121 Zawadzka1_Layout 1

121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 1
Fizjoterapia Polska
KRÓTKIE DONIESIENIE / SHORT REPORT
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
© MEDSPORTPRESS, 2012; 4(4); Vol. 12, 405-416
Dominika Zawadzka1(A,B,C,D,E,F), Paulina Zawadzka1(A,B,C,D),
Rafał Bugaj1(A,D,E,F), Marta Curyło1(A,E,F), Anna Gumułka2(A,E,F),
Anna Bukowska2(A,E,F)
1
Katedra Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław
Faculty of Physiotherapy, The University School of Physical Education, Wroclaw
Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków
2
University of Physical Education, Cracow
1
2
Ocena skuteczności programu
terapeutycznego, łączącego elementy terapii
zajęciowej oraz Metody Ruchu Rozwijającego
Weroniki Sherborne, realizowanego w grupie
dzieci autystycznych. Doniesienie wstępne
Evaluation of effectiveness of the therapeutic program
combining elements of occupational therapy and
Veronica Sherborne’s Developmental Movement
approach in autistic children. A preliminary study
Słowa kluczowe: autyzm, terapia dzieci autystycznych, metoda Weroniki Sherborne, terapia
zajęciowa.
Key words: autism, autistic children therapy, a method of Veronica Sherborne, occupational
therapy
STRESZCZENIE
Wstęp. Terapia dzieci autystycznych prowadzona jest w celu zminimalizowania problemów charakterystycznych dla tego zaburzenia, w tym głównie symptomów wynikających z autystycznej triady. Celem pracy była ocena skuteczności przeprowadzonego programu terapeutycznego wykorzystującego elementy terapii zajęciowej i Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
u dzieci autystycznych.
Materiał i metody. Badaniu poddano 20-osobową grupę dzieci z klinicznie zdiagnozowanym autyzmem (w przedziale wieku
od 3 do 6 lat). Cały projekt trwał rok. W pierwszych 6 miesiącach program zastosowano u 10 dzieci. W kolejnym półroczu zastosowano ten sam program u kolejnych 10 dzieci. Wyniki każdej grupy poddano analizie statystycznej i porównano progres. W związku z brakiem istotnych różnic między grupami, końcową analizę przeprowadzono łącznie dla wszystkich badanych dzieci. Pacjentami były dzieci z Poradni Zdrowia Psychicznego we Wrocławiu oraz Centrum Rehabilitacji i Neuropsychiatrii „Celestyn” w Mikoszowie. Podstawowym narzędziem badawczym była Skala Obserwacji Zachowania Dzieci (SOZ-D) opracowana przez Bogdanowicz. Oceniano zmiany zachodzące w pięciu aspektach rozwoju psychomotorycznego, z czego cztery z nich uważane są za podstawowe: rozwój poznawczy, emocjonalny, społeczny i ruchowy.
Wyniki. Zastosowany program terapeutyczny najskuteczniej wpłynął na rozwój emocjonalny, społeczny oraz poznawczy dzieci autystycznych. Terapia okazała się najbardziej skuteczna w następujących aspektach rozwoju psychomotorycznego: w nastroju, kontakcie fizycznym, stosunku do zajęć oraz stosunku do partnera w parze.
Wnioski. Zaproponowany program terapeutyczny łączący elementy terapii zajęciowej oraz Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne okazał się skuteczny; wspomaga rozwój psychomotoryczny dzieci dotkniętych autyzmem. Program mógłby stać
się stałym elementem terapeutycznym, wspierającym rozwój dzieci autystycznych. Dla sprawdzenia długofalowych efektów terapii
należałoby wydłużyć okres trwania programu.
SUMMARY
Background. Therapy of autistic children aims at minimizing the problems typical for this condition, including the symptoms
resulting from the so called autistic triad. The goal of this study was to assess the effectiveness of the implemented therapeutic
program, taking advantage of the elements of occupational therapy and the Veronica Sherborne Developmental Movement
approach, applied in autistic children.
Material and methods. The sample included 20 children diagnosed with autism (the age compartment ranged from 3 to 6
years). The project was implemented within one year. During the first six months the program was applied in 10 children. During
the next six months, the next group of 10 children was subjected to the treatment. The results obtained from each group were
statistically analysed and the progress was compared between the groups. Due to the lack of significant between group differences,
the final analysis was carried out for the entire study sample. The patients were recruited from the population of children undergoing
treatment at the mental Health Clinic in Wroclaw and the Centre of Rehabilitation and Neuropsychiatry “Celestyn” in Mikoszow. The
basic diagnostic tool applied in the study was the Scale of Observation of Autistic Children Actions (SOACA), developed by
Bogdanowicz. This involved observation of the changes occurring in five aspects of psychomotor development; the four aspects
are considered basic ones. These are: the cognitive, emotional, social and motor aspect.
Results. The applied therapeutic program most effectively affected the emotional, social and cognitive aspects in autistic
children. The treatment proved most effective in the following aspects of psychomotor development: the mood, physical contact,
attitude to the activities and attitude to the partner in pair work.
Conclusions. The proposed therapeutic program combining the elements of occupational therapy and Veronica Sherborne
Developmental Movement approach proved effective; it supports psychomotor development in autistic children. The program can
be included in the therapy of autistic children. However, the program should be carried out in an extended period of time to enable
assessment of the long-term effects of the treatment.
Liczba słów/Word count: 7205
Tabele/Tables: 4
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dominika Zawadzka
Katedra Fizjoterapii i Terapii Zajęciowej, 51-612 Wrocław, Al. Paderewskiego 35
tel/fax: (71) 347-30-16, e-mail: [email protected]
Ryciny/Figures: 0
Piśmiennictwo/References: 20
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
08.11.2011 r.
30.10.2012 r.
405
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 2
Zawadzka D. i wsp., Skuteczność MRR Weroniki Sherborne i terapii zajęciowej u autystów
WSTĘP
BACKGROUND
Jednym z najpoważniejszych zaburzeń rozwojowych,
które mogą być związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego jest autyzm [1,2,3,4,5]. Terapia
dzieci autystycznych prowadzona jest przede wszystkim
w celu zminimalizowania problemów charakterystycznych
dla tego zaburzenia, w tym głównie symptomów wynikających z autystycznej triady. Istotne jest również wsparcie
i odpowiednie ukierunkowanie dziecka, aby w jak najkrótszym czasie mogło osiągnąć możliwą dla niego samodzielność i niezależność [6].
Do metod terapeutycznych i edukacyjnych dzieci z autyzmem, zaliczane są między innymi: Metoda Dobrego Startu, Metoda Opcji, Kepharta, Metoda Integracji Sensorycznej
według Ayers, Metoda kinezjologii edukacyjnej Dennisona,
Knillów, psychomotoryka, terapia behawioralna Lovaasa,
program TEACCH, hipoterapia, dogoterapia, terapia zajęciowa oraz Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne (MRR) [7,8,9,6].
