Jakie stawiam sobie cele na starcie kariery zawodowej

Barbara Smorczewska
Jakie stawiam sobie cele na starcie kariery zawodowej?
Zapytałam o to 111 osób w wieku od 20 do 30 lat z terenu całej Polski, które są w
swojej pierwszej pracy, a ich staż nie przekraczał 21 miesięcy. Krótko mówiąc, były to osoby
rozpoczynające karierę zawodową, tym samym wchodzące w okres dorosłości. Coraz więcej
koncepcji psychologicznych i różnorodnych badań pokazuje, iż młodzi ludzie w okresie
przejścia do dorosłości charakteryzują się myśleniem w kategoriach celów życiowych.
Charakterystyczne jest, że w takich okresach człowiek poświęca naprawdę dużą ilość energii
na konstruowanie znaczących celów, mając nadzieję, że będzie w stanie uformować nową
sytuację życiową zgodnie ze swoimi planami1. Tu zapytałam młodych ludzi dokładnie o cele
zawodowe. W grupie osób objętych badaniami znaleźli się zarówno absolwenci, którzy
podjęli pracę po zakończeniu edukacji – np. odbywający płatne staże w ramach Programu
Aktywizacji Zawodowej Absolwentów „Pierwsza Praca” - oraz osoby, które jednocześnie
uczą się i pracują, co jest coraz popularniejszym trendem na rynku pracy.
Badania zostały przeprowadzone w okresie od listopada 2006 do lipca 2007. Osoby
badane pochodziły z całej Polski, jednak najczęściej z województwa śląskiego.
Wykorzystałam swoją autorską metodę Analiza Osobistych Celów Zawodowych, która ma
postać interaktywnego kwestionariusza komputerowego. Udział w badaniach był całkowicie
dobrowolny. W metodzie tej badany samodzielnie wpisuje i analizuje osobiste cele
zawodowe. Jest to „przyjazny” sposób analizy, bowiem prowadzi w kierunku zrozumienia
własnego zachowania i zwiększa umiejętność zarządzania sobą. Dzieje się to właśnie poprzez
zachęcanie badanego do zdefiniowania własnych celów i dalej poprzez pogłębienie refleksji
nad nimi, czyli odpowiedzi na 7 pytań dotyczących wymienionych celów. Efekty pracy
badanego są użyteczne dla niego samego, oprócz pożytku dla badacza. Niektórzy badani
wyrażali wprost swoje zadowolenie po wypełnieniu kwestionariusza, na przykład: „Bardzo
miło spędziłam czas i przy okazji zrobiłam sobie mały "rachunek sumienia" :)”.
Wśród przebadanych osób było tylko nieco więcej kobiet (59%) niż mężczyzn.
Przeważały osoby z wykształceniem wyższym (63%), około 1/3 przebadanej grupy miała
1
W ogóle koncepcja celów jako regulatorów zachowania stanowi istotny nurt współczesnej psychologii, ale
pamiętać należy też, że ma ona już wieloletnie tradycje. Teorie celów wskazują, że posiadanie celu i dążenie do
niego strukturalizuje codzienną aktywność człowieka i nadaje jej znaczenie. Badacze posługujący się pojęciem
celów widzą człowieka jako podmiot samo-motywujący się, zdolny do samoregulacji własnego zachowania
właśnie poprzez konstruowanie znaczących celów i kierowanie swoją aktywnością tak, aby owe cele osiągnąć i
zrealizować.
wykształcenie średnie (32%) i tylko 5% - ukończoną szkołę pomaturalną. Około połowa osób
cały czas kontynuowała naukę (dokładnie 57%).W próbie badawczej znalazły się osoby o
bardzo zróżnicowanym stażu pracy na obecnym stanowisku: od 1 do 84 tygodni (84 tygodnie
to 21 miesięcy, czyli blisko 2 lata). Jednak zdecydowana większość osób miała staż pracy do
roku czasu.
Większość badanych, bo aż 83% nie miało – w swoim odczuciu – problemów ze
znalezieniem pracy czy zatrudnieniem się na obecnym stanowisku. Zanim podjęli tę pracę,
którą kontynuowali w chwili badania i którą określają jako swoją pierwszą, posiadali jakieś
doświadczenie zawodowe. Albo było to zatrudnienie w różnej formie, w tym praca „na
czarno”, albo też praktyki zawodowe, staże, bądź wolontariaty. Średnio pracowali dwa lata
zanim rozpoczęli tę pracę, którą uważają za swoją pierwszą.
