Trening interpersonalny

z_1
13/10/09
13:42
Page 1
SZKO¸A TRENERÓW i DORADCÓW BIZNESU
FUNDACJI ROZWOJU DEMOKRACJI LOKALNEJ
i LABORATORIUM PSYCHOEDUKACJI
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapita∏ Ludzki,
wspó∏finansowany ze Êrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego
1. TRENING INTERPERSONALNY
MATERIA¸Y SZKOLENIOWE
Jagoda Wàsowska
WARSZAWA 2009
z_1
13/10/09
13:42
Page 2
TRENING INTERPERSONALNY
Trening interpersonalny
Materia∏y szkoleniowe
Jagoda Wàsowska
Opracowanie graficzne: Tomasz Maniewski
Projekt SZKO¸A TRENERÓW I DORADCÓW BIZNESU
FUNDACJI ROZWOJU DEMOKRACJI LOKALNEJ i LABORATORIUM PSYCHOEDUKACJI
realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapita∏ Ludzki, wspó∏finansowany ze Êrodków
Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego.
Publikacja wydana w ramach projektu „Szko∏a Trenerów i Doradców Biznesu FRDL i Laboratorium
Psychoedukacji” z II konkursu og∏oszonego przez Polskà Agencj´ Rozwoju Przedsi´biorczoÊci
w ramach Projektu Systemowego PARP „Podnoszenie kompetencji kadry szkoleniowej”. Program
Operacyjny Kapita∏ Ludzki, poddzia∏anie 2.2.2 „Poprawa jakoÊci Êwiadczonych us∏ug szkoleniowych
– projekty systemowe” (umowa nr RZL/POKL 2.2.2-014/13/1/2/0024/2009 z dnia 29.09.2009r.).
Publikacja wyra˝a wy∏àcznie poglàdy autorów i nie mo˝e byç uto˝samiana
z oficjalnym stanowiskiem Wydawcy ani instytucji wspierajàcych projekt.
Wydawca:
FUNDACJA ROZWOJU DEMOKRACJI LOKALNEJ
Plac Inwalidów 10
01-552 Warszawa
tel.: 22 322 84 00
fax: 22 322 84 10
[email protected]
www.frdl.org.pl
© Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej
Warszawa 2009
Druk: MWM AW
ul. GoÊciniec 132, 05-077Warszawa
ISBN: 978-83-60760-52-9
Projekt wspó∏finansowany ze Êrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego
z_1
13/10/09
13:42
Page 3
RYS HISTORYCZNY • GRUPA
RYS HISTIRYCZNY
Trening interpersonalny jest metodà integrowania doÊwiadczeƒ emocjonalnych, intelektualnego
uczenia si´ i çwiczenia umiej´tnoÊci – tak, aby uzyskaç trwa∏e zmiany w ˝yciu uczestników.
Trening interpersonalny ma dwa êród∏a:
1. Jako warsztaty dla kadry kierowniczej w USA (finansowane przez rzàd), na bazie tych grup treningowych powsta∏y National Training Laboratories (NTL), zwiàzane z University of Michigan.
Organizowa∏y treningi grupowe dla pracowników przemys∏owych, Êrodowisk uniwersyteckich,
koÊcielnych, organizacji rzàdowych, edukacyjnych i innych.
2. Jako grupy spotkaniowe, które sà nastawione na rozwój osobowoÊci oraz doskonalenie stosunków
mi´dzyludzkich, zwiàzane z Carlem Rogersem i University of Chicago. Dla Rogersa wyra˝anie
siebie, doÊwiadczenie spotkania z drugà osobà, ekspresja emocji by∏y istotà treningu.
W obydwu rodzajach grup wa˝na jest zasad koncentrowania si´ na bie˝àcych doÊwiadczeniach,
szczerego dzielenia si´ spostrze˝eniami i odczuciami. Metodyka prowadzenia treningów ewaluowa∏a.
Dzi´ki tym doÊwiadczeniom upowszechni∏ si´ specyficzna trening grupowy jako forma edukacyjno-rozwojowa. Jest wykorzystywany w ró˝nych dziedzinach ˝ycia i pracy, znajduje zastosowanie w szeroko rozumianej pomocy psychologicznej, w doskonaleniu pracy w administracji, w szkolnictwie,
w kszta∏ceniu i doskonaleniu kadry zarzàdzajàcej.
Trening interpersonalny jest formà psychologicznego treningu grupowego o charakterze edukacyjnym. Cechy charakterystyczne treningu to brak struktur, nieingerowanie w naturalny, spontaniczny proces grupowy oraz realizacja bardzo wa˝nego celu, jakim jest przej´cie przez grup´ kierowania sobà.