W tym opracowaniu skoncentrowano się na terapii zajęciowej i Metodzie Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne (MRR). Terapia zajęciowa zajmuje ważną pozycję
w światowych standardach systemu terapii i opieki. Skierowana jest do osób będących w różnym przedziale wiekowym, u których występują zaburzenia emocjonalne, fizyczne czy społeczne. W terapii dostosowanej dla dzieci, wykorzystuje ona elementy zabawy, pracy czy nauki samoobsługi, dzięki czemu zwiększa się ich poziom niezależności
w społeczeństwie [10]. Warto dodać, że coraz częściej elementy terapii zajęciowej są zindywidualizowane, dostosowane do potrzeb, oczekiwań i możliwości pacjenta/klienta.
W większości nastawione są na usamodzielnienie i uniezależnienie osób biorących udział w zajęciach. W przypadku
dzieci autystycznych, jednym z najbardziej istotnych zadań
jest ich uspołecznianie, ponieważ pomaga w nabyciu pewności siebie, poczucia bezpieczeństwa, a co najważniejsze,
stwarza możliwość czerpania przyjemności z kontaktów
społecznych. W ostatnim czasie zauważalny jest zwiększony nacisk na rozwój terapii zajęciowej w Polsce. Zajmuje
ona coraz więcej miejsca w systemie opieki zdrowotnej
i społecznej. Zgodnie z holistyczną koncepcją zdrowia, terapeuta zajęciowy powinien posiadać kompetencje w zakresie poprawy zdrowia oraz dobrostanu psychicznego, fizycznego czy społecznego pacjentów/klientów.
Z kolei do najważniejszych idei MRR należy wykorzystanie w terapii ruchu, który jest kluczowym aspektem we
wspomaganiu prawidłowego rozwoju psychomotorycznego
oraz jest jednym z podstawowych narzędzi komunikacji
[11,12,13,14]. Sherborne twierdziła, że ćwiczenia ruchowe
pomagają dzieciom rozwinąć pewność siebie i poprawiają
relacje w kontaktach z innymi osobami. Głównym celem tej
metody jest zaspokojenie potrzeb dziecka, do których zalicza
się przede wszystkim rozwijanie świadomości siebie i innych.
Ważnym aspektem jest to, aby dziecko dobrze czuło się we
własnym ciele, potrafiło nad nim panować oraz radziło sobie
w nawiązywaniu relacji z innymi osobami [12,13,15].
W przypadku dzieci dotkniętych autyzmem niezbędne
jest podjęcie interwencji terapeutycznej jak najwcześniej,
ponieważ tylko takie postępowanie może prowadzić do mi-
Autism is one of the most serious developmental disorders which can be connected with abnormal functioning of
the nervous system [1,2,3,4,5]. The treatment of autistic
children is first of all aimed at minimising the problems
which are typical for this condition, including mainly the
symptoms resulting from the so called autistic triad. Support and an adequate targeting of the child to gain selfsufficiency are also important [6].
The therapeutic and educative approaches applied in
autistic children include: the method of Good Start, the Option Method, Kephart’s Method, Jean Ayres Sensory Integration, Paul Dennison Educational Kinesiology, the Knills’
Program Activities, psychomotorics, Lovaas’s behavioural
therapy, TEACCH program, hippotherapy, kynotherapy, occupational therapy and the Veronica Sherborne Developmental Movement Therapy (DMT) [7,8,9,6].
This paper is focussed on occupational therapy and the
DMT approach. Occupational therapy plays an important
role in global standards in the treatment and care system.
The target group are people of different ages with emotional, physical or social disorders. The treatment approach
adapted for children uses the elements of play, work or
learning how to be self-sufficient, which increases their level of self-reliance in the society [10]. It is of note that the
elements of occupational therapy are increasingly adjusted
to individual patients/clients – their needs, expectations
and potential. They are mostly targeted at self sufficiency
or the patients involved in the treatment. In the case of
autistic children, socializing is one of the most important
tasks as it develops their self-confidence, sense of security
and, most importantly, provides an opportunity to enjoy social life. In Poland, emphasis is recently placed on the development of occupational therapy. It is increasingly used
in the health and social care systems. According to the
holistic concept of health, an occupational therapist should
be competent at health improvement and mental, physical
or social well-being of patients/clients.
In turn, the most important ideas of DMT include taking
advantage of movement therapy which is the key aspect in
supporting the normal psychomotor development and one
of basic communication tools as well [11,12,13,14]. Sherborne has found that motor exercises help the children in
developing self-assurance and improve their relations with
other people. The main goal of this approach is to satisfy
the child’s needs which include mainly the development of
self-consciousness and the consciousness of other people.
The child needs to feel well in his/her body, to control it and
to start relationships with their peers [12,13,15].
In the case of autistic children, the earliest possible therapeutic intervention is necessary as only such procedures
can minimize the consequences resulting from the autistic
triad.
Based on different approaches used in modern occupational therapy and advantages of Veronica Sherborne
DMT. a treatment program was developed for autistic children and then, it was analysed in this study. The relation
between motor and cognitive, social and emotional development was particularly interesting. It was verified to what
406
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 3
Zawadzka D. et al., The effectiveness of Veronica Sherborne method and occupational therapy in autistic
nimalizowania skutków wynikających z autystycznej triady
zaburzeń. Uwzględniając różnorodne sposoby oddziaływań
wykorzystywane w nowoczesnej terapii zajęciowej oraz korzyści MRR Weroniki Sherborne, zdecydowano się na opracowanie programu terapii, a następnie na przeprowadzenie badań dzieci dotkniętych autyzmem. Szczególnie interesujący okazał się związek rozwoju ruchowego z poznawczym, społecznym i emocjonalnym. Sprawdzono, w jakim
stopniu zastosowana terapia może wpłynąć na rozwój
dzieci ze schorzeniem, takim jak autyzm.
extent the applied treatment can affect the development in
children with such conditions as autism.
Cel pracy
Ocena skuteczności przeprowadzonego programu terapeutycznego wykorzystującego elementy terapii zajęciowej i Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
u dzieci autystycznych.
Goal of the study
Assessment of the effectiveness of the therapeutic program, taking advantage of occupational therapy elements
and Veronica Sherborne DMT approach.
Pytania badawcze
Czy zastosowany program terapeutyczny wspomaga
rozwój psychomotoryczny dzieci autystycznych?
W których podskalach rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego oraz ruchowego zaproponowany program był skuteczny?
W których aspektach rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego oraz ruchowego terapia okazała się skuteczna?
Research questions
Does the applied treatment program support psychomotor development in autistic children?
In which subscales of the cognitive, emotional, social
and motor development did the program turn out effective?
In which subscales of the cognitive, emotional, social
and motor development did the therapy turn out effective?
