Lubuskie muzealnictwo

RECENZJE
Małgorzata Masłowska
LUBUSKIE MUZEALNICTWO
Najnowszy Rocznik Lubuski został poświęcony muzeom i
dziedzictwu kulturowemu na Środkowym Nadodrzu. We
współczesnym świecie – jak czytamy w słowie wstępnym prof.
Andrzeja Toczewskiego – muzeum jest jedną z najwaŜniejszych
instytucji funkcjonujących w systemie kultury. Chroni pamięć o
przeszłości, cywilizacjach, ludziach oraz ich dokonaniach. Z tego
względu jednoczy społeczeństwo. Twórcy tzw. nowej muzeologii
widzą muzeum jako miejsce estetycznego doświadczenia, refleksji i
badań, instytucję obdarzoną duŜym autorytetem, „gdzie człowiek nie
tylko spotyka się z tradycją i dziełem sztuki, ale moŜe zaŜywać
rozrywki”. W krajach wysoko rozwiniętych placówki muzealne
uznawane są za symbol kulturalnego i intelektualnego rozwoju
społeczeństwa. Oczekuje się, by budziły świadomy i emo-cjonalny
stosunek do zachodzących zjawisk, zaś konsumenci dóbr kulturalnych
stawali się współtwórcami nowych wartości kulturalnych.
Liczba osób odwiedzających muzea, zróŜnicowanie publiczności
pod względem wykształcenia, pozycji społecznej, rasy, wymusiła zmiany w starym wzorcu instytucji. Profesor Andrzej Rottermund
przedstawiając kształt nowoczesnej instytucji muzealnej wskazuje, Ŝe
nieuchron-ność tych zmian zapowiadano od dawna. Przywołuje słowa
Ernsta Gombricha, jednego z najwybitniejszych historyków sztuki XX
wieku: „Ŝadna instytucja publiczna nie przetrwa, jeśli nie będzie
słuŜyła wielu przeciwstawnym celom i podobnie jak pielgrzymka i
grand tour, czyli wycieczka objazdowa, nie stanie się kompromisem
280
pomiędzy rozrywką a poŜytkiem duchowym i społecznym
(towarzyskim)”.
Sprawą pierwszoplanową jest stosunek muzeów do własnej
publiczności. Biorąc pod uwagę zróŜnicowany jej skład i
zainteresowania, wymagane są znacznie bogatsze formy
komunikowania się. Teoretycy muzealnictwa wyróŜniają dwa rodzaje
percepcji publiczności muzealnej: scholarly perception i visitor
perception. W pierwszym przypadku wizyta w muzeum wzbogacić
ma bardzo specjalistyczną wiedzę naukowca, w drugim tylko i
wyłącznie cele towarzyskie. Między tymi dwoma podejściami istnieje
oczywiście szeroki zakres róŜnych moŜliwości. Z obserwacji
większości naszych muzeów wyciągnąć moŜna wniosek, Ŝe nadal
nakłaniają one do pierwszego rodzaju odbioru ekspozycji muzealnej.
Jednak coraz częściej do świadomości muzealników dochodzi prawda,
Ŝe muszą działać lokalnie, ale myśleć globalnie – dotyczy to przede
wszystkim mniejszych placówek. Jest to moŜliwe dzięki internetowi.
A. Rottermund zauwaŜa, Ŝe ekspozycje oraz działalność naukowa i
edukacyjna większości muzeów powinna podkreślać walory lokalnej
kultury, miejscowej historii, obyczajów i doświadczeń. W ukazaniu
kontekstu globalnego przydatne mogą być technologie elektroniczne.
