POMÓŻMY STAŻYSTOM

124
Komentarz
125
Biznes i Prawa Człowieka
Norbert Kusiak
Dyrektor Wydziału Polityki Gospodarczej
i Funduszy Strukturalnych w OPZZ
Pomóżmy stażystom
Bez postawienia w centrum uwagi człowieka i jego praw, w tym prawa ludzi młodych do godnej pracy
i płacy implementacja Wytycznych ONZ ds. biznesu i praw człowieka stworzy iluzję ochrony przed zagrożeniami płynącymi z rynku pracy.
Żaden program etyczny nie powinien promować pracy za darmo lub w zamian za bardzo niskie wynagrodzenie, dlatego OPZZ
od dawna postuluje likwidację bezpłatnych staży i wprowadzenie
wyższych standardów ich odbywania. Bez postawienia w centrum
uwagi człowieka i jego praw, w tym prawa ludzi młodych do godnej
pracy i płacy, implementacja Wytycznych ONZ ds. biznesu i praw
człowieka stworzy iluzję ochrony przed zagrożeniami płynącymi
z rynku pracy.
Młodzież jest szczególnie narażona na bezrobocie. Pomimo
wzrostu gospodarczego stopa bezrobocia w Polsce wśród osób do
25 roku życia wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie. Sprzyjają temu brak doświadczenia zawodowego kończących formalną
edukację i problem niedopasowania kompetencyjnego do potrzeb
rynku pracy. W tej sytuacji popularnym sposobem rozpoczęcia kariery zawodowej są staże na otwartym rynku pracy, organizowane
na podstawie ustawy o praktykach absolwenckich. Brak jest jednak
rzetelnych danych ilościowych na temat ich liczby i rodzajów. Niestety, umowa ze stażystą nie ma charakteru umowy o pracę. Przepisy
Kodeksu pracy znajdują do niej zastosowanie w ograniczonym zakresie, stąd poziom ochrony ludzi młodych np. w kwestii gwarancji
płacowych jest niewystarczający.
Wraz ze wzrostem popularności staży rosną obawy związków
zawodowych o ich jakość i warunki, w jakich się odbywają. Wiele
podmiotów wykorzystuje bowiem trudną sytuację na rynku pracy i traktuje stażystów jako tanią czy nawet darmową siłę roboczą.
Wśród nich są niestety podmioty administracji publicznej, które
powinny promować najwyższe standardy pracy. Ludziom młodym
zleca się różne zadania. Niektórzy wykonują te same prace co oso-
by zatrudnione na etacie, tyle że bez wynikających z tego korzyści
finansowych. Inni odbywają fikcyjne staże, w trakcie których wypełniają zadania pomocnicze. Wszystko to sprawia, że narasta w nich
poczucie wyzysku i rozczarowania. Potwierdzają to wyniki wielu
badań ankietowych. Stażyści dają wyraz niezadowoleniu organizując kampanie społeczne, których celem jest zachęcenie pracodawców do przestrzegania określonych standardów pracy. Niezależnie
jednak od zakresu powierzonych do realizacji zadań każdy stażysta
ponosi pewne koszty. Musi np. zapewnić sobie wyżywienie, mieszkanie, odpowiedni ubiór i pokryć koszty dojazdu, z nadzieją na
uzyskanie w przyszłości zatrudnienia etatowego, którego często nie
otrzymuje. Bezpłatne staże prowadzą zatem do segmentacji rynku
pracy i dyskryminacji osób, których nie stać na poniesienie kosztownych wydatków. Warto zauważyć, że nawet jeśli stażysta otrzyma
wynagrodzenie, to jego sytuacja prawno-podatkowa wciąż pozostaje
gorsza niż sytuacja pracownika, ponieważ nie przysługują mu koszty
uzyskania przychodu. Ochrona stażysty w zakresie zabezpieczenia
społecznego także nie jest zadowalająca. Zawarcie umowy o praktykę absolwencką nie jest tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń
społecznych ani ubezpieczenia zdrowotnego.
Na szczęście rynek bezpłatnych staży to tylko jedna strona medalu. Działają na nim także pracodawcy, którzy nie traktują staży
jako sposobu na zmniejszenie kosztów działalności gospodarczej.