Trening interpersonalny nie jest terapià, od poczàtku by∏ kierowany do ludzi zdrowych. Trening k∏adzie
nacisk na interakcje z drugim cz∏owiekiem, doÊwiadczenie „tu i teraz”, na wyra˝anie uczuç, na
eksperymentowanie z nowymi zachowaniami. Celem treningu jest rozwijanie takich umiej´tnoÊci
jak komunikowanie si´, rozwiàzywanie konfliktów, udzielanie i przyjmowanie pomocy oraz rozwijanie
empatii, otwartoÊci, bezpoÊrednioÊci, samopoznania. Terapia ma na celu okreÊlenie problemów pacjenta, znalezienie genezy i mechanizmów dzia∏ania.
GRUPA
„Grupa to zbiór trzech lub wi´cej osób, które spe∏niajà nast´pujàce warunki:
• pomi´dzy tymi osobami zachodzi bezpoÊrednia interakcja,
• majà one wspólny cel,
• w zbiorze tym obowiàzujà pewne normy zachowania,
3
z_1
13/10/09
13:42
Page 4
TRENING INTERPERSONALNY
• w zbiorze tym istnieje pewna struktura ról,
• cz∏onkowie tego zbioru majà ÊwiadomoÊç, ˝e stanowià odr´bnà grup´” (Jedliƒski K., Trening
interpersonalny, str. 19).
Normy formalne i nieformalne
W treningu interpersonalnym grupa jest g∏ównym bohaterem. Grupa funkcjonuje w oparciu o normy
formalne (pochodzà z zewnàtrz) i normy nieformalne (stworzone przez samà grup´).
Wspólny mianownik grupy
Wspólny mianownik grupy to pewna tendencja, która pojawia si´ w grupie. Mo˝e nim byç uczucie
(np. z∏oÊç, spokój, wspó∏czucie), ale te˝ pauzy i cisze (rozluêniajàce, relaksujace i l´kowe, pe∏ne
napi´ç). Wspólnym mianownikiem mo˝e te˝ byç jakiÊ temat rozmowy, problem, pytanie (np. „Czym
ró˝ni si´ Êwiat kobiet od m´˝czyzn?”, „Jak budowaç dobre relacje?”).
FAZY ROZWOJU GRUPY
I. Faza wst´pna – orientacja i zale˝noÊç
• Poznanie si´ i integracja
• Konfrontacja oczekiwaƒ
• Koncentrowanie si´ na sobie (egocentryzm)
• Konformizm
• Zale˝noÊç
• Ustalanie norm grupowych
II. Faza konfliktu i buntu
• Dà˝enie do stabilizacji
• Konfrontacja poglàdów i postaw
• „Bunt przeciw buntowi”
• Ujawnienie konfliktu
• Budowanie poczucia autonomii
• Szukanie miejsc w grupie i „walka o w∏adz´”
III. Faza Pracy
• Wspó∏dzia∏anie prowadzàce do wi´kszej spójnoÊci grupy
• Poczucie wspólnoty i akceptacji
• Ujawnienie si´ nowych ról (lider emocjonalny, nawigator)
Projekt wspó∏finansowany ze Êrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego
4
z_1
13/10/09
13:42
Page 5
ZASADY I NORMY KOMUNIKACJI W GRUPIE • ROLE GRUPOWE
• Wzrost otwartoÊci do podejmowania np. trudnych rozmów
• Atmosfera gotowoÊci do pracy i wsparcia
IV. Faza zakoƒczeniowa
• Koncentracja na emocjach
• Planowanie przysz∏oÊci
• Ustalanie planu dalszego dzia∏ania
ZASADY I NORMY KOMUNIKACJI W GRUPIE
Celem treningu interpersonalnego jest zobaczenie siebie w grupie, obserwacja swoich relacji z innymi
uczestnikami, uczenie si´ odczuwania i wyra˝ania swoich emocji w kontakcie z drugim cz∏owiekiem.
Zasady i normy komunikacji w grupie:
1. Stosuj komunikat „JA” – mów we w∏asnym imieniu, nie u˝ywaj formy „MY”.
2. Zwracaj si´ do osoby, do której mówisz.
3. Mów do osoby, a nie o osobie (mów: „jak powiedzia∏eÊ”, a nie „on powiedzia∏”).
4. Wyra˝aj s∏owami jak najwi´cej odczuç i uczuç – „czuj´ napi´cie mi´Êni”, „boli mnie g∏owa”,
„czuj´ niepokój”, „czuj´ smutek”, „denerwujesz mnie”, „z∏oÊci mnie”.
