnika, a wsparcie instrumentalne zaledwie jedną dziesiątą. Podobnie jak w badaniach własnych największy wpływ na jakość życia ma wsparcie emocjonalne [7]. Najwyższe wsparcie uzyskali mieszkańcy
w wieku 60- 74 oraz 90 i więcej lat a najniższe badani w wieku do 59 lat. Wskazuje to na to, że młodsi
mieszkańcy czują się bardziej samodzielni i nie odczuwają tak silnej potrzeby pomocy ze strony innych
osób. Wpływ na wsparcie ma fakt posiadania dzieci, nie zawsze jednak posiadanie potomstwa przekłada
się na wsparcie społeczne. W badaniach na temat poczucia koherencji a wsparcia społecznego u osób
ze schorzeniami wieku starczego zdecydowana większość mogła liczyć na wsparcie ze strony dzieci [8].
Analiza badań własnych wykazała, że ponad połowa respondentów posiada dzieci. Wyższe wsparcie
społeczne, instrumentalne i emocjonalne odnotowano wśród posiadających dzieci. Prawdopodobnie
oznacza to, że respondenci odczuwają, że są wspierani przez dzieci oraz czują ich zainteresowanie
39
Krystyna Kurowska i wsp. Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
nimi. Analizując wyniki Kwestionariusza WHOQOL- Bref badania własne wykazały, średni poziom oceny
jakości życia. Ocena zadowolenia ze zdrowia również wypadła przeciętnie. Prawdopodobnie taki poziom oceny jakości życia związany jest z koniecznością przystosowania się do nowych warunków życia
i przebywania z osobami, na których obecność nie mają wpływu [9]. Fidecki porusza problem jakości
życia osób starszych objętych opieką długoterminową. Wykorzystując Kwestionariusz WHOQOL- Bref
otrzymali, również przeciętny wynik jakości życia, natomiast zadowolenie ze zdrowia było obniżone
[10]. Dokonano analizy poszczególnych dziedzin. Najwyżej oceniona została dziedzina środowiskowa,
w dalszej kolejności socjalna, najniżej fizyczna. Dziedzina fizyczna ma związek ze stanem somatycznym,
odczuwaniem dolegliwości bólowych, energią, czynnościami życia codziennego. W dziedzinie fizycznej
najwięcej badanych najgorzej oceniło podskale – ból i dyskomfort oraz wypoczynek i sen. Świadczy
to o tym, że u ludzi w podeszłym wieku często występują problemy zdrowotne związane z upośledzeniem
wzroku, słuchu, pamięci, zaburzeniami równowagi i poruszania się, oddawaniem moczu i stolca [11].
W dziedzinie socjalnej najwyżej oceniono związki osobiste a najniżej podskale aktywność seksualną.
W dziedzinie środowiskowej, która ma związek z bezpieczeństwem psychicznym i fizycznym, zasobami
finansowymi, dostępnością i jakością opieki zdrowotnej, najwyższe wyniki uzyskało środowisko domowe
oraz zdrowie i opieka zdrowotna, co może świadczyć o tym, że pensjonariusze czują, że są pod dobrą
opieką lekarską, na którą zawsze mogą liczyć oraz korzystają z niej chętnie. Najniżej w tej dziedzinie
oceniono transport i zasoby finansowe, co może świadczyć, o tym, że mieszkańcom DPS brakuje pieniędzy
na zaspokojenie wszystkich potrzeb. Badania prowadzone przez Zboiną wśród osób starszych objętych
opieką długoterminową również potwierdzają wyniki badań własnych. Z ich badań wynika, że osoby
w podeszłym wieku najniżej ocenili dziedzinę psychologiczną i fizyczną [12]. Dziedzinę psychologiczną
rozumie się jako pozytywne uczucia, duchowość, religię, postrzeganie swojego wyglądu, samoocenę.