W części Rocznika dotyczącej historii i współczesności muzeów
lubuskich znalazło się 17 opracowań. Andrzej Toczewski ukazał
perspektywę historyczną muzeów lubuskich. W dziejach muzeów na
Środkowym Nadodrzu wydzielił dwa obszary czasowe; pierwszy
dotyczy powstania i działalności niemieckich muzeów do roku 1945,
drugi wiąŜe się z przejęciem Ziem Zachodnich przez administrację
polską po za-kończeniu II wojny światowej. Najstarsze tradycje
muzealne na terenie obecnego województwa lubuskiego ma śagań,
gdzie w 1840 roku powstała ciekawa kolekcja zbiorów historycznych,
starodruków i rękopisów, stanowiąca własność ksiąŜąt Ŝagańskich.
Placówki na terenie Brandenburgii i północnej części Dolnego Śląska
nosiły nazwę Hei-matmuseum. Miały one formułę izby muzealnej i
eksponowały lokalne znaleziska archeologiczne. Na ich bazie otwarto
po wojnie na Ziemi Lubuskiej pierwsze placówki muzealne w
Zielonej Górze, Gorzowie, Międzyrzeczu i w Nowej Soli. Rokiem
przełomowym
w
organizacji
i podległości muzeów był 1958, kiedy zdecentralizowano placówki kultury: spod opieki ministerstwa kultury przeszły one pod zarząd rad
281
narodowych. Pod koniec 1971 roku na terenie ówczesnego
województwa zielonogórskiego istniało trzynaście muzeów, cztery
regionalne, dwa specjalistyczne. W roku 2003 muzea polskie
odwiedziło ogółem 16,881 mln osób; muzea lubuskie 165 452, co
stanowi zaledwie 1% zwiedzających wszystkie 665 placówek w kraju.
Muzea lubuskie działające w zachodniej części kraju, a zarazem na
skrzyŜowaniu międzynarodowych szlaków turystycznych, mają do
spełnienia szereg istotnych zadań: „Poza całym kompleksem spraw
wynikających z misji zabezpieczenia toŜsamości kulturowej i funkcji
edukacyjnej waŜne są działania promocyjne danej miejscowości, które
poprzez dobrze działające muzea zwiększają potencjał turystyczny, tak
istotny w strategiach rozwoju regionalnego. Istotne są równieŜ
prowadzone przez muzea prace badawcze, szczególnie historyczne,
etnograficzne, archeologiczne.”
Arkadusz Cincio przedstawił historię muzeum w Zielonej Górze
od roku 1922, kiedy powstało Heimatmuseum, po czasy współczesne
z planami utworzenia Muzeum Historii Miasta i zabiegami o
dobudowanie nowego skrzydła, gdzie powstałaby galeria
współczesnej sztuki polskiej. Dzieje Muzeum Lubuskiego im. Jana
Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim ukazała Gabriela Balcerzakowa,
która przypomniała, Ŝe w 2005 roku placówka świętowała swoje 60lecie, zaś dwa lata wcześniej 100-lecie tzw. willi Schrödera. Teksty A.
Cincio i G. Balcerzakowej obfitują w informacje o historii muzeów,
jego dyrektorach, planach, rozwoju, zbiorach, powstawaniu i
powiększaniu się kolekcji. Misję Muzeum Etnograficznego w Zielonej
Górze z siedzibą w Ochli od roku 1960, kiedy z inicjatywy Klemensa
Felchnerowskiego w Muzeum Ziemi Lubuskiej w utworzono dział
etnograficzny, opisała Irena Lew. Autorka podkreśla zróŜnicowanie
działalności muzeum, prowadzone prace badawcze, promocję kultury
regionalnej, ale takŜe trudności finansowe, z którymi borykają się
etnografowie. Czołowe w Polsce w swej specjalności Lubuskie
Muzeum Wojskowe w Drzonowie przedstawił Włodzimierz
Kwaśniewicz – nie tylko bogatą i unikalną kolekcję, działalność
ekspozycyjną, kontakty międzynarodowe, lecz codzienne bolączki
pracowników muzeum. Badania Muzeum Archeo-logicznego
Środkowego Nadodrza w Świdnicy zaprezentował Włodzimierz
Rebelski, który przywołał słowa długoletniego dyrektora muzeum, dr.