MATERIAŁ I METODY
MATERIAL AND METHODS
Badaniami objęto grupę 20 dzieci (17 chłopców, 3 dziewczynki) w przedziale wieku od 3 do 6 lat (średnia 4,8) z klinicznie zdiagnozowanym autyzmem, u których nie stwierdzono występowania chorób współistniejących. Zostały one
przebadane przez lekarza psychiatrę dziecięcego, a na-
The sample included 20 children (17 boys and 3 girls)
aged 3-6 years (mean age 4.8) with clinically diagnosed
autism and no concomitant diseases. The children were
examined by a paediatrician and next, referred to group
therapy. The patients were the children undergoing treat-
Tab. 1. Podstawowe podskale rozwoju psychomotorycznego[16]
Tab. 1. Basic subscales of psychomotor development [16]
407
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 4
Zawadzka D. i wsp., Skuteczność MRR Weroniki Sherborne i terapii zajęciowej u autystów
Tab. 2. Kryteria oceny pożądanych zachowań według Skali Obserwacji Zachowania Dzieci (SOZ-D) Marty Bogdanowicz
Tab. 2. Criteria of desirable behaviours according to BOS scale
stępnie skierowane na terapię grupową. Pacjenci to dzieci
z Poradni Zdrowia Psychicznego przy ul. Podwale we Wrocławiu oraz Centrum Rehabilitacji i Neuropsychiatrii „Celestyn” w Mikoszowie.
Do oceny efektów terapii u dzieci zastosowano Skalę
Obserwacji Zachowania Dzieci (SOZ-D), opracowaną przez
Bogdanowicz [16]. Skala ta umożliwia zbadanie zmian zachodzących w pięciu aspektach rozwoju psychomotorycznego, z czego cztery z nich uważane są za podstawowe: rozwój poznawczy, emocjonalny, społeczny i ruchowy. Cztery
podstawowe podskalne oraz zawarte w nich aspekty rozwoju psychomotorycznego przedstawiono w Tabeli 1.
Każdy z tych aspektów rozwoju psychomotorycznego
był oceniany według pięciopunktowej skali, gdzie liczba
zdobytych punktów oznacza kolejno: 1 – bardzo niski poziom rozwoju; 2 – niski poziom rozwoju; 3 – dostateczny
(przeciętny) poziom rozwoju; 4 – dobry poziom rozwoju;
5 – bardzo dobry poziom rozwoju.
Kryteria, dzięki którym dziecko uzyskiwało prawidłową
liczbę punktów przedstawione zostały w Tabeli 2.
ment at the Mental Health Outpatient Clinic in Wroclaw and
the Rehabilitation and Neuropsychiatry Centre “Celestyn”
in Mikoszow.
For the assessment of treatment effects a Behaviour
Observation Scale (BOS), developed by Bogdanowicz and
modified for children and youth was used [16]. This scale
enables studying the changes in five aspects of psychomotor development the four of which are regarded basic.
These are: cognitive, emotional, social and motor development. Four basic subscales with the aspects of psychomotor development included are presented in Table 1.
Each of these aspects of psychomotor development
was assessed according to the five point scale where the
number of scored points corresponded to the levels of this
development respectively: 1 – a very low development
level; 2 – a low development level; 3 – a satisfactory (average) development level; 4 – a good development level;
5 – a very good development level.
The scoring criteria are presented in Table 2.
Przebieg badania
Ocena została przeprowadzona dwukrotnie: na początku terapii, po skierowaniu dzieci przez lekarza psychiatrę
na zajęcia, a także po półrocznym okresie jej trwania.
Projekt badawczy podzielono na dwa etapy, zaproponowano ten sam program ćwiczeń dla dwóch oddzielnych
grup po dziesięć osób, ale z przesunięciem półrocznym.
Po zakończeniu tak skonstruowanego eksperymentu badawczego można domniemywać, że zaproponowany pro-
Course of the study
The children were assessed twice: at the beginning of
treatment, after the children’s referral to occupational therapy and 6 months following the therapy.
The research project was divided into two stages. The
same program of exercises was proposed for two separate
groups of ten children, but with a six month shift. Upon
completion of the experiment designed in such a way, one
may assume that the proposed program of therapeutic
408
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 5
Zawadzka D. et al., The effectiveness of Veronica Sherborne method and occupational therapy in autistic
gram ćwiczeń terapeutycznych miał wpływ na rozwój psychomotoryczny dzieci i powstałe zmiany były nie tylko wynikiem naturalnego rozwoju dziecka związanego z upływającym czasem.
W każdych zajęciach brała udział grupa co najmniej
pięciorga dzieci, które uczestniczyły w ćwiczeniach wraz
z rodzicem bądź opiekunem prawnym. Spostrzeżenia i ocena punktowa rozwoju dziecka za pomocą Skali Obserwacji
Zachowania Dzieci, zgodnie z wymogiem, była wykonywana nie tylko przez jedną osobę. W badaniu uczestniczyli
dodatkowo dwaj obserwatorzy, tak zwani sędziowie kompetentni. Po zakończeniu sesji wyniki badań zostały uśrednione i przygotowane do analizy statystycznej.
exercises affected the subjects’ psychomotor development
and the resultant changes were not only due to the natural
development of the children, connected with their age.
At least five children participated in the therapy involving exercise performance with a parent or a legal guardian.
Observations and scoring of the child’s development
using BOS Scale, were carried out by one person only,
according to the requirement. Additionally, two observers –
the so called competent judges – participated in the study.
Upon completion of a session, the mean values were calculated and prepared for statistical analysis.
Program terapii
Opracowany program terapeutyczny trwał sześć miesięcy. Sesje odbywały się raz w tygodniu po około 90 minut
w Poradni Zdrowia Psychicznego przy ul. Podwale we
Wrocławiu oraz w Centrum Rehabilitacji i Neuropsychiatrii
„Celestyn” w Mikoszowie.
Grupa osób uczestnicząca w zajęciach była stosunkowa
mała, liczyła bowiem maksymalnie pięcioro dzieci wraz ze
swoimi rodzicami oraz terapeutami prowadzącymi sesje.
Zajęcia przygotowywane były na podstawie wcześniej
ustalonego scenariusza oraz zestawu ćwiczeń realizowanych w danym tygodniu. Zaproponowane ćwiczenia przybierały nazwę dopasowaną do tematu danej sesji terapeutycznej, dzięki czemu dzieci były bardziej zmotywowane,
aktywniej uczestniczyły w zajęciach i mogły wykazywać się
większą kreatywnością. Jest to niezwykle istotne dla tych
dzieci, które przejawiają schematyzm w zabawie i niechęć
do wszelkich zmian.