Według badań Zielińskiej- Więczkowskiej analiza problematyki badawczej dotyczącej jakości życia
starszych osób niebędących słuchaczami UTW również wskazuje na największe deficyty jakości życia
w dziedzinie fizycznej i psychologicznej [13]. Humańska w badaniach nad nasileniem stanów depresyjnych a poczuciem jakości życia u osób starszych wykazała, podobnie jak badania własne i badania
Zielińskiej-Więczkowskiej, że poczucie jakości życia uzależnione jest od stanów emocjonalnych osób
w podeszłym wieku. W badaniach Humańskiej w każdej dziedzinie skali WHOQOL-Bref występowały
różnice istotnie statystycznie. U osób przebywających w DPS może to być związane z tym, że osoby takie
nie potrafią się odnaleźć w nowej sytuacji [14]. Głównym celem badań było określenie wpływu wsparcia
na jakość życia mieszkańców domu pomocy społecznej. Wyniki ukazują, że wraz ze wzrostem wyników
oceny własnego zdrowia wzrastała ocena poszczególnych dziedzin. Występuje korelacja jakości życia
i zadowolenia z własnego zdrowia. Może mieć to związek z tym, że respondenci cieszący się lepszym
zdrowiem i wyżej oceniają swoja jakość życia. Wyniki pokazują związek na poziomie średnim dotyczący
dziedziny socjalnej oraz środowiskowej jakości życia ze wsparciem społecznym, informacyjnym, instrumentalnym i emocjonalnym. We wcześniejszej analizie badania własne wykazały, że obie dziedziny
zostały ocenione najwyżej przez badanych. Prawdopodobnie oznacza to, że respondenci otrzymują
najwięcej wsparcia w tych dziedzinach jakości życia. Podsumowując czynniki społeczne, fakt wdowieństwa czy rozwiedzenia, utrata roli zawodowej, samotne mieszkanie, brak potomstwa, wycofywanie
się z kontaktów towarzyskich, izolacja społeczna i zależność od innych osób, czy instytucji to częste
powody determinacji, mające wpływ na jakość życia seniora [15]. Wiele z wyżej wymienionych czynników
wzajemnie się warunkuje, zatem działania pomocowe muszą być wieloaspektowe i odpowiednio zsynchronizowane przez różne grupy społeczne i instytucje, co w praktyce jest dosyć trudne, ale osiągalne.
Dzięki różnym rodzajom wsparcia m.in. wsparcie instrumentalne, polegające na dostarczaniu osobom
starszym pomocy w formie finansowej i usługowej; wsparcie duchowe i informacyjne, dzięki któremu
senior uzyskuje porady prawne; wsparcie medyczne i inne oraz wsparcie emocjonalne, zapewniające
jednostce dowartościowanie. Ostateczną pomoc świadczą DPS, gdzie opiekę znajdują starsze osoby,
niezdolne do samodzielnego życia ze względu na wiek i stan zdrowia. Właściwe funkcjonowanie takich
placówek opiekuńczych powinno przejawiać się jako fachowa pomoc, wzbogacona o wiedzę tworzenia
„nowej kultury” pomagania, zorientowanej na potrzeby najstarszych członków społeczeństwa. Udzielana
w nich pomoc to wielopłaszczyznowy, dynamiczny proces, dzięki któremu senior odczuwa zadowolenie,
cieszy się dobrym samopoczuciem i jest szczęśliwy. Tylko zadowolony odbiorca usług opiekuńczych,
zdrowotnych i socjalnych jest świadectwem prawdziwej skuteczności działań DPS [16].
40
Krystyna Kurowska i wsp. Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej
Wnioski
1. Badani mieszkańcy DPS określili jakość życia oraz swój stan zdrowia jako przeciętny.
2. Istnieje zapotrzebowanie na wsparcie społeczne wśród pensjonariuszy DPS. Wyżej ocenionym wsparciem było wsparcie emocjonalne otrzymywane od wszystkich grup wsparcia
a niżej wartościujące.