5. Stosuj zasad´ „tu i teraz” – koncentruj si´ na obecnym doÊwiadczeniu.
6. Zastosuj zasad´ „czterech Êcian” – bàdê dyskretny.
7. Nie stosuj przemocy fizycznej.
8. Zastosuj norm´ rzetelnoÊci osobistej – kiedy mówisz o sobie, bàdê szczery.
9. Zastosuj norm´ jasnej ÊwiadomoÊci – nie u˝ywaj alkocholu, narkotyków.
10. Zastosuj norm´ niewchodzenia w relacje erotyczne z uczestnikami i trenerem treningu.
11. Przestrzegaj punktualnoÊci.
ROLE GRUPOWE
Role grupowe podejmowane sà zwykle w sposób nieÊwiadomy, jednak pozostali cz∏onkowie grupy
najcz´Êciej je dostrzegajà. W trakcie procesu grupowego uczestnik mo˝e zmieniaç role.
Role liderskie
1. Lider aktywny – Aktywista – dba o aktywnoÊç grupy, proponuje zadania, denerwuje go nuda
i strata czasu. Zwykle panuje krótko.
5
z_1
13/10/09
13:42
Page 6
TRENING INTERPERSONALNY
2. Lider-Nawigator – priorytetem dla niego jest cel, wi´c podejmuje dzia∏ania zmierzajàce do jego
osiàgni´cia. Potrafi zwykle zachowaç dystans do sytuacji, koryguje chaotyczne dzia∏ania Aktywisty,
jest jednostkà autonomicznà.
3. Lider emocjonalny – dobrze odczuwa atmosfer´ grupy, potrafi rozpoznaç uczucia, choç nie
zawsze precyzyjnie je werbalizuje. Dba o bliskoÊç emocjonalnà w grupie, nieraz przeciwstawia
si´ AktywiÊcie, zwracajàc uwag´ na potrzeby emocjonalne uczestników.
Inne role:
1. Szara eminencja – osoba, która chce mieç wp∏yw na sytuacj´, ale maskuje to, próbuje do tego
celu wykorzystaç któregoÊ z uczestników lub trenera.
2. Buntownik – zwykle buntuje si´ przeciw trenerowi albo przeciw ustalonym normom grupowym.
Spe∏nia rol´ liderskà w fazie buntu, ale po tej fazie schodzi na boczny tor.
3. Kozio∏ ofiarny – odmieniec, nie podporzàdkowuje si´ jakiejÊ wa˝nej zasadzie, s∏abo si´ broni,
zwykle stara si´ przypodobaç grupie, czym wzbudza w niej agresj´.
4. B∏azen – wa˝na funkcja, zw∏aszcza na poczàtku – Êmiechem i ˝artem roz∏adowuje napi´cie.
JeÊli pozostanie w tej roli – budzi agresj´ i mo˝e zostaç Koz∏em ofiarnym.
5. Sumienie grupy – osoba pilnujàca, ˝eby nikomu nie sta∏a si´ krzywda.
6. Kamikadze – w sposób bardzo radykalny stosuje zasad´ otwartoÊci, mówiàc o swoich trudnych,
intymnych sytuacjach ˝yciowych. Budzi tym za˝enowanie, niepokój, a nawet z∏oÊç. Mo˝e zostaç
Koz∏em ofiarnym.
7. Dobry uczeƒ – nastawiony przede wszystkim na odczytywanie intencji trenerów lub liderów.
8. Osoba wspierajàca trenera – wyra˝a zrozumienie i solidarnoÊç z trenerami.
ROLA TRENERA
Niedyrektywny sposób prowadzenia treningu umo˝liwia spontaniczne uwyraênienie ról w grupie,
generuje du˝o materia∏u do informacji zwrotnych, pozwala na samosterownoÊç grupy.
Trener niedyrektywny zak∏ada kreatywnoÊç grupy i jest przekonany, ˝e grupa w sposób konstruktywny poradzi sobie z sytuacjà, która jest niekierowana i nieustrukturalizowana.
Trener niedyrektywny mo˝e podjàç nast´pujàce dzia∏ania:
• Zach´ca do aktywnoÊci – do podj´cia dzia∏ania, do poszukiwaƒ. W przypadku, kiedy wyczerpià si´ si∏y grupy – trener mo˝e interweniowaç i pomóc posunàç si´ do przodu.
• Zach´ca do wyra˝ania uczuç – trener podkreÊla znaczenie wyra˝ania uczuç dla rozwoju grupy.
• Zach´ca do konkretnoÊci – trener zach´ca do zwracania si´ do konkretnych osób i kierowania do nich uczuç i wra˝eƒ; do przek∏adania ogólnych sformu∏owaƒ na konktretne zachowania osoby, do której si´ zwraca.
Projekt wspó∏finansowany ze Êrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego
6
z_1
13/10/09
13:42
Page 7
DZIA¸ANIA TRENERA
• U∏atwia komunikacj´ w grupie – trener dba o dobrà komunikacj´, zach´ca do wypowiadania
si´, rozkodowuje aluzje, wyjaÊnia nieporozumienia, do jakich mo˝e dojÊç mi´dzy uczestnikami.