Każdy przygotowany scenariusz zajęć charakteryzował
się podobną kolejnością stosowanych ćwiczeń. Stała struktura zajęć miała na celu wytworzyć umiejętność antycypacji, uczyła planowania czynności wg określonego rytmu, obniżała lęk, wnosiła ład i uspokojenie. Terapię zawsze rozpoczynano poprzez powitanie grupy. W tym celu stosowano zarówno piosenki, jak i gesty pomagające w zapoznawaniu się,
bądź przypomnieniu imion rówieśników i przywitaniu wszystkich uczestników zajęć. Takie postępowanie miało na celu
ośmielenie i zachęcenie dzieci do udziału w zajęciach,
kształciło zdolność ukierunkowania uwagi, uczyło prawidłowych zachowań społecznych, między innymi poprzez spojrzenia w oczy, czy podanie ręki. Kolejnym etapem zajęć były ćwiczenia kształtujące świadomość ciała (między innymi
lateralizacji) i przestrzeni, które pomagały dzieciom kształtować obraz samego siebie, a tym samym wyodrębnić własną osobę z otoczenia oraz zbudować poczucie tożsamości. Ćwiczenia zapewniały również zdobycie lepszej orientacji w przestrzeni i odnajdywanie się pośród rówieśników.
Jest to bardzo istotne w przypadku dzieci autystycznych,
ponieważ często zauważalna jest wśród nich izolacja oraz
brak autoidentyfikacji. Znaczną część sesji terapeutycznej
stanowiły ćwiczenia charakterystyczne dla MRR, oparte na
relacjach: „z”, „przeciwko” oraz „razem”. Powodem takiego
stanu rzeczy są pojawiające się trudności w nawiązywaniu
kontaktów społecznych, uważane za największy problem
dotyczący dzieci autystycznych. Relacje te pomagają za-
Treatment program
The developed treatment program lasted for six months.
The approximately 90 minutes sessions were held once
a week at the Mental Health Outpatient Clinic in Wroclaw
and at the Centre of Rehabilitation and Neuropsychiatry
“Celestyn” in Mikoszow.
The group of children participating in the treatment was
relatively small as it consisted of maximum five children with
their parents and therapists carrying out the session. The
proposed exercises had a title adjusted to the topic of a given
therapeutic session. This made the children better motivated,
allowed them to participate actively in the therapy and to be
more creative. This is essential for the children who behave
according to schemes and are not open to any changes.
Each prepared scenario was characterised by a similar
sequence of exercises. A permanent structure of the sessions aimed at the development of anticipation ability,
taught how to plan activity performance according to the
established rhythm, decreased anxiety level, brought about
order and calmness. The therapy was always initiated by
greeting the group. It was done using both songs and gestures helping to present or recall the peers’ names and to
greet all the participants. The goal of such measures was
to encourage the children to participate in the activities,
developed their ability to focus attention, taught correct social behaviours including looking in the eyes or shaking
hands. A subsequent stage involved exercises, developing
consciousness of one’s own body (including lateralization)
and space. They helped the children develop their selfimage and thus, isolate themselves from the environment
and build their sense of identity. The exercises also developed their orientation in space and helped them finding
their place among peers. This is essential in the case of
autistic children since they are often removed from social
interaction and lack self-identification. A prevailing part of
the therapeutic session involved performance of exercises
typical for DMT, based on the “with”, “against” and “together” relations. This resulted from the emerging difficulties
in establishing social contacts which are believed to be the
biggest problem of autistic children. Such relations get the
child to pay attention to the partner and maintain a longer
eye contact with them. Moreover, these exercises develop
concentration and allow for cooperation with the partner
using suitable physical strength. The therapeutic sessions
also included exercises aimed at increasing the sense of
409
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 6
Zawadzka D. i wsp., Skuteczność MRR Weroniki Sherborne i terapii zajęciowej u autystów
równo zwrócić uwagę na współćwiczącego, jak i utrzymać
z nim dłuższy kontakt wzrokowy. Ponadto, ćwiczenia rozwijają koncentrację, pozwalają na współpracę z partnerem
przy użyciu odpowiedniej siły fizycznej. W sesjach terapeutycznych nie zabrakło również ćwiczeń i zadań kładących
nacisk na zwiększanie poczucia niezależności, samodzielności czy rozwijaniu poczucia własnej wartości. W ten właśnie sposób wplatano elementy terapii zajęciowej. W programie wykorzystywane były również ćwiczenia kształtujące świadomość własnego ciała i przestrzeni oraz pomagające w zdobyciu pewności siebie i rozwijaniu kreatywności.
Zastosowanie w programie terapeutycznym tego typu aktywności jest niezmiernie istotne dla dzieci autystycznych.
Pomagają one bowiem zredukować napięcie mięśniowe,
a zarazem pobudzają do kreatywnego myślenia oraz zainteresowania nie tylko otoczeniem, ale przede wszystkim
osobami uczestniczącymi w zajęciach. Stosowano również
ćwiczenia doskonalące zmysł dotyku, węchu, czy rozwoju
percepcji słuchowej. Ponadto, wykorzystywano ćwiczenia relaksacyjne, które przeprowadzane były po każdej części
związanej z relacjami. Pomagały one w wyciszeniu i wyrównaniu tempa zajęć.
Podczas 6 miesięcy zajęć, wykorzystano wiele elementów z zakresu terapii zajęciowej. Były to ćwiczenia polegające na stosowaniu technik wykorzystujących angażowanie,
włączanie, ośmielanie, budowanie poczucia bezpieczeństwa,
a przede wszystkim uspołecznianie dzieci. Podczas sesji
terapeutycznych starano się przeprowadzać trening umiejętności społecznych i pracować nad tożsamością dziecka.
Program realizowano również, poprzez wykorzystywanie
zabawy, odpowiedniego motywowania dzieci do współpracy z innymi uczestnikami zajęć. Zastosowanie zabawy, która miała pozytywne oddziaływanie na sferę poznawczą,
emocjonalną, społeczną i ruchową z włączaniem elementów kładących nacisk i rozwijających takie cechy jak samodzielność, niezależność, stanowiło jeden z głównych powodów dla stworzenia projektu zajęć terapeutycznych dla dzieci autystycznych. Takie postępowanie miało na celu wzmacnianie więzi pomiędzy dzieckiem a rodzicem oraz dzieckiem a grupą dzieci z podobnymi zaburzeniami. Trudności
w inicjowaniu oraz podtrzymywaniu kontaktu stanowią jeden z najpoważniejszych problemów przypisywanych dzieciom autystycznym. Z tej przyczyny duża część zajęć ukierunkowana była na wzmocnienie sfery społecznej i tym samym na stymulowanie i ułatwianie komunikacji, będącej
jednym z najbardziej pożądanych sposobów komunikowania. Do elementów terapii zajęciowej z pewnością zaliczyć
można stosowanie tzw. aplikacji z wykorzystaniem zajęć
przy stole. Ćwiczenia te polegały na tym, że dzieci siadały
przy stoliku i przez około 10-15 minut wykonywały różne
prace manualne, takie jak rysowanie, kolorowanie, wycinanie, lepienie, układanie. Podczas tych aktywności zwracano uwagę na naukę pojęć abstrakcyjnych, omawiano rozmaite zjawiska występujące w najbliższym otoczeniu, na
przedmioty i ich cechy, a także na występujące zależności
między nimi. W trakcie zajęć przy stoliku wykorzystywano
również rozmaite zabawy czy gry planszowe. Proponowanie tego typu zajęć, oprócz pracy nad motoryką małą i nad
zdolnościami manualnymi, miało również na celu naukę
410
independence, self-reliance and developing self-esteem.
