Polskie muzea w świetle statystyki

Polskie muzea w świetle statystyki
dr hab. Piotr Majewski
Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów
Wprowadzenie
Prezentacja ma charakter przeglądowy oraz diagnostyczny, jest próbą
wskazania na kluczowe wyzwania, stojące przed polskimi muzeami, dla
rozwiązania których badania statystyczne są punktem wyjścia. Odwołuje się i
jest
rozwinięciem
wcześniejszych
opracowań,
tych
zwłaszcza,
przygotowanych w środowisku muzealnym (m.in.):
 Dorota Folga-Januszewska, Muzea w Polsce 1989–2008, „Muzealnictwo”,
2009, nr 50 (z okazji Kongresu Kultury Polskiej w 2009),
 Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, pespektywy rozwoju.
Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce, pod red. Marcina Szeląga,
Warszawa 2012.
Wykorzystane zostały dane (m.in.):
 Głównego Urzędu Statystycznego,
 The European Group on Museum Statistics,
 b. Działu Muzealnictwa Narodowego Instytutu Dziedzictwa,
 Wydziału ds. Muzeów Departamentu Dziedzictwa Kulturowego MKiDN,
 Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Prezentacja jest również przyczynkiem do poszukiwania sensu w
sprawozdawczych
tabelach,
do
dalszych
prac
nad
usprawnieniem systemu badań statystycznych nad polskim
sektorem muzealnym.
Prezentacja została podzielona na bloki problemowe: każdy z
nich, przywołując dane zasadniczo za lata 2009–13, odnosi się
do pytań o aktywności muzeów, wyodrębnione w Ustawie o
muzeach; w każdym „bloku” znajduje się również zestawienie
najważniejszych wyzwań, zgłaszanych przez same muzea w
trakcie prac nad dokumentem Strategia Rozwoju Muzealnictwa
(NIMOZ) oraz zidentyfikowanych w efekcie projektu
„Statystyka Muzeów” (NIMOZ).
Muzea i organizatorzy
liczba muzeów
840
822
820
800
782
774
780
777
768
760
743
740
720
700
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Muzea i organizatorzy
muzea samorządowe (2008 – 65%, 2013 – 70%)
600
576
580
560
558
558
2011
2012
547
540
519
520
500
487
480
460
440
420
2008
2009
2010
2013
Muzea i organizatorzy
muzea państwowe (2010 – 7,2%, 2013 – 7,9%)
70
65
61
58
60
54
50
40
30
20
10
0
2010
2011
2012
2013
Muzea i organizatorzy
Muzea osób fizycznych
40
Muzea org. pozarządowych
70
63
35
35
60
30
25
50
22
40
18
20
46
46
40
38
34
17
30
15
20
10
5
10
0
0
2010
2011
2012
2013
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Muzea i organizatorzy
Liczba muzeów w Polsce
 PKN ICOM: ponad 1100 (z oddziałami)
 GUS: 822 (z oddziałami)
 NIMOZ: 783 (bez oddziałów)






Muzea o statucie lub regulaminie uzgodnionym z MKiDN: 567
państwowe 21 (17 MKiDN)
współprowadzone przez MKiDN 15
samorządowe 308
prowadzone przez osoby fizyczne 128
prowadzone przez osoby prawne 85
prowadzone przez kościoły i związki wyznaniowe 10
Muzea rejestrowane (PRM): 122
Muzea i organizatorzy
Liczba muzeów na 100 tys. mieszkańców











Polska 2,1
Rumunia 3,5
Czechy 4,9
Łotwa 5,55
Finlandia 5,9
Węgry 7,5
Holandia 7,8
Niemcy 8,1
Włochy 8,33
Szwajcaria 14,4
Estonia 19,2
Muzea i organizatorzy
kluczowe problemy
 relacje z organizatorem: zakres autonomii instytucji, presja na
zwiększanie frekwencji a wykonywanie innych zadań
statutowych, zdefiniowanie nadzoru Ministra KiDN nad
muzeami (Ustawa o muzeach),
 konsekwencje
reformy
samorządowej,
kryteria
przyporządkowania muzeów j.s.t. (2013: 83,3% muzeów
należało do sektora publicznego, z czego organizatorem 84,1%
były j.s.t.),
 łączenie muzeów z innymi instytucjami kultury,
 status muzeów rejestrowanych – wpisanych do PRM,
 status muzeów prywatnych,
 status muzeów martyrologicznych.