Zlecają stażystom ambitne i dostosowane do ich możliwości zadania. Wymagają zaangażowania w pracę, ale w zamian gwarantują
wynagrodzenie i ubezpieczenie, jak również wysokiej jakości treści
dydaktyczne. Z myślą właśnie o takich pracodawcach, Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Kadrami opracowało zbiór norm i stan-
„Wysokiej jakości staże są rodzajem inwestycji w młodego pracownika, która w dłuższej perspektywie przynosi korzyści całej
gospodarce i wszystkim stronom dialogu społecznego w postaci
odpowiednio wykwalifikowanych kadr i zaangażowania ludzi
młodych w rozwój przedsiębiorstw.”
dardów przeprowadzania staży i praktyk – Polskie Ramy Jakości
Staży i Praktyk. Warto promować i wspierać tego rodzaju przedsięwzięcia, pamiętając, że wysokiej jakości staże są niezbędne do pomyślnego wdrożenia przez Polskę zalecenia Rady Unii Europejskiej
w sprawie ustanowienia gwarancji dla młodzieży oraz zrealizowania
jednego z głównych celów strategii „Europa 2020”, aby do 2020 r.
wśród osób w wieku od 20 do 64 lat osiągnąć wskaźnik zatrudnienia
na poziomie 75%. W 2015 r. wyniósł on w Polsce 67,8%.
Cel strategii „Europa 2020”
75%
Poziom wskaźnika zatrudnienia osób
w wieku od 20 do 64 lat
Wcześniej jednak przed Polską stoi inne zadanie, a mianowicie wdrożenie zalecenia Rady Unii Europejskiej z 10 marca 2014 r.
w sprawie ram jakości dla staży. Ma ono zagwarantować lepsze warunki odbywania staży i zwiększyć szanse młodzieży na rynku pracy. Rada zaleciła państwom członkowskim wprowadzenie wymogu
zawarcia pisemnej umowy między stażystą a podmiotem oferującym staż i określenie w niej celów dydaktycznych i warunków pracy,
w tym czasu trwania stażu. Zachęca także podmioty oferujące staż
do: przydzielania stażystom opiekunów, którzy będą monitorowali
i oceniali ich postępy; potwierdzania efektów stażu w formie certyfikatu oraz informowania o warunkach ubezpieczenia oraz o tym czy
stażysta otrzyma świadczenie pieniężne lub rekompensatę kosztów,
a jeżeli tak – w jakiej wysokości.
Niestety, wciąż nie wiadomo, kiedy stażyści będą mogli skorzystać z przepisów gwarantujących lepsze warunki odbywania
staży. Choć w zaleceniach mowa jest o jak najszybszym zastosowaniu przez państwa członkowskie ram jakości staży, strona rządowa nie wyznaczyła konkretnego terminu i zakresu ich wdrożenia.
Mając jednak na uwadze zalecenie Rady, związane z promowaniem
aktywnego udziału partnerów społecznych w stosowaniu ram jakości staży, OPZZ, wraz z innymi organizacjami pracowników i pracodawców, podjęło w 2015 roku, w ramach dialogu autonomicznego,
prace zmierzające do przygotowania wspólnego dokumentu zawierającego zalecenia dotyczące ram jakości staży na otwartym rynku
pracy. Wciąż trwają nad nim prace. Dokument ma mieć charakter
dobrych praktyk, ale wzbogaconych o stosowne rekomendacje legislacyjne. Niniejsza inicjatywa stanowi element wdrażania „Ramowego Planu Działań na rzecz zatrudnienia młodych”, wypracowanego wspólnie przez europejskich partnerów społecznych.
Nie ulega wątpliwości, że w interesie pracodawców leży pomoc stażystom w zdobyciu doświadczenia zawodowego oraz niewykorzystywanie ich słabej pozycji przetargowej na rynku pracy.
Wysokiej jakości staże są bowiem rodzajem inwestycji w młodego
pracownika, która w dłuższej perspektywie przynosi korzyści całej
gospodarce i wszystkim stronom dialogu społecznego w postaci odpowiednio wykwalifikowanych kadr i zaangażowania ludzi młodych
w rozwój przedsiębiorstw. Potwierdzają to niemieckie doświadczenia. Państwo powinno jednak pomóc pracodawcom, tworząc przyjazne otoczenie prawne i wprowadzając stosowne zachęty, także
podatkowe. Pracodawcy z kolei powinni przejąć odpowiedzialność
za tworzenie wystarczającej liczby miejsc dla stażystów. Wszystko
po to, aby wspieranie przygotowania zawodowego stało się trwałym
elementem strategii odpowiedzialności społecznej biznesu.
Norbert Kusiak