This way the elements of occupational therapy were included in the sessions. The program also involved exercises developing the consciousness of one’s own body and
space and getting the children to gain self-confidence and
develop creativity. The use of such therapeutic activities
within the presented program of occupational therapy is
essential for autistic children as they help reduce muscle
tension and stimulate creative thinking and the interest not
only in the environment but also in session participants.
Besides, the exercises developing the sense of touch,
smell and auditory perception were included in the program. Moreover, relaxing exercises were performed after
each part of the session pertaining to relations. They helped the participants calm down and work at equal pace.
During the 6 months’ program, many elements of occupational therapy were used. These were exercises using
the techniques of engaging, involving and encouraging
children to task performance and, first of all, making them
socialise. The program also included play, motivating the
children properly to cooperate with other participants. Using
play which favourably affected the cognitive, emotional,
social and motor sphere, including the elements placing
emphasis on and developing such traits as self-reliance,
independence, was one of the main reasons to design the
program of therapeutic activities for autistic children. The
goal of such measures was to enhance the ties between
parents and children with autism. Difficulties in initiating
and nurturing contacts are one of the most serious problems attributed to autistic children. For this reason, a vast
part of the activities was aimed at enhancing the social
sphere and thus, stimulating and facilitating communication
being one of the most desirable ways of communicating.
The elements of occupational therapy certainly include
activities at the table. The exercises consisted in performing various manual activities such as drawing, colouring,
cutting, modelling and arrangement of elements. During
these activities attention was paid to learning abstract notions, objects and their features and relations between objects and various phenomena present in the closest environment were discussed. During the activities at the table
different plays or board games were used. Proposing such
activities, apart from the development of fine motor skills
and manual abilities, was aimed at learning patience, oculomotor concentration, attention and, first of all, group cooperation. Implementation or specific activities or tasks motivated the children to participate in the session and encourages them to continue their participation in the program
which often gave rise to positive associations and encouraged for further work. Such measures are important from
the point of view of further process of children’s education.
The applications were usually implemented at the end of
each therapeutic session as they often calmed the children
down and allowed to end the meeting on a positive note.
Each therapeutic session was terminated by saying farewell to the whole group, shaking hands with each participant and thanking all partners. The goal of such actions
was to stimulate the children to show respect and sensitize
them to contacts with other people.
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 7
Zawadzka D. et al., The effectiveness of Veronica Sherborne method and occupational therapy in autistic
cierpliwości, koncentracji wzrokowo-ruchowej, uwagi, a nade wszystko uczyło współpracy w grupie. Wykonanie konkretnej aktywności, czy zadania było elementem motywującym dzieci do zajęć oraz zachętą do dalszego uczestnictwa w programie, co często budziło pozytywne skojarzenia
i zachęcało do dalszej pracy. Takie postępowanie jest istotne z punktu widzenia dalszego procesu edukacji dzieci.
Aplikacje przeważnie miały miejsce pod koniec każdej sesji terapeutycznej, ponieważ często wyciszały dzieci i pozwalały zakończyć spotkanie pozytywnym akcentem.
Każdą sesję terapeutyczną kończono pożegnaniem
całej grupy. Ważnym elementem było podanie sobie ręki
przez każdego uczestnika i podziękowanie za przeprowadzone zajęcia wszystkim współćwiczącym. Celem takiego
postępowania było stymulowanie dzieci do okazywania
szacunku oraz uwrażliwienie ich na kontakt z drugim człowiekiem.
Podsumowując, w sześciomiesięcznym programie terapeutycznym starano się dobierać ćwiczenia i aktywności
korzystnie wpływające na wszystkie sfery rozwoju psychomotorycznego.
In summary, during the six month therapeutic program
included the specially selected exercises and activities that
favourably affected all spheres of psychomotor development.
Metody analizy statystycznej
Dla porównania zmian w rozwoju poznawczym, emocjonalnym, społecznym i ruchowym, które wystąpiły po
przebytej terapii, wyznaczono wartości średnie oraz odchylenie standardowe. Istotność różnic pomiędzy wartościami
wyżej wymienionych podskal oraz poszczególnymi aspektami rozwoju psychomotorycznego przed i po okresie terapii
sprawdzono, używając testu t – Studenta dla prób zależnych.
Methods of statistical analysis
For comparison of the changes in cognitive, emotional,
social and motor development, which were noted after the
therapy, the mean values and standard deviation (SD)
were calculated. The significance of the differences between values of the above mentioned subscales and different aspects of psychomotor development prior to and
following the therapy was verified using Student’s- t test for
dependent samples.
WYNIKI
RESULTS
Badaniu poddano 20-osobową grupę dzieci z klinicznie
zdiagnozowanym autyzmem. Cały projekt trwał rok. W pierwszym etapie badań program był realizowany z 10 dzieci. Po
pół roku zastosowano go u kolejnych 10 dzieci przez 6 miesięcy, aby porównać progres w obu grupach.
Celem eksperymentu badawczego było sprawdzenie
czy zaproponowany program ćwiczeń wpłynął na poprawę
rozwoju psychomotorycznego badanych. Dlatego po zakończeniu ćwiczeń przez obie grupy, wyniki badań poddano analizie, w której potwierdzono, że zarówno w jednej jak
i w drugiej grupie, po sześciu miesiącach ćwiczeń, badane
parametry poprawiły się.
A sample of 20 children with clinical diagnosis of autism
participated in the study. The entire project was implemented within one year. During the initial stage of the study
10 children participated in the therapy. After 6 months, the
next sample of 10 children underwent the therapy within 6
months and the progress was compared in both groups.
The goal of the reported experiment was to verify
whether the proposed program of exercises affected psychomotor development in the studied sample. Therefore,
upon completion of exercises in both groups, the results
were subjected to analysis which confirmed improvement
in the studied parameters in both groups after six months
of exercises.
Ogólna charakterystyka statystyczna rozwoju
psychomotorycznego dzieci po półrocznym okresie
udziału w terapii Metodą RR Weroniki Sherborne
i terapii zajęciowej
Oceniając skuteczność półrocznego programu terapeutycznego wykorzystującego Metodę Ruchu Rozwijającego
Weroniki Sherborne i terapię zajęciową u dzieci autystycznych, można stwierdzić, że we wszystkich analizowanych
podskalach odnotowano istotne zmiany, świadczące o progresie (we wszystkich wyżej wymienionych sferach obserwowano statystycznie istotne zwiększenie wartości po okresie trwania terapii) (Tab. 3).