Ludzie
etaty
14400
14307
14300
14200
14102
14100
14025
14000
13900
13800
13791
13700
13600
13500
2010
2011
2012
2013
Ludzie
muzea samorządowe – etaty (2010 – 67%, 2013 – 70%)
10200
10004
10000
9873
9800
9600
9450
9400
9229
9200
9000
8800
2010
2011
2012
2013
Ludzie
muzea administracji rządowej – etaty (2010 – 24%, 2013 – 26%)
3900
3800
3721
3700
3635
3664
3600
3500
3400
3298
3300
3200
3100
3000
2010
2011
2012
2013
Ludzie
pracownicy merytoryczni – etaty (2010 – 40%, 2013 – 42%)
6100
5990
6000
5900
5784
5800
5681
5700
5600
5579
5500
5400
5300
2010
2011
2012
2013
Ludzie
Umowy zlecenia/o dzieło
10000
9080
Wolontariusze
2500
2371
9000
7589
8000
7000
2000
6760
6000
1500
1337
1310
5000
1102
4000
1000
3000
2000
500
1000
0
0
2011
2012
2013
2010
2011
2012
2013
Ludzie
kluczowe problemy
 limity funduszu osobowego i bezosobowego w muzeach
państwowych, ograniczone wydatki osobowe w pozostałych
muzeach,
 „luka” pokoleniowa związana z osiąganiem wieku
emerytalnego przez znaczną liczbę pracowników,
 zbyt mała liczba bezpłatnych szkoleń,
 brak pełnych (trójstopniowych) studiów muzealniczych.
Zbiory
muzealia – jednostki inwentarzowe (mln)
18
16
14
15,1
13
13,6
15,7
16,2
14,1
12
10
8
6
4
2
0
2007
2009
2010
2011
2012
2013
Zbiory
pozyskane muzealia (j.i.)






2012
dary osób prywatnych i instytucji 114.700
badania naukowe 113.800
zakupy 51.900 (w tym z Programów MKiDN)
2013
dary osób prywatnych i instytucji 82.800
badania naukowe 32.900
zakupy 65.500 (w tym z Programów MKiDN)
Kluczowe problemy
 zaległości w ewidencjonowaniu,
 nowelizacja przepisów dot. ewidencjonowania zbiorów.
Ekspozycja i mobilność zbiorów
wystawy stałe
2050
2000
2000
1950
1900
1850
1823
1816
1800
1738
1750
1700
1650
1600
2010
2011
2012
2013
Ekspozycja i mobilność zbiorów
wystawy czasowe
5200
5000
5000
4870
4800
4747
4750
2009
2010
4790
4600
4400
4271
4200
4000
3800
2007
2011
2012
2013
Ekspozycja i mobilność zbiorów
Wystawy zagranicą
Wystawy z zagranicy
200
175
197
189
190
185
168
170
195
165
160
156
182
155
180
150
150
174
175
171
144
145
140
170
140
165
135
160
130
155
125
2009
2010
2011
2012
2013
2009
2010
2011
2012
2013
Ekspozycja i mobilność zbiorów
kluczowe problemy
wprowadzenie do polskiego systemu prawnego
„immunitetu muzealnego”, zabezpieczającego
przed konfiskatą eksponaty wypożyczane do
Polski,
obniżenie minimalnej wartości eksponatów,
wymaganej w wypadku stosowania poręczeń
rządowych, których w okresie 2001–2014
udzielono 12.
Edukacja
lekcje muzealne
70000
68000
68000
66900
66000
64000
63000
61700
62000
60300
60000
58000
56000
2007
2010
2011
2012
2013
Edukacja
rodzaje zajęć oferowanych przez muzea
 oprowadzanie grup 96%
 oprowadzanie osób indywidualnych 68%
 osoby niepełnosprawne 64,9%
 rodziny 50,4%
 seniorzy 46,8%
 programy dla nauczycieli 29%
 grupy zagrożone wykluczeniem 26,1%
 zwiedzanie w minimum jednym j. obcym 56,7%
 e-learning 1,5%
Edukacja
osoby niepełnosprawne
2012
 wejście dla osób poruszających się na wózkach 47,9%
 udogodnienia wewnątrz budynku 35,4%
 eksponaty przystosowane do zwiedzania 11,1%
2013
 wejście dla osób poruszających się na wózkach 51,7%
 udogodnienia wewnątrz budynku 37,5%
 eksponaty przystosowane do zwiedzania 14,5%
Edukacja
kluczowe problemy
 dostosowanie działalności edukacyjnej do
podstawy programowej MEN (33% muzeów
zainteresowanych tego rodzaju dostosowaniem),
 dostępność dla osób niepełnoprawnych: 68,4%
muzeów dostępnych/częściowo dostępnych,
 infrastruktura: 140 muzeów (270 sporadycznie)
może realizować zajęcia na salach wystawowych,
112 posiada pracownie warsztatów plastycznych,
34 – pracownie komputerowe.
