FULL TEXT - Antropomotoryka

Wpływ wyobrażeń motorycznych na sprawność uczenia się i nauczania czynności pływackich 10-letnich dzieci
NR 27
ANTROPOMOTORYK A
2004
WP£YW WYOBRA¯EÑ MOTORYCZNYCH NA
SPRAWNOŒÆ UCZENIA SIÊ I NAUCZANIA CZYNNOŒCI
P£YWACKICH 10-LETNICH DZIECI
INFLUENCE OF MOTOR VISUALIZATIONS ON THE
EFFECTIVENESS IN LEARNING AND TEACHING OF
SWIMMING ACTIVITIES TO 10-YEAR-OLD CHILDREN
Ewa Dybiñska *
* dr, Katedra Teorii i Metodyki Sportu AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
Słowa kluczowe: dzieci 10-letnie, sprawność pływacka, wyobrażenia motoryczne
Key words: 10-year-old children, swimming prowess, motor visualizations
STRESZCZENIE • SUMMARY
-
-
-
-
-
Cel pracy. W tworzeniu wyobrażenia motorycznego o nauczanej czynności ruchowej istotną rolę odgrywa
postępowanie dydaktyczne nauczyciela. Poprzez przekaz odpowiedniej informacji werbalnej, wizualnej czy kinestetycznej kształtuje on u ucznia wyobrażenie celu nauczania oraz drogi wiodącej do realizacji tego celu [14,
16]. W przedstawionych badaniach dokonano więc próby określenia zależności między informacją jaką otrzymuje uczeń podczas lekcji a efektywnością uczenia się i nauczania złożonych czynności ruchowych – na przykładzie nauczania pływania kraulem.
Materiał i metody. Obserwacjom poddano 10-letnich uczniów uczestniczących w obowiązkowej nauce pływania. Wdrożono metodę naturalnego eksperymentu pedagogicznego, polegającą na zastosowaniu wizualnych pomocy dydaktycznych w kształtowaniu wyobrażenia motorycznego o nauczanej czynności ruchowej.
Poszukiwań związków między badanymi zmiennymi dokonano przy pomocy testu niezależności chi – kwadrat.
Wyniki i wnioski. Wyniki badań pozwoliły stwierdzić, iż zakładany na wstępie cel pracy zarówno poznawczy, jak i praktyczny został osiągnięty, bowiem wykazano związek poziomu wyobrażeń motorycznych ze sprawnością uczenia się i nauczania czynności pływackich.
Kształtowanie wyobrażenia o nauczanej czynności ruchowej wykazało istotne znaczenie w skuteczności
nabywania sprawności pływackiej przez dzieci w młodszym wieku szkolnym, a karty programowane okazały
się skuteczną formą przekazu informacji wizualnej (uzupełnianej informacją werbalną) w kształtowaniu wyobrażenia motorycznego o nauczanym ruchu. Przedstawione wyniki badań są zgodne z koncepcjami współczesnych teorii uczenia się i nauczania motorycznego, oparte na systemie wymiany informacji, zwłaszcza wizualno-werbalnej, ze znacznym udziałem kształtowania wyobrażenia motorycznego o nauczanym ruchu.
The purpose of the work. Teachers’ didactic approaches play essential roles during formation of motor
visualisations of the motor activities they teach. It is through the transfer of appropriate verbal, visual or kinaesthetic information that they form visualisations of their teaching objectives in their pupils as well as the ways leading
to their goals [14, 16].
Thus, the present study is an attempt at defining the relationship between the information pupils receive
during swimming lessons and the effectiveness in learning and teaching of complex motor acts – as exemplified
by teaching of the crawl.
– 25 –
Ewa Dybińska
Material and methods. These observations were concentrated on 10-year-old pupils who were attending
their obligatory swimming lessons. A method of natural pedagogical experiment was implemented, which consisted in applying visual didactic aids during the formation of motor visualisations of the motor activities being
taught All relations between examinated variables were searched with help of chi-square test for independence.
R esults and conclusions. The findings allow to state that both the cognitive and practical purpose of this
study as postulated at its beginning was attained because a relationship between the level of motor visualisations
and the effectiveness in learning and teaching of swimming activities was demonstrated. It has been confirmed
that the formation process of visualisations of the acquired motor activity is of utmost importance for an effective
swimming prowess acquisition by children at a younger school age, whereas the programmed cards have proved
to be an efficient vehicle for communicating visual information (supplemented with verbal information) during the
formation of motor visualisations of the movements being acquired. The presented findings are compatible with
the concepts of present-day theories concerning motor learning and teaching based on a system of information
transfer – especially the visual-verbal one – which is inseparably linked with the formation of motor visualisations
of the movements being taught.
-
-
-
-
-
Wstęp
Uczenie się czynności ruchowych, według założeń
psychologii poznawczej, to aktywne dążenie do wiedzy o ruchach, wyrażającej się w rozpoznaniu związków strukturalnych – odpowiedzi ruchowej na aktualną sytuację, a także uporządkowaniu od nowa
właśnie powstających i aktualizujących się struktur
– z celem, którym jest możliwość realizacji (zgodnie
z warunkami) powstającego psychicznego obrazu
czynności ruchowej (wewnętrznego modelu czynności) [1, 2]. Wyobrażenie celu powstaje w rezultacie rozpoznania i przetwarzania umysłowego napływającej do uczącego się informacji i konfrontacji jej
z informacją zawartą w pamięci. Przez rozpoznanie
należy rozumieć wykrycie elementów cech strukturalnych danej czynności oraz ich wzajemnych powiązań, tzn. poznanie poszczególnych operacji, które się na nią składają, rozpoznanie czynności jako
określonego algorytmu decyzji i działań – kolejności połączeń sekwencji sensomotorycznych [3, 4].
Wielu autorów, rozważając psychologiczne uwarunkowania procesu uczenia się i nauczania czynności motorycznych, ujmuje ten proces głównie w
kontekście ciągłego doskonalenia się opartego na
planowaniu i pr
ogramowaniu umysłowym [11, 9,
programowaniu
7, 8, 12, 5, 10, 6].