General statistical characteristics of psychomotor
development in autistic children after six months
of Veronica Sherborne’s DMT approach
and occupational therapy.
Assessment of the 6 months’ therapeutic program
using Veronica Sherborne DMT approach and occupational therapy in autistic children revealed significant changes in all studied subscales, indicating progress (in all the
above mentioned spheres a statistically significant improvement of the values was noted following the therapy)
(Tab. 3).
411
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 8
Zawadzka D. i wsp., Skuteczność MRR Weroniki Sherborne i terapii zajęciowej u autystów
Tab. 3. Charakterystyka statystyczna poszczególnych podskal rozwoju psychomotorycznego zawartych w Skali Obserwacji i Zachowania Dzieci na początku i po okresie terapii
Tab. 3. Statistical characteristics of different subscales of psychomotor development included in BOS Scale at the beginning and
after the therapy
Charakterystyka podskal rozwoju psychomotorycznego:
rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego
i ruchowego na początku i na końcu terapii
Podsumowując analizę wyników wszystkich podskal
rozwoju psychomotorycznego, zamieszczonych w Tabeli 3
stwierdzono, że najistotniejszy postęp w rozwoju u dzieci
autystycznych nastąpił w sferze emocjonalnej. W początkowym badaniu uzyskano wynik średniej wartości punktowej wynoszący 2,13, w końcowym natomiast 2,72. Terapia
okazała się równie skuteczna w podskali rozwoju społecznego, ponieważ po pół roku trwania zajęć odnotowano
istotne statystycznie zwiększenie wartości średniej o 0,57
pkt. W rozwoju poznawczym również odnotowano poprawę
po upływie półrocznej terapii. Porównując badanie początkowe i końcowe jest to trzecia w kolejności istotnie statystyczna zmiana, która wynosiła 0,55 pkt. Najmniejsze statystycznie zwiększenie spośród wszystkich poddanych
analizie podskal odnotowano w rozwoju ruchowym. Średnia wartość punktowa na początku terapii wynosiła 2,10,
natomiast po roku istotnie zwiększyła się do 2,48. Biorąc
pod uwagę końcowe wyniki obserwacji, zmiana w sferze
ruchowej okazała się również istotna statystycznie.
Characteristics of the psychomotor development
subscales: cognitive, emotional, social and motor
development at the beginning and at the end
of the therapy
In summary, the results analysis obtained for each subscale of psychomotor development, shown in Table 3 revealed the most significant progress in the emotional sphere
of autistic children. In the initial study, the average score
obtained for this parameter was 2.13 while in the final study
it was 2.72. The treatment proved equally effective in the
subscale of social development as a statistically significant
increase by 0.57 points was noted in the mean value of this
parameter. Improvement was also noted in cognitive development after six months of therapy. If we compare the initial and the final study we can see that it was the third
statistically significant change with 0.55 point improvement.
The statistically least significant increase in all the studied
subscales was found in motor development. The mean score
obtained for this parameter was 2.10 at the beginning of the
therapy while after a year it significantly increased to 2.48.
The final observation results indicate that the change in the
motor sphere was also statistically significant.
Charakterystyka poszczególnych aspektów rozwoju
poznawczego, emocjonalnego, społecznego oraz
ruchowego na początku i na końcu terapii
Dalszą analizę zebranego materiału przeprowadzono
oceniając wpływ terapii na poszczególne aspekty rozwoju
psychomotorycznego, zamieszczone w Skali Obserwacji
Zachowań Dzieci i Młodzieży skonstruowanej przez Bogdanowicz (Tab. 4).
W Tabeli 4 przedstawiono jak zmieniły się aspekty rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i ruchowego przed i po zastosowaniu programu ćwiczeń. We wszystkich analizowanych podskalach odnotowano istotny statystycznie progres po okresie trwania terapii.
Characteristics of each aspect of cognitive,
emotional, social and motor development
at the beginning and at the end of the therapy
Further analysis of the collected material involved assessment of occupational therapy effect on each aspect of
psychomotor development according the BOS scale
developed by Bogdanowicz (Tab. 4).
Table 4 presents the changes in cognitive, emotional,
social and motor development aspects before and after the
therapeutic exercise program. In all the studied subscales a
statistically significant progress was noted after the therapy.
412
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 9
Zawadzka D. et al., The effectiveness of Veronica Sherborne method and occupational therapy in autistic
Tab. 4. Charakterystyka statystyczna poszczególnych aspektów rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i ruchowego
Tab. 4. Statistical characteristics of each aspect of cognitive, emotional, social and motor development
DYSKUSJA
DISCUSSION
W ostatnich latach zauważalny jest wzrost zainteresowania tematyką autyzmu i zaburzeniami wchodzącymi w skład
tego spectrum [17,6]. Oceniając skuteczność postępowania
terapeutycznego w kontekście badań własnych stwierdzono,
że zarówno we wszystkich badanych podskalach, jak
i aspektach rozwoju psychomotorycznego odnotowano istotną poprawę po półrocznym okresie trwania terapii w której
uczestniczyły dzieci autystyczne.
Przeprowadzone wyniki badań wskazują, że po zakończeniu udziału w terapii, najistotniejszą poprawę uzyskano
w rozwoju emocjonalnym. Błeszyński [18] podkreśla, że
dzięki właściwie dopasowanej tematyce zajęć oraz prawidłowo zdobywanych doświadczeniach podczas sesji terapeutycznych, dzieci autystyczne pracują nad gestykulacją,
mimiką twarzy oraz ekspresją emocji. Wszystko to z kolei
stanowi podstawową rolę w rozwijaniu komunikacji niewerbalnej i zdobywaniu zdolności do współodczuwania z drugim człowiekiem.
Równie istotną poprawę odnotowano w rozwoju społecznym. Być może wynika to z faktu zastosowania wielu
ćwiczeń ukierunkowanych na poprawę w tej sferze. W programie terapeutycznym bowiem wykorzystano głównie
ćwiczenia oparte na relacjach. Dzięki temu dzieci zdobywały umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne oraz
posiadały większą chęć do nawiązywania kontaktu nie tyl-
During recent years an increased interest in autism and
autism-related disorders in noted 17,6]. The assessment of
therapeutic procedure effectiveness in this study revealed
improvement in all the studied subscales and aspects of
psychomotor development after a six month therapy of autistic children.
