Kształcenie umiejętności ponadprzedmiotowych na lekcjach chemii

Małgorzata Milewska
nauczyciel chemii
Zespół Szkół Nr 3 w Toruniu
Kształcenie umiejętności ponadprzedmiotowych na
lekcjach chemii
Kształcenie umiejętności kluczowych u uczniów powinno zajmować
najważniejsze miejsce na liście działań nauczyciela nie tylko chemii.
Umiejętności te, wraz z wiedzą i umiejętnościami merytorycznymi, umożliwią
uczniowi poradzenie sobie z wymaganiami współczesnego świata, jakie staną
przed nim po zakończeniu edukacji. Powinniśmy uświadomić sobie konieczność
i niezbędność kształcenia umiejętności ponadprzedmiotowych na lekcjach
wynikających bezpośrednio z wymagań rynku pracy i codziennego życia.
W szkole uczniowie powinni kształcić swoje umiejętności wykorzystywania
zdobywanej wiedzy, aby w ten sposób przygotować się do pracy w warunkach
współczesnego świata. Powinniśmy więc podjąć próby dostosowania programu
kształcenia m.in. do wymagań nowego rynku pracy.
Analizując oferty pracy publikowane w prasie przez średnie i duże
zakłady pracy okazuje się, że pracodawcy oczekują od absolwenta:
umiejętności merytorycznych i wykształcenia,
umiejętności obsługi komputera,
znajomości języka obcego,
systematyczności,
umiejętności rozwiązywania problemów,
łatwości przystosowania do nowych sytuacji, umiejętności pracy w
zespole,
umiejętności wykorzystania teorii w praktyce,
kreatywności,
umiejętności negocjacji,
umiejętności samooceny
.
Wykształcony chemik powinien umieć skutecznie porozumiewać się w
różnych sytuacjach, efektywnie współdziałać w grupie, planować swoją pracę i
oceniać jej wyniki, czy to jako pracownik, czy też członek rodziny i
społeczeństwa. Mimo małej ilości godzin chemii, przy okazji naszych zwykłych,
codziennych działań dydaktycznych powinniśmy kształcić te wszystkie
umiejętności.
1
Praca w grupach
Realizujemy ją często na lekcjach powtórzeniowych, podczas wykonywania
doświadczeń uczniowskich, ćwiczeń rachunkowych lub przeprowadzania
dyskusji. Grupy mogą pracować równym frontem lub otrzymać zadania różniące
się. Przygotowując pracę w grupach powinniśmy:
• dopasować liczebność grupy do zadania,
• dokonać podziału ról w grupie – lider, sekretarz, wykonawca,
sprawozdawca – i dopilnować, by określone funkcje zmieniały się z
czasem,
• zaplanować wraz z grupą jej działanie.
Wykonywanie doświadczeń w grupach wynika najczęściej z niedostatków
finansowych szkoły, gdyż nie stać nas na zorganizowanie samodzielnego
stanowiska laboratoryjnego dla każdego ucznia. Dzięki jednak dużemu
doświadczeniu w pracy grupowej nasi uczniowie organizują się do pracy w
zespole szybko i sprawnie. Grupę powinniśmy motywować do samooceny
swojej pracy oraz członków grupy. Nasz uczeń powinien być przygotowany do
sprostania zadaniu, które czeka na niego w życiu:
„Opisz sytuację, w której brałeś udział w pracy grupy, określ rolę, jaką pełniłeś,
oceń swój udział w pracy i wynik działania zespołu”.
Korzystanie z różnorodnych źródeł informacji
Na lekcjach wykorzystujemy różne źródła wiedzy: podręcznik (także
multimedialny), układ okresowy pierwiastków, tablice mat-fiz-chem, zbiory
zadań, słowniki, kasety video, programy komputerowe, foliogramy. Jako
zadanie domowe polecamy: na podstawie dostępnej literatury – opisz
występowanie..., zastosowanie..., wyjaśnij znaczenie pojęcia... Mobilizujemy
uczniów do przygotowania referatów na lekcje lub specjalnie zorganizowane
sesje popularno-naukowe. Powinniśmy właśnie wtedy szczególnie kształcić
umiejętności posługiwania się różnorodnymi źródłami informacji. Uczeń często
przepisuje „słowo w słowo” całe strony z encyklopedii lub internetu. Materiał
przez niego przygotowany jest bez planu, wprowadzenia, zakończenia, bez
żadnej selekcji materiału, za długi, jeży się od niezrozumiałych dla niego słów,
często zbyt drobiazgowy.
Umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej pracy
Polecając uczniowi w zadaniu domowym – opisz występowanie i zastosowanie
ropy naftowej - powinniśmy przygotować go do tej pracy. Należy opracować
2
projekt pracy, zastanowić się nad źródłami, z których będziemy korzystać,
dokonać samooceny poprawności wykonania zadania. To ostatnie uczeń
powinien zanalizować według podanych przez nauczyciela kryteriów, np.
poprzez porównanie odpowiedzi z poprawnymi odpowiedziami wypisanymi w
formie foliogramów. Na zakończenie powinniśmy wspólnie z uczniem
odpowiedzieć na pytanie: „co zrobiłbyś, gdyby nie wszystko szło zgodnie z
planem”.
Komunikacja
Kształcimy tę umiejętność przez całą lekcję, a zwłaszcza podczas każdej części
nawiązującej i rekapitulacji. Możemy po przedstawieniu uczniom z
tygodniowym wyprzedzeniem ciekawego tematu lekcji poprosić o
przygotowanie pytań. Ułatwi nam to komunikację z uczniem, dla którego temat
jest już znany. Pracując na lekcji w grupach mobilizujemy ucznia do
prezentowania pracy grupy lub własnej. Można zaprezentować wyniki dyskusji
lub wyniki prac doświadczalnych w formie plakatu, foliogramu, referatu
słownego, pisemnego, scenki parateatralnej. Przekaz powinien być na wysokim
poziomie, jasny i czytelny, zwięzły, w poprawnym języku. Nauczyciele na
lekcjach, niestety niechętnie korzystają z tej formy lekcji. Przekazywanie
wiedzy za pomocą wykładu jest szybsze i łatwiejsze, lecz przekaz jest wtedy
wyłącznie jednokierunkowy i poza słuchaniem, nie kształcimy u ucznia innych
umiejętności.
Twórcze rozwiązywanie problemów
Według Słownika języka polskiego „problem” to „poważne zagadnienie,
zadanie wymagające rozwiązania, rozstrzygnięcia”. Tak więc w nauczaniu
chemii problem nie powinno być rozwiązywanie prostych zadań chemicznych
(np. przeliczanie stężeń), uzgadnianie współczynników w równaniach
chemicznych. W pytaniu, które nie ma jednej słusznej odpowiedzi, jest miejsce
na twórczość. Odpowiedzi może być wiele, aby je sprecyzować trzeba
przyswoić sobie odpowiednią wiedzę poprzez działanie i przeżywanie.
Niezbędne jest, więc szersze wprowadzanie do praktyki szkolnej poszukujących
(otwartych, zwanych też problemowymi) metod, wykorzystujących naturalną
aktywność ucznia, promowanych bardzo mocno w zreformowanej szkole.
3