Teoria Pöhlmanna [7, 8] – opierająca się zarówno na rozważaniach teoretycznych, jak i badaniach
eksperymentalnych – wskazuje, iż dominujące znaczenie w uczeniu się, w aspekcie psychologicznym,
odgrywają procesy informacyjne, które można podzielić na poszczególne funkcjonalne części składowe (tzw. spiralę uczenia się), powtarzające się na
coraz to wyższym poziomie doskonalenia. W poszczególnych fazach uczenia się motorycznego
Pöhlmann wyróżnia kolejne, podstawowe funkcje
informacji: od przyjmowania informacji o danym
ruchu, poprzez ocenienie jej i wartościowanie,
ogramowan
ie, aż po wyk
onanie tej
programowan
ogramowanie,
wykonanie
planowanie, pr
czynności i k ontr
olę zamykającą krąg „spirali”.
ontrolę
Według tej teorii istotne znaczenie dla efektywności
procesu uczenia się ma umiejętność przekształcania ideowego, myślowego programu w praktyczne
wykonanie danej czynności ruchowej. Pomocne
w tym procesie są wyobrażenie motoryczne i antycypacja umysłowa praktycznego działania, dzięki
czemu uczący się ma możliwość ułożenia szczegółowego algorytmu ruchów czynności wcześniej wyobrażanej, co pozwala mu na wykonywanie skuteczniejszych operacji ruchowych.
Według wspomnianych autorów uczenie się i nauczanie czynności motorycznych definiowane jest
więc jako system komunikacji dydaktycznej, a więc
sposób wymiany informacji między uczniem a nauczycielem, polegający na przewidywaniu, planowaniu umysłowemu oraz określonej strategii działania ze znacznym udziałem k ształtowania wyobrażenia motorycznego o nauczanej czynności ruchowej. Bowiem według założeń psychologii
poznawczej wyobrażenie tego, co trzeba zrobić poprzedza wszystkie czynności człowieka. Wyobrażenia są rodzajem przedstawień tzw. treści psychicznych, powstających wskutek poznania zmysłowego
i doświadczenia zmysłowego [13], natomiast wyobrażenie motoryczne jest swoistym wewnętrznym
modelem ruchu, który ma decydujące znaczenie w
procesie uczenia się [1, 2].
W przypadku uczenia się i nauczania czynności
motorycznych wyobrażenie występuje jako idealny
(tj. wynikający ze świadomości człowieka) obraz rzeczywistych ruchów, które winien wykonać uczeń w
czasie nauczania danego ruchu. Uczeń zawsze stara się wykonywać ruch tak, jak sobie wyobraził, ale
nie może poprawnie wykonać trudnego ćwiczenia,
jeśli wcześniej go sobie nie wyobraził. Wyobrażenie
– 26 –
-
-
-
-
-
Wpływ wyobrażeń motorycznych na sprawność uczenia się i nauczania czynności pływackich 10-letnich dzieci
motoryczne może powstawać poprzez przypomnienie czynności już kiedyś wykonywanej, a najczęściej
w trakcie uczenia się i nauczania nowej czynności
ruchowej.
Według teorii Schmidta [9] [za: Czabański 14]
poprzez kształtowanie wyobrażenia motorycznego
można realizować podstawowe cele uczenia się i nauczania czynności motorycznych, które określa się
jako: podstawowy (goal), dotyczący wyobrażenia
ostatecznego celu działania i podcel (sub – goal),
dotyczący wyobrażenia działań niezbędnych do realizacji czynności poprzez tworzenie wzorca przestrzenno-czasowego ruchu.
Wyobrażenie ruchów może występować jako
program motorycznej działalności i jako czynnik
dowolnej (psychicznej) regulacji, ponieważ spełnia
ograw nauczaniu trzy podstawowe funkcje: 1. pr
programującą – (przed wykonaniem zadania) poprzez
stworzenie umysłowego obrazu czynności ruchowej,
a więc wyobrażenie algorytmu, czyli kolejnych ruchów, które w efekcie składają się na przyswajaną
enującą – (w czasie realiczynność ruchową; 2. tr
trenującą
zacji zadania) polegającą na systematycznym, intensywnym myślowym wyobrażeniu czynności ruchowej i uaktywnieniu wszystkich układów organizmu
biorących udział w działaniu; 3. regulującą – (w
końcowej fazie uczenia się), polegającą na porównaniu powstałych sytuacji i bieżących działań ruchowych, a więc efektu nauczania z wyobrażeniem, czyli
założonym celem [17, 15, 14, 18, 16].
W tworzeniu wyobrażenia motorycznego o nauczanej czynności ruchowej istotną rolę odgrywa
postępowanie dydaktyczne nauczyciela. Poprzez
przekaz odpowiedniej informacji werbalnej, wizualnej czy kinestetycznej kształtuje on u ucznia wyobrażenie celu nauczania oraz drogi wiodącej do
realizacji tego celu [19, 20, 23, 21, 16, 22]. Uczeń
wówczas otrzymuje dokładną informację o nauczanej czynności ruchowej kiedy, słowo weryfikowane
jest przez pokaz, pokaz przez słowo, a słowo i pokaz
przez wrażenia czuciowe.
Zdaniem Czabańskiego [16] „...informacja zbierana przez uczącego się, konfrontowana z określonym zasobem pamięci ruchowej, tworzy w umyśle
uczącego się obraz (wyobrażenie) czynności ruchowej”. Im więcej zróżnicowanych informacji otrzyma uczeń o nauczanej czynności, tym bardziej dokładnie i precyzyjnie utrwali się ona w jego świadomości.
Zachowanie właściwych proporcji między
sprawnym posługiwaniem się słowem a właściwą
organizacją pokazu oraz doborem ćwiczeń powoduje, iż z sumy tych działań powstaje wyobrażenie
motoryczne.
Inspiracją do podjęcia badań związanych z tym
zagadnieniem stał się problem znaczenia struktury
przekazywanej i odbieranej informacji wizualnej dla
skuteczności uczenia się i nauczania złożonych czynności ruchowych przez dzieci w młodszym wieku
szkolnym.
Cel pracy
Zasadniczym celem przedstawionej pracy jest określenie na ile tworzenie dokładnego i precyzyjnego
wyobrażenia motorycznego ma wpływ na sprawność uczenia się i nauczania złożonych czynności
ruchowych – na przykładzie nauczania pływania
kraulem.
Problem ten jest tematem przyszłego, poszerzonego opracowania autorki, dotyczącego znaczenia
wybranych czynników w sprawności uczenia się i nauczania czynności pływackich, a przedstawione
opracowanie uwzględnia jedynie fragment obszernych wyników badań.
Hipotezę badawczą przyjętą w pracy sformułowano następująco:
Założono istnienie związku między wyobrażeniem złożonej czynności ruchowej a jej wykonaniem
przez uczniów w młodszym wieku szkolnym, przy
czym związek ten nie jest rozumiany jako proste
połączenie umysłowego projektu czynności z jej realnym wykonaniem, lecz jako zwiększenie (poprzez
wyobrażenie) możliwości poprawnego wykonania
czynności ruchowej.