Adama Kołodziejskiego: „w cięŜkich dla funkcjonowania instytucji
282
kultury okresie najbliŜszych lat naleŜy ufać, Ŝe muzeum
archeologiczne – jedyna placówka gromadząca i eksponująca zbiory na
Środkowym Nadodrzu, jednocześnie jedyna prowadząca z tego
zakresu badania naukowe, zajmująca się ochroną zabytków i
popularyzacją archeologii – będzie miała warunki do dalszego
działania i rozwoju”. W Roczniku zaprezentowane zostały dzieje,
zbiory, współczesność i załoŜenia na przyszłość Muzeum
Regionalnego w Świebodzinie (Marek Nowacki, Danuta Miliszewska),
Muzeum w Międzyrzeczu (Joanna Patorska), Muzeum Miejskiego w
Nowej Soli (Krystyna Bakalarz), Muzeum Mar-tyrologii Alianckich
Jeńców Wojennych w śaganiu (Jacek Jakubiak), Muzeum
Woldenberczyków w Dobiegniewie (Mariola RóŜańska), Mu-zeum
Puszczy Drawskiej i Noteckiej im. Franciszka Grasia w Drezdenku
(Katarzyna Zarębska), Muzeum Ziemi Wschowskiej we Wschowie
(Leszek Marciniak), Izby Pamięci Henry’ego van de Velde w
Trzebiechowie (Anitta Maksymowicz), Zielonogórskie Muzeum
KsiąŜki (Alicja Lipińska), muzeów przyrodniczych województwa
lubuskiego (Andrzej Jermaczek). Badania terenowe i ekspozycję
Muzeum Bociana Białego w Kłopocie przedstawił Leszek Jerzak.
Odrębną część wydawnictwa stanowią artykuły opisujące
kolekcje i zbiory MZL – koncepcje powstania kolekcji sztuki
współczesnej Leszka Kani, „Galerie autorskie jako forma prezentacji
sztuki współczesnej...” Jana Muszyńskiego i „Kolekcja sztuki dawnej”
Longina DzieŜyca. Kolekcjom gorzowskiego muzeum poświęcona
jest wypowiedź Jacka Antoniego Zielińskiego, który pisze o
„Arsenale”, Jacka Michalskiego o zbiorach sztuki dawnej, Tadeusza
Szczurka o zasobach gabinetu numizmatycznego. W dziale badań i
studiów zapoznajemy się z badaniami etnograficznymi na Ziemi
Lubuskiej w artykule Barbary Kołodziejskiej, ze staromiejskimi
zespołami urbanistycznymi jako przestrzenną formą ekspresji
Stanisława Kowalskiego, lapidariami lubuskimi jako formą
dokumentacji dziejów regionu Adama Górskiego. Monika Edyta
Drozdek zaprezentowała pracę „Malownicze parki krajobrazowe
Carla Eduarda Petzolda na wybranych przykładach ogrodów
województwa lubuskiego, Anitta Maksymowicz „Park MuŜakowski –
polsko-niemiecki zabytek na Liście Światowego Dziedzictwa Kultury
UNESCO”. Na temat skansenów fortyfikacyjnych Środkowego
Nadodrza jako unikalnej formy ekspozycji pisze Krzysztof Motyl, o
283
badaniach i ekspozycji terenowej muzeum grodziska w Santoku
Magdalena Pytlak. Dariusz Dolański studiuje tradycję Tadeusza
Kuntzego w Zielonej Górze po 1945 roku. Bibliografia przedmiotowa
muzeów lubuskich do 2004 roku w wyborze Grzegorza
Chmielewskiego zamyka 31 numer Rocznika Lubuskiego.
Rocznik Lubuski nr 31 część 1 pod red. Andrzeja Toczewskiego,
LTN Zielona Góra, 2005 r.