Badani stosunkowo rzadko utrzymują się i finansują samodzielnie, a raczej odwrotnie
– najczęściej są na utrzymaniu rodziny (najprawdopodobniej rodziny pochodzenia, tj.
rodziców) lub „dokładają się” do utrzymania gospodarstwa domowego. Tendencje te są
zrozumiałe w kontekście sytuacji ekonomiczno - gospodarczej w naszym kraju. Badani
pracują w przedsiębiorstwach różnej wielkości, najczęściej należących do sektora prywatnego
(60%), ponad ¼ badanych pracuje w sferze budżetowej (28%). Badani przeważnie – aż 72% z
nich - wykonują pracę, która ma charakter zespołowy.
Ciekawe ustalenia:
1.
Respondenci wpisywali od 1 do 9 celów zawodowych, najczęściej podawali 3 cele –
zrobiło tak prawie 37% ankietowanych. Młodzi ludzie wpisywali przede wszystkim te
cele, w których pomyślną realizację wierzą. Skala prawdopodobieństwa osiągnięcia
celów wynosiła 0 -100%, a poniżej 50% znalazło się zaledwie 5 wyników w całym
badaniu. Badani byli również pytani o obecne swoje zaangażowanie w realizację
wymienionych celów – większość podawała cele zawodowe, które aktualnie
urzeczywistniają. Dodatkowo czują się wspierani w owym urzeczywistnianiu celów
przez różne osoby z organizacji, jak i spoza niej.
2.
Wszystkie przeanalizowane cele zostały sformułowane jako pozytywy, nie
występowały cele w formie zaprzeczeń ani cele typu „uniknąć czegoś”. Można
podsumować, iż młodzi Polacy obecnie chcą: być kimś, być jakimś, coś zdobyć,
stworzyć, zwiększyć, opanować, doskonalić, pogłębić, osiągnąć, czyli myślą o
pozytywnych konsekwencjach, które mają nastąpić, a nie formułują swoich celów
zawodowych w postaci negatywnych konsekwencji, których chcą uniknąć.
3.
Młodzi ludzie formułują swoje cele raczej jako ogólne kierunki działania, chociażby:
„samorealizacja”, „zdobywanie doświadczenia”, „zarabianie pieniędzy”. Ale niektórzy
są bardzo konkretni i świadomi tego, co chcą osiągnąć, przykładowo: „praca w
jednostce objętej systemem ISO 14001 (jako audytor)”, „brać udział w jak największej
liczbie organizowanych szkoleń związanych tematycznie z moim stanowiskiem pracy
a także z rozwijaniem kompetencji potrzebnych na wyższych stanowiskach pracy
takich jak np. zarządzanie pracownikami czy psychologia biznesu”. Większość
podawanych celów zawodowych dotyczy odczuć, emocji, określonych stanów
psychologicznych, opanowania pewnego poziomu umiejętności. Natomiast 38%
wszystkich przeanalizowanych celów zawodowych to cele materialne, przedmiotowe,
dotyczące spraw formalnych.
4.
Okazało się, iż dokładnie 1/3 wszystkich przebadanych osób stawia sobie cele
zawodowe, które planuje zrealizować w ciągu 5 lat. Ciekawe, że częściej robią tak
kobiety niż mężczyźni. Częściej też osoby te pracują w dużych firmach,
zatrudniających powyżej 500 osób i znowu częściej - w firmach prywatnych.
Prawdopodobnym jest, iż w dużych prywatnych zakładach pracy funkcjonują różne
formalne procedury ustanawiania celów pracy, co stanowi dla pracowników swoisty
trening „zorientowania na cele”. Moglibyśmy się zastanowić, jak badani będą
realizowali postawione cele zawodowe przez najbliższych 5 lat. Kiedy młody
człowiek doświadczy niepowodzenia w realizacji swoich celów, prawdopodobnie
zmodyfikuje je lub nawet porzuci, angażując się w nowo wybrane cele zawodowe.
Działanie to pozwala młodym ludziom utrzymać motywację oraz pozytywną wizję
własnej kariery. Również sukcesy na drodze zawodowej zmuszają młodych ludzi do
rekonstrukcji postawionych sobie celów, gdyż zmienia się wtedy ich sytuacja
życiowa. Rekonstrukcja własnych celów zawodowych ma na celu dopasowanie się za
każdym razem do zmieniającej się sytuacji życiowej; dokonuje się ona w głównej
mierze poprzez rezygnację z tych celów, które przestają pełnić funkcję adaptacyjną.
5.