W przedstawionym opracowaniu dokonano próby odpowiedzi na następujące pytania badawcze:
1. Jakie związki zaobserwowano między wytworzonym w procesie nauczania poziomem wyobrażeń motorycznych a osiągniętym przez badanych
poziomem sprawności pływackiej?
2. Na ile zastosowanie wizualnych pomocy dydaktycznych, wspomagających poznanie przez
uczniów określonego algorytmu działań czynności ruchowej (kolejności połączeń poszczególnych sekwencji), może przyczynić się do kształtowania wyobrażeń motorycznych i jakie to może
mieć odniesienie do skuteczności opanowania
przez nich złożonej czynności ruchowej?
Materiał i metody badawcze
Badania przeprowadzono wśród 10-letnich dzieci,
uczniów III klas czternastu szkół podstawowych w
Krakowie, uczestniczących w roku szkolnym 2001/
2002 (od lutego do czerwca) w obowiązkowej nauce pływania na pływalni AWF w Krakowie.
– 27 –
Ewa Dybińska
Podjęte badania dotyczą uczenia się i nauczania
złożonej koordynacyjnie czynności ruchowej, jaką
jest technika pływania kraulem na piersiach na poziomie standardowym.
Wybór tej techniki podyktowany był następującymi względami:
1. nauka pływania kraulem zawarta jest w programie obowiązkowej nauki pływania uczniów klas
III (w II semestrze),
2. jest to czynność motoryczna, która była dla
wszystkich badanych uczniów dotąd nieznana,
3. jest to czynność ruchowa, zawierająca wszystkie
charakterystyczne cechy czynności motorycznej,
czyli wg Szopy i wsp. [24] strukturę, rytm, płynność i dokładność, oraz złożona koordynacyjnie.
Głównym czynnikiem kwalifikującym uczniów
do udziału w eksperymencie był brak umiejętności
pływania kraulem, którą oceniano po przeprowadzeniu wstępnego testu (pretestu). Do eksperymentu
włączono 597 dzieci, które przy użyciu tablic losowych podzielono na dwie grupy liczące 298 i 299
uczniów. Po uwzględnieniu nieobecności dzieci na
lekcjach i odrzuceniu niekompletnych badań w ostatecznych analizach uwzględniono 532 dzieci, w tym
279 z grupy eksperymentalnej i 253 z grupy kontrolnej.
-
-
-
-
-
Strategia postępowania eksperymentalnego
Do oceny kształtowania wyobrażeń motorycznych
w odniesieniu do efektywności uczenia się i nauczania czynności pływackich wdrożono metodę naturalnego eksperymentu pedagogicznego. Zastosowasperyno technikę dwóch grup równoległych: ek
eksperyK ) [25]. Czynnikiem
mentalnej (E
E ) i k ontr
olnej (K
ontrolnej
eksperymentalnym – zmienną niezależną – była strategia postępowania dydaktycznego, polegająca na
zastosowaniu w procesie nauczania w grupie E dodatkowych metod przekazu informacji wizualnej o
nauczanej technice ruchu w postaci wizualnych
pomocy dydaktycznych.
Zmienne zależne stanowiły wyniki nauczania
dotyczące opanowania przez uczniów sprawności
pływackiej oraz poziomu wyobrażeń motorycznych.
Dane te uzyskano po przeprowadzonych sprawdzianach w połowie i pod koniec roku szkolnego.
Zmiennymi pośredniczącymi były wyniki sprawdzianów oceny poziomu inteligencji za pomocą testu Ravena, który w opinii psychologów jest jednym
ze skutecznych testów diagnostycznych, określających poziom tej cechy u 10-latków [26, 27, 28], oraz
sprawdzianów wybranych zdolności motorycznych
(skok w dal z miejsca, zaciskanie ręki, stukanie w
krążki, bieg wahadłowy, skłon dosiężny, chwyt pa-
łeczki Ditricha, marsz po listwie ławeczki i 3 przewroty w przód) [29] .
Program nauczania pływania realizowany był w
grupach E i K w ciągu 14 lekcji trwających po 40
minut. Treści nauczania wdrażane w obu grupach
zawierały te same założenia programowe, były realizowane za pomocą tych samych metod, form
i środków nauczania.
Działania nauczyciela, dotyczące przekazu informacji wizualnej, zmierzające do kształtowania u
uczniów wyobrażeń motorycznych, polegały w obu
grupach na stosowaniu tradycyjnego środka, jakim
jest demonstracja na lekcji (prowadzona w środowisku wodnym), uzupełniana informacją werbalną,
oraz na działaniach praktycznych uczniów, a więc
odczuwaniu przez nich wrażeń kinestetycznych.
Jedyną różnicą w postępowaniu dydaktycznym
między grupą eksperymentalną a kontrolną był spo
spo-sób przekazywania informacji wizualnej
wizualnej, dotyczącej nauczanej czynności ruchowej. Polegał on na
zastosowaniu pomocy dydaktycznych oddziałujących głównie na receptory wzrokowe.
Zastosowane pomoce dydaktyczne
Wizualne pomoce dydaktyczne zastosowane w eksogramowane
perymencie stanowiły karty pr
programowane
ogramowane, opracowane na podstawie kartonu programowanego
Czabańskiego [16], zawierające algorytm sekwencji
nauczanej czynności ruchowej. Karty programowane zostały opracowane zgodnie ze współczesną, poznawczą koncepcją kształcenia wielostronnego, która dotyczy nauczania i uczenia się poprzez
dokonywanie u uczniów zmian trzech typów zachowania, a mianowicie poznawczego (myślenie, rozumowanie, wiedza), emocjonalnego (postawy, przekonania, wartości) i psychomotorycznego
(czynności ruchowe, umiejętności, sprawności) [31,
32, 6, 30].