Publikacje i działalność naukowa
2007
5300 tytułów, nakład 6 mln egz.
2013
7600 tytułów, nakład 6,5 mln egz.
katalogi zbiorów 15% muzeów
publikacje w językach obcych 42%
wydawnictwa dla osób niepełnosprawnych 2%
wydawnictwa na prawach wolnej licencji 17%
Ochrona zbiorów
podstawowe instrukcje/plany
instrukcja bezpieczeństwa pożarowego 85%
system sygnalizacji włamania i napadu 82%
system sygnalizacji pożarowej 79%
plan ewakuacji zbiorów 75%
plan ochrony 71%
instrukcja zabezpieczenia pomieszczeń 69%
system telewizji dozorowej 60%
Ochrona zbiorów
Kradzieże
Pożary
16
18
15
16
16
14
12
12
10
10
14
14
13
12
9
10
8
8
8
2012
2013
8
6
6
6
4
4
2
2
0
0
2009
2010
2011
2012
2013
2009
2010
2011
Ochrona zbiorów
kluczowe problemy
punkt odniesienia: kontrola NIK z 2009,
wskazująca na niewłaściwy stan ochrony
zbiorów,
rozbudowa istniejącego systemu finansowego
wsparcia inwestycji w sferze ochrony zbiorów,
ochrona muzeów wielkoobszarowych.
Digitalizacja
rekordy z dokumentacją wizualną
900000
837268
800000
700000
600000
500000
400000
300000
281469
200000
100000
0
2008
2012
Digitalizacja
2012
muzealia wpisane do elektronicznych baz danych
 liczba rekordów 1.942.545
 liczba rekordów z dokumentacją wizualną
837.268
udostępnianie dokumentacji zbiorów w Internecie
 liczba rekordów 235.301
 liczba rekordów z dokumentacją wizualną
145.541
Digitalizacja
kluczowe problemy
stan zaawansowania: 74% muzeów posiada
inwentarze elektroniczne, 12% udostępnia
część zbiorów on-line, 10% nie posiada
dokumentacji cyfrowej,
finansowanie digitalizacji po wygaśnięciu
Wieloletniego Programu Rządowego Kultura+,
implementacja Dyrektywy re-use.
Promocja
strony internetowe
2008
70% (muzeów)
2013
88%
serwisy społecznościowe 68%
aplikacje na telefony, tablety, smartfony 14%
dost. do potrzeb osób niepełnosprawnych 15%
Pieniądze
dotacja podmiotowa
2008
muzea MKiDN i współprowadzone195 mln
muzea samorządowe 167 mln
2012
muzea MKiDN i współprowadzone 275 mln
(wzrost o ok. 30% z uwzględnieniem
wskaźnika inflacji)
muzea samorządowe 340,5 mln (wzrost o ok.
70% z uwzględnieniem wskaźnika inflacji)
Pieniądze
fundusze europejskie
 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 15%
(projekty)
 Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm
Finansowy:
- Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego 50%
- Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej 10%
- Ochrona europejskiego dziedzictwa kulturowego 30%
 WPR Kultura+ 20% (środki)
 Programy Ministra KiDN 10%
Pieniądze
problemy kluczowe
 poziom dotacji a potrzeby muzeów (modernizacja
infrastruktury, konserwacja nieruchomości i
muzealiów, nabywanie zbiorów) – w muzeach
MKiDN dotacja organizatora ok. 71% budżetu
(dochody
własne
24%),
w
muzeach
samorządowych 81,4% (odpowiednio 14,68%),
 brak mechanizmu umożliwiającego określanie
optymalnego poziomu dotacji,
 brak
wydzielonych
budżetów
oddziałów
muzealnych.
Budynki – inwestycje
kluczowe problemy
 inwestycje planowane lub w trakcie realizacji: Muzeum
Historii Polski i Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum
Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Muzeum Józefa
Piłsudskiego, Muzeum II Wojny Światowej,
 nieuregulowane kwestie własnościowe nieruchomości
(także muzealiów),
 koordynacja polityki inwestycyjnej: nowe inwestycje a
modernizacja istniejących muzeów,
 niedostatki infrastruktury (np.: magazyny, pracownie –
konserwatorskie,
edukacyjne,
digitalizacyjne,
powierzchnie ekspozycyjne, zaplecze turystyczne).
Frekwencja
zwiedzanie nieodpłatne w 2013: 13,4 mln
(2014 – ponad 30 mln)
35
29,043
30
26,7
24,9
25
22,2
20,7
20,65
2008
2009
20
15
10
5
0
2010
2011
2012
2013
Wszystkim osobom, instytucjom i urzędom
dziękuję za współpracę przy opracowywaniu
danych.