3. Najwyżej oceniona została dziedzina środowiskowa, w dalszej kolejności socjalna a najniżej
fizyczna.
4. Wysokie wsparcie społeczne wraz z jego kategoriami otrzymali badani o pozytywnych
wynikach jakości życia.
5. Otrzymane wyniki mogą wpłynąć na prawidłową postawę zespołu terapeutycznego oraz
odpowiednie wsparcie mieszkańców DPS, dla uzyskania ich optymalnej jakości życia.
Piśmiennictwo
[1] Wyrwicka K Osoby starsze w systemie pomocy społecznej. Praca Socjalna 2003; 2;108.
[2] Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K Potrzeba rozszerzania badań nad jakością
życia w populacji geriatrycznej. W: Interdyscyplinarny wymiar nauk o zdrowiu. Bartuzi Z. (red.).
UMK CM Bydgoszcz 2007; 509-512
[3] Frączak B. Stawska B Jakość życia pensjonariuszy domów pomocy społecznej 2007; 90-103
[4] Tarkowski Z Zarządzanie i kierowanie Domem Pomocy Społecznej. Lublin 1998; 236
[5] Wołowicka L Jakość życia w naukach medycznych. Poznań 2001; 276
[6] Kmiecik-Baran K Skala wsparcia społecznego. Teoria i właściwości psychometryczne. Przegląd
psychologiczny 1995; 38 (1/2): 201-214
[7] Wojtyna E, Dosiak M, Życińska J Wpływ wsparcia społecznego na przebieg zaburzeń depresyjnych u pacjentów w podeszłym wieku. Psychogeriatria Polska 2007; 4(1): 17-26
[8] Kurowska K, Rudewicz E, Głowacka M, Felsmann M Poczucie koherencji a wsparcie społeczne
u osób ze schorzeniami wieku starczego. Psychogeriatria Polska 2008; 165-172
[9] Górna K, Jaracz K Jakość życia osób starszych. W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne.
Podręcznik dla studiów medycznych. Wieczorowska-Tobis K, Talarska D (red.). Wyd Lek PZWL.
Warszawa 2008; 343-345
[10] Fidecki W, Wysokiński M, Wrońska I Jakość życia osób starszych ze środowiska wiejskiego
objętych opieką długoterminową. Problemy Higieny i Epidemiologii 2011; 92(2): 221-225
[11] Kurowska K Jakość życia seniora w domu pomocy społecznej. Zdrowie Publiczne 2002; 112
(4): 501-504
[12] Zboina B, Kulik T Uwarunkowania społeczne jako determinanty zadowolenia z jakości życia
w zakładach pielęgnacyjno-leczniczych. W: Ostrowieckie Dni Promujące Zdrowie. Zboina B (red.).
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju WSBiP, Ostrowiec Świętokrzyski 2005; 79-90
[13] Zielińska-Więczkowska H, Ciemnoczołowski W, Kornatowski T, Kędziora-Kornatowska
K Poczucie koherencji a satysfakcja życiowa słuchaczy UTW. Gerontologia Polska 2009; 19 (2):
119-125
[14] Humańska M, Kędziora-Kornatowska K Współzależność pomiędzy nasileniem stanów depresyjnych a poczuciem jakości życia osób starszych. Psychogeriatria Polska 2009; 6(1): 15-22
[15] Mielczarek A Co ma wpływ na jakość życia seniora w domu pomocy społecznej? MEDI
2/2008; dps.pl
[16] Mielczarek A Działalność kulturalno - oświatowa w domach pomocy społecznej dla osób starszych
na przykładzie Domu Pomocy Społecznej „Na Skarpie” we Włocławku. W: Debiuty Naukowe WSHE
Włocławek 1998;129
Revieved/Zrecenzowano 25.04.2013
Accepted/Zatwierdzono do druku 7.05.2013