K arta pr
ogramowana zastosowana w eksperyprogramowana
mencie składała się z 6 obrazów zawierających 6
etapów (kroków) [33] algorytmu sekwencji jednego cyklu ruchowego w kraulu. Technika pływania
kraulem przy konstruowaniu kart została uproszczona do tych 6 elementów czynności, a więc „sekwencji węzłowych”, które są wg Ungerera [34] „podstawowymi punktami wsparcia” tej techniki ruchu
(PPW) [5] i w trakcie analizy algorytmu ruchowego
należy je dostrzec i świadomie zarejestrować w pamięci (zaprogramować). „Sekwencje węzłowe” nauczanej techniki były następujące:
onaj poślizg na pier
siach – z rękami w przo1. wyk
wykonaj
piersiach
dzie i głową w wodzie – z równoczesnym wydechem do wody i ruchem nóg z góry w dół i z
dołu do góry;
– 28 –
Wpływ wyobrażeń motorycznych na sprawność uczenia się i nauczania czynności pływackich 10-letnich dzieci
ęk
ę w dół, pod siebie
2. pociągnij prawą rręk
ękę
siebie, w kierunku uda i skręć głowę w bok (w stronę wiosłującej ręki) – nabierz powietrza ustami – nogi cały
czas pracują;
ęk
ę z wody
3. wyciągnij prawą rręk
ękę
wody,, schowaj głowę
głowę,
rozpocznij na przemian pociągnięcie pod wodą
lewą ręką;
ęk
ę nad wodą do przodu
4. przenieś prawą rręk
ękę
i równocześnie pociągnij pod wodą (do uda)
lewą ręką – zrób mocny wydech ustami do wody
– ruszaj nogami;
ęk
ę do wody
5. włóż prawą rręk
ękę
wody,, wyjmując na przemian lewą rręk
ęk
ę z wody
ękę
wody, pracuj nogami;
ęk
ę pod wodą ze
6. ponownie pociągnij prawą rręk
ękę
skr
ętem głowy w bok
skrętem
bok, przenosząc równocześnie lewą rękę nad wodą – wykonaj wdech – pracuj nogami.
Instrukcja na kartach programowanych zarówno słowna, jak i obrazowa (zarysu postaci) była dostosowana do możliwości zrozumiałego odbioru
przez dzieci 10-letnie.
W grupie eksperymentalnej karty programowane obserwowano na każdej lekcji przed wejściem
do wody. Uczniowie patrząc na rysunki analizowali
na głos (wraz z prowadzącym) kolejność czynności
ruchowych (dotyczących kraula na piersiach), które mają wykonać w wodzie, po czym samodzielne
układali (z pamięci) 6 rysunków zawierających kolejne sekwencje algorytmu ruchowego nauczanej
czynności.
Zastosowane narzędzia badawcze
1. Sprawdzian pływacki
-
-
-
-
-
W celu oceny poziomu umiejętności pływackich
przeprowadzono test sprawności pływackiej (w połowie nauki i na zakończenie – 7 i 14 lekcji), który
polegał na przepłynięciu kraulem dystansu 20 – 25
metrów i ocenie techniki pływania (na poziomie
standardowym) za pomocą ustalonych kryteriów
punktowych.
Sprawdzian ten obejmował 10 kryteriów
kryteriów,, które
były następujące:
1. Poziome położenie ciała na wodzie.
2. Naprzemianstronne ruchy nóg – z góry w dół i z
dołu do góry.
3. Ugięcie nóg w stawach kolanowych.
4. Zgięcie podeszwowe stopy skierowanej dośrodkowo.
5. Naprzemianstronne ruchy ramion.
6. Przenoszenie ramion do przodu nad wodą.
7. Wyjmowanie ręki z wody przy udzie.
8. Wykonywanie wdechu ze skrętem głowy w bok.
9. Wykonywanie wydechu do wody.
10. Zachowanie właściwej koordynacji ruchowej –
4 do 6 uderzeń nogami, przypadających na jeden cykl ruchowy ramion.
Kryteria punktacji sprawdzianu pływackiego były
następujące: poprawne wykonanie każdego z ocenianych elementów techniki – 0 pkt , błędne wykonanie – 1 pkt karny.
Im więc niższa była ocena punktowa, tym bardziej poprawną technikę pływania kraulem prezentował badany.
2. Ocena poziomu wyobrażeń motorycznych
Sprawdzian służący określeniu poziomu wyobrażeń motorycznych dotyczących techniki pływania
kraulem na piersiach polegał na samodzielnym ułożeniu przez uczniów, w określonym czasie (do 5 minut), 8 rysunków – 6 według algorytmu zawartego
w karcie programowanej oraz wskazaniu 2 rysunków błędnych (nie należących do sekwencji algorytmu ruchowego w kraulu). Próbę tę przeprowadzano dwukrotnie na 7 (w połowie nauki) i 14 lekcji
(na zakończenie).
Obliczając wyniki testu dotyczącego poziomu
wyobrażenia motorycznego uwzględniono w analizach następujące wskaźniki [16]:
Lb – liczba błędnych rysunków niezgodnych z algorytmem ruchowym zawartym na filmie i obrazach,
Lk – liczba „kroków” niezbędnych do skorygowania kolejności sekwencji ruchowych, przyjętej przez badanego,
Lp – liczba poprawnie wybranych rysunków,
Wwm – wskaźnik wyobrażenia motorycznego =
liczba rysunków poprawnych (inaczej liczba
błędów + liczba kroków)
Wwm = Lp – (Lb + Lk)
Wwm jest więc sumą osiągnięć i błędów ucznia
odtwarzającego z pamięci sekwencje ruchowe w
kraulu, które zawarte są na rysunkach i na filmie.
Na pierwszych zajęciach odbył się sprawdzian
wyjściowy umiejętności pływackich (pretest), kwalifikujący dzieci do nauczania pływania techniką
kraulową, na 7 lekcji (w połowie nauki) przeprowadzono pierwszy sprawdzian, wskazujący poziom
opanowania przez uczniów kraula oraz poziom
wyobrażeń motorycznych, a na 14-tej lekcji sprawdzian k ońcowy (posttest), obrazujący ostateczne
wyniki przeprowadzonego eksperymentu.
Materiał zebrany w badaniach empirycznych
poddano analizie statystycznej dokonując obliczeń
podstawowych parametrów statystycznych średniej
– 29 –
Ewa Dybińska
arytmetycznej i odchylenia standardowego. Różnice między badanymi zmiennymi obliczono za pomocą testu t – Studenta.
W celu odpowiedzi na postawione pytania badawcze poszukiwano związków między badanymi
zmiennymi za pomocą testu chi – kwadrat dla prób
niezależnych [25].
Otrzymane (surowe) wyniki prób sprawności
pływackiej oraz testu wyobrażeń motorycznych skategoryzowano w wartościach stenowych [25] według następującej klasyfikacji: 1 – 4 steny – poziom
niski, 5 – 6 stenów poziom średni, 7 – 10 stenów –
poziom wysoki.
Wyniki badań
Na wstępie badań przeprowadzono test zdolności
motorycznych oraz poziomu inteligencji (za pomocą testu Ravena) w celu określenia ewentualnych
różnic między grupami, co mogłoby mieć znaczenie dla szybkości przyswajania nowych umiejętności ruchowych przez badanych. Na podstawie obli-
czeń dokonanych z zastosowaniem testu t – Studenta
można stwierdzić, iż w zakresie branych pod uwagę
zmiennych nie wystąpiły istotne statystycznie różnice. Pozwoliło to założyć, iż obie grupy eksperymentalna i kontrolna wykazywały podobne preferencje
w zakresie szybkości uczenia się.