The results indicate that the most significant improvement
was noted in emotional development. Błeszyński [18] emphasises that through properly selected subjects and experience
gained during therapeutic sessions, autistic children work on
gesturing, face mimics and emotion expression. All these
activities are essential for developing non-verbal communication and empathy. An equally significant improvement was
noted in social development. This may be due to the fact that
many exercises, aimed at improvement in this area, were used
during the sessions. The exercises included in the therapeutic
program were mainly based on relations. This allowed the
children developing social interactions skill and they were
more willing to establish contacts, not only with their parents,
but also with their peers. They more often participated in group
play and most of them enjoyed being among their peers. Marchewka and Kowalska [12] as well as Pisula [6] emphasise
that therapy significantly influences social development in autistic children as it supports the establishment of social interactions, both with their peers and parents or therapists.
413
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 10
Zawadzka D. i wsp., Skuteczność MRR Weroniki Sherborne i terapii zajęciowej u autystów
ko z rodzicem, ale również z rówieśnikami. Częściej uczestniczyły w zabawach grupowych, a przy tym większość
z nich czerpała radość i satysfakcję przebywania pośród innych dzieci. Marchewka i Kowalska [12] oraz Pisula [6] zaznaczają, że terapia ma istotny wpływ na rozwój społeczny
dzieci autystycznych, ponieważ wspomaga nawiązywanie
interakcji społecznych zarówno z rówieśnikami, jak i rodzicami i terapeutami.
Analizując rozwój poznawczy i ruchowy w badaniach
własnych należy stwierdzić, że nastąpiła istotna statystycznie poprawa w zakresie obu podskal w półrocznym okresie
terapii. Pieróg [19] zaznacza, że poprzez zabawę dzieci
z autyzmem uzyskują wiele doświadczeń o świecie i otaczających ich ludziach. Zdobywają również pewność siebie, dzięki większemu przekonaniu co do własnych możliwości i umiejętności. Dzięki poznawaniu ludzi, przyrody
i otaczającej przestrzeni istotnie zmienia się sfera poznawcza po dłuższym okresie trwania terapii.
Podobne wyniki badań uzyskała Marchewka i Kowalska [12], które posłużyły się również Skalą Obserwacji Zachowań Dzieci i Młodzieży Bogdanowicz w ocenie skuteczności terapii u dzieci autystycznych, niepełnosprawnych intelektualnie. Wyniki potwierdziły istotną statystycznie poprawę w podskalach rozwoju emocjonalnego, poznawczego oraz społecznego. Sfera ruchowa natomiast nie wykazała istotnego progresu po okresie terapii. Autorka tłumaczy przyczynę w niewielkiej intensywności i krótkim czasie
trwania sesji terapeutycznych.
Badania Błeszyńskiego [18] również potwierdzają skuteczność podjętej terapii. Autor ten do swoich badań także
wykorzystał Skalę Obserwacji Zachowania Dzieci i Młodzieży Bogdanowicz. Wyniki odnotowane przez Błeszyńskiego potwierdzają efektywność terapii we wszystkich badanych sferach rozwoju psychomotorycznego. Wprowadzona metoda okazała się najskuteczniejsza w skali rozwoju społecznego oraz poznawczego. Uzyskano również
poprawę w sferze poznawczej i emocjonalnej, jednak była
ona mniejsza, co może oznaczać nieharmonijny wpływ terapii na rozwój dzieci autystycznych.
Analizę taką potwierdza także Begeer i wsp. [20], którzy wnioskują, że wrażliwość dzieci z autyzmem w wyrażaniu emocji jest dużo mniejsza w porównaniu z ich zdrowymi rówieśnikami. Powyższe badanie polegało na pokazaniu zdjęć o różnych mimikach. Po uzyskaniu wyników stwierdzono, że wysoko funkcjonujące dzieci z autyzmem dobrze
rozpoznają podstawowe uczucia, takie jak radość, złość,
smutek i strach. Mają natomiast problem z identyfikacją
złożonych emocji, do których zaliczana jest duma, zażenowanie, czy zazdrość. Badania te pozwoliły również na stwierdzenie, że dzieci z autyzmem nie potrafią posłużyć się wiedzą do zinterpretowania zachowania innych osób, mimo
wcześniej rozpoznanych emocji.
Najlepsze rezultaty po okresie terapii obserwowano
między innymi w aspektach nastroju oraz reakcji na kontakt
fizyczny, należących do podskali rozwoju emocjonalnego.
Równie istotne zmiany nastąpiły w stosunku dzieci do zajęć i partnera w parze, odnoszące się do rozwoju społecznego. Na początku terapii większość dzieci wykazywała się
obojętnością w stosunku do proponowanych ćwiczeń, a tak-
414
The analysis of cognitive and motor development carried out in this study revealed a statistically significant
improvement in both subscales after six months of therapy.
Pieróg [19] stresses that through play autistic children learn
a lot about the world and people around them. They also
gain self-confidence by being more aware of their potential
and skills. Through contacts with people, nature and close
and the surrounding environment their cognitive sphere
changes after a long-term therapy.
Similar results were obtained by Marchewka and Kowalska [12] who also used BOS adapted for children and
youth by Bogdanowicz for therapy effectiveness assessment in autistic, intellectually disabled children. The results
confirmed a statistically significant improvement in the
subscales of emotional, cognitive and social development.
Conversely, no significant progress was found in motor
abilities. The author explains this finding by the low intensity and short duration of the therapeutic sessions.
The study conducted by Błeszyński [18] confirm effectiveness of the therapy. The author also used BOS modified by Bogdanowicz. The results obtained by Błeszyński
confirm the effectiveness of occupational therapy in all the
studied spheres of psychomotor development. The implemented approach turned out most effective in social and
cognitive development scale. Improvement was also noted
in the cognitive and emotional aspects, however, it was
less significant which indicated an uneven effect of the
therapy on the development of autistic children.
These findings are also confirmed by Begeer et al. [20]
who conclude that the ability to express emotions is lower
in autistic children than in their healthy peers. The reported
study involved showing photographs of children with different mimics. The results suggest that children with high
functioning autism (HFA) correctly recognise basic emotions, such as happiness, anger, sadness and fear, but they
have problems with the identification of more complex emotions, such as pride, embarrassment or jealousy. The study
also allowed to formulate the thesis that autistic children
are unable to interpret other people’s behaviour despite the
earlier recognised emotions.