Dalej okazało się, iż osoby zakładające realizację swoich celów zawodowych w ciągu
najbliższych 5 lat wyżej szacują prawdopodobieństwo ich osiągnięcia niż ci, którzy
dają sobie więcej czasu na urzeczywistnienie swoich celów. Oznacza to, iż stawiają
sobie cele osiągalne, w których pomyślną realizację wierzą.
6.
Z kolei osoby, które swoje cele zawodowe planują na dłużej niż 5 lat cenią sobie
bardziej tak zwane „cele asertywnej relacji z otoczeniem społecznym”, a więc:
indywidualizm, niezależność, podnoszenie statusu, aprobatę społeczną. Dla osób
planujących do 5 lat te wymienione cele ludzkiego działania są mniej ważne, już
prędzej będą angażowały się w cele związane z poznawaniem, w tym z
samodoskonaleniem, kreatywnością, pozytywną samooceną.
7. Osoby planujące do 5 lat mają więcej celów określanych jako materialne,
przedmiotowe, związane z formalnościami. Są to cele typu: „chcę coś mieć,
posiadać”. Oczywiście, ich cele zawodowe są bardziej konkretne, młodzi ludzie
wiedzą bowiem, co chcą posiąść. Natomiast osoby planujące w dłuższej perspektywie
czasowej podają zdecydowanie częściej cele odnoszące się do odczuć, stanów
psychicznych – „chcę jakiś być”. Ich cele częściej sformułowane są jako ogólne
kierunki działania.
W takim razie osoby planujące swoje cele zawodowe w perspektywie najbliższych 5
lat mają dość jasno zarysowane cele zawodowe i silne subiektywne przekonanie o ich
osiągalności, co z pewnością ułatwi im poszukiwanie środków do osiągnięcia owych celów.
Sytuacja ta sprzyja przechodzeniu młodych ludzi do okresu dorosłości ścieżką aktywnej
indywidualizacji.
Z kolei osoby określające swoje cele w dłuższej perspektywie czasowej ryzykują
mniejszą efektywność ich realizacji, bowiem cele ich są bardziej ogólne, niespecyficzne,
częściej odnoszą się do stanów psychicznych i emocji, które z natury swej, są trudniejsze do
zmierzenia, a zarazem trudniej oszacować subiektywne prawdopodobieństwo ich osiągnięcia.
Aby zwiększyć szanse na realizację tego typu celów należy opracować je poznawczo,
doprecyzowując je, określając konkretne ich wskaźniki i miary realizacji i czasookres ich
urzeczywistnienia.
W powyższych rozważaniach podkreślić należy podstawową niekwestionowaną wartość
myślenia w kategoriach celów życiowych, w tym zawodowych. Stawianie sobie celów przez
człowieka oznacza bowiem przejmowanie przez niego inicjatywy w swoim życiu oraz jest
świadectwem poczucia odpowiedzialności za własne życie. Kiedy zastanawiam się, co jest
moim celem w życiu, bądź w pracy, to jestem w tym momencie aktywna a nie reaktywna. Nie
zgadzam się bowiem, aby kontrolowały mnie i wpływały na mnie zjawiska i siły zewnętrzne,
na przykład pogoda, ale zaczynam coś tworzyć pomimo zewnętrznych okoliczności – mam
swoją własną pogodę! Dzięki stawianiu sobie celów i ich konsekwentnej realizacji sprawiam,
że moje życie przestaje być funkcją różnorakich warunków i uwarunkowań, a staje się
produktem mojego świadomego wyboru. Działam, a nie dostosowuję się do okoliczności.
Oczywiście, nie mogę i nie chcę ignorować okoliczności zewnętrznych, za to jestem gotowa
je tworzyć i wpływać na nie. Postawa taka nazywana jest proaktywnością i – ponoć – jest
częścią ludzkiej natury. Jednak w codziennej gonitwie, w natłoku zdarzeń i obowiązków mam
przemożne wrażenie, że często… mijam się z celem. Wtedy powtarzam sobie za poetką2:
To nie Uczynki będą naszą miarą,
Gdy się dokona Zamiar i Działanie –
Lecz to – co każdy z nas mógłby uczynić –
Gdyby był bardziej Bogiem – Jego zdaniem –
A następnie biorę kartkę lub siadam przed klawiaturą i odpowiadam sama na pytanie: Jakie są
moje cele z życiu, w pracy?
2
Wiersz Emily Dickinson nr 823 w przekładzie St.Barańczaka; Biblioteczka Poetów Języka Angielskiego pod
red. St.Barańczaka, tom 1, Kraków, Wydawnictwo Arka.