W celu odpowiedzi na podstawowe pytanie badawcze, które brzmiało: „Jakie związki zaobserwowano między wytworzonym poziomem wyobrażeń
motorycznych (niskim, średnim lub wysokim) a osiągniętym przez badanych poziomem sprawności pływackiej (niskiej, średniej lub wysokiej) ?”- poszukiwano zależności między analizowanymi zmiennymi.
Związek wyobrażeń motorycznych ze sprawnością pływacką
W tabelach 1–4 oraz rycinach 1–4 przedstawiono zależności pomiędzy pierwszym i drugim pomiarem poziomu wyobrażeń motorycznych a przyrostem sprawności pływackiej badanych, nazwanym
jako wskaźnik przyrostu wprawy. Określono go poprzez wyliczenie dla każdego badanego różnicy mię-
Tabela 1. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w I pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa eksperymentalna
Table 1.
Relation between the level of motor visualizations in I test and the increment of swimming prowess – experimental group
Przyrost sprawnoœci
p³ywackiej
Increment of swimming
prowess
Wyobra¿enia motoryczne – I pomiar
Motor visualizations – I test
Niski / Poor
Œredni / Middle
Liczba
Procent
Number Percentage
Liczba
Number
Ogó³em
In all
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
Niski / Poor
9
30,0%
16
18,0%
10
6,3%
35
12,5%
Œredni / Middle
6
20,0%
12
13,5%
22
13,8%
40
14,3%
Wysoki / High
15
50,0%
61
68,5%
128
80,0%
204
73,1%
Ogó³em / In all
30
100,0%
89
100,0%
160
100,0%
279
100,0%
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
18,63
4
<0,001
Chi kwadrat / Chi-square
Tabela 2. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w I pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa kontrolna
Table 2.
Relation between the level of motor visualizations in I test and the increment of swimming prowess – control group
Wyobra¿enia motoryczne – I pomiar
Motor visualizations – I test
Niski / Poor
Liczba
Procent
Number Percentage
Œredni / Middle
Liczba
Number
Ogó³em
In all
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
64
50,8%
23
25,6%
6
16,2%
93
36,8%
Œredni / Middle
47
37,3%
43
47,8%
23
62,2%
113
44,7%
15
11,9%
24
26,7%
8
21,6%
47
18,6%
Ogó³em / In all
126
100,0%
90
100,0%
37
100,0%
253
100,0%
Chi kwadrat / Chi-square
-
-
Wysoki / High
-
Niski / Poor
-
-
Przyrost sprawnoœci
p³ywackiej
Increment of swimming
prowess
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
24,71
4
<0,001
– 30 –
Wpływ wyobrażeń motorycznych na sprawność uczenia się i nauczania czynności pływackich 10-letnich dzieci
Tabela 3. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w II pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa eksperymentalna
Table 3.
Relation between the level of motor visualizations in II test and the increment of swimming prowess – experimental group
Wyobra¿enia motoryczne – II pomiar
Motor visualizations – II test
Przyrost sprawnoœci
p³ywackiej
Increment of swimming
prowess
Niski / Poor
Procent
Liczba
Number Percentage
Œredni / Middle
Liczba
Number
Ogó³em
In all
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
Niski / Poor
1
16,7%
16
15,1%
18
10,8%
35
Œredni / Middle
1
16,7%
18
17,0%
21
12,6%
40
14,3%
Wysoki / High
4
66,7%
72
67,9%
128
76,6%
204
73,1%
Ogó³em / In all
6
100,0%
106
100,0%
167
100,0%
279
100,0%
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
2,656737
df=4
p=,61681
Chi kwadrat / Chi-square
12,5%
Tabela 4. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w II pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa kontrolna
Table 4.
Relation between the level of motor visualizations in II test and the increment of swimming prowess – control group
Wyobra¿enia motoryczne – II pomiar
Motor visualizations – II test
Przyrost sprawnoœci
p³ywackiej
Increment of swimming
prowess
Niski / Poor
Liczba
Procent
Number Percentage
Œredni / Middle
Liczba
Number
Ogó³em
In all
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
Niski / Poor
41
48,8%
44
31,2%
8
28,6%
93
36,8%
Œredni / Middle
32
38,1%
66
46,8%
15
53,6%
113
44,7%
Wysoki / High
11
13,1%
31
22,0%
5
17,9%
47
18,6%
Ogó³em / In all
84
100,0%
141
100,0%
28
100,0%
253
100,0%
Chi kwadrat / Chi-square
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
8,714581
df=4
p=,06865
dzy wynikiem pierwszego sprawdzianu pływackiego a wynikiem drugiego.
Na podstawie otrzymanych danych dotyczących
związku badanych zmiennych (w I badaniu) (tab. 1
i 2, ryc. 1 i 2) można zauważyć, iż we wszystkich
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
analizowanych przypadkach odnotowano istotne
statystycznie zależności (p < 0,001).
Zatem można stwierdzić, iż w grupie (zarówno
E i K), w której poziom wyobrażeń był niski, dominowały dzieci o niskim przyroście sprawności pły-
Niski przyrost
increment poor
Œredni przyrost
increment midlle
Niski
poor
Œredni
midlle
Wysoki
high
Wysoki przyrost
increment high
Rycina 1. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w I pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa eksperymentalna
-
-
-
-
-
Poziom w yobra¿eñ
The level of visualizatons
Figure1. Relation between the level of motor visualizations
in I test and the increment of swimming prowess – experimental
group
Rycina 2. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w I pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa kontrolna
Figure 2. Relation between the level of motor visualizations
in I test and the increment of swimming prowess – control
group
– 31 –
Ewa Dybińska
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
przyrost sprawności pływackiej należał do rzadkości. Obserwuje się też, że w grupie o niskim poziomie wyobrażeń dominowały dzieci, które odnotowały niski przyrost sprawności pływackiej (tendencja ta była na granicy wymaganego poziomu istotności).