• Obserwuje i komentuje to, co dzieje si´ na poziomie procesu grupowego – trener podsumowuje
krótko prac´ grupy na poczàtku ka˝dej sesji.
• Proponuje ustrukturalizowane çwiczenia – trener poleca çwiczenia, które majà u∏atwiç wyra˝enie
tego, co dzieje si´ w grupie.
• Komunikuje przekonanie, ˝e grupa sobie poradzi – trener stawia na autonomi´ grupy, komunikuje zaufanie do niej, podkreÊla post´py, z uznaniem mówi o jej samodzielnoÊci.
• Reaguje na próby okreÊlenia jego roli w grupie – trener spokojnie i uczciwie okreÊla swojà rol´, nie
unika odpowiadania na kierowanà na niego uwag´.
DZIA¸ANIA TRENERA
1. Trener i kotrener w jak najmniejszym stopniu w∏àczajà si´ w interakcje grupowe.
2. Trener ogranicza swojà aktywnoÊç do nast´pujàcych zachowaƒ:
• Na poczàtku treningu
– przedstawia sobie uczestników;
– zapoznaje uczestników z celem treningu;
– podaje regu∏y dobrej komunikacji w grupie;
– podaje zasady porzàdku dnia.
• Podczas trwania treningu:
– na poczàtku ka˝dej sesji przedstawia streszczenie poprzedniej sesji, mówi o rozwoju grupy;
– odpowiada na sformu∏owane wprost pytania uczestników;
– reaguje w sytuacjach, gd uczestnik wyraênie nie stosuje si´ do regu∏ dobrego funkcjonowania w grupie;
– reaguje w sytuacjach, gdy grupa zaczyna wyraênie zagra˝aç któremuÊ z uczestników;
– odpowiada na wyraênie sformu∏owane zapotrzebowania grupy w sytuacji impasu.
Jedliƒski K., Trening interpersonalny, str. 23
3. Kotrener zajmuje si´ obserwacjà i skrupulatnym notowaniem w jaki sposób przebiegajà sesje.
Notatki s∏u˝à do wspólnego omówienia przebiegu poszczególnych sesji i syntezy. Dzi´ki tym
informacjom trener otwiera nowà sesj´.
7
z_1
13/10/09
13:42
Page 8
TRENING INTERPERSONALNY
CECHY WP¸YWU TRENINGU NIEDYREKTYWNEGO NA UCZESTNIKÓW
Trening niedyrektywny:
1. Przyspiesza ujawnienie si´ emocji negatywnych – frustracja wywo∏ana brakiem aktywnoÊci
trenera uwalnia z∏oÊç i gniew.
2. Umo˝liwia wi´kszà aktywnoÊç uczestników – pozwala to szybciej uruchomiç proces podejmowania ról.
3. Szybciej integruje grup´ – w sytuacji braku aktywnoÊci trenera uczestnicy szybciej podejmujà
decyzje.
4. UÊwiadamia, ˝e poczucie bezpieczeƒstwa jest wynikiem aktywnoÊci uczestników.
5. Wyzwala wi´ksze zaanga˝owanie – uÊwiadamia uczestnikom, ˝e reagowanie na problemy
zale˝y od ich aktywnoÊci.
6. Wzmacnia niezale˝noÊç od wytycznych czy opinii autorytetu – uÊwiadamia sprawczoÊç i posiadanie wp∏ywu.
7. Zwi´ksza poczucie „wewnàtrzsterownoÊci” – wzmacnia zaufanie do siebie i szacunek do innych.
8. Zwi´ksza odpowiedzialnoÊç – uÊwiadamia znaczenie wchodzenia w rol´ Doros∏ego.
9. Zwi´ksza autorefleksj´ – dzi´ki informacjom zwrotnym uczestnicy zwi´kszajà ÊwiadomoÊç
sposobu, w jaki odnoszà si´ do innych ludzi i jak sà odbierani.
10. Zwi´ksza samoÊwiadomoÊç – dzi´ki feedbackowi uczestnicy mogà kontrolowaç zachowania
negatywne i wzmacniaç pozytywne.
BIBLIOGRAFIA:
1. Cenin M., Trening psychologiczny, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc∏awskiego, Wroc∏aw 1993
2. Jedliƒski K., Trening interpersonalny, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 1997
3. Praszkier R., Ró˝ycki A., Bliskie spotkania – rzecz o treningu grupowym, Nasza Ksi´garnia,
Warszawa 1983
4. Zaborowski Z., Trening interpersonalny, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 1997
Projekt wspó∏finansowany ze Êrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego
8