Equally important changes were noted in children’s
attitudes towards their partners in pairs, pertaining to social
development. At the beginning of the treatment, most of the
children showed indifference to the proposed exercises
and other children/people participating in the activities. The
lack of interest was noted and the children avoided their
peers and parents who were their partners during the activities. After six months of participation in the therapeutic
sessions, a significant improvement was noted in children’s
behaviour as the distance between the participants apparently decreased and the children were more ready to contact their parents and, especially, their peers participating in
the classes. All children’s behaviours may indicate an increased sense of security which is essential for further
therapy. In summary, we may conclude that the proposed
measures favourably affected psychomotor development in
autistic children. Due to the properly selected therapeutic
program, a significant improvement was noted in all the
studied aspects of psychomotor development. The report-
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 11
Zawadzka D. et al., The effectiveness of Veronica Sherborne method and occupational therapy in autistic
że do innych osób biorących udział w zajęciach. Widoczny
był brak zainteresowania oraz unikanie kontaktu zarówno
z rówieśnikami, jak i rodzicem, który przejmował rolę partnera w zajęciach. Po półrocznym okresie uczestniczenia
w sesjach terapeutycznych nastąpiła jednak istotna poprawa w postępowaniu dzieci, ponieważ wyraźnie zmniejszył
się dystans pomiędzy osobami w grupie, wzrosła chęć
do kontaktu z rodzicami, a przede wszystkim dziećmi biorącymi udział w zajęciach. Wszystkie zachowania mogą
świadczyć o zwiększeniu poczucia bezpieczeństwa wśród
tych dzieci, co okazuje się niezmiernie istotne w dalszym
przebiegu terapii. Podsumowując analizę badań własnych
można stwierdzić, że zaproponowany sposób postępowania wpłynął korzystnie na rozwój psychomotoryczny dzieci
z autyzmem. Dzięki odpowiednio dobranemu programowi
terapeutycznemu, istotną poprawę uzyskano we wszystkich badanych sferach rozwoju psychomotorycznego. Metoda ta powinna być zatem nieodłączną częścią wszelkich
stosowanych terapii, które nakierowane są na usamodzielnienie, zwiększenie niezależności, a przede wszystkim uspołecznienie dzieci autystycznych.
ed approach should be included in all the therapies aimed
at gaining self-sufficiency, increasing independence and
developing social skills in autistic children.
WNIOSKI
CONCLUSIONS
1. Zaproponowany program terapeutyczny łączący elementy terapii zajęciowej oraz Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne wspomaga rozwój psychomotoryczny dzieci autystycznych.
2. Półroczny program terapeutyczny wpłynął najskuteczniej na rozwój (w kolejności) emocjonalny, społeczny,
poznawczy oraz ruchowy dzieci autystycznych.
3. Program rehabilitacji okazał się najbardziej skuteczny
w odniesieniu do rozwoju psychomotorycznego, tj. nastroju, kontaktu fizycznego oraz stosunku do zajęć i do
partnera w parze.
4. Dla utrzymania długofalowych efektów terapii należałoby wydłużyć okres trwania programu, który mógłby stać
się stałym elementem terapeutycznym, wspierającym
rozwój dzieci autystycznych.
1. The proposed six month therapeutic program combining the elements of occupational therapy and Veronica Sherborne’s DMT supports psychomotor development in autistic children.
2. The therapy most effectively affected emotional, social,
cognitive and motor development respectively in autistic children.
3. The rehabilitation program proved most effective in
terms of psychomotor development encompassing the
mood, physical contact and the attitude towards the
activities and the partner in pair.
4. To maintain long-term treatment effects it is necessary
to prolong the program which could become a permanent therapeutic approach, supporting the development of autistic children.
PIŚMIENNICTWO / REFERENCES
1. Kruk-Lasocka J. Spektrum autyzmu. W: Kruk-Lasocka J. Autyzm czy nie autyzm?: Problemy diagnozy i terapii pedagogicznej
małych dzieci. Wrocław: Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji; 1999.
2. McConnell SR. Interventions to Facilitate Social Interaction for Young Children with Autism: Review of Available Research and
Recommendations for Educational Intervention and Future Research. Journal of Autism and Developmental Disorders 2002;
32(5): 351-372.
3. Szot Z. Autyzm: Terapia ruchowa: badania interdyscyplinarne. Gdańsk: Akademia Wychowania Fizycznego im. Jędrzeja
Śniadeckiego; 2004. str. 11-26.
4. Robel L. Clinical features in autism. Archives of Psychiatry and Psychotherapy 2009; 16(11): 1507-1512.
5. Fatemi HS, Folsom TD. Neurochemistry of Autism. Neurochemical Mechanism in Disease 2011; 1: 383-398.
6. Pisula E. Autyzm: przyczyny, symptomy, terapia. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia; 2010.
7. Słomińska D. Podstawy terapii i edukacji dzieci z autyzmem. Życie Szkoły 2003; (6): 328-332.
8. Młynarska R. Autyzm w ujęciu psycholingwistycznym, terapia dyskursywna a teoria umysłu. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; 2008.
9. Gracjar-Szydłowska M. Hipoterapia a autyzm-opis przypadku. Przegląd Hipoterapeutyczny 2009; 1(9): 16-18.
10. Smyczek A. Terapia zajęciowa jako powinność wobec dzieci z zaburzeniami rozwoju. Rehabilitacja Medyczna 2002; 6(4): 81-86.
11. Sherborne V. Ćwiczenia ruchowe dla dzieci głębiej upośledzonych umysłowo. Szkoła Specjalna 1983; (4): 295-303.
12. Marchewka A, Kowalska M. Metoda Weroniki Sherborne a rozwój poznawczy, emocjonalny, ruchowy i społeczny dzieci autystycznych niepełnosprawnych intelektualnie. Rehabilitacja Medyczna 2004; 8(3): 15-18.
13. Królikowska K. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne w pracy z dzieckiem niewidomym i słabo widzącym. Szkoła
Specjalna 2006; (5): 380-388.
415
121 Zawadzka1:Layout 1 2013-02-21 14:24 Strona 12
Zawadzka D. i wsp., Skuteczność MRR Weroniki Sherborne i terapii zajęciowej u autystów
14. Wieczorek M. Ocena zmian zachowania dzieci z Zespołem Downa po lekcjach wychowania fizycznego prowadzonych metodą
Weroniki Sherborne. Postępy Rehabilitacji 2009; 23(4): 17-21.
15. Bogdanowicz M, Kasica A. Ruch Rozwijający dla wszystkich. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia; 2009. str. 9-24.
16. Bogdanowicz M. Skale Obserwacji Zachowania Dzieci i Rodziców uczestniczących w zajęciach Ruchu Rozwijającego Weroniki
Sherborne. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia; 2003. str. 3-20.
17. Dover CJ, Le Couter A. How to diagnose autism, Archives of Disease in Childhood 2007; 92(6): 540-545.
18. Błeszyński J. Wykorzystanie metody Ruchu Rozwijającego w terapii dziecka z głębokimi deficytami rozwojowymi – autystycznego. W: Błeszyński J. Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem: Teoria – Metodyka – Przykłady. Kraków: Wydawnictwo Impuls; 2004. str. 109-115.
19. Pieróg M. Zabawy dziecka autystycznego. Edukacja i Dialog 2005; (7): 30-34.
20. Begeer S, Rieffe C, Stockmann M, Terwogt M. Attention to facial emotion expressions in children with autism. Autism 2006;
10(1): 37-51.
416