Niski przyrost
increment poor
Œredni przyrost
increment midlle
Niski
poor
Œredni
midlle
Wysoki
high
Wysoki przyrost
increment high
Poziom w yobra¿eñ
The level of visualzations
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Rycina 3. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w II pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa eksperymentalna
Figure 3. Relation between the level of motor visualizations in II
test and the increment of swimming prowess – experimental group
Wysoka / high
Œrednia / midlle
Niska / poor
Niski
poor
Œredni
midlle
Wysoki
high
Poziom w yobra¿eñ
The level of visualizations
60,00%
Rycina 5. Wyobrażenia motoryczne – I pomiar a sprawność pływacka – I pomiar – grupa eksperymentalna
50,00%
40,00%
Niski przyrost
increment poor
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Figure 5. Motor visualizations – I test and the swimming prowess – I test – experimental group
Œredni przyrost
increment midlle
Niski
Œredni Wysoki
poor
midlle
high
Poziom wyobra¿eñ
The level of visualizations
Wysoki przyrost
increment high
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Rycina 4. Związek poziomu wyobrażeń motorycznych w II pomiarze z przyrostem sprawności pływackiej – grupa kontrolna
Figure 4. Relation between the level of motor visualizations in II
test and the increment of swimming prowess – control group
Wysoka / high
Œrednia / midlle
Niski
poor
Œredni
midlle
Wysoki
high
Niska / poor
-
-
-
-
-
Poziom w yobra¿eñ
The level of visualizations
wackiej, natomiast w grupie, w której poziom wyobrażeń był wysoki, dzieci o wysokim przyroście
sprawności pływackiej.
Bardziej interesuje wydaje się zagadnienie związków wyobrażeń motorycznych w II pomiarze (na
zakończenie roku szkolnego) z przyrostem sprawności pływackiej, gdyż pierwsze badanie (w połowie nauki) konieczne było do uzyskania wstępnej
orientacji wyników próby.
Bardzo wyraźnie widać (tab. 3, ryc. 3), że wśród
uczniów o wysokim poziomie wyobrażeń motorycznych dominowały dzieci, które miały wysoki przyrost
sprawności pływackiej. Można też zaobserwować
pewną tendencję (choć nie osiągnęła ona poziomu
istotności statystycznej), że w grupie osób o wysokim
poziomie wyobrażeń mniej było dzieci, które odnotowały niski przyrost sprawności pływackiej, w porównaniu z grupą o niskim poziomie wyobrażeń.
Na podstawie otrzymanych wyników (tab. 4 i ryc.
4) można stwierdzić iż, w porównaniu z wykresem
poprzednim na ryc. 3, w grupie kontrolnej wysoki
Rycina 6. Wyobrażenia motoryczne – I pomiar a sprawność pływacka – I pomiar – grupa kontrolna
Figure 6. Motor visualizations – I test and the swimming prowess – I test – control group
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Wysoka / high
Œrednia / midlle
Niski
poor
Œredni
midlle
Wysoki
high
Niska / poor
Poziom w yobra¿eñ
The level of visualizations
Rycina 7. Wyobrażenia motoryczne – II pomiar a sprawność pływacka – II pomiar – grupa eksperymentalna
Figure 7. Motor visualizations – II test and the swimming prowess – II test – experimental group
– 32 –
Wpływ wyobrażeń motorycznych na sprawność uczenia się i nauczania czynności pływackich 10-letnich dzieci
Tabela 5. Wyobrażenia motoryczne – I pomiar a sprawność pływacka – I pomiar – grupa eksperymentalna
Table 5.
Motor visualizations – I test and the swimming prowess – I test – experimental group
Sprawnoœæ p³ywacka
I pomiar
Swimming prowess
I test
Wyobra¿enia motoryczne – I pomiar
Motor visualizations – I test
Niski / Poor
Œredni / Middle
Liczba
Procent
Number Percentage
Liczba
Number
Ogó³em
In all
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
Wysoka / High
1
3,3%
11
12,4%
64
40,0%
76
27,2%
Œredna / Middle
8
26,7%
42
47,2%
71
44,4%
121
43,4%
Niska / Poor
21
70,0%
36
40,4%
25
15,6%
82
29,4%
Ogó³em / In all
30
100,0%
89
100,0%
160
100,0%
279
100,0%
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
56,21
4
<0,001
Chi kwadrat / Chi-square
Tabela 6. Wyobrażenia motoryczne – I pomiar a sprawność pływacka – I pomiar – grupa kontrolna
Table 6.
Motor visualizations – I test and the swimming prowess – I test – control group
Sprawnoœæ p³ywacka
I pomiar
Swimming prowess
I test
Wyobra¿enia motoryczne – I pomiar
Motor visualizations – I test
Niski / Poor
Liczba
Procent
Number Percentage
Œredni / Middle
Liczba
Number
Ogó³em
In all
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
Wysoka / High
11
8,7%
13
14,4%
6
16,2%
30
Œredna / Middle
39
31,0%
40
44,4%
21
56,8%
100
39,5%
Niska / Poor
76
60,3%
37
41,1%
10
27,0%
123
48,6%
126
100,0%
90
100,0%
37
100,0%
253
100,0%
Ogó³em / In all
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
15,92
4
p=0,003
Chi kwadrat / Chi-square
11,9%
Tabela 7. Wyobrażenia motoryczne – II pomiar a sprawność pływacka – II pomiar – grupa eksperymentalna
Table 7.
Motor visualizations – II test and the swimming prowess – II test – experimental group
Sprawnoœæ p³ywacka
II pomiar
Swimming prowess
II test
Wyobra¿enia motoryczne – II pomiar
Motor visualizations – II test
Niski / Poor
Liczba
Procent
Number Percentage
Œredni / Middle
Liczba
Number
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
Wysoka / High
0
0,0%
26
24,5%
Œredna / Middle
4
66,7%
54
50,9%
Niska / Poor
2
33,3%
26
24,5%
Ogó³em / In all
6
100,0%
106
100,0%
167
91
54,5%
117
51
30,5%
109
39,1%
25
15,0%
53
19,0%
100,0%
279
100,0%
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
28,34
4
<0,001
41,9%
-
-
-
-
-
Chi kwadrat / Chi-square
Ogó³em
In all
Wobec przedstawionych powyżej szczegółowych
wyników (tab. 3, 4, ryc. 3, 4) można powiedzieć, iż
w pomiarze II wzrost poziomu wyobrażeń motorycznych bardzo istotnie korelował z przyrostem sprawności pływackiej wśród badanych uczniów.
W dalszej kolejności dokonano analiz zależności
między pomiarami poziomu wyobrażeń motorycznych (I i II badania) a rezultatami I i II sprawdzianu
pływackiego. Wyniki przedstawiono w tabelach 5 –
8 i na rycinach 5 – 8.
– 33 –
Ewa Dybińska
Tabela 8. Wyobrażenia motoryczne – II pomiar a sprawność pływacka – II pomiar – grupa kontrolna
Table 8.
Motor visualizations – II test and the swimming prowess – II test – control group
Sprawnoœæ p³ywacka
II pomiar
Swimming prowess
II test
Wyobra¿enia motoryczne – II pomiar
Motor visualizations – II test
Niski / Poor
Liczba
Procent
Number Percentage
Œredni / Middle
Liczba
Number
16
19,0%
18
12,8%
5
17,9%
39
15,4%
Œredna / Middle
9
10,7%
47
33,3%
11
39,3%
67
26,5%
Niska / Poor
59
70,2%
76
53,9%
12
42,9%
147
58,1%
Ogó³em / In all
84
100,0%
141
100,0%
28
100,0%
253
100,0%
Chi kwadrat / Chi-square
df
p
17,27
4
p=0,002
Z dokonanych powyżej analiz (tab. 5 – 8, ryc. 5 –
8) można stwierdzić, iż poziom wyobrażeń motorycznych (w I i II pomiarze) wykazywał silny zwią-
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Wysoka / high
Œrednia / midlle
Niska / poor
Niski poor
Œredni
midlle
Wysoki
high
Poziom wyobra¿eñ
The level of visualzations
Rycina 8. Wyobrażenia motoryczne – II pomiar a sprawność pływacka – II pomiar – grupa kontrolna
Figure 8. Motor visualizations – II test and the swimming prowess – II test – control group
zek z wynikami sprawdzianów pływackich (tak I jak
i II próby), tzn. im uczniowie wykazywali wyższy
poziom wyobrażeń motorycznych, tym lepiej
przyswajali oni umiejętność pływania.
-
-
-
Dyskusja i wnioski
-
Wysoki / High
Procent
Liczba
Procent
Liczba
Procent
Percentage Number Percentage Number Percentage
Wysoka / High
Chi kwadrat / Chi-square
-
Ogó³em
In all
Wyobrażenia motoryczne o nauczanym ruchu
kształtują się, jak wcześniej wspomniano, poprzez
przekaz informacji wizualnej, werbalnej i kinestetycznej.
Badania wykazały [16], iż wyobrażenia czynności ruchowych tworzą się głównie na podstawie
przekazu i odbioru określonych wrażeń kinestetycznych, a informacja wizualna i werbalna odgrywa w
tym procesie jedynie rolę wspomagającą. W związ-
ku z powyższym interesujące wydało się zagadnienie znaczenia struktury przekazu i odbioru informacji – w przypadku badań były to informacje wizualne – dotyczących nauczanych czynności ruchowych,
dla skuteczności opanowania tych czynności.
Na podstawie otrzymanych rezultatów podjętych
obserwacji można stwierdzić, iż działania nauczyciela, dotyczące wdrażania informacji wizualnej,
zmierzające do kształtowania u uczniów wyobrażeń
motorycznych o nauczanym ruchu, przy użyciu wizualnych pomocy dydaktycznych, okazały się znaczące dla wyniku eksperymentu. Analiza dokonana
za pomocą testu chi – kwadrat dla prób niezależnych wykazała, iż wzrost poziomu wyobrażeń motorycznych (tak w I badaniu jak i w II) bardzo istotnie korelował (w grupach eksperymentalnej oraz
kontrolnej) zarówno z przyrostem sprawności pływackiej (p < 0,001), jak i poziomem opanowania
przez uczniów techniki kraula na piersiach, tak w I
sprawdzianie, jak i II (p < 0,001). Jednakże w grupie eksperymentalnej wysoki poziom wyobrażeń
motorycznych sprzyjał osiąganiu znacznie wyższego przyrostu sprawności pływackiej aniżeli w grupie kontrolnej.
Wyniki badań pozwoliły więc stwierdzić, iż zakładany na wstępie cel pracy został osiągnięty. bowiem wykazano związek poziomu wyobrażeń motorycznych ze sprawnością uczenia się i nauczania
czynności ruchowych. Im uczniowie prezentowali
wyższy poziom wyobrażeń motorycznych, tym
sprawniej przyswajali oni technikę pływania kraulem na piersiach. Wskazuje to, że zastosowana metoda nauczania pływania miała istotny wpływ na
nabywanie tej sprawności.
W przedstawionych badaniach wykazano, że
nauczyciel może sterować przekazem informacji
wizualnej na tyle, aby poprzez wdrażanie pomocy
– 34 –
Wpływ wyobrażeń motorycznych na sprawność uczenia się i nauczania czynności pływackich 10-letnich dzieci
dydaktycznych wytwarzać u uczniów określony poziom wyobrażeń motorycznych o nauczanym ruchu,
co z kolei usprawnia proces uczenia się nowych ruchów. Można więc sugerować, iż zastosowanie kart
programowanych przyczyniło się do kształtowania
u uczniów z grupy eksperymentalnej dokładniejszych i bardziej precyzyjnych wyobrażeń motorycznych aniżeli w grupie kontrolnej, gdyż uczniowie ci
trafniej określali kolejność sekwencji ruchowych (zawartych na kartach) przyswajanej techniki ruchu.
Pozwala to więc uznać, że takie działania dydaktyczne mogą być stosowane jako jeden ze sposobów
nauczania czynności ruchowych.
Przedstawione wyniki badań są zgodne z koncepcjami współczesnych teorii uczenia się i nauczania motorycznego, oparte na systemie wymiany informacji, zwłaszcza wizualno-werbalnej, ze znacznym udziałem kształtowania wyobrażenia motorycznego o nauczanym ruchu. Potwierdziły bowiem
poglądy wyrażane przez wielu autorów [38, 17, 2,
8, 5, 16, 18, 35, 36, 37, 6, 30, 13], że im wyższy poziom wyobrażenia motorycznego, tym wyższy poziom wykonania zadania ruchowego, bowiem według nich właśnie wyobrażenia motoryczne są tym
kluczem, który umożliwia skuteczne, trwałe i szybkie uczenie się czynności ruchowych.
W przypadku nauczania techniki sportowej wyobrażenie motoryczne występuje jako idealny (tj.
wynikający ze świadomości człowieka) obraz rzeczywistych ruchów, które winien wykonać uczeń w czasie nauczania danego ruchu. Uczenie się i nauczanie
czynności motorycznych jest tym efektywniejsze, im
dokładniejszą informację o realizacji celu otrzyma
uczeń oraz im lepiej sobie ten cel wyobrazi.
Podsumowując podjęte zagadnienia można więc
sformułować następujące wnioski:
1. Poznawczą wartością badań jest stwierdzenie, iż
przekaz informacji, zwłaszcza wizualnej, odgrywa znacząca rolę w procesie nauczania czynności motorycznych.
2. Pomocne w procesie nauczania okazało się
kształtowanie wyobrażeń motorycznych, dzięki
którym uczący się mieli możliwość wytworzenia
prawidłowego obrazu przyswajanej czynności,
co pozwoliło im na wykonanie skutecznych operacji ruchowych.
Tworzenie wyobrażenia motorycznego o nauczanej czynności ruchowej wykazało więc istotne
znaczenie dla sprawności nabywania umiejętności pływackich przez uczniów 10-letnich.
3. Praktycznym celem badań jest stwierdzenie, iż
karty programowane okazały się skuteczną formą przekazu informacji wizualnej (uzupełnianej
informacją werbalną) w kształtowaniu wyobrażenia motorycznego o nauczanym ruchu.
Dzięki kartom programowanym, zawierającym
informacje o danym ruchu w postaci algorytmu sekwencji ruchowych nauczanej czynności,
uczniowie mogli poznać strategię poszczególnych operacji strukturalnych, składających się
na daną czynność, co w konsekwencji wspomagało umysłowe planowanie i programowanie, a następnie skuteczne wykonanie tej czynności.
4. Wydaje się, iż w procesie dydaktycznym, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci w młodszym wieku
szkolnym, nauczyciele powinni zwrócić większą
uwagę na stosowanie takich metod nauczania,
nie tylko wizualnych, ale i słownych oraz przede
wszystkim działań praktycznych, których celem
jest wywołanie precyzyjnego i trwałego wyobrażenia o nauczanej czynności ruchowej.
-
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
[1] Hotz A, Weineck J: Optimales Bewegungslernen. Erlangen, 1983.
[2] Hotz A: Uczenie się czynności ruchowych jako tworzenie, precyzowanie i realizowanie modelu wewnętrznego (lub wyobrażenia) ruchów. Zeszyty Naukowe, Wrocław, AWF, 1985; 38: 22–38.
[3] Czabański B: Związki nauczania sensomotorycznego
z elementami teorii systemów i teorii informacji. Kultura Fizyczna, 1976; 12: 554–557.
[4] Nowacki T: O podstawowych pojęciach motoryki,
Kwartalnik Pedagogiczny, 1961; 4.
[5] Bogen M.M: Problem zwiększania efektywności nauczania czynności ruchowych. Zeszyty Naukowe,
Wrocław, AWF, 1989; 50: 150–154.
[6] Czabański B: Wybrane zagadnienia uczenia się i nauczania techniki sportowej. Nauki Humanistyczne, Seria B, Wrocław, AWF, 1998.
[7] Pöhlmann R: Podstawowe elementy funkcjonalne
spirali uczenia się sportowo – motorycznego. Zeszyty Naukowe, Wrocław, AWF, 1985; 38: 43 – 56.
[8] Pöhlmann R: Motorisches Lernen. Sportverlag, Berlin, 1985.
[9] Schmidt R.A: Motor Control and Learning. Human
Kinetics Publishers, Champaign, Illinois, 1982.
[10] Schmidt R.A: Motor Learning and Performance. Human Kinetics Publishers, Champaign, Illionois, 1991.
[11] Weinberg P: Lernen von Sporthandlungen. Köln, 1981.
[12] Weinberg P: Uczenie się działań sportowych a teoria
– 35 –
Ewa Dybińska
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[26] Hornowski B: Analiza psychologiczna skali J.C. Ravela. Warszawa, PWN, 1970.
[27] Hornowska E, Kowalik S, Matczak A, Nowak A, Paluchowski W. J, Stasiakiewicz M, Zawadzki B: Podstawowe metody badawcze; w: Strelau J. (red.) Psychologia. Gdańsk, Wydawnictwo Psychologiczne, 2000;
437–522.
[28] Skorny Z: Metody badań i diagnostyka psychologiczna. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, Wyd.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974.
[29] Raczek J, Mynarski W, Ljach W: Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych. Katowice, AWF, 2002.
[30] Czabański B: Kształcenie psychomotoryczne. Wyd.
Wrocław, AWF, 2000.
[31] Grabowski H: Teoria wychowania fizycznego, Wydawnictwo Skryptowe Kraków, AWF, 1984; 131.
[32] Okoń W: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
[33] Gaal J: Bewegungskuntse. Zirkuskunste. Reihe Motorik, Schondorf, Verlag Karl Hoffman, 1994; 16.
[34] Ungerer D: Zur Theorie des Sensomotorischen Lernens. Schorndorf, Wyd. 3.1977.
[35] Guła-Kubiszewska H: Wyobrażenia motoryczne
a sprawność uczenia się pływania stylem klasycznym
dzieci dziewięcioletnich. Kultura Fizyczna,1993; 7–8:
22–26.
[36] Guła-Kubiszewska H: Funkcja programująca wyobrażeń motorycznych jako czynnik kształtowania strategii
rozwiązywania złożonych zadań ruchowych, Wychowanie Fizyczne i Sport, 1996; 1: 20–45.
[37] Guła-Kubiszewska H: Deficyt informacji werbalnej i wizualnej a skuteczność uczenia się czynności ruchowych; w: Koszczyc T. (red.) Dydaktyka wychowania
fizycznego – Uczenie się i nauczanie w sytuacjach trudnych, Wrocław, AWF, 1997; 127–139.
[38] Leirich J: Bewegungsvorstellungen und motorischer
Lernprozess; w Zs Körpererziehung, 1973; 1: 13–27.
-
-
-
-
-
[25]
Galperina. Zeszyty Naukowe, Wrocław, AWF, 1985;
38: 59–39.
Maruszewski T: Psychologia poznania – sposoby rozumienia siebie i świata. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2001.
Czabański B: Wybrane elementy teorii uczenia się
motorycznego. cz. II. Zeszyty Naukowe, Wrocław,
AWF, 1986; 42: 281–291.
Czabański B: Model uczenia się i nauczania sportowych czynności motorycznych. Studia i Monografie,
Wrocław, AWF, 1980.
Czabański B: Wyobrażenia motoryczne a umiejętności ruchowe. Uczenie się techniki sportowej. Z warsztatów badawczych, Warszawa, 1991.
Puni A. C: Rola wyobrażeń ruchowych. Kultura Fizyczna, 1975; 6: 277–280.
Starosta W: Wybrane zagadnienia nauczania i doskonalenia techniki ruchu (Na przykładzie sportów indywidualnych). Antropomotoryka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków, 1989; 2: 9–44.
Budohoska W, Włodarski Z: Psychologia uczenia się.
Przegląd badań eksperymentalnych i teorii. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977.
Nowacki T: Zarys psychologii. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979.
Włodarski Z: Psychologia uczenia się (t. 1 i 2), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1989.
Włodarski Z., Matczak A.: Wprowadzenie do psychologii. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992.
Zatoń K: Wpływ jakości i ilości informacji werbalnej na
tworzenie się planów i programów czynności ruchowej.
Zeszyty Naukowe, Wrocław, AWF, 1986; 42: 95–101.
Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki.
Warszawa – Kraków, Wydawnictwo Naukowe PWN,
1996.
Brzeziński J: Metodologia badań psychologicznych.
